قىيامەتلىك كېسەل

                                 

ئەنۋەر ھاجى مۇھەممەد

                                           

(پوۋېست)

                                                    1
غوجامنىياز ئاخۇن:
مۇشۇ كۈنلەردە ماڭا مەسچىت بىلەن مازارلىقتىن بۆلەك ھېچنەرسە قەدىناس كۆرۈنمەيدۇ، ئۆلۈمنىلا ياد ئېتىمەن. تېنىم ئاجىز، ئۇزۇن يول ماڭالمايمەن، كۆزۈم بىر نەرسىلەرنى غۇۋا كۆرىدۇ. كىيىملىرىم كونا، يۇيۇقسىز. ھاشىيخان باقىغا كەتكەندىن كېيىن ئۇنىڭ قەدرى يامان ئۆتۈلۈشكە باشلىدى. ئۇنى ئاز دەپ ئوغلۇم خوتۇنىنى قويۇۋېتىپ، ئوتتۇز كەپتەر ئېلىپ، شۇنى بېقىپ، ئۆگزىدە ئۇنىڭ تاماشاسىنى كۆرۈپ ھاڭۋېقىپ يۈرۈيدۇ.
بىر جۈمە كۈنى ئېشىكىمگە مىنىپ چوڭ جامەگە باردىم، مازارغا كىرىپ ھاشىيخاننىڭ روھىغا دۇئا قىلدىم،  تۇرۇپلا ئۆزەمگە كولاتقان تاش گۆرلۈككە كىرىپ باققىم كەلدى، مەن گۆردىن قورقىدىغان ياش ئادەم ئەمەس، قېرىدىم، تەقۋالىقىمنى سىنايدىغان پەيت كەلدى، ئادەم دېگەن تۇپراقتىن يارالغان مەخلۇق تۇرسا گۆردىن نېمە قورققۇلۇق؟! گۆرگە كىرىپ يېتىپ باقتىم، ياخشى كولىنىپتۇ، تېنىم ئازادە پاتتى، يەرنىڭ ئاستى ئۈستىدىن ئىللىق ئىكەن، تېخى كۈن نۇرىمۇ ئاندا-ساندا ماراپ قويىدىكەن. توساتتىن ئېشىكىم  ھاڭراپ كەتتى. مەن لەھەتتىن ئالدىراپ چىقىپ نېرىغا بويۇنداپ قارىدىم، ئېشەك سەل يىراقتا باغلاقلىق تۇرغان يەنە بىر قارا ئېشەككە بويۇنىنى سوزۇپ قاتتىق ھاڭرىغىلى تۇرۇپتۇ. ھارام مەخلۇق دېگەن بەرىبىر قىلىدىغىنىنى قىلىدۇ-دە! مەن سەپرايىمغا بەس كېلەلمەي تاياق بىلەن ئېشەكنىڭ دۈمبىسىگە نەچچىنى ئۇرۇۋەتتىم.
ئېشەككە قاراپ ئويلىنىپ قالدىم:  ئۇنىڭ گۆشى ھارام، كۈچى ھالال. قوي ھالال، ئەمما كۈچ بەرمەيدۇ، پەقەت ئۇنىڭ گۆشىلا ئادەمنىڭ كۈچ-قۇۋۋىتىنى ئاشۇرىدۇ. ئادەمنىڭ گۆشى ھارام، كۈچى ھالال، بۇ يېرى ئېشەك بىلەن ئوخشاش، ئادەم بىلەن ئېشەكنىڭ پەرقىنى خۇدا پەقەت ئەقىل- ئېتىقاد بىلەن بىلەن ئايرىغان. شەپقەتلىك ئاللا ئادەملەرگە شۇنداق ئېسىل نېمەتنى بەرسە نۇرغۇن ئادەم ئېشەكتەك بىئەقىل، بىھايا  ياشاپ، چىشىنىڭ بارىدا گۆش چايناپ جېنى ھەلقۇمغا كەلگەندە ئاندىن ئاخىرەتلىكىنى ئويلايدۇ. 
خىلمۇ خىل گۇناھ، گۇمراھلىق، پاسىقلىق قاپلىغان بۇ جاھاندا يەنە نېمىگە تارتىشىپ ياشايدىغانلىقىمنى ھېچ بىلمەيمەن، مەئىشەتكە تويمايمەن، كۆزۈم كۈننىڭ سېرىقىنى كۆرۈشنى ئىستەيدۇ. بۇ قېرى جېنىمدا، قېنىمدا نەپسانىيەت شەيتانلىرى يۈگۈرەپ يۈرۈيدۇ، ئۇششاق بالىلاردەك قىيا-چىيا قىلىپ، كاللامنى قاپاققا كىرىۋالغان ھەرىلەردەك غوڭۇلدىتىپ، كۆزۈمنى ئالىچەكمەن قىلىپ، كۆڭلۈمنى ۋەسۋەسىلەرگە سالىدۇ.
شۇ ئەسنادا مەزىننىڭ جۈمە نامىزىغا ئېيتقان ئەزان ئاۋازى ئاڭلاندى. خۇتبىدىن كېيىنكى پەرز نامازغا ئىماملىق قىلىۋاتقان كىشى ئاكام ئىمامنىياز قارى بولۇپ، ئۇنىڭ قەددى مېنىڭدىن راۋرۇس، سەللىسىمۇ مېنىڭكىدىن چوڭ ئىدى. ئاللا ئۇنىڭغا خۇش ئاۋازنى بەرگەن بولۇپ، قىرائەت قىلسا جامائەتنى چوڭقۇر سۈكۈتكە، گۇناھى ئۆزىگە ئايانلارنى ئاھۇ نادامەتكە چۆمدۈرۈۋېتەتتى. جۈمەدىن كېيىن پېشىن نامىزىنىمۇ ئوقۇۋېتىپ، مەسچىتتىن چىقىپ ئاتا-بوۋىلىرىمىزنىڭ، جۈملىدىن جىمى رەھمەتلىكلەرنىڭ روھىغا دۇئا قىلىۋېتىپ ئاندىن ئۆيگە قايتىشقا تەمشەلدىم؛ ئېشەككە مىنىپ چوڭ يولغا بۇرۇلۇشۇمغا جامائەتكە قوشۇلۇپ پىيادە كېتىۋاتقان ئاكام ماڭا (بەلكىم سەللەم ياراشمىغان بولسا كېرەك) چوڭ سۈپەت ھەم مەغرۇرانە بىزارلىق بىلەن يالتتىدە قاراپ قويدى، ئېشەكتىن ئىختىيارسىز چۈشۈپ، توپقا قوشۇلۇپ ماڭدىم. جامائەت ئۆيلىرىگە بىر-بىرلەپ تاراپ بولغاندىن كېيىن ئىككىمىزلا قالدۇق. بىزنىڭ مەھەللە سايغا يېقىن بولغاچقا، يەنە خېلى مېڭىشىمىزغا توغرا كېلەتتى. ئاكامدىن ئەيمىنىپ تۇرساممۇ ئاخىر غەيرەتكە كېلىپ، ئېشەكنى سىلى مىنسىلە، مەن پىيادە ماڭاي، دېدىم. ئاكام مېنى قېرىپ يول ماڭالماس بولۇپ قالدى دەمسەن دېگەننى قىلىپ تەتۈر قارىۋالدى، چىرايىدا يەنە بۇرۇنقى ئاداۋەتنىڭ” تاتۇق“لىرى بار ئىدى. شۇ چاغدا كەينىمىزدىن بىر ئادەم كېلىپ، ۋاي قارىم، ئۆيدە بۆشۈكتىكى بالام ئاغرىپ قالغانىدى، بېرىپ بىر يۈدۈپ دۇئا قىلىپ بەرگەن بولسىلا دەپ ئاكامنى ئەگەشتۈرۈپ كېتىپ قالدى. 
كوپراتسىيە تۈگەپ، ۋەزىيەت ئوڭشالغاندىن كېيىن قېرىغىنىمنى تۇيۇپ، ئۆلۈمىمنى ئويلاپ يۈرىكىمگە روھىي شىپالىق ئىزدىدىم، ئون يىلدىن بېرى جايناماز ھەم مەسچىتتىن ئايرىلمىدىم، ھاراق-شاراپنى ئەسلا ئېغىزىمغا ئالمىدىم. لېكىن  ئاكام ئىمامنىياز قارىنىڭ كۆڭلىدىكى كىرنى تازىلىيالمىدىم. ئۇ 22 يېشىدىن باشلاپ بەش ۋاق نامازنى تەرك ئەتمەي كېلىۋاتىدۇ، قىزىل شۇئار توۋلايدىغان زامانلاردا ئۇنىڭغا جىق ئەلەملەرنى سالغانىدىم،  ئۇ  ۋاقىتلار ئۆتۈپ كەتكەندىن كېيىن مەن ئۇنىڭ ئالدىغا نەچچە رەت چاي قۇيدۇم، ”ئۇ چاغدا ۋەزىيەت شۇنداق ئىدى، ھەممە ئادەم ۋەزىيەتنىڭ قۇلى ئىدى، ۋەزىيەتكە ئەگەشمەي جان باقالمايتتى، ھەممە ئادەم ساراڭ ئىدى، بۇنى ئۆزىڭىزمۇ بىلىسىز“ دېسەم ئۇ :”ماقۇل، سەنئەتچىمۇ بول،ھاراقكەشمۇ بول، چۇماقچى غالچىمۇ بول، ئەمما مەسچىتنى چېقىشقا، قۇرئاننى كۆيدۈرۈشكە ئەگەشكىنىڭنى مەنمۇ، خۇدامۇ كەچۈرمەيدۇ، ئۆلسەڭمۇ شۇ گۇناھىڭ بىلەن كېتىسەن“ دېدى.
يولدا ماڭا يەنىلا ئېشەك ھەمراھ بولدى، بۇ جانىۋار بىزنىڭ خاپىلىقىمىزنى بىلمەيدۇ. ئاكام ئىككىمىز كىچىكىمىزدە ناھايىتى ئىناق ئۆتەتتۇق، ئەمدى كېلىپ ئاشۇ بىر مەزگىللىك جۇت-شىۋىرغاندىن كېيىن ياتلىشىپ كەتتۇق. چۈشتەك ئۇنتۇلۇپ كەتكەن ئۆتمۈشنىڭ جاراھىتى قېرىغاندا ئادەمگە سالجىدەك چاپلىشىپ، ئۆلىدىغاندىمۇ خاتىرجەم كۆز يۇمغىلى قويمايدىغان ئوخشايدۇ. بالىلىق، يىگىتلىك، قىرانلىق چاغلىرىمىز ھاياتلىقنىڭ رەڭگارەڭ ئىشلىرىغا قانماي ئۆتتى، بەزى ئىشلارنى ھەقىقەتەن قاتتىق خاتا قىلدۇق. بىراق ئاكامنىڭ تەقۋا بىر ئىمام تۇرۇپ، شۇنچە يىلدىن بېرى ماڭا ئاداۋەت ساقلاپ كېلىشى، بوپتۇلا، ئازمايدىغان بەندە يوق، ئۇنىڭ ئىشىنى ئاللاغا تاپشۇراي دېمەسلىكى كاللامدىن ھېچ ئۆتمەيدۇ. ئۇ خاتالىققا يالغۇز مېنىڭلا سەۋەپچى ئەمەسلىكىمنى قادىر ئاللاھ ئۆزى بىلىدۇ، پەقەت ئاللاھنىڭ مەغپىرىتىگە ئېرىشسەملا ئاخىرقى ئۆمرۈمدە بۇنىڭدىن ئارتۇق ئارزۇ-تىلەكلىرىممۇ يوق...
مەھەللىگە ئاز قالغاندا ئالدىمدا توختىخان خانىم كۆرۈندى. ئۇ يولنىڭ چېتىنى بويلاپ ئاستا كېتىۋاتاتتى. بۇ ئەۋرىشىم بويلۇق ئايال ئۆلكە يېڭى ئازاد بولغان مەزگىلدە يېزىلىق سەنئەت ئۆمىكىنىڭ ئۇسسۇلچىسى ئىدى. مەن تەمبۇر چالسام ئىمىن داپچى تەڭكەش قىلاتتى، توختىخان قاش-كۆزلىرىنى ناز-ھايا بىلەن ئوينىتىپ، تال چىۋىقتەك ئېگىلىپ، كېپىنەكتەك پىقىراپ ئۇسسۇل ئوينايتتى، ئۇ ھەقىقەتەن ھەممەيلەننىڭ كۆزى چۈشكۈدەك چىرايلىق قىز ئىدى، كېيىن ناھىيىلىك سەنئەت ئۆمىكىگە تاللىنىپ كەتتى؛ بىراق ۋەزىيەت يامانلاشقاندىن كېيىن تۆۋەنگە چۈشۈپ، مۇشۇ مەھەللىدە ئەمگەككە سېلىندى ۋە شۇ جەرياندا ئوسمان ئەپەندى بىلەن تونۇشۇپ تۇرمۇش قۇردى، كېيىن كۇرستا ئوقۇپ خەلق ئوقۇتقۇچىسى بولدى؛ بالام ياقۇپ باشلانغۇچتا شۇنىڭ قولىدا ئوقۇغانىدى.  ئوسمان شوجاڭ يېقىندا تۈگەپ كەتتى، ئورنىغا ئۈرۈمچىدە ئوقۇپ كەلگەن قىزى روشەنگۈل ئورۇنلاشتى. بۇ قىزمۇ ئاپىسىدەك چىرايلىق، پاكىز چوڭ بولدى. ئوغلۇم ياقۇپ ئەسلىدە شۇ قىزنى ئالىمەن دەپ تۇرۇۋالغانىدى، بىراق ئۇ چاغدا روشەنگۈل ئۈرۈمچىگە كەتكەچكە ئامالسىز ھازىرقى تالاق خوتۇنى گۈلنىسانى ئېلىپ قاملىشالماي ئولتۇردى. ئەمدى ئۆيلەپ قوياي دېسەم قولۇم قىسقا، ئۇ قىزمۇ ئوغلۇمنى ياراتمايدۇ.  توختىخان خانىمغۇ كۆڭلى ياخشى مەزلۇم، بىراق ئۇمۇ قىزىنىڭ گېپىنى يىرالمايدۇ. ھەي قېرىلىق،  ئەللىكىنچى يىللاردىكى جۇشقۇن چاغلىرىمىز نېمىدېگەن ئېسىل-ھە! قېرىغاندا ياشلىقىمىزنى مىڭ سېغىنساقمۇ بىكار، تەقدىرگە تەن بېرىپ ئەمدى خۇداغا سېغىنغان تۈزۈك. ياشلىقىم بەڭۋاشلىقىم ، قېرىلىقىم ئوبدانلىقىم دەپ خاتىرجەم ياشاي، ئاخىرقى نەپسىمدە ئاللاھنىڭ ئامانىتىنى قورقماي تاپشۇرالىسام يەنە نېمە ئارمان؟! ھەجگە بېرىش نېسىپ بولمىدى، بالام ياقۇپنىڭ پەرزىنى ئادا قىلماي تۇرۇپ، پۇل تاپ، مېنى ھەرەمگە ئاپار دېگىلى بولمايدۇ.  بۇ مەھەللىدە ئۇ ئالىمەن دېگەن قىزدىن روشەنگۈلدىن باشقا ھېچكىم يوق، ئۇكام مونياز گۇڭشېدا پەتتە كېسىدىغان ئىشنى قىلغاندىكىن  ئەلچىلىككىمۇ يارايتتى، بېرىپ باقسا قانداق بولاركىن؟ بىراق ئەر كىشى دېگەندە ئىناۋەت بولمىسا روشەنگۈلدەك قىزلار قاراپ قويمايدۇ،  ياقۇپ  يا پەندە ئوقۇپ ئالىم بولمىدى، يا دىندا ئوقۇپ موللا بولمىدى، يا ھۆنەر ئۆگىنىپ ئۇستا بولمىدى، ئاقىۋەت كەپتەرۋاز، قىمارۋاز بولدى، مۇشۇنداق تۇرۇپ توختىخان خانىمدىن قىز سورىغىلى يۈز چىدامدۇ؟! ياقۇپ ئىشتىن بىكار بولسىلا ئۆيدە تۇرمايدۇ،  ئاڭلىسام ياسىن قىمارۋازنىڭ ئۆيىدە پۇل تىكىشىپ قەرت ئوينايدىكەن، ھوشۇق ئاتىدىكەن. بېشىنى ئوڭلاپ قويسام ئۇنداق قىلماس دەيمەن، يەنە تۇرۇپ خوتۇن ئېلىپ بەرسە ئۇنىمۇ قوشۇپ خەققە ئۇتتۇرىۋېتەرمىكىن دەپ ئەنسىرەيمەن.
توختىخان خانىم گويا تۈمەن مىڭ قايغۇ-ھەسرەتنى يۈدۈپ ماڭغاندەك، ناھايىتى  ئاستا ماڭاتتى. ئۇ ماڭا تۇيۇقسىز ئۆرۈلۈپ قارىدى، ئېشىكىممۇ چۆچۈپ تۇرۇپ قالدى. خانىمنىڭ چىرايى تولىمۇ سولغۇن ئىدى.  ئېشەكتىن چۈشۈپ ئەھۋال سورىدىم، خانىمدا ھەرگىز كادىرلىق كېبىرى يوق ئىدى، ئىلگىرى بولغان بولسىمۇ يولدىشى قازا قىلىپ، ئۆلۈم ۋەھىمىسى ئۇنىڭ بېشىغىمۇ سايە تاشلاۋاتقاندا  ياۋاشلاپ قالغاندەك كۆرۈنەتتى. ئۇنىڭ خۇش پىچىم تۇرقىغا، قىزلىق گۈزەللىكىنى تاپقىلى بولىدىغان چىرايىغا قاراپ، ئۆزەمنىڭ بۇ ئايالدىن نەچچە ھەسسە قېرىپ كەتكەنلىكىمنى ھېس قىلدىم، يۈرىكىم ئىختىيارسىز ئېغىر-ئېغىر سوقۇپ كەتتى. خانىم سالىمىمنى ئىلىك ئېلىۋېتىپ غەمكىن كۈلۈمسىرەپ:
— جۈمەدىن يانغان ئوخشىماملا؟-دېدى.
— ھە، شۇ يەردىن كېلىشىم...
— مەنمۇ تۇپراق بېشىغا باراي دېگەن، لېكىن ئاڭلىسام ئاياللار يالغۇز بارسا بولمايمىش...
— ئۆيدە ئولتۇرۇپ مەرھۇمغا دۇئا قىلسىلىمۇ خۇداغا يېتىدۇ.
— مىڭ يىغلاپ قاقشىساممۇ بىكاركەن، تەقدىرگە تەڭ كەلگىلى بولمايدىكەن، ئۆلگەننىڭ كەينىدىن بىللە كەتكىلى بولمايدىكەن، تۇللۇق پىشانەمگە پۈتۈلۈپ كەتكەن ئوخشايدۇ...-دېدى خانىم ئۈمچىيىپ.
— كۆڭۈللىرىنى بۇزمىسىلا، سەۋر قىلسىلا...
توختىخان خانىمنىڭ كۆزلىرىدىن مۇنچاقتەك ياشلار تۆكۈلۈپ چۈشتى.
— سىلىنىڭ مەزلۇم ئۆلۈپ كەتكىلىمۇ  بىر يىل بولدى-ھە،-دېدى خانىم ماڭا ھېسداشلىقىنى بىلدۈرۈپ.
— ھە، بۇ يىل قىش كىرسە ساق بىر يىل بولىدۇ.
— مەنمۇ  ئۆلۈپ كېتىدىغاندەك قىلىمەن،- دېدى خانىم ئىنتايىن ئۈمىدسىز، زەئىپ ئاھاڭدا،- ئاخشىمى توكنى ياندۇرۇپ قويۇپ ياتمىسام ئۇخلىيالمايمەن، كۆزمنى يۇمساملا قار باسىدۇ، ئۆيدە باققان ئىت-مۈشۈك، قوي-ئۆچكىلەرمۇ كۆزۈمگە جىندەك كۆرۈنىدۇ. مەكتەپتىكى ئۇششاق بالىلارنىڭ قىيا-چىيالىرىمۇ قۇلىقىمغا بىگىز تىققاندەك ئاڭلىنىدۇ، ئۇزاق ياشىيالىشىمغا ھېچ كۆزۈم يەتمەيدۇ...
— ئۇنداق دېمىسىلە خانىم، جاننى ئالسا خۇدا ئالىدۇ، ئۆلىمەن دەپلا ئۆلگىلى بولمايدۇ. ئەجەل كەلسە ئۆلمەيمەن دەپمۇ قۇتۇلغىلى بولمايدۇ، كۆڭۈللىرىنى توق تۇتسىلا، ئارتۇق غەم قىلمىسىلا!...
توختىخان خانىم كۆز يېشىنى ئاران توختاتتى. بىز گەپ بىلەن بولۇپ كېتىپ، بىزنىڭ ئۆينىڭ ئالدىغا كېلىپ قالغىنىمىزنىمۇ تۇيماي قاپتۇق. خانىمنى ئۆيگە كىرىشكە تەكلىپ قىلدىم، خانىم تەڭقىسلىقتا قالدى. مەن ئۇنىڭغا، ئۆينىڭ ئالدىغا كېلىپ كىرمەي كەتسىلە كۆڭلىمىز يېرىم بولىدىكەن، ئەتە-ئۆگۈن بۇ مەھەللىدە  قايسىمىز بار، قايسىمىز يوق، ئاللاھ ئىگەم ئۆزى  بىلىدۇ. ئاڭغىچە دىدار غەنىمەت... دەپ چىڭ تۇرۇۋالدىم. خانىم گېپىمدىن تەسىرلىنىپ قالدى بولغاي، ئارتۇق تارتىشمايلا ئۆيگە كىردى. ئېشەكنى ئېغىلغا سولاپ قويۇپ، قولۇمنى يۇيۇپ، خانىمنىڭ ئالدىغا  قاتتىق-قۇرۇق نانلار بىلەن چاي ئەكەلدىم. ئايالسىز ئۆينىڭ مۇشۇنداق بىسەرمجان، غورۇگۈل بولىدىغانلىقىنى، بىرەر قىز بالام ياكى كېلىنىم بولغان بولسىمۇ بۇنداق بولمايدىغانلىقىنى كۆپتۈرۈپ سۆزلەپ كەتتىم، خانىم گېپىمنى كۆڭۈل قويۇپ ئاڭلىدى، ئاندىن ئېغىر ئۇھ تارتىپ، ماڭا ۋە ئۆينىڭ تۆت بۇلۇڭىغا ھېسداشلىق نەزەرىدە قاراۋېتىپ، بىردىنلا تورۇستىكى توپا بېسىپ كەتكەن تەمبۇرغا كۆزى چۈشتى، ماڭا لەپپىدە  قارىدى؛ كۆزلىرى چاقناپ،  چىرايىغا قان يۈگۈردى.
— بۇ ھېلىقى تەمبۇر شۇمۇ؟
— ھە،  بۇرۇنقى شۇ تەمبۇر...
— ئۇنى ئەمدى چالمايدىغان ئوخشىماملا؟
— ئادەم قېرىسىمۇ بۇنىڭ ھەۋىسى قېرىمايدىكەن، بۇرۇنقىدەك كۆپ چالمايمەن، ئەمما چالمايمۇ قۇتۇلالمىدىم.
— ئالسىلا، كۆرۈپ باقاي،-دېدى خانىم ئورنىدىن قوپۇپ.
خانىمىغا قاراپ مەنمۇ جانلىنىپ كەتتىم، تەمبۇرنى ئېلىپ تارىسىدىن تارتىپ قۇلاقلىرىغىچە سۈرتۈپ پارقىرىتىۋەتتىم .
— بۇنى بۈگۈنىسى سۈرۈپ قويسام ئونبەش كۈندىن كېيىن يەنە توپا بېسىپ كېتىدۇ، -دېدىم ۋە تەمبۇرنى خانىمغا ئۇزاتتىم.
— چالمىسىلا ئاشۇنداق توپا بېسىپ كېتىدۇ، چالسىلا بىرەر پەدىگە، مۇڭلۇق بىر پەدە بولسۇن، ئاڭلىمىغىلى ئۇزاق بوپتۇ، كۆڭلىمىز يەڭگىللەپ قالار،-دېدى خانىم تەمبۇرنى يەنە ماڭا بېرىپ.
مەن سەل ئىككىلىنىپ قالدىم، شۇنداقتىمۇ روھىناتىمدىكى مۇزىكا ئاھاڭلىرى ياشلىق ئەسلىمىلىرىمگە قوشۇلۇپ يۈرىكىمنى تىترەتتى. بىگىز بارمىقىمغا دەرھال ناخۇن باغلاپ، تارىنى جايىدا تەڭشەپ، ئېسىمدە قالغان خەلق ناخشىلىرىنىڭ ئاھاڭىغا كەلتۈرۈپ، سىم تارىغا ئەمەس، دىل تارىغا ناخۇن ئۇردۇم. ئىمامنىياز ئاكام  مۇزىكا دېگەننى شەيتاننىڭ  نەغمىسى دەپ ياقتۇرمايتتى، قېرىغاندا كۆڭلۈم  بۇ دۇنيا بىلەن ئۇ دۇنيا ئوتتۇرىسىدا زىددىيەتتە قالغاچقا ئۆزەمنىڭمۇ بۇ سازغا  بۇرۇنقىدەك ئىشتىياقىم قالمىغانىدى، يەنە كېلىپ ئۇزۇن چېلىشقا، مەرغۇللاشقا، ناخشىسىنى بىللە ئېيتىشقا مادارىم يەتمەيتتى. ئەمما نېمىشقىكىن بۈگۈن توختىخاننى كۆرۈپ ياشلىقتىكى بەرنالىقىم قايتا تىرىلدى، بىلەكلىرىمگە كۈچ تولدى، بارماقلىرىم پەدە ئۈستىدە موكىدەك ئوينىدى، تارا دېگەننى سېرىۋەتتىم. جىرادىن ئېقىپ چۈشۈۋاتقان تاغ سۈيىدەك لەرزان مۇزىكىلارنىڭ مۇڭى  ماڭا كۆك ئاسماندەك گۈزەل، يېشىل باغلاردەك پەيزى ياشلىقىمنى ئاجايىپ سېغىندۇردىكى، مۇزىكا قېتىغا ئۆزەمنى ئۇنتۇغان  ھالدا كىرىپ كېتىپتىمەن...  قېرىغاندىن بۇيان تەمبۇرنى بۇنداق زوق-شوخ بىلەن چېلىپ باقمىغانىدىم. يىگىتلىكىمدىن تا ھازىرغىچە بولغان پۈتكۈل دەرت-ئەلەملىرىم مۇشۇ مۇزىكا بىلەن تەڭلا يۈرىكىمنىڭ چوڭقۇر قېتىدىن سۇغۇرۇلۇپ چىقىپ كەتكەندەك، دىل يارام ساقايغاندەك، نەۋقىران دەۋرىمگە قايتقاندەك، يەنە نەچچە ئون يىل، ھەتتا تېخىمۇ ئۇزاق ياشايدىغاندەك تۇيغۇغا كەلدىم. توختىخان خانىم يىغلاۋاتاتتى، مەن تەمبۇرنى جايىغا ئېلىپ قويۇپ ئۇنىڭغا تەسەللىي بەردىم.
— سىلى تېخى قېرىماپلا، ئوبدان چېلىپ بەردىلە، خوش، مەن ئەمدى قايتاي،-دېدى توختىخان خانىم ئېغىر ئۇھ تارتىپ،-ۋاقتىلىرى يەتسە بىزنىڭكىگىمۇ  بارالا.
— بىر دەم ئولتۇرۇپ ماڭسىلا بولماسمۇ ...-دېدىم خۇددى ئۇ كەتسىلا مەن غېرىپلىققا چىدىيالمايدىغاندەك. توۋا، ئۆزەمگە ھەيران قالدىم، يىگىتلىكتىكى جەسۇرلۇقۇم راستىنلا تىرىلگەن بولسا-ھە!
— بولدى، تۇرۇپ قالسىلا، يا بولمىسا ھازىرنىڭ ئۆزىدە بىزنىڭ ئۆيگە بارسىلا، تاماق ئېتىپ بېرەي.
— كۆڭۈللىرىگە رەھمەت، خۇدا بۇيرۇسا باشقا بىر كۈنى باراي.
— قېرىدىم دەپ ئۇنۇتقاق بولۇپ قالمايدىغانلا، لەۋزىلىرىدە تۇرىدىغانلا؟!
— ساقالغا ئاق كىرگەندىمۇ يالغان سۆزلەمدىمەن خانىم، خاتىرجەم بولسىلا...
توختىخان خانىم باش-ئايىغىمغا قايتىدىن قاراپ، سەل قايغۇرغاندەك قىلىپ، ئۆيگە بېرىشىمنى قايتا-قايتا تاپىلاپ، ئاندىن يۈرۈپ كەتتى.
كېيىنكى جۈمە كۈنى كەچقۇرۇن توختىخان خانىمنىڭ ئۆيىگە باردىم. ئۇلارنىڭ ئۆيى كەنت مەكتىپىنىڭ يېنىدا بولۇپ، دېھقان ئۆيلىرىگە باققاندا ئەلۋەتتە رەتلىك، پاكىز ئىدى. خانىم مېنى ناھايىتى قىزغىنلىق بىلەن كۈتۈۋالدى، ئالدىمغا چاي قويۇپ، تاماققا قوپتى.
— قىزلىرى تېخى ئىشتىن چۈشمىدىمۇ؟-دېدىم مەن ئۇيان-بۇيان قاراپ.
— مەكتەپتىن بىر ئېغىزلىق  ئۆي بەرگەنىدى، كۆپرەك شۇ يەردە بولىدۇ.
— ئۆي يېقىن تۇرسا نېمىشقا ئۇنداق قىلىدۇ؟
— تاڭەي، خىزمەت ئالدىراش دەيدۇ، يا ئىشلىگىنىنىڭ تايىنى يوق، ئوقۇغۇچىلارنىڭ تاپشۇرۇقلىرىنىمۇ بەزىدە ماڭا تەكشۈرتكۈزىدۇ.
خانىم بىر دەمدىلا لەغمەت ئېتىپ ئالدىمغا ئەكەلدى. تاماقنى بەك ئوخشىتىپلا دەپ ماختاپ تەخسىنى قولۇمغا ئېلىشىمغا تالادىن روشەنگۈل كىردى. بۇ قىز ئەسلى مۇئەللىم بولماي، بىرەر سەنئەت ئۆمىكىدە ئارتىس بولسا قاملىشاتتىكەن. ئۇ ماڭا مۇنداقلا باش لىڭشىتىپ كۈلۈمسىرەپ قويدى-دە، ئىچكىرىكى ئۆيگە كىرىپ كەتتى. مەن ئۇنىڭ بېشىنى مۇنداقلا گىلدىڭلىتىپ قويۇشىنى ئەمەس، كېلىپ بىر-ئىككى ئېغىز ئەھۋال سورىشىنى كۈتەتتىم. ئۇ چوڭ شەھەردە ئوقۇپ كېلىپ قائىدە ئۇقمايدىغان بولۇپ قاپتۇ، چاچلىرىنى ئۆرىمىگەننى ئاز دەپ ياغلىقىنى بوينىغا چىگىۋاپتۇ. بۇ ئەپتى بىلەن مەن بۇ قىزنى كېلىنىم بولارمىكىن دەپ ئويلاشقا ھەرگىز پېتىنالمايمەن. مەن ئاشنى ناھايىتى تەستە يەپ بولۇپ ئاش سۈيىدىن ئازراق ئىچىپ دۇئا قىلىۋەتكەندىن كېيىن قايتىشقا تەمشەلدىم. مېڭىش ئالدىدا خانىمغا قىزىغا  ئوبدانراق نەسىھەت قىلىش ھەققىدە گەپ قىلاي دەپ، يەنە ئۇنىڭغا ئۆزەمنىڭ سالاھىيىتى توشمايدىغانلىقىمنى ئويلاپ جىم بولۇپ قالدىم. خانىم كەيپىياتىمنىڭ ئۆزگۈرۈشىنى سەزگەن چېغى، ئۆزىنىڭ قايغۇسىنى سۆزلەپ كەتتى:
— دادىسى تۈگەپ كەتكەندىن بېرى  بۇ قىزىم گەپ خالىماس بولۇپ قالدى.  داشۆگە ئۆتەلمىسەڭمۇ بوپتۇ ئوقۇپ باق دەپ ئۈرۈمچىدە پۇل تۆلەپ ئوقۇتقانتۇق، خۇي-پەيلى ئۆزگىرىپ كەپتۇ...
— ئۇنى ياتلىق قىلىشنى ئويلاشمىدىلىمۇ؟ -دەۋەتتىم مەن خۇددى گەپ تېشىۋاتقاندەك، ئەمما خانىم بۇنى خىيالىغىمۇ كەلتۈرۈپ قويماي ئۆزىنىڭ دەردىنى تۆكتى:
— ئويلاشمىدى دەملا، ئويلاشساقمۇ مەن بۇ يەردە ئەرگە تەگمەيمەن دەپ تۇرۇۋالسا قانداق قىلغۇلۇق؟! دادىسىمۇ ئۇنىڭ تويىنى كۆرەلمەي تۈگەپ كەتتى....
— بولدى، كۆڭۈللىرىنى يېرىم قىلمىسىلا-دېدىم مەن مەيۈسلۈك بىلەن،- خۇدايىم رىسقىنى قوشقان بىرسى چىقار، ئەمما  بۇ پەرزنى  ۋاقتىدا ئادا قىلىۋەتمىسە خۇدايىم ئالدىدا ھېساب بېرىدىغان گەپ...
— توغرا دەيلا، مەنمۇ شۇنىڭغا ئالدىراۋاتىمەن، لېكىن ھازىرقى بۇ ياش بالىلارنىڭ خىيالى بىز بىلەن پەقەت ئوخشىمايدىكەن...
مەن خوشلىشىپ كەتتىم. راست، جاھان ئەمدى بىزدىن كېيىنكىلەرگە نېسىپ بولىدۇ، بۇنى ئاللاھ شۇنداق بەلگىلىگەن. شۇڭا ياش بالىلارنىڭ باشباشتاقلىقىنى ئانچە ئېغىر ئالماسلىق كېرەك، ئۇلارنىڭ بېشىغىمۇ نى قىسمەتلەر كېلىدۇ.

erturk ئەپەندى دىيارىمغا ئېسىل تېمىدىن يەنە بىرنى سوۋغا قىپتۇ .  قەلىمىڭىز ھارمقىغاي !

ئادەمگە ھوزۇر بېغىشلايدىغان ،تارتمىلىق تېمائىكەن ،داۋامىنى تېزراق ئوقۇشنى ئۈمىد قىلىمەن .

بەك خوش بوپ كەتتىم~دىيارىمدا مۇشۇنداق پوۋىسىت،ھىكايىلەرنى ئوقۇش بىر ھۇزۇر مەن ئۈچۈن~
بىراق بەك تەقەززا قىلۋەتمەڭ~~  

ياخشى ئەسەرگەن 

ياخشى ئەسەر ئىكەن .

erturkئەپەندى دىيارىمغا ئېسىل تېمىدىن يەنە بىرنى سوۋغا قىپتۇ.،داۋامىنى تېزراق ئوقۇشنى ئۈمىد قىلىمەن .

ھەقىقەتەن ئىسىل تىمىكەن .يوللانمىڭىزغا كۆپ رەخمەت .

ئەنۋەر ياخىشىمۇ سىز ؟  مەن سىزنىڭ ئەسەرلىرىڭىزنى ياقتۇرۇپ ئۇقۇيمەن.ئۇلۇغ  تەڭرى تېنىڭىزنى مەڭگۈ ساغلام قىلسۇن،قوللىرىڭىزغا دەرت بەرمىسۇن.مۇبادا قايتا كۈرۈشۇپ قالساق مۇڭداشقاچ تەمبۇردا ئۇرۇندىغان كۈيلىرىڭىزنى يەنە ئاڭلىسام دەيمەن.بەخت سىزگە مەڭڭۈ يار بولسۇن.

ئاخىرى  بامۇ  يا

شۇنىڭدىن كېيىن مېنىڭ توختىخان خانىم بىلەن باردى-كەلدى قىلىشىم بارغانچە كۆپەيدى، قېرىغاندا يالغۇزلۇقنىڭ يامانلىقى بىزنى شۇنداق قىلىشقا مەجبۇرلاۋاتاتتى. پەرزەنت دېگەننىڭ ھېچقايسىسى بىزنىڭ ئۆزىمىزگە يارىشا ھەم ھېچكىم ئاسانلىقچە تەسەللىي بېرەلمەيدىغان غېرىپلىقىمىزنى چۈشەنمەيتتى. شۇ كۈندىكى تەمبۇر ئاۋازى خانىمنىڭ قۇلىقىغا تۆت پەسىل ئاڭلاندى، ئۇ تۆت پەسىل ئاشۇنداق مۇڭلاندى، يىغلىدى، بەزىدە شوخ ئاھاڭلارغا چېلىپ بەرسەم ئېچىلىپ كۈلدى، ھەتتا ئورنىدىن تۇيۇقسىز قوپۇپ، ئۆي ئىچىدە ئۇسسۇل ئويناپ كەتكىلى تاس قالدى. بىزنىڭ كۆزلىرىمىز ئاۋۋالقىدەك چاقنىماس بولۇپ قالسىمۇ يۈرىكىمىزدىكى ياشلىققا خاس ئۆلمەس تۇيغۇلار، كۆڭلىمىزدىكى گۈزەل خىياللار خۇددى قېرىپ، پورلىشىپ كەتكەن دەرەخنىڭ تېگىدىن كۆكلەپ چىققان مايسىلاردەك تېز ئۆسۈشكە، ياشناشقا باشلىدى. توختىخان خانىم ئۆيىمىزگە كەلسە ھاۋا تۇتۇق كۈنى بولسىمۇ ماڭا ئاپتاپ چىقاتتى. ئۇ  بۇرۇنقىدەك قورۇنۇپ قالمايتتى، توسقىنىمغا ئۇنىماي ھويلا-ئارامنى سۈپۈرەتتى، ئوچاقنىڭ ئىچىنى شورداپ نان يېقىپ بېرەتتى، تاماق ئېتەتتى، كىر-قاتلىرىمىزنى ئېرىنمەي يۇيۇپ بېرەتتى. مەن بۇ ئىشلاردىن دەسلەپتە ئۇنى توسسام ئۇ، ھۆكۈمەتكىمۇ شۇنچە يىل ئىشلەپتىمەن، پېنسىيىگە چىقتىم دەپ بىراقلا  دەم ئالساممۇ بولماس، ئۇنىڭ ئۈستىگە سىلىدىن دىنىي تەلىم ئالغاچ، ئۆيلىرىگە قارىشىپ بەرسەم خۇدايىم سىلىگە بەرگەن ساۋاپنىڭ يېرىمىنى بولسىمۇ ماڭا بېرەر، دەيتتى. بۇ ئىشلارغا ئۇنىڭ قىزى قانداق قارىدى، بىلمىدىم؛ ئەمما ياقۇپ ئالامەت خۇشال ئىدى.  مۇشۇ بىر يىلدا غېرىپ ئۆيىمىزگە خانىمنىڭ بېھېساپ ئەجرى سىڭدى، مەنمۇ ياقۇپ ئۆيدە يوق چاغدا  تەمبۇر مۇزىكىلىرى بىلەن خانىمنىڭ روھىغا بارا-بارا سىڭىپ كىردىم، خانىممۇ ماڭا ئۆگىنىپ قالغاندەك قىلاتتى. تۇرمۇشتىن ئەزەلدىن تامايىم چوڭ بولغاچقىمىكىن، كۆڭلۈمدە ئاخىر ئۇنى نىكاھىمغا ئېلىش ئىستىكى قوزغالدى، ئاخىرقى ئۆمرۈمدە خۇدايىم ماڭا شۇنى ھىممەت قىلغان بولسا ئەجەپ ئەمەس دەپ ئويلاپ كۈنبويى ئاللاھتىن تىلەكلىرىمنىڭ ئىجاۋەت بولۇشىنى تىلىدىم. ھايات دېگەن شۇنداق تارتىمىلىق نەرسە ئىكەن، خانىمنى ئەمرىمگە ئالسام خۇددى يىگىتلىكىم تىرىلىدىغاندەك ھاياجانغا چۆمەتتىم. بۇ ھاياجاننىڭ جېنىمنىڭ بارىدا تېزرەك ھەقدادىغا يېتىشى ئۈچۈن غەيرەتكە كېلىپ گۇڭشېغا بېرىپ مونياز ئۇكامغا  ئەھۋالنى دېدىم، ئۇ ھەيران قالدى، ئەمما  مەندىكى ئىشەنچنى كۆرۈپ ئەلچىلىككە ماقۇل بولدى. ئۇ ياقۇپنى ئالدىغا چاقىرىپ كېلىپ ئۇنىڭغا: ئاتاڭنىڭ بېشىنى توختىخان خانىمغا قوشۇپ قويايلى دەۋاتىمىز، قانداق، قوشۇلامسەن؟ يا بولمىسا سېنى ئۆيلەپ قويايلىمۇ؟ گېپىڭنى ئوچۇق دە، بۇ ئۆيگە زادى بىر خوتۇن كىشى لازىم، ئاتاڭ سېنى بىر ئۆيلەپ قەرزىنى تۈگەتتى. ئەمدى ئۆزەڭ خوتۇن ئالالمىغاندىكىن ئاتاڭنىمۇ تولا قىينىما، دېدى. ياقۇپ ئاستىنقى لېۋىنى چىشلەپ، مېنى مەسخىرە قىلىۋاتقانلىقىنى ياكى خۇشال بولۇۋاتقانلىقىنى بىلگىلى بولمايدىغان تەرزدە ماڭا قاراپ ھىجايدى ۋە : ئاۋۋال ئاتامنى ئۆيلەپ قويايلى، دېدى. بۇنىڭ غەرىزى شۇ، ئاتام ئاۋۋال ئاپىسى بىلەن توي قىلسا، ئاندىن قىزىنى مەن ئالسام دەيدۇ.
مونياز ئايالى بىلەن ئەلچىلىككە بېرىپ ئۇزاق ئۆتمەيلا يېنىپ كەلدى، نە جاۋاپ ئاڭلارمەن دەپ يۈرىكىم پوك-پوك ئىدى. جاۋاپ شۇ بولدىكى، روشەنگۈل ئانىسىنىڭ مەن بىلەن توي قىلىشىغا قارشى تۇرۇپتۇ. خانىممۇ قىزىنىڭ توي ئىشىنى بىر ياقلىق قىلماي تۇرۇپ مەن بىلەن تۇرمۇش قۇرالمايدىغانلىقىنى ئېيتىپتۇ. بۇنى كۆڭلۈممۇ ئاز-تولا تۇيغانىدى، ئەمما ھەقىقىي جاۋاپنى ئاڭلىغاندىن كېيىن ناھايىتى ئازابلاندىم، ئۆز ھالىمغا  ئاھ ئۇردۇم، ياش بالىلارنىڭ زوراۋانلىقىغا قېرى ئاتا-ئانىلار چىدىماي قانداق قىلسۇن! ياقۇپ بۇ گەپنى ئاڭلىغاندىن كېيىن: گەپ ئاشۇ قىزىدا! دەپ قايناپ كەتتى. ئۇنىڭ ئارزۇسىمۇ شۇنىڭ بىلەن كۆپۈككە ئايلاندى.  بۇ  ئىشتىن كېيىن توختىخان خانىم ئۆيىمىزگە كەلمەسلا بولدى.
ئارىدىن ئانچە ئۇزاق ئۆتمەي كۈتۈلمىگەن ئىشلار كەينى-كەينىدىن يۈز بەرگىلى تۇردى. ئوغلۇم ياقۇپ تۇيۇقسىز يوقاپ كەتتى. مەھەللىدىكى قىمارۋاز ئاغىنىلىرىدىن سورىسام ھېچنەرسە دەپ بەرمىدى. ئۇكام مونيازغا دېسەم، ئۇ: قىمار ئويناپ تاپقان پۇلىغا شەھەر ئوينىغۇسى كەلگەندۇ. ئوغۇل بالا دېگەندىن ئەنسىرەپ كەتمەڭ، پۇلى تۈگەپ جېنىنى باقالمىغاندا يېنىپ كېلىدۇ، ئۆزىگە بىرەر چوكان ئالغاچ كېلەمدۇ تېخى،-دېدى. راست شۇنداق ئوخشايدۇ دەپ ئۆينىڭ بار جاپاسىنى ئۆزەم تارتىپ، ئۇنىڭ كېلىشىنى تۆت كۆز بىلەن كۈتتۈم، كەلمىدى. ئاللاھ مېنى ئەمدى جازالاۋاتقان ئوخشايدۇ دېدىم، كۆزۈم تۇيۇقسىز خىرەلىشىپ، يولدىكى ئادەملەرنىمۇ پەرق ئېتەلمەس بولۇپ قالدىم. ئۇكام مونياز بۇ ئەھۋالىمنى كۆرۈپ، ئۆيدىكى توپاقنىڭ كۆزىدىمۇ ئاق تۇرىدۇ، ئۇنىڭ كۆزىگە بىر كىم قاتتىق ئۇرۇپ بەرگەن ئوخشايدۇ، كالىنى سېتىپ كۆزىڭىزنى داۋالىتايلى دېدى. ماقۇل دېدىم.  تېۋىپلار كۆزىڭىزدىكى ئاق تېخى پىشماپتۇ، ھازىر ئوپراتسىيە قىلساق بولمايدۇ دەپ قايتۇرۇۋەتتى. كالىنى ساتقاندىن كېيىن قويلارنىمۇ، يەنە بىر بۇقامنىمۇ سېتىپ، ئاخىرەتلىكىمنى تەييارلاپ قويدۇم. كالىدىن ئايرىلغاندىن كېيىن، ئاق قالغان يەرنىمۇ خەققە  ھوسۇلىنى ئايرىش شەرتى بىلەن ئۆتكۈزۈۋەتتىم. ئۇكام مونياز ئىشلىرىمغا يېقىندىن ياردەمدە بولدى. ئۆيىگە ئاپىرىپ بىرەر ھەپتە باقتى. ئۇنىڭ ئۆيى گۇڭشى كادىرلىرى قورۇسىدا ئىدى. تار، ياسىداق ئۆيدە قورۇنۇپ، تۈزۈك ياشىغاندەك بولمىدىم. ئۇنىڭ ئۈستىگە خوتۇنىنىڭ ئۇششاق سۆزلۈكى، ئۇششاق بالىلىرىنىڭ كەپسىزلىكى مېنى جاق تويغۇزدى. ئېشىكىم ئۇلارنىڭ ھويلىسىدا بىر ھەپتە تۇرۇپ بولغىچە نەچچە ھاڭراپ، نەچچە تېزەكلەپ، نەچچە قارغىش ئاڭلاپ بولدى، قۇلىقىم ئېشەك قۇلاق بولمىغاندىكىن ئۇ گەپ ماڭا ئۆتتى.  ئۇكام، ماڭا يەنىلا شۇ ئۆيۈم ياخشىكەن، ئىسسىقسىز قالساممۇ باغنىڭ مېۋە-چىۋىلىرىنى يەپ كۈن ئۆتكۈزەي، قانچە كۈن ياشىسام شۇ يەردە ياشاي دەپ ئۇنىڭ ھىممىتىگە كۆپ رەھمەت ئېيتىپ مەھەللىگە قايتتىم. ئېشىكىم قەدىناس ئارامگاھىغا قاراپ سوكۇلداپ ھەم تەكراڭلاپ چېپىپ ماڭدى.
ئۇزاق بولدى، توختىخان خانىم يوقاپلا كەتتى. بىز ئەمدى كۆرۈشمەيلا ئۆلۈپ كەتمەيلى دەپ ئويلاپ ئەر كىشى بولغاندىكىن تەۋەككۇل قىلىپ ئۇنىڭ ئۆيىگە ماڭدىم. ئېشەكنى توختىتىپ، ئىشىكتىن بېشىمنى تىقىشىمغا روشەنگۈل ھويلىدا تۇرۇپتىكەن، تازا پەرق ئېتەلمەي ئالدىمغا قاراپ مېڭىۋېرىپتىمەن، ئۇ دولامدىن ئىتتىرىپ: ماڭسىلا، ماڭسىلا، چىقسىلا بۇ ئۆيدىن! ئاپام ئۇخلاپ قالدى، كالىدەك ئۈسۈپ كىرىۋېرىدىكەن، ئىگىسى يوق دەملا بۇ ئۆينى! سىلىمۇ بالىلىرى ياقۇپ تۇڭگۈزنى دوراپ بىر نەرسە بار يەرنى پۇراپ تاپىدىكەنلا-دە! سوۋۇتۇپ قويغان بەتتە پولولىرى يوق بۇ يەردە، ماڭسىلا دەيمەن، نېمە قاراپ تۇرىلا، بىرەر سەدىقە تىلەپ كەلمىگەنلا، بالىلىرىنى يامان ئۆگىتىپ قويمىغان بولسىلا مۇشۇ كۈنگە قالمايتتىلا، ئەمدى بويۇنلىرىغا خۇرجۇن ئارتىپ چىقسىلا،  لېكىن بۇ ئۆيگە ئىككىنچى دەسسىگۈچى بولمىسىلا!-دەپ چالۋاقاپ كەتتى. بۇ قوپاللىق ۋە ھاقارەتتىن كۆز ئالدىم قاراڭغۇلاشتى، تىلىم تۇتۇلدى، ئۆپكەم ئۆرۈلۈپ كەينىمگە داجىدىم. شۇ  ئەسنادا  توختىخان خانىم: ھەي روشەنگۈل! دەپ ۋاقىرىغىنىچە ئۆيدىن چىقتى-دە، ئۇنى ئۆيگە تارتىپ ئېلىپ كىرىپ كەتتى. ئۆي ئىچىدىن ئانا-بالا ئىككىسىنىڭ يىغىسى ئاڭلاندى. مەن بېشىمغا جىن تەپكەندەك ھاڭۋېقىپ تۇرۇپ قالدىم. بىر دەمدىن كېيىن ھوشۇمنى يىغىپ، ئىچ-ئىچىمدىن قاپساپ كېلىۋاتقان كۈچلۈك خورلۇق ۋە ئازاپتىن قىينالغان قېرى جېنىمنى، ماغدۇرسىزلانغان تېنىمنى ئېشەككە ئاران ئارتىپ ئۆيۈمگە ماڭدىم. مەن ئېشەككە مىندىممۇ ياكى ئېشەك ماڭا مىندىمۇ بىلمىدىم، ئۆيگە ئاران كېلىپ، ئېشەكنى ئېغىلغا قويۇۋەتتىم؛ ئۆيگە كىرىپ كاڭغا چىقىپ، جۇۋامنى يېپىنىپ ياتتىم. ھاۋا ئانچە سوغۇق بولمىسىمۇ، جۇۋىدىن ئىسسىق ئۆتۈۋاتسىمۇ پۈتۈن بەدىنىم مۇزلاپ، جاقىلداپ تىترەپ كېتىۋاتاتتىم. يۈرۈكۈم ئۇشتۇمتۇت مۇجۇپ ئاغرىغىلى تۇردى. ئېشەك يەنە تۇيۇقسىز  ھاڭراپ كەتتى. بۇ مەخلۇقنىڭمۇ مېڭىسىدە بىر نېمە قۇترىمىسا بۇنداق چىشقۇدەك ھاڭرىمايدۇ. بىر چاغلاردا ئىچىمگە سىغماي قالىدىغان جېنىم ئەمدى ئېغىز- بۇرنۇمدىن ئاستا-ئاستا چىقىپ كېتىۋاتقاندەك قىلاتتى. بىر چاغلاردا بۆرە ئىدۇق، يولۋاس ئىدۇق، خۇدانىڭ بىزنى ئارامغا چىقارغان شېرىن ئاخشاملىرىنى ھاشىيخان بىلەن ھەر دائىم راھەتلىك ئۆتكۈزەتتۇق. خوتۇن، بالا، تېرىقچىلىق، كالا-قوي، مەنسەپ، ھاراق ۋە باشقا نۇرغۇن نەرسىلەردىن بەھىرلىنىپ ، زاماننىڭ يەكتا بەندىسى بولۇپ ياشاپ ئۆتكەن  ۋاقىتلىرىمىز ئۆستەڭدىكى لاي سۇدەك ئېقىپ ئۆتۈپ كەتتى. ئەمدى قالغىنى پەقەتلا تىنىپ قالغان لاي،  لايغا پېتىپ چىرىپ قارىيىپ كەتكەن چاۋار-چاتقال، لەش... بەندە بىلمىگەننى خۇدا بىلىدۇ، خۇدا بىشارەت بەرگەننى بەندە ھەرخىل ئويلايدۇ.
كۈن ئولتۇرۇپ كەتكەن بولسىمۇ تۈڭلۈكتىن كىچىككىنە يورۇقلۇق چۈشۈپ تۇراتتى. ئاقۇش نۇر بىردىنلا كۆككە ئايلىنىپ كەتتى. ئوچۇق، يورۇق بولسىمۇ، بەرىبىر ھەممە نەرسىنى خىرە كۆرىدىغان كۆزۈم خىيالىي سۈرەتلەرنىلا كۆرەتتى. تورۇستا بىر نېمىنىڭ كىتىلداپ ماڭغان تىۋىشىنى ئاڭلىدىم، ئۆمۈچۈك بولسا كېرەك،  ئۆتكەندە مەن ئۇخلاپ قالغانلاردا كۆزۈمگە  شۇ  سىيىۋەتتىمۇ، ئۇقمىدىم، بولمىسا كۆزۈم بۇنداق خىرەلىشىپ كەتمەس ئىدى. ھويلا تىمتاس، ئەجەل شامىلى تېرەك ياپراقلىرىنىمۇ چۈشۈرۈپ، ھويلىنىڭ دەرۋازىسىدىن، ئىشىك-دەرىزىلەردىن، تۈڭلۈكتىن شۇڭغۇپ كىرىۋاتاتتى.
يېرىم كېچىدە يۈرىكىم تۈگمەن تېشىدەك ئېغىرلىشىپ، نەپەس ئېلىشىم قىيىنلىشىپ كەتتى. مېڭەمگە قان بارالمىدىمىكىن تاڭ، ئايلىنىۋاتقان بېشىم روھىمنى قاراڭغۇلۇققا سۆرەيتتى، يۈرەك سوقۇشۇم بىلەن تەڭ ھەر دەقىقە ئاللاھ ئىگەمگە تۆۋە-ئىستىغپار ئېيتىپ ياتتىم؛ ئۆلۈپ كەتسەممۇ تاھارىتىم  بىلەن ئۆلۈپ كېتىشنى كۆزلەپ، تالاغا چىقماقچى بولۇپ بارلىق غەيرىتىمنى يىغىپ ئورنۇمدىن قوزغالدىم، قوزغىلالمىدىم. ئەجەلنىڭ رەسمى يېتىپ كەلگەنلىكىنى تۇيدۇم، قورقۇنچتىن پوكۇلدايدىغان يۈرىكىمنىڭ ھەرىكىتىمۇ ئىنتايىن ئاستا ئىدى، شۇڭا قورقۇنچقىمۇ ئىمكان  قالمىغانىدى.  بىر ئاللاھتىن باشقا ، گۇناھىمنى تىلەشتىن باشقا ھېچ نېمىنى ئويلىمىدىم، روھىم يەڭگىللەپ قالدى.

تىمىڭىزغا كۆپ رەخمەت .

                                                                                2

              توختىخان خانىم:

        ئوسمىناخۇن مېڭىسىگە قان چۈشۈپ قازا قىلغاندىن كېيىن، ئۆلۈمنىڭ ماڭىمۇ  ناھايىتى يېقىن قالغانلىقىنى ھېس قىلدىم. تۇل خوتۇننىڭ قولىغا قالغان ئۆينىڭ شان-شەۋكىتى بولمايدىكەن،  بۇرۇن مېنى ئىززەتلەيدىغانلار ئەمدى ئابرويۇمنى ئانچە قىلماس بولدى. قىزىم ئىككىمىز بىر-بىرىمىزگە تەسەللىي ئېيتىپلا كەلدۇق.
بىر جۈمە كۈنى غوجامىنىياز ئاخۇننى ئۇچراتتىم. ئۇ كۆڭلى يۇمشاق ئادەم بولغاچقا دەردىمنى تۆككۈم كەلدى. بۇ كىشى مەھەللە باشلىقىلىق مەنسىپىدىن قالغاندىن كېيىن بىردىنلا ياۋاشلاپ، ھاراقنى تاشلاپ، ساقال قويۇپ، تەقۋادارلىق يولىغا كىرگەن؛ ئىلگىرىكى شوخ، قىزغىن ھالىتى قالمىغانىدى. خەقلەرمۇ ئۇنىڭ مەنسىپىنى ئاتىماي، ئىسمىنىڭ كەينىگە ئاخۇننى قوشۇپ چاقىراتتى. ئايالى ئۆلۈپ كەتكەندىن كېيىن ئۇنى ئانچە كۆرمىگەنىدىم، ئەمدى قارىسام بۇرۇنقىدىن خېلى بەك قېرىپ، مۈكچىيىپلا قاپتۇ. ئۆيىدە ئايال كىشى بولمىغاندىكىن كۈتۈنۈشى ياخشى ئەمەس دەپ ئويلىدىم.
ئۇنىڭ ياش ۋاقتى ھازىرقى ئوغلىدىن ئېسىل ئىدى، ئۆمەكتىكى چاغدا ئۇنى”غوجا تەمبۇر“دەيتتۇق. ئۇ تەمبۇرنى راستىنلا سازەندىلەرنىڭ غوجىسى بولۇشقا لايىق ياخشى چالاتتى. مەن ئۇنى نېمىشقىدۇر پات-پات ئويلايتتىم. ئۇسسۇلچى ۋاقىتلىرىمدىكى گۈزەل ئەسلىمىلىرىم ئۇنىڭ شۇ چاغدىكى كېلىشكەن تۇرقى، مۇڭلۇق ئاھاڭلارنى ياڭرىتالايدىغان چىۋەر قوللىرىغا باغلىنىپ كەتكەنىدى. ئۇ تەمبۇر چالسا، سازغا پۈتۈن ۋۇجۇدى بىلەن كىرىشىپ كېتەتتى. مەن ئۇسسۇل ئوينىمىغان چاغدا بىر ياقتا ئېڭەك تۇتۇپ ئولتۇرۇپ بېرىلىپ ئاڭلايتتىم، ئۇنىڭ پېشانىسىدىكى مۇنچاقتەك تەرلەرنى سۈرتۈپ قويغۇم، بارماقلىرىنى تۇتۇپ باققۇم كېلەتتى. قىزلىق تەلپۈنۈشلىرىم تۇرمۇشنىڭ خىلمۇ خىل ئويۇنلىرى، ۋەزىيەتنىڭ قارا بورانلىرى بىلەن تەڭلا ئۆزگىرىپ، تەقدىر قاياققا تارتسا شۇ ياققا مېڭىپ، ئاخىر ھالاك بولدى. مېنىڭ ئېسىمدە قالغان ئۇ تەمبۇرچى يىگىت بىلەن ھازىرقى غوجامىنىياز ئاخۇننى بىر-بىرىگە باغلىساملا بىئارام بولاتتىم، ئادەمنىڭ ئۆزى شۇ، ئەمما  ئۇ  بەكلا قېرىپ ئۆزگىرىپ باشقا بىر سىياققا كىرىپ قالغانىدى. بىز شۇنچە يىل بىر مەھەللىدە ياشاپ كېلىۋاتساقمۇ ھەر قايسىمىز ئۆز غېمىمىزدە پايپېتەك بولاتتۇق، بۇرۇنقى ئىشلارنى مەڭگۈ ئۇنتۇلۇپ كەتكەندەك قىلاتتۇق.
ئۆزەممۇ ئۇقمايمەن، كۆڭلى يۇمشاقلىق قىلىپ غوجامىنىياز ئاخۇننىڭ ئۆيىگە كىردىم. ھېلىقى تەمبۇرنى تۇرۇستا قايتا كۆرگىنىمدە قىزلىق لىۋەن چاغلىرىم ئېسىمگە كېلىپ ھاياجانلىنىپ كەتتىم. غوجامىنىياز ئاخۇن ئاشۇ بۇرۇنقى خەلق ئاھاڭلىرىغا بىر چالغىلى تۇرىۋىدى، ئىچ-ئىچىمدىن تەسىرلىنىپ كۆز يېشىمنى توختىتىۋالالماي قالدىم. بۇنىڭدىن بۇرۇن يىغلىغانلىرىمنىڭ ھەممىسى بۇنىڭدەك چوڭقۇر، بۇنىڭدەك گۈزەل ئەمەس ئىدى.
شۇنىڭدىن كېيىن مەن ئۇ ئادەمگە ئىچ ئاغرىتىپ، قىزىمدىن يوشۇرۇنچە  ئۇنىڭغا  تاماق ئاپىرىپ بېرىدىغان، ياكى بېرىپ بىرەر ۋاق ئىسسىق  ئاش ئېتىپ بېرىدىغان، ئۆي ئىشلىرىغا قارىشىپ بېرىدىغان، ئاندىن ئۇنىڭدىن دىنىي ساۋاق ئالغاچ، تەمبۇر ئاڭلاپ كېلىدىغان بولدۇم. ئوغلى ياقۇپ مېنى كۆرسە خوش بولغان بىلەن، ئۆيگە بارسام بۇ ئىشلارنى ئۇقۇپ بولغان قىزىم خاپا بولۇپ كېتەتتى. لېكىن بىر ئايدا بىرەر قېتىم بارمىسام نېمىشقىدۇر كۆڭلۈم ئۇنىمايتتى، غوجامنىياز ئاخۇننىڭ  مەن بارساملا ئاپتاپتەك ئېچىلىپ، يىگىتلەردەك تېتىكلىشىپ كېتىشلىرىنى كۆرگۈم، تەمبۇر ئاۋازلىرىنى ئاڭلىغۇم كېلەتتى. بەزىدە مەن شۇ ناتىۋان كىشىگە ئاخىرقى ئۆمرۈمدە ھەمراھ بولۇپ تاھارىتىگە سۇ بەرسەم، تەمبۇرىنى ئاڭلىسام، ئۆز ئارا مۇڭداش بولۇپ ئۆتسەم دەپمۇ ئويلاپ قالاتتىم، لېكىن شۇ ئىشنىڭ شەپىسى كەلگەندە بىردىنلا تەمتىرەپ قالدىم. مەھەللىدىكىلەرنىڭ نەزىرىدە مەن يەنىلا كادىرلىق سۈپىتىنى يوقاتمىغان خانىم ئىدىم. قىزىممۇ مونياز ئاخۇننىڭ گېپىنى ئاڭلاپ، مەن جاۋاپ بېرىپ بولغىچە ئۆزىنى باسالماي: ئاكىلىرى ئاپامنىڭ تەييار مائاشىنى كۆزلەپ شۇنداق دېگەندۇ تايىنلىق دەپ قاملاشمىغان گەپ قىلىپ، مېھمانلارنى خىجىل قىلىپ قويدى. قىزىمنىڭ ماڭا غەزەپلىك تىكىلىشلىرىگە چىداپ ئولتۇردۇم. ئاخىر ئۇنىڭ رايىغا بېقىپ، ئەلچىلەرگە قوشۇلماسلىقىمنىڭ سەۋەبىنى بىر تالاي چۈشەندۈرۈدۈم. مونيازمۇ ھۆكۈمەت خادىمى بولغاچقا، دېگەنلىرىمنى توغرا چۈشەندى ۋە بۇنىڭ ئىشقا ئاشمايدىغانلىقىنى ئالدىن مۆلچەرلىگەندەك، ئاكام دەپ تۇرۇۋالغاچقا مۇنداقلا دەپ باقايلى دەپ... باشقىچە ئويلاپ قالمىسىلا، بىزدىن ئۆتكەن يېرى بولسا كەچۈرەلا...دەپ ماڭا كۆڭلۈمنى غەش قىلىدىغان گەپلەرنى قىلىپ ئۇزاپ كەتتى. شۇنىڭدىن كېيىن مەن غوجامىنىياز ئاخۇننىڭ ئۆيىگە بارالمىدىم.
بىر كۈنى كەچقۇرۇن روشەنگۈلگە قوي-ئۆچكىلەرنى مەكتەپنىڭ بىز كۆتۈرە ئالغان شاپتۇللۇق بېغىدا بىر دەم  بېقىپ كېلىڭ، شاپتۇللار بەك چۈشۈپ كېتىپتۇ، قوي تېرىپ يەۋالسۇن دېسەم، بۇرنىنى ئۇچلاپ: قوي باقالمايمەن، ئۆزىڭىز بېقىڭ دەپ تۇرۇۋالدى. بالام، مېنىڭ مىجەزىم يوق، ئۆچكىنى كۆرسەملا تېنىم غۇژۇلدايدۇ دېسەم، ئەمىسە ھەلەپ ئېتىپ بېرەيلى دەپ سىۋەتنى قولىغا ئالدى. ئۇنىڭ ماڭا يات ئادەمدەك قارىشىدىن، مېنى بارغانسېرى ئۆزى خالىغانچە باشقۇرۇشلىرىدىن قورسىقىم كۆپىدىغان بولۇپ قالغانىدى، بۈگۈنمۇ ئۇنىڭ مېنى كۆزگە ئىلماي، سۆزۈمنى ئىلىك ئالماي، ئۆز مەيلىچە ئىش قىلماقچى بولۇۋاتقىنىنى كۆرۈپ تۇرۇپلا زەردەم ئۆرلىدى ۋە بېرىپلا ئۇنىڭ قولىدىكى سىۋەتنى تارتىۋېلىپ، ھەلەپ دېگەننى قىشتا ئېتىپ بېرىمىز، ئۆيدە ئېشىپ-تېشىپ قالغان سامىنىڭ بارمىكەن! سەن يا ئېتىزدا كەتمەن چاپمىساڭ، مۇشۇ ئانا-بالا قوي بىلەن بىر ئۆچكىنى باغقا سولاپ باقماق نېمە تەس! دەپ قايناپ كەتتىم ئاندىن ئۇنىڭ مىت قىلماي تۇرغىنىنى كۆرۈپ ئۆيگە كىرىپ يولدىشىمنىڭ تامدىكى چوڭايتىلغان رەسىمىگە قاراپ كۆڭلۈم بۇزۇلۇپ: ھەي، قەدىناس ئوسمىناخۇن، سىلە كېتىپ مانا بالىغىمۇ گەپ ئاڭلىتالماس بولدۇم دەپ يىغلاپ كەتتىم. ئۇ بۇنىڭغا چىدىيالماي قالدى بولغاي، قوينى قوتاندىن چىقىرىپ، ھويلىدىن چىقىپ كەتتى.
كەچتە ئوچاق ئالدىدا زوڭزىيىپ ئولتۇرۇپ مىڭ مۇشەققەتتە شىفەن قاينىتىپ، ئېغىزىمغا بىر قوشۇق نەرسە ئېلىشقىمۇ كۆڭلۈم تارتماي ئولتۇرسام روشەنگۈل قوينى ئۇرۇپ ھەيدەپ، ھويلىغا يىغلاپ كىردى-دە، قوتاننى ئەتمەستىن ئۇدۇل ئۆيگە كىرىپ كەتتى. نېمە ئىش بولغانلىقىنى ئۇقالماي قىستاپ سورىدىم. ئۇ ئاخىر بولغان ئىشنى ئېيتىپ  ماڭا ۋاقىراپ-جاقىراپ كەتتى، ھوشۇمدىن كەتمىدىميۇ، ئۇنىڭ بېرىسى بولدۇم. ياقۇپ دېگەن ھايۋاننىڭ باشلانغۇچتىكى ئوقۇتقۇچىسى بولۇپ قالغىنىمغا  ئۆز گۆشۈمنى ئۆزەم يېگۈدەك زەردە بولۇپ كەتتىم، بۇ كۈننى كۆرگىچە ئوسمىناخۇن بىلەن بىللىلا ئۇ دۇنياغا كەتسەم بولمامدۇ دەپ يىغلاپ قاقشىدىم. قىزىم سوتقا ئەرز قىلىمەن، خەقنىڭ گېپىدىن قورقمايمەن دېدى. ئەمما پىتنىڭ ئاچچىقىدا چاپاننى ئوتقا سېلىشتىن، ئۆزىمىز يالىڭاچ قېلىپ خەق ئالدىدا نومۇسقا قېلىشتىن ئۆزەمنى تارتتىم، سۆزلەپ قىزىمنى قايىل قىلدىم. ئۇ مېنى شۇ ئىشقا بۇيرۇپ قويغىنىمدىن ئۆلگۈدەك خاپا ئىدى، قوي-ئۆچكىلەر مەرەپ قويسا ئۇلارنى تىللايتتى. مەن ئاخىر ئۇلارنىڭ ھەممىسىنى قاسساپقا سېتىۋەتتىم.
ياقۇپ قېچىپ  كېتىپتۇ، لېكىن ئۇ قالدۇرۇپ كەتكەن زەرداپ ئانا-بالا ئىككىمىزنىڭ يۈرىكىدىن پەقەت چىقمايدىغاندەك قىلاتتى. بىر كۈنى ئۆيدە مىجەزىم يوق ياتسام روشەنگۈل ھويلىدا بىر كىمگە ۋاقىرىغىلى تۇردى. كىم بولغىيدى، غوجامنىياز ئاخۇن ئوخشىمامدۇ دەپ تالاغا چىقسام، ئۇ بىچارە ئادەم كۆزلىرىنى پارقىرىتىپ، قۇرۇپ گەز باغلاپ كەتكەن لەۋلىرىنى ئۆمەللەپ، ساغىرىپ-تاتىرىپ تۇرۇپلا قاپتۇ. مەن چىقىشىم بىلەنلا ئۇ كەينىگە سەنتۈرۈلۈپ، ئەسكى چاپىنىنىڭ ئىچىگە تۈگۈلۈپلا كىرىپ كەتتى. بالىسىنىڭ ئىشىنى ئۇقامدۇ-ئۇقمامدۇ، سۈرۈشتۈرۈپ باقمايلا ئۇنىڭغا ئازار بەرگىنىمىزنى ئويلاپ، ئۇ كەتكەندە يولغا چىقىپ قارىدىم، كۆرەلمىدىم.

شۇڭىمۇ دىيارىم مۇنبىرىگە خۇمار بولۇپ قالغانمەن...

                                                                     3
روشەنگۈل:
غوجامىنىياز ئاخۇننىڭ ئۆلۈم خەۋىرىنى ئاڭلىغاندىن كېيىن ئاپامنىڭ ھالى كۈندىن كۈنگە ناچارلاپ كەتتى. تاماق ئېتىپ ئالدىغا ئەكەلسەم ھېچنېمە يېمەي، يېسىمۇ ئازراق يەپ يەنە ياستۇققا بېشىنى قوياتتى. ئىلگىرى ئايرىم ياتاقتا ياتاتتىم، ئەمدى ئاپام بىلەن بىر ئۆيدە ياتىدىغان بولدۇم، شۇنداقتىمۇ ئاپامنى كېچىسى دائىم قارا بېسىپ قالاتتى، بىر نېمىلەرنى دەپ جۆيلۈيتتى. بەزىدە ۋاقىراپ كەتسە مەنمۇ قورقۇپ قارا تەرگە چۆمۈلۈپ كېتەتتىم، ئۇيقۇم بۇزۇلۇپ كەتسە ئۇزاققىچە ئۇخلىيالماي، ئۈرۈمچىدە ئۆتكەن گۈزەل كۈنلەرنى ئەسلەش بىلەن تاڭ ئاتقۇزاتتىم. ئاھ، شۇ چاغلار! كەسپىي داشۆنىڭ ئىللىق قوينىدا ئۈرۈمچىلىك قىزلاردىن قېلىشماي ئېسىل يۈرەتتۇق. ئەتراپىمدىكى ئوغۇللارنىڭ ئاچكۆزلۈك بىلەن بېقىشلىرى...ئاخىر ئالماس ئۇتۇپ چىقتى. تۇنجى قېتىم تۇغۇلغان كۈنۈمنى ئۆتكۈزگەندە ئۇ ماڭا قىممەت باھالىق بىر زەنجىر سوۋغا قىلغانىدى، سوۋغاتنىڭ قېتىغا باغاقچە قىستۇرۇپ، قەغەزگە ئىنگىلىزچە مەن سىزنى سۆيىمەن دەپ يېزىپ قويغىنىنى ئويلسام ھازىرمۇ ھاياجانلىنىمەن. شۇ كۈنى كەچتە ئۇ پىۋىنى جىق ئىچىپ، مېنى باغرىغا بېسىپ ئۇزاق سۆيگەنىدى. شۇ ۋاقىتتىكى شىرىن مىنۇتلارنى مەن مەڭگۈ ئۇنتۇمايمەن. ئاخىرقى يىلدا مەن ئۆزەمنى ئۇنىڭغا بېغىشلىۋېتىپ تۈگىمەس پۇشايماندا قالدىم. لېكىن بۇ يەردىكى قىزلار بۇنداق ئىشنى ئانچە چوڭ بىلىپ كەتمەيتتى، بولار ئىش بولدى دەپ ھامىلىسىنى ئالدۇرۇۋېتىپ يۈرىۋېرەتتى ھەم قايتىدىن يىگىت تاپاتتى، كونا مۇھەببىتىنىڭ ئۆچىنى يېڭىسىدىن ئالاتتى. مەن ئۆزۈمگە چىڭ بولالمىغىنىمغا ئۆكۈنسەممۇ ئورنىغا كەلمەيتتى، قىزلار  ئۈرۈمچىلىك بىلەن ئارىلاشما دېسە ئارىلىشىپ، ھېسسىياتىمغا بېرىلىپ كېتىپتىكەنمەن، قىز بالا دېگەن راست ئاجىز بولىدىكەن. ئالماس ئاخىر ۋاپاسىزلىق قىلدى،  ئۈرۈمچىدىمۇ قالالمىدىم.  ئاخىر بار دەسمايىسىنى ئۇتتۇرۇۋەتكەن قىمارۋازدەك سالپىيىپ ئۆيگە يېنىپ كەلدىم. نېمە بولسا بولدى، ئالىي مەكتەپنى پۈتتۈرۈۋالدىم، ئويۇن كۈلكىلەر كەينىمدە قالدى.
مەن كېلىپ ئۇزاق ئۆتمەي دادام تۇيۇقسىز ئۆلۈپ كەتتى. بۇ ئۆيگە گويا مەن شۇملۇق ئېلىپ كەلگەندەك،  يامان ئىشلىرىمنى دادامنىڭ كۆڭلى  تۇيۇپ ئەلەمگە چىدىماي ئۆلۈپ كەتكەندەك ئويلاپ قېلىپ، نەچچە كۈن پۇشايماندا يىغلاپ، ئاخىر ئۆزەمگە تەسەللىي بەردىم.
دادام تۈگەپ كەتكەندىن كېيىن ئاپام تېزلا ئۆزگىرىپ قېرى بۈۋىمگە ئايلىنىپ، غوجامنىياز ئاخۇننى ئىزدەپ بارىدىغان غەلىتە بىر قىلىق چىقىرىۋالدى، كېيىن ئەلچى كەلگەندە  ئىشنىڭ ئەمدى بۇ دەرىجىگە يەتكەنلىكىنى كۆرۈپ ئاچچىقىمنى باسالماي قالدىم. مەن دادام-ئاپامنى كىچىكىمدىنلا چوڭ بىلەتتىم، مەھەللىدىكى خەقلەرمۇ ئاپامنى كۆرسە ۋاي خانىم دېسە خانىم دەپ ھال ئەھۋالى قالمايتتى. ئۇنىڭ غوجامىنىياز ئاخۇن بىلەن تۇرمۇش قۇرۇشى ئىنتايىن كۈلكىلىك بىر ئىش ئىدى؛ خەقلەرنىڭمۇ  توۋا دەپ بىزنى زاڭلىق قىلىشى تۇرغانلا گەپ ئىدى. ئاپامنىڭ نېمىشقا ئۇنداق ساراڭدەك غەلىتە بولۇپ قالغانلىقىنى ھېچ ئۇققىلى بولمايتتى. بىر تۇرۇپ غوجامىنىياز ئاخۇن ئاپامنى باخشىمغا ئۆگىتىۋالدىمىكىن دەپمۇ ئويلايتتىم. 

    مەن كىچىكىمدىن يېزىدا ئۆسكەن بىلەن كادىر ئائىلىسىدە چوڭ بولغاچقا ئېتىزغا بېرىپ ئەمگەك قىلىپ باقمىغانىدىم. پىژغىرىم ئاپتاپ ياكى قەھرىتان سوغۇقتا غىڭ قىلماي ئىشلەيدىغان، ھاشارغا بارىدىغان ئاشۇ جۇلدۇر كېپەن دېھقانلارنى كۆرسەم، ئۇنچە جاپا چەكمەيمۇ باياشات ئۆتۈۋاتقان ئائىلەمدىن بەكمۇ سۆيۈنۈپ كېتەتتىم. لېكىن دادام ئۆلۈپ كەتكەندىن كېيىن بۇ ئائىلىمىزنى غېرىپلىق باستى. ئاپاممۇ بۇ ھالدا ياتىدۇ، ناۋادا  ئۇمۇ  ئۆلۈپ كەتسە بۇ يەردە مائاش ئېلىپ يالغۇز ياشىغىنىمنىڭ نېمە مەززىسى؟!
ئىچىمدە ھەسرىتىم تولا بولۇپ كەتتى، ياقۇپ دېگەن تۇڭگۈزنىڭ قىلغانلىرىنى ئويلسام خورلۇقتىن ۋۇجۇدۇم تىكەنلىشىدۇ.  باشلانغۇچتا بىز بىر سىنىپتا ئوقۇغاندا ئاپام سىنىپ مەسئۇلى بولغچقا، ماڭا ئارتۇقچە ھاكاۋۇرلۇق قىلالمايتتتى، ئەمما باشقا بىچارە قىزلارنى دائىم بوزەك ئېتىپ ئوينايتتى، مەن بېرىپ ئاپامغا چاقاتتىم، ئاپام ئۇنى تەنقىتلەيتتى، ئۇ ئاندىن ماڭا تېخىمۇ ئۆچ بولۇپ كەتكەنىدى، كېيىن چوپچوڭ بولغاندىمۇ ئۇنىڭ تەبىئىتى ئۆزگەرمىدى، ياۋايىلىقى چىرايىدىنلا چىقىپ تۇراتتى. مەن ئۇنى زادىلا ياراتمايتتىم. ئۇ تېخى مېنى چوقۇم ئالىمەن دەپ يۈرۈپتىكەنمىش، مەن ئۈرۈمچىگە ئوقۇشقا كەتكەندىن كېيىن ئۇنى بىر رەزگى چىۋىن قاتارىدىمۇ ئەسلەپ قويمىدىم. قايتىپ كەلگەندە قارىسام ئۇ بىر خوتۇن ئېلىپ قويۇۋېتىپتۇ. ئاپام تېخى نومۇس قىلماي ماڭا ئۇ تازنى سايە قىلىپ بېسىم ئىشلىتەتتى، چاققان ئەرگە تەگ، ئەرگە تەگمىسەڭ نېمە ئىش قىلىسەن، مەشەدە ئوي-ئوچاقلىق بولماي نەگە بارىسەن؟دەپ سۆزلەپ كېتەتتى. پەرىزىمچە ئۇ ئۆزى غوجامنىياز ئاخۇنغا تېگىپ، بالىسىغا مېنى ئېلىپ بەرمەكچى ئىدى، مەن شۇنىڭدىن كېيىن ئاپامغا ئۆچ بولۇپ قالدىم، ئەلچى كەلگەندە خېلى ياخشى ئۆيدە بولۇپ قاپتىكەنمەن، قاتتىق گەپتىن ئىككىنى قىلىپ كەسكىن رەت قىلىۋەتتىم. مەرھۇم دادامنىڭ ئىززىتىنى ساقلىماي قېرىغاندىمۇ ئەرگە تېگىمەن دەپ يۈرۈش نېمىدېگەن نومۇس ئىش-ھە! ئاپام ئەگەر شۇنداق قىلىدىغان بولسا مەن بۇ ئۆيدىن چوقۇم قېچىپ كېتەتتىم. ئاتىسىنىڭ ئاپام بىلەن نىكاھلىنىش ئارزۇسى سۇغا چىلاشقاندىن كېيىن ياقۇپ يولدا ئۇچراپ قالغۇدەك بولسا كۆزۈمگە چەكچىيىپ، ئىتتەك ھۈرپىيىپ ئۆتۈپ كېتەتتى. ئۇنىڭ ماڭا قاتتىق ئۆچ بولۇپ كەتكەنلىكىنى سېزىپ تۇرساممۇ، قېنى نېمە قىلالايتتى، ئۆز گۆشىنى ئۆزى يەپ يۈرىۋېرىدۇ دەپ ئويلايتتىم. ئەمما  ئۇ قارا تازنىڭ ھەر كۈنى مېنى پايلاپ، پۇرسەت كۈتۈپ  يۈرگەنلىكىنى نەدىن بىلەي!   ئاپاممۇ شۇ ئىشقا  مېنى بۇيرۇغىنىدىن  ئۆلگىچە پۇشايماندا قالىدىغان بولدى. شۇ كۈنى ئاپامنىڭ يىغىسىغا چىدىماي قويلارنى ئوتلىتىپ كېلىشكە ماڭدىم. قويلارنى مەكتەپ بېغىغا سولاپ قويۇپ ئۆزەم ياتىقىمغا كىرىپ بىردەم ئارام ئېلىپ چىقسام قوي باغدا يوق، باغنىڭ تېمى تازا پۇختا ئەمەس ئىكەن، قويلار بىر يوچۇقتىن قېچىپ ئورمانلىققا كىرىپ كېتىپتۇ. قويلارنى ئەمدى موشۇ خالىي  يەردە ئوتلىتىپ بىر دەم ھاۋالىناي دەپ ئورمانلىق ئىچىگە كىرىپ كېتىۋېرىپتىمەن. ئورمانلىقنىڭ ئىچكىرىسىدە ئوت-چۆپلەر ناھايىتى ئېگىز ئۆسۈپ كېتىپتىكەن، قويلار شۇ يەردە ئوتلاۋېتىپتۇ. كەچكى قۇياش نۇرى تېرەك يوپۇرماقلىرىنىڭ ئاراچلىرىدىن چۈشۈپ تۇراتتى. ئەتراپ تامام يېشىللىق، مەن بۇ مەنزىرىسى چىرايلىق، خىلۋەت يەرگە بۇرۇن كېلىپ باقمىغانىدىم، ئۆپچۆرەمگە تويماي قارايتتىم. ئورمانلىقتىكى مەخمەلدەك ئوت-چۆپلەرنىڭ ئۈستىدە يېتىپ بىر دەم كۆزىنى يۇمۇپ يېتىۋالسا نېمىدېگەن راھەت-ھە، كىيىملەرگىمۇ ئوت يۇقۇشۇپ قالمايدىكەن. قويلارنىڭ قاچمايدىغانلىقىغا ئىشەنچ قىلىپ، ئوت-چۆپنىڭ ئۈستىدە سوزۇلۇپ ياتتىم، ئارامخۇدالىق ئەسلى بۇ يەردە ئىكەن ئەمەسمۇ!  مەن كۆزۈمنى يۇمۇپ ئۈرۈمچىدىكى مەكتەپ چىملىقلىرىنى خىيال قىلىپ، ئالماسنى ئەسلەپ، شىرىن خىياللارنىڭ پەپىلىشى بىلەن ئاسانلا ئۇيقىغا كېتىپتىمەن. بىر چاغدا قاتتىق چۆچۈپ ئويغىنىپ كەتتىم... ئۈستۈمنى بىر ئېغىر گەۋدە بېسىۋالغانىدى؛ ياقۇپ قارا تازنىڭ ئاچكۆز بۆرىدەك بەدبەشىرە چىرايىنى كۆرۈپ مېڭەمدە يانار تاغ پارتىلىغاندەك دەھشەتكە چۆمدۈم. ئۇ قىلىدىغىنىنى قىلىپ بولغاندىن كېيىن قۇلىقىمغا، بەك كەچ بولۇپ كەتتى، قويىڭىزمۇ قېچىپ كەتتى. قاراڭغۇدا ھېلى تاپالماي يۈرىسىز، قوپۇڭ، ئىزدىشىپ بېرەي، دەپ شىۋىرلىدى. بايا بولغان ئىش خۇددى بىر قورقۇنچلۇق چۈشتەك، قۇلىقىمغا ئاڭلىنىۋاتقىنى جىن-ئالۋاستىلارنىڭ پىچىرلىشىدەك تۇيۇلدى، ئورنۇمدىن قوپۇپلا ئۇنىڭ زاڭىقىغا ئىككى تەستەك سالدىم، ئۇمۇ مېنى ئۇردى، ئاندىن قولۇمدىن قايرىپ كۆزۈمگە قاراپ:
— سىز قىز ئەمەسكەنسىز، لېكىن مەن سىزنى ھامان ئالىمەن. خەققە بۇنى دېمەيمەن. ئىككىمىز توي قىلىپ ياخشى ئۆتۈپ كېتەيلى،-دېدى.
مەن تېخىمۇ غەزەپلىنىپ ئۇنىڭ مەيدىسىگە مۇشتلاپ:
— سەندەك قاسماققا خوتۇن بولغىچە ئۆزەمنى ئۆستەڭگە تاشلاپ ئۆلۈۋالىمەن!-دېدىم ۋە قولۇمنى ئۇنىڭ چاڭگىلىدىن ئاجرىتىپ، دەرمانسىز پۇتۇمنى سۆرەپ، قوينى ئىزدەپ ماڭدىم. شۇ تاپتا ئۇنى چايناپ پۈركۈۋەتسەممۇ دەردىم چىقمايتتى،  ئۆيگە بېرىپلا دادامنى ئەسلەپ، خورلۇقتىن يۈرىكىم پۇچىلىنىپ يىغلاپ تاشلىدىم، ھەممە دەردىمنى ئاپامدىن ئالدىم.
شۇندىن كېيىن  ياقۇپ بۇ مەھەللىدە كۆرۈنمىدى، ئېھتىمال ئاپامدىن قېچىپ شۇنداق قىلدى؛  كۆڭلۈم ئارامىغا چۈشتى. بىر كۈنى ئاتىسى تەپتارتماستىن ئاپامنى ئىزدەپ دوقۇرۇپ كىرىۋەردى، بالىسىدىن ئالالمىغان دەردىمنى ئاتىسىدىن ئېلىپ تازا دۆشكەللىدىم، سەتلىدىم. بۇنىڭغا ئاپام چىدىماي قالدى، زەردەم تېخىمۇ ئۆرلىدى. ئاپامنىڭ ئاشۇ ئۆلۈمتۈك قېرىغا يەنە ئىچ ئاغرىتىپ كېتىشى، بالىسىنىڭ ماڭا قىلغان كەچۈرگىسىز ئەسكىلىكىنى ئويلاپ قويماسلىقى ماڭا قايتا ئازار بولدى، ھەممىدىن ئۈمىدسىزلەندىم.
غوجامنىياز ئاخۇننىڭ ئۆلۈمىگە خۇددى مەن سەۋەپچى بولغاندەك، ئاغرىق ياتقان بۇ ئاپام مۇشۇ كەمگىچە ماڭا ھېچ ئىللىق چىراي ئاچمىدى، جىمجىتلا ياتاتتى، ئويغاق ياكى ئۇخلاۋاتقانلىقىنى بىلگىلى بولمايتتى. دوختۇرخانىغا ئاپاسام دوختۇرلار كېسەلنى روھىي جەھەتتىكى مەسلىگە تاقىدى. ئۇلارنىڭ پىكرى بويىچە، ئاپامنى سودا-سېتىققا سېلىپ قويسام دەسمايە بولمىغاننىڭ ئۈستىگە ئۇ ئۆزى ئۇنىمايتتى، شەھەر ئايلىنىپ ساياھەت قىلىپ كېلەيلى دېسەم يا ماقۇل دېمەيتتى، خۇددى زۇۋاندىن قالغاندەك لام-جىم دېمەي تۇرۇۋالاتتى؛ ئاخىر بولماي  بازارغا ئەچىقىپ، ئۇنى-بۇنى ئېلىپ بېرىپ، كىنوغا ياكى سەنئەتكە ئەكىرىپ، كۆڭلىنى ئانچە-مۇنچە خوش قىلدىم. بىر بازار كۈنى كەچتە كىنوخانىدا پاكىستاننىڭ«مەڭگۈلۈك مۇھەببەت»دېگەن كىنوسىنى قويىدىكەن دېدى، كەنت-كەنتلەردىن دېھقانلار كىنوخانىغا  ئاقتى. مەنمۇ ئاپامنى ئېلىپ كىرىپ كۆردۈم، ئاپام كىنونىڭ ئاخىرىغا كەلگەندە ئۆزىنى تۇتۇۋالالماي يىغلاپ كەتتى. شۇندىن كېيىن كىنوغا ئاپىراي دېسەممۇ زادىلا ئۇنىمايدىغان بولدى.
ئاپام كۈندىن كۈنگە زەئىپلىشىپ كېتىۋاتاتتى. بالام، ئۆلۈم ساڭىمۇ كېلىدۇ، ئەتىگەندە بىرەر ۋاق ناماز ئوقۇپ قوي، دەيتتى. ئېغىزىمدا ماقۇل دېسەممۇ، كۆڭلۈمدە مەنمۇ سىزدەك قېرىغاندا ئوقاي دەيتىم. ئاپام يەنە كۆزۈمنىڭ ئوچۇقىدا سېنىڭ تويۇڭنى كۆرسەم، بولسا بىر نەۋرە كۆرسەم دەپ كۆزىگە ياش ئالاتتى. بېشىمغا بىر غەم چۈشتى. خېلىدىن بېرى پېيىمدا يۈرگەن ئەخمەت دەپ بىر ئەپەندى بار ئىدى. بازارغا بىر ئىش بىلەن بېرىپ قالسام ئوتتۇرا مەكتەپنىڭ دەرۋازىسى ئالدىدىلا مېنى ساقلاپ تۇرغاندەك ئالدىمدا پەيدا بولۇپ، قىزغىن ئەھۋال سوراپ ، يېقىنچىلىق قىلىپ كېتەتتى. چىراي شەكلىمۇ خېلى تۈزۈك، مىجەزىمۇ بولىدىغاندەك قىلاتتى. ئاپام ئۈچۈن بولسىمۇ دەپ ئۇنىڭ توي قىلىش تەكلىپىنى قوبۇل قىلدىم. تويىمىز بەك ھەشەمەتلىك بولمىسىمۇ قەدىر ئەھۋال ئۆتتى. مېنىڭ بارچە غېمىم توي كېچىسىدە قالغانىدى، دېگەندەك بۇ كېچە تولىمۇ قورقۇنچلۇق كېچە بولدى. ئەتىسى كەچتە ئۇ ھاراق ئىچىپ كېلىپ مەن بىلەن جېدەللەشتى، مەنمۇ تەڭ تۇردۇم، ئۇ مېنى بۇزۇق ئايال دەپ تىللىدى، مەنمۇ ئۇنى پاھىشۋاز، سېنىمۇ كىم پاك دەيدىكەن، دېدىم. ئىككىمىز خېلى ئۇرۇشتۇق، ئاخىر مەن يىغلاپ ئاپامنىڭ قېشىغا يېنىپ كەلدىم.
ئۇزۇنغا قالماي ھۆكۈمەت مېنى رەسمىيلەشتۈردى. مەن ھەممىنى ئۇنتۇپ خىزمەتكىلا كىرىشىپ كەتتىم، ئاپامدىنمۇ خەۋەر ئېلىپ تۇردۇم. ئاپام  بارغانچە جۈدەپ، تۈگىشىپ كېتىۋاتاتتى، دوختۇرخانىغا ئاپىراي دېسەم ئۇنىمايتتى، تېنىمدە كېسەل يوق، نېرۋام  ئاجىز، بۇنىڭغا داۋا يوق دەپ تۇرۇۋالاتتى. بىر كۈنى پۇتىنى تۇتۇپ ئولتۇرسام ئاپام خارت قىلىپ ئېغىر تىندى، چۆچۈپ چىرايىغا قارىدىم. ئۇنىڭ يۈزى ياداپ، ياغاچتەك بولۇپ قالغان، كۆزى بولسا جىن چىراغتەك ئاجىز پىلىلداپ تۇراتتى، نەپەس ئېلىۋاتقانلىقىنىمۇ ئۇققىلى بولمايتتى. كاللام ۋەھىمدە قالدى، تىترەۋاتقان قوللىرىم بىلەن ئۇنىڭ بوۋاقنىڭ پۇتىدەك كىچىكلەپ كەتكەن، ئۇرۇق، ئاۋاق پۇتىنى توختىماي ئۇۋۇلايتتىم. شۇ ھالدا كەچ كىرىپ تالانى قاراڭغۇلۇق باستى. ئاپامدىن سەل نېرى بولسام ئۇنىڭ دىدارىنى كۆرەلمەي قالارمەنمۇ دەپ ئەنسىرەپ ئۇنىڭ يېنىدىن قوزغالمىدىم.
— قىزىم بېرى كەل، يېقىن كېلە-دېدى ئاپام بىر چاغدا تاياقتەك قولىنى ماڭا سوزۇپ. مەن ئۇنىڭ مۇزلاپ كېتىۋاتقان قولىنى مەڭزىمگە يېقىپ، ئۈنسىز ياش تۆكۈشكە باشلىدىم.
— يىغلىما، قىزىم، يىغلىما،- دېدى ئاپام تۇرۇسقا قاراپ يېتىپ ئاران ئاڭلانغۇدەك ئاۋازدا،- قۇچاقتىكى ۋاقتىڭدىمۇ...ساڭا شۇنداق دەيتتىم. ئاناممۇ سەكرات ئۈستىدە ماڭا شۇنداق دېگەنىدى... بىز شۇنداق يىغلاپ ئۆتىدىغان ئوخشايمىز. مەنمۇ ئەمدى داداڭدەك رەھمەتلىك بولۇپ كېتىمەن، ئۇ دۇنياغا...كېتىپ قالىمەن...تالادا يامغۇر يېغىۋاتامدۇ نېمە، دەرىزىنى يېپىۋەتكەن، ئۆيگە شامال كىرمىسۇن...قىزىم، يالغۇز قالىدىغان بولدۇڭ، ئەمدى تولا تارتىشماي...ياخشى ئادەمدىن بىرنى تېپىپ تۇرمۇش قۇرۇۋالغىن... بۇندىن كېيىنكى ئۆمرۈڭنى ئويلا... ئاخىرەتلىكىڭنىمۇ ئويلاپ قويغىن...
ئاپامنىڭ ئاۋازى بارغانسېرى پەسلەپ كەتتى. مەن يەنە ئۈنسىز ياش تۆككىنىمچە ئاپامنىڭ قولىنى يوتقاننىڭ ئىچىگە تىقىپ قويۇپ، پۇتىنى توختىماي ئۇۋۇلايتتىم. يامغۇر دەرىزىگە چاچراپ چۈشكىلى تۇردى. كۈزنىڭ ئاخىرقى مەزگىلىدە يېغىۋاتقان بۇ يامغۇر ئەمدى غازاڭ پەسلىنىڭ ئاخىرلاشقانلىقىدىن دېرەك بېرەتتى. توسۇۋالغۇسىز بىر مۇسىبەت ھەم  مەن ئىلگىرى ھېس قىلمىغان بىر خىل غېرىبلىق ۋە قورقۇنچ ئەزرائىلنىڭ قەدىمىگە ئەگىشىپ ئاستا-ئاستا يېقىنلاپ كېلىۋاتاتتى. ئاپامنىڭ پۇتى بارا-بارا مۇزلاپ قېتىپ قالدى، قولۇممۇ بۇ سەزگۈدىن ياپراقتەك تىترەپ، يۈرۈكۈم شىددەتلىك سوقۇپ كەتتى. ئەلەڭلەپ كەتكەن كۆزۈم ئاپامنىڭ ئاشۇ ئارمانسىز ياكى ئارماندا يۇمۇلغانلىقىنى بىلگىلى بولمايدىغان كۆزلىرىگە، چۈشۈپ كەتكەن ئېڭىكىگە، سوغۇق قېتىپ قالغان چىرايىغا تىكىلگەندە ھەسرەت-نادامەتلىرىم بىراقلا پارتىلاپ، يۈرىكىم ئېزىلىپ، ۋۇجۇدۇم ئۆزىنى يوقاتتى. ئاپامنىڭ نەملىشىپ قالغان شالاڭ، ئەمما قايرىما كىرپىكلىرىگە، چىڭ يۇمۇلغان نېپىز لەۋلىرىگە قاراپ، بۇ نۇرانە سىمانىڭ توپىغا كۆمۈلۈپ كېتىدىغانلىقىغا ھېچ ئىشەنمەي ھەم قىيالماي ھۆڭرەپ يىغلاشقا باشلىدىم.
                                                             

يەنە كۈتىدىغان بولدۇمدە ...

                                                                                        4
ياقۇپ:
ياسىن گاچىنىڭ ئۆيىدە قىمار ئوينىسام تەلىيىم بەك كېلەتتى، ھوشۇقۇم ئالچۇ چۈشەتتى، قەرت ئوينىساممۇ ئۇتاتتىم. ياسىن نىزا، قادىر قاغدالما، سۇلايمان قىزىل كۆز، سەمەت پاخشەكلەرنىڭ ئاشلىق ساتقان پۇللىرىمۇ ئاخىر چۆنتىكىمگە چۈشۈپ بولدى. مەيدەمنى تازا كېرىپ، ياسىن گاچىنىڭ چىراغ پۇلىنى بېرىپ ئۆيگە ماڭسام، چىدىماسلار كەينىمگە كىرىپ، چوتا قېنى دەپ ئۇششۇقلۇق قىلغىلى تۇردى. كەينىمگە بۇرۇلۇپلا سەمەت پاخشەكنىڭ بۇرنىنى تۈزلىۋېتىپ يەنە ماڭسام، سۇلايمان قىزىل كۆزمۇ ئاناڭنى...دەپ غۇدۇرىغانىدى، غەزىۋىمگە پايلىماي بېرىپ بىرنى قويىۋىدىم، كۆزىنى تۇتۇپلا قالدى، قاپىقى يېرىلدىمۇ ياكى كۆزى قۇيۇلۇپ كەتتىمۇ، ئۇقمىدىم. رەھمەتلىك ئاپام ئۆلۈپ كەتكىلى تېخى ئۇزاق بولمىدى، يېتىملىكنىڭ دەردىنى تارتىمەنمۇ يا بۇ خوتۇنىدىن قورقىدىغان خوتۇن تالاقلارنىڭ ئىزاسىنى ئىشتىمەنمۇ!
شۇ جېدەلدىن كېيىن ياسىن گاچىنىڭ ئۆيىگە ئىككىنچى دەسسىمىدىم. ئۇزۇن ئۆتمەي كەپتەرلىرىم بارا-بارا ئازلاپ كەتتى، ئاشۇ گۇيلار قىلتاق قۇرۇپ تۇتۇۋالدىمىكىن دېدىم. قىماردىن، كەپتەردىن ئايرىلىپ، ھېچ ئىش خوش ياقمىدى، كەتمەن چېپىشتىنمۇ زېرىكتىم؛ ھاشارغا بارسام ئالۋاڭنى گالۋاڭ قىلىپ كېلەتتىم.  قاتار تامنىڭ ئالدىدا خەق بىلەن كەچكىچە گەپ سېتىپ ئولتۇرۇشمۇ خوشياقمىدى. خوتۇن سېغىنىپ كەتتىم، توختىخان خانىم قىزىنى بەرگەن بولسىمۇ ئۇنىڭغا ياخشى كۈيئوغۇل بولۇپ، خىزمىتىنى ياخشى قىلاتتىم، بىراق قىزى بىزنى ياراتماي ھەممە ئىشنى بۇزدى. بۇرۇن ئۇنچە ئەمەس ئىدى، ئۈرۈمچىگە بېرىپ ئوقۇپ كېلىپلا  ھاكاۋۇرلىشىپ كەتتى. ئۇ چىرايىغا بەك  تەمەننا قوياتتى، دېمىسىمۇ ئۇنىڭ يۈزى كالا سۈتىدەك ئاق، كۆزى يېڭى تۇغۇلغان موزاينىڭ كۆزىدەك  چىرايلىق ھەم قاپقارا، لەۋلىرى جىنەستىدەك، بەللىرى تەمەچتەك بولۇپ، ئادەمنىڭ ھەۋىسىنى قوزغايتتى. خوتۇنۇمنى قويۇۋەتكەن بولساممۇ ئۇنىڭ بىلەن قوناقلىقتا مەخپىي ئۇچرىشىپ تۇراتتۇق، روشەنگۈلنىڭ كۆيۈك ئوتى يۈرىكىمگە تۇتاشقاندىن كېيىن ئۇنىمۇ ئانچە ئىزدىمەيدىغان بولدۇم.
بىر كۈنى ھاشاردىن كەلسەم ئېشەكنىڭ قارنى توق، كالا-قويلارنىڭ قورسىقى چاپلىشىپ كېتىپتۇ. ئاتام ئېشەكنىلا ئەتىۋارلاپ، باشقا ئۇلاغلار بىلەن ئانچە كارى يوق ئىدى. مەن بۇ قورسىقى ئاچ جانىۋارلارغا ئىچ ئاغرىتىپ، ئۇلارنى قوتاندىن چىقاردىم. توپاقنى مىنىپ، قويلارنى ئالدىمغا سېلىپ ھەيدەپ، دادۈينىڭ ئىگىدارچىلىقىدىكى كەڭرى ئورمانلىققا ماڭدىم. قوينى ئورمانلىققا قويۇۋېتىپ، كالىنى يېتىلەپ ئىچكىرىلەپ كىرسەم روشەنگۈل  بىخارامان ئۇخلاپ كېتىپتۇ، قويلىرى بىر چەتتە ئوتلاۋېتىپتۇ. بۇ خېنىم ئوڭدا يېتىپ قوي باقىدىكەن-ھە! كۆيۈكىدە ئاھ دەپ تولغىنىپ، ماڭا تەگمىگەندە خەپ دەپ ئىچىمدە مىڭنى تىللاپ يۈرگەن بۇ نايناق ئۆز ئايىغى بىلەن ئالدىمغا كېلىپ ساغرىسىنى چىقىرىپ ياتاتتى. كۈن ئولتۇراي دەپ قالغانىدى، ئەتراپتا ھېچكىم كۆرۈنمەيتتى. مەن نىيىتىمنى بۇزدۇم، نەچچە ۋاقىتتىن يۈرىكىمنى غاجاپ كەلگەن بۇ سەتەڭنى خۇددى مىجىپلا ئۆلتۈرۈپ قويغىلى بولىدىغان يۇمشاق قۇرتتەك كۆردۈم، ھېچ ئىككىلەنمەيلا بېرىپ ئۇنى بېسىۋالدىم، يۈرىكىم ئالەمچە يايراپ كەتتى. كۈچلۈك بىر تەقەززالىق جېنىمنى سۇغۇرۇپ ئېلىۋاتاتتى، بېشىم ھاياجاندىن پىقىراپ ئايلىناتتى. ئۇ كۆزىنى شۇنداق ئېچىپلا جېنى چىقىپ كېتىدىغاندەك قورقۇپ تاتىرىپ، ھاسىراپ  ھالى قالمىدى، پۇت-قولىنى قىمىرلىتىپ باقتى، خېلى تىپىرلاپ باقتى، كۆزىنىڭ شوۋىسىنى ئېقىتىپ يىغلىدى، ئېغىزىنى بۇزۇپ تىللىدى، ئىشقىلىپ ھەممىنى قىلىپ باقتى، دەرمانى يەتمىدى؛ ئاخىر قىسماققا چۈشكەن قۇشقاچتەك مىدىر-سىدىر قىلالمىدى. مەن ئىچىمدە، چوڭچىلىق قىلغىنىڭغا تويە، دېدىم. ئۇنىڭ قىز ئىكەنلىكىگە دېگەندەك ئىشەنمەيتتىم، ئەمەلىيەتتىمۇ ئويلىغىنىمدەك بولدى. بۇنى ئۆزىگە دېسەم چىچاڭلاپ سەكرەپ كەتتى، زاڭىقىمغا ئىككىنى سالدى، مەنمۇ تەستەكتىن بىرنى قويدۇم. مەن ۋاي دەپ يۈرگەن قىز ئەمەلىيەتتە قىزلىقىنى يوقاتقان، تېشى پال-پال، ئىچى غال-غال بىر نېمە ئىكەن. شۇنداقتىمۇ ئۇنى ماڭا تېگەرمىكىن دەپ گەپ قىلىپ باقسام تېخى مېنى يەنە ياراتماي، جاھىللىق قىلىپ زادىلا ئۇنىمىدى؛ ماڭا تەھدىت سېلىپ، بىر نېمىلەرنى دەپ يىغلاۋەردى، ئاچچىقىمدا بېرىپلا ئۇنى بوغۇپ ئۆلتۈرۈۋەتكۈم كەلدى، ئەمما ئۆزەمنى تۇتۇۋالدىم، بىزنىڭ مەھەللىدىن  ئادەم ئۆلتۈرۈپ ئېتىلىپ كەتكەن ئادەم چىقىپ باقمىغان، ھەممە ئادەم خۇدادىن قورقىدۇ. بىراق مەن تېرىغان  بۇ ئىشمۇ كىچىك ئىش ئەمەس ئىدى. ئەگەر ئۇ يىغلاپ ئۆيىگە بارسا توختىخان خانىم چوقۇم سورايدۇ، بۇ بېرىپ دېمەي قالمايدۇ. خانىم بېرىپ ئاتامغا دېسە، ئۇلارنىڭ ئالدىدا يۈزۈمنى قانداق كۆتۈرۈپ يۈرۈيمەن؟! بۇ ئىشنى مەھەللە كوي ئاڭلىسا، سۆز-چۆچەك مەھەللىمۇ مەھەللە تارالسا بۇ نېمىدېگەن سەتچىلىك! ئۈرۈمچىدە ئوقۇپ خەققە قىزلىقىنى بېرىۋېتىپ كېلىپ ئەرگە تېگەلمەي يۈرگەن بۇ خېنىم قىز سۈرەتلىك جىن بولۇپ ئالدىمغا كېلىپ يېتىپ، قارشىلىق كۆرسەتكەندەك قىلىپلا مېنى قارا باستۇرۇش ئۈچۈن بۇ ئېزىتقۇ ئويۇننى ئويناپ چىقتىمۇ يا! بايا بولغان ئىشقا ھېچ ئىشەنگۈم كەلمەي ئۇنىڭغا قارىدىم، ئۇ قويىنى ئىزدەپ، كۆينىكىنى تۈزەشتۈرۈپ، ماڭقىسىنى تارتىپ يىغلاپ كېتىۋاتاتتى.
مەن ئۆزەمنى خېلى يۈرەكلىك دەپ ئويلايتتىم، ئوغۇل بالا قىلغان ئىشىغا پۇشايمان قىلماسلىقى كېرەك دەيتتىم. ئەمما بۇ نۆۋەت ئاقىۋىتىمدىن ئەنسىرەپ كەتتىم، توختىخان خانىمغا ھۆرمىتىم چوڭ ئىدى، ئۇنىڭغا يۈز كېلەلمەسلىكىمنى ئويلىغانچە قورقۇنچلۇق خىياللارنى تولا قىلىپ پۇتۇمدا جېنىم قالمىدى، ئۆيگە ئاران كېلىۋالدىم، دەككە-دۈككىدە كېچىچە ئۇخلىيالمىدىم . تاڭ يورۇغان ھامان توختىخان خانىم قىزىنى يېتىلەپ ئالدىمغا ئەكىلىپ يۈزۈمگە تۈكۈرۈپ رەسۋا قىلىدىغاندەك، ئاتاممۇ ئۆتكەنكى كۆڭۈلسىزلىكنى كۆتۈرەلمەي تۇرغاندا مەنى تىللاپ ئۆيدىن قوغلاپ چىقىرىدىغاندەك بىلىندى. شۇڭا تاڭ يورۇشتىن ئاۋۋال، ئاتام نامازغا قوپماستىلا بۇ يەردىن كېتىش قارارىغا كەلدىم. بۇ يەردە قۇدۇق ئىچىدىكى پاقىدەك بىر خىللا ياشاشتىن زېرىكىپ كەتكەنىدىم؛  يېنىمدا كىملىكىم، يانچۇقۇمدا پۇلۇم تۇرغاندىكىن، ياقا يۇرتلارنى، چوڭ-چوڭ شەھەرلەرنى بىر ئايلىنىپ كېلىشنى بۇرۇنلا كۆڭلۈمگە پۈككەنىدىم. ئەمدى پۇرسەت كەلدى، لېكىن ئاتام يالغۇز قالىدىغان بولدى؛ يالغۇزمۇ قالماس، ئىمامنىياز، مونياز ئاكىلىرىم بار، توختىخان خانىممۇ تېخى ئەقلىنى تاپسا ئويلىمىغان يەردىن قىزىنى ئەيىپلەپ،  ئەرگە تەگ دېسە ئۇنىمايسەن، يا مېنى تەگكىلى قويمايسەن، مانا ئەمدى خوپ بولدىمۇ، سېنى ئەمدى ئەر ئالمايدۇ؛ ياقۇپ يوقالدى، ئەمدى مېنى ئاتىسى بىلەن بىللە ياشىغىلى قوي دەمدۇ تېخى... ئىشقىلىپ يۇرت-مەھەللە، قوشنا-قۇلۇم بولغاندىكىن ئاتاممۇ يالغۇز قالماس. مەنمۇ بىرەر يىل جاھان چۆرگىلەپ، بۇ ئىشنىڭ قۇيرۇقى ئۈزۈلگەندە كېلەي. بۇ چاغدا روشەنخانمۇ ئېھتىمال نەچچە خوتۇننى يولغا سالغان بىرەر كادىرغا تېگىپ تۇرار، توختىخان خانىممۇ قېرىپ ئۇنتۇغاق بولۇپ، ئۆلۈمىنىڭ قايغۇسىدا قالار...
شۇ قارارغا كەلگەندىن كېيىن يانچۇقلىرىمدا بار پۇلنى جەملەپ باقتىم، ئاران 160 كوي چىقتى. بۇ پۇل بىلەن ھازىرقى كۈندە ئۈرۈمچىگە بارغىلى، بىرەر ئىش تاپقىچە ئۇنىڭ-بۇنىڭغا خەجلىگىلى يەتمەيتتى. ئۆيدە مال-چارۋىدىن بۆلەك پۇلغا يارىغۇدەك بىر نېمە يوق ئىدى. بۈگۈن بازار كۈنى بولغاندىكىن كالىدىن بىرەرنى ئېلىپ چىقىپ ساتسام خېلى جىق پۇلغا يارايدۇ، توپاقنى ساتاي، بازارغا بارغۇچە يەنە خېلى يول ماڭىدىغان گەپ، تاڭ يورۇغىچە بۇ مەھەللىدىن چىقىپ كېتەي دەپ ئويلاپ دەرھال ھەرىكەتلەندىم. قوتاننىڭ ئىشىكىنى ئېچىپ، توپاقنى باغلاپ چىقتىم، تەستىرەك ماڭدى، يولغا ئېلىپ چىقىپلا بىر ئارتىلىپتىكەنمەن، توپاق چىچاڭلاپ يۈگۈرۈپ كەتتى، قولۇمدىكى تاياق بىلەن ئۇرىۋەرسەممۇ توختىمىدى، ئاخىر قاتتىق بىر چىچاڭلاپ مېنى يەرگە ئېتىۋەتتى، يوغان ئادەم يەرگە يىقىلسا بەك قاتتىق چۈشىدىكەن، سۆڭگۈچۈمنى سىلاپ ئورنۇمدىن قوپۇپ، توپاقنىڭ باش-كۆزلىرىگە غەزەپ بىلەن ئۇرىۋەردىم، قولۇمدىكى تاياقمۇ سۇنۇپ كەتتى. بىر چاغدا قارىسام بىچارە كالىنىڭ كۆزىدىن تاراملاپ ياش ئاققىلى تۇرۇپتۇ، بۇ جانىۋار ھەقىچان غەرىزىمنى بىلىۋالدى. ئۆزىنى كىچىدىكىن باققان ئاتامغا تارتىشىۋاتقان ئوخشايدۇ دەپ ئويلاپ ئىچىم ئاغرىپ، قوتانغا قايتا سولاپ قويدۇم. ئۆيدىن ھېچنېمە ئالماي، تەۋەككۇل دەپلا بازارغا يۈرۈپ كەتتىم.
ئۈرۈمچىگە بارىدىغان ئاپتوبۇس بۇ كۈنى ماڭمىغاچقا، ئاۋۋال ئاقسۇ شەھىرىگە بېرىپ، ئاندىن ئاپتوبۇس ئالماشتىم. سەپەردە تاماقنىڭ ئورنىدا نان، سامسا، تۇخۇم يەپ، يېنىمدا بار پۇلنى تېجىدىم. قىماردا ئۇتقان پۇللىرىمنى ئۆتكەن بازاردا بۇزۇپ-چاچمىغان بولسام ئەمدى ئەسقېتىپ قالاتتىكەن، ھېلىھەم بولسىمۇ  ئازراق قاپتىكەن، ئەسقاتتى. پۇل دېگەن قولنىڭ كىرى، قولنى ھەر باپ بىلەن ئۇۋىلاپ تۇرساقلا كىر دېگەن چىقىۋېرىدۇ. مەن  بۇنىڭدا ئۆزەمگە ئىشىنەتتىم.
ئۈرۈمچىگە بارغىچە قاقاسلىقتا جىق مېڭىپ كەتتۇق. يولدا بىرەر ئادەم بىلەن تونۇشۇۋالارمەن، چىقىشىۋالارمەن دېسەم ھەممە خەق ئۆزىگە بىردىن ھەمراھ ئېلىپ ماڭغاندەك قىلاتتى، تاماقتىمۇ، پاراڭدىمۇ، ھەتتا ئۇيقىدىمۇ  بىللە بولاتتى، باشقا ھېچكىم بىلەن كارى بولمايتتى. مەن ئەڭ ئارقىدىكى ئورۇندۇقتا گېپىمنى ئانچە-مۇنچە ئۇقىدىغان بىر خەنزۇ يولداش بىلەنلا ئاندا-ساندا پاراڭلىشىپ ماڭدىم. ئۇ ئۈرۈمچىگە بىرەر جىددىي ئىش بىلەن ماڭغاندەك قىلاتتى، تۇرقىدىن سىلىق-سىپايىلىكى چىقىپ تۇراتتى. تۆت يىل ئاۋۋال بىزنىڭ مەھەللىدىكى ياسىن گاچىنىڭ ئوغلى شار-تانىغا چاچ، خوشۇ تېگىشكىلى كەلگەن بىر خەنزۇ مەدىكارنى دائىم بوزەك قىلاتتى، تانىلىرىنى تارتىۋالاتتى، شارلىرىنى پۈدەپ ئېتىۋېتەتتى، ھەددىدىن ئېشىپ ئۇ بىچارىنى تېخى ئۇرۇپ كەتسە، بىز ئارىغا چۈشۈپ ئاجرىتىۋالاتتۇق. ئۇ مەدىكار ۋەلىسپىتىنى قۇيۇندەك ھەيدەپ قېچىپ كەتكەندىن كېيىن خەقلەر ياسىن گاچىنىڭ بالىسىغا، ھەي قۇلاق كەستى، ئۇنى بىكارلا ھەيدىۋەتتىڭ، بىزنىڭ يەنە تېگىشىدىغان نەرسىلىرىمىز بار ئىدى، دەپ خۇرسىنىپ قويۇشاتتى. يېنىمدا ئولتۇرغان بۇ خەنزۇ يولداشنىڭ چىرايى  دەل ئاشۇ مەدىكارغا ئوخشايتتى. ھازىر ئۇنىڭ  قىياپىتى ئۆزگىرىپ كەتكەن، مېنىمۇ پەقەت تونۇيالماي قالغانىدى. مەن ئۇ كۆڭۈلسىز ئىشلارنى بۇ يولداشنىڭ ئېسىگە سالغۇم كەلمىدى، سەپەردە بۇنچىلىك  ھەمراھنىڭ چىقىپ قالغىنىمۇ مەن ئۈچۈن چوڭ ئىش ئىدى.
ئۈرۈمچى ھەقىقەتەن كاتتا شەھەر ئىكەن. ئاسمان پەلەك قەد كۆتۈرۈپ تۇرغان قەۋەتلىك ئۆيلەرنىڭ ئۈستىدە قارا بۇلۇتلار ئېسىلىپ تۇرغاندەك، ھازىرلا يامغۇر ياغىدىغاندەك قىلاتتى. مەن ئاپتوبۇستىن چۈشۈپ كوچا ئايلاندىم. ئادەملەر، ماشىنىلار بىر-بىرىگە سوقۇلۇپ كەتمەي  مېڭىشاتتى، ھەممە نەرسىگە ھاڭۋېقىپ قالدىم، مانا بۇ مەن بىر كۆرسەم دەيدىغان ئۈرۈمچى، مانا بۇ روشەنگۈلنى ھالى يوغان قىلىۋەتكەن ئۈرۈمچى...
مەن بىر كۈن لاغايلاپ يۈرۈپ ئاخىر بىر ئاشخانىدىن ئىش تاپتىم. خوجايىن ئاق پىشماق كەلگەن سالاپەتلىك بىر تۇڭگان بوۋاي ئىدى. ئاشخانىدا غېنى دەيدىغان مەندىن كىچىكرەك بىر ئاشپەز بالا بار ئىدى. مەن دەسلەپتە قاچا يۇيدۇم، ئوچاقنىڭ كۈلىنى ئالدىم، جوزا سۈرتتۈم، خېرىدار كۈتتۈم. يۈگۈر-يېتىم ئىشلارنىڭ ھەممىسى ماڭا يۈكلەنگەن بولسىمۇ ۋايسىماي ئىشلىدىم. مېنىڭ ئېڭىكىمگە ئاران تاقىشىدىغان ئۇ ئاشپەز بالا سوي قورۇشقا ئۇستا بولغاچقا ئېغىر، پاسكىنا ئىشلارنى قىلمايتتى، ئايدا ئالىدىغان پۇلىمۇ مېنىڭكىدىن كۆپ ئىدى. شۇنىڭغا قاراپ ھۈنەر دېگەنمۇ قالتىس نېمىكەن دەپ قالدىم. بىكار بولساملا ئۇنىڭ قولىغا قاراپ، سەي قورۇش، بازىمەن سوزۇش ئۇسۇلىنى ئۆگەندىم. كۆپ ئۆتمەي خوجايىن مېنى بىلىكىڭدە كۈچۈك بار ئىكەن دەپ بازىمەن سوزۇشقا سالدى، ئورنۇمغا خېلى ئىسكەتلىك بىر خەنزۇ قىزنى سەپلىدى.
ئۈچ ئايدەك ئوبدان ئىشلىۋىدىم، قولۇمغا مىڭ كويدەك پۇل كىردى. قورسىقىممۇ ياخشى بېقىلغاچقا خېلى ئاقىرىپ، سەمرىپ قالدىم. تۇڭگان بوۋاي ئوبدان ئادەمكەن، مېنى تېخى، سەن كەلگەندىن بېرى ئاشخانامنىڭ ئوقىتى ياخشىلىنىپ كەتتى دەپ ماختاپ كەتتى، ئوبدان ئىشلەۋاتىسەن دەپ دولامغا قېقىپ قويدى. ئەمما غېنى ئۇنى قاقباش قېرى دەپ ئانچە ياراتمايتتى. بىر كۈنى ئۇ ماڭا، بۇ يەردە ئىشلەۋېرىشتىن زېرىكتىم، كۇلىغا كىرسەك تېخىمۇ ياخشى پۇل تاپالايتتۇق، دېدى. سەن بۇرۇن بارغانمۇ دېسەم، بېيجىڭغا بىر قېتىم بارغان، ئۇ يەردە ئاشخانىدا ئىشلىسەك ئېيىغا كەم دېگەندە مىڭ كوي تاپالايسەن دېمەسمۇ تۇرۇپلا قىزىقىپ قالدىم.”تاز بولساڭ گەدەنگىچە بول“ دەپ، ئۆيدىن چىققاندىكىن تايىنلىق تېخىمۇ يىراق، تېخىمۇ چوڭ شەھەرگە بېرىپ باقمايمۇ، تەلىيىمنى سىناپ باقمايمۇ دەپ ئويلاپ قالدىم.
پويىز دېگەن بۇ تۆمۈر مەخلۇقنى ئۈرۈمچىگە كېلىۋېتىپ كۆرگەن بولساممۇ ئىچىنىڭ قانداقلىقىنى بىلمەيتتىم، پويىزغا چىققاندا يايراپ كەتتىم، ئەمما ئۈچ ئاخشام ئۇيقۇنى تۈزۈك ئۇخلىيالماي يامان قىينالدىم. بېيجىڭغا ئاز قالدى دېگەندە ساقچىلار بېلەت، كىملىك ۋە سومكىلىرىمىزنى تەكشۈرۈپ خېلى ئاۋارە قىلدى. بېيجىڭ ئالامەت ئېسىل شەھەركەن، غېنى ئىككىمىز گەنجىياكو دەيدىغان بىر تار كوچىغا كەلدۇق. غېنى بۇ يەرگە بۇرۇندىن تونۇش بولسا كېرەك، بىرەر ئىش قىلماقچى بولسا بىمالال قىلىۋېرەتتى. مەن كوچىنىڭ ئىككى يېقىدا قاتارىسىغا جايلىشىپ كەتكەن ئاشخانىلارنى، ئاشخانىنىڭ ئالدىدىكى كاۋاپدانلارنى، مۈرىسىگە لۆڭگە ئارتىۋالغان تاڭجاڭلارنىڭ يولدا ئۆتكەن-كەچكەنلەرنى توۋلاپ، سەل يېقىنراق كەلگەنلىرىنى بولسا مەجبۇرلاپ دېگۈدەك ئۆز ئاشخانىلىرىغا ئېلىپ كىرىپ كېتىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ”يا ھەزرەت“  دەپ قالدىم. سودا دېگەن بۇ يەردىكەن، ئوقەت دېگەن بۇ يەردە قاينايدىكەن ئەمەسمۇ! ئاشخانىلاردىن تاماقنىڭ، كاۋاپنىڭ، ناننىڭ، سامسىنىڭ پۇرىقى گۈپۈلدەپ ئۇرۇلاتتى. ئۈچ كۈندىن بۇيان قۇرۇق نان غاجاپ، گاھىدا تۇخۇم، گاھىدا تەييار چۆپ يەپ كەلگەچكە، بۇ مەززىلىك ھىدلار ئىشتىھايىمنى ئېچىپ، قورسىقىمنى كوكىراتتى. غېنى مېنى بىر ئاشخانىغا باشلاپ ئەكىرىپ خوجايىن ئايالغا تونۇشتۇردى. بۇ ئايال مېنىڭ باش-ئايىغىمغا قاراپ قويۇپ غېنىغا:
— نېمە ئىش قىلالايدۇ؟-دېدى.
— بازىمەن سوزالايدۇ، سەي قورۇيالايدۇ، نېمە ئىشقا بۇيرۇسىلا شۇنى قىلالايدۇ،-دېدى غېنى.
— قېنى ئىشلەپ باقسۇن،-دېدى ئۇ ئايال كۆزۈمگە قاراپ.
غېنى بۇ ئايالنى قانداق تونۇيدىغاندۇ دەپ ئەجەپلەندىم. كېيىن بىلسەم ئۇ بۇ بۇ ئايالنىڭ ئېرى تەرەپتىن تۇغقان كېلىدىكەن. بۇ ئايالنىڭ ئىسمى ئايپاشا بولۇپ، ئېرى بۇ يەردە تۇنجى بولۇپ ئاشخانا ئېچىپ، ناھايىتى بېيىغانىكەن. كېيىن كەيپ-ساپاغا تولا  بېرىلىپ، خوتۇنىنى تاشلاپ ئىشرەتخانىلارغا يۈگۈرەپ بەك بۇزۇلۇپ كېتىپتۇ، كېيىن ئىچىدىن نەچچە خىل كېسەللىك چىقىپ تېخى يېقىندىلا داۋالىنىش ئۈنۈم بەرمەي ئۆلۈپ كېتىپتۇ، ئۆلۈكى مۇشۇ شەھەرنىڭ چېتىدىكى مۇسۇلمانلار مازارلىقىغا دەپنە قىلىنىپتۇ. مەن مۇشۇنداق ئېسىل ۋە ھەيۋەتلىك بىر شەھەردە ئۆز مەھەللەمدىكى ئىشلارنى كۆرۈۋاتقاندەك ھەم ئاڭلاۋاتقاندەك بولدۇم. بۇ يەردىكى ئوقەتچىلەرنىڭ كۆپ قىسمى تېخى تۇڭگانلار مەسچىتىگە بېرىپ جۈمە نامىزى ئوقۇيدىكەن. قارىسام بۇ يەردە ھەر قېرى-چۈرىلەر، ئۇششاق بالىلار، خوتۇن خەقلەرمۇ يۈرىدۇ، كېيىن ئانچە ھەيران قالمايدىغان بولدۇم.

غېنى مېنى مۇشۇ ئاشخانىغا ئەكىرىپ قويۇپ ئۆزى ۋېيگوڭسۇن دېگەن كوچىغا ئىش ئىزدەپ كەتتى. ئۇزۇن ئۆتمەيلا ئۇنىڭ ئاق تاماكا ساتقان دەپ تۇتۇپ كېتىلگەنلىكىنى ئاڭلىدۇق، ئۇ  بۇرۇنمۇ شۇ ئىش تۈپەيلىدىن ساقچىغا گۇمانلىق كۆرۈنۈپ قېلىپ ئۈرۈمچىگە قېچىپ چىقىپتىكەن. بۇ قېتىم ئۇ يەنە  ئاشخانىدا ئىشلەشنى تەس كۆرۈپ، ئاز كۈچ بىلەن جىق پۇل تاپقىلى بولىدىغان ئىشنى كۆزلەپ مەندىن يىراق تۇرۇپ، ئاخىر تۇتۇلۇپتۇ. ئايپاشا غېنىنى پۇل تۆلەپ ئېلىپ چىقىشقا خېلى كۈچەپ باقتى، ئەمما ئەچىقالمىدى.
ئايپاشا قەشقەرلىك چىرايلىق چوكان ئىدى، بېشىغا ھەر دائىم قارا ياغلىقىنى چېگىپ، ئاشخانا ئالدىدا ئۇنى-بۇنى ئىشقا بۇيرۇغاچ پۇل ساناپ، يولدا كېتىۋاتقانلارغا قاراپ ئولتۇراتتى. ئاشخانىدا ئۇستا ھەم نىمكار بولۇپ ئونغا يېقىن ئادەم ئىشلەيتتۇق. مېنىڭ ئايدا ئالىدىغان پۇلۇم يېگەن تامىقىم، ياتىدىغان ياتىقىم بىلەن قوشۇلۇپ مىڭ كوي ھېسابلىناتتى. پەرىزىمچە  ئاشخانىدا  ھەر كۈنلۈكى بەش مىڭ كويدەك كىرىم بولاتتى. ئايپاشاخان پۇلغا ناھايىتى چىڭ ئىدى، ھەممىنى ئۆزى ساناپ ئۆتكۈزۈۋالاتتى. بۇ چوكان شۇنچىۋالا پۇلنى يالغۇز جېنىغا نەگە خەجلەپ بولار، دەپ ئويلايتتىم.
بۇ ئاشخانىدا ئىشلەپ بىرەر ئايدىن كېيىن مەن بۇ ئوقەتچىلەر مەھەللىسىدىمۇ قىمار سورۇنىنىڭ بارلىقىنى بىلىپ قالدىم، كىرىپ ئويناي دېسەم قولۇم ئىشتىن بىكار بولمايتتى. كېيىن ئىشتىن چۈشكەن بىر ئاخشىمى پۇرسەت تېپىپ سورۇنغا قاتناشتىم. بۇ يەردىمۇ ھوشۇق ئاتىدىكەن، ھوشۇقلار بىر قارىسا جا كۆرۈنەتتى، بەكمۇ چىرايلىق، سىپتا ئىدى. ھوشۇق ئېتىش ئۇسۇلى مەن بىلگەندەك بولسىمۇ، ئاتىلىشىنى بۇلار خەنزۇچە ئاتايدىكەن، ئۇلارنىڭ ئاتقىنىغا قاراپ ئولتۇردۇم. قىمار كۆرۈپ تۇرغان قاۋۇل دېگەن بىرەيلەن ئارىلىقتا  ئايپاشانىڭ گېپىنى قىلىپ قالدى، ئايپاشاخان ئېرىنىڭ ھەم غېنىنىڭ يۈزىنى قىلمىدى، غېنى بۇ خوتۇنغا ئىلگىرى خېلى ئىشلىگەن دەپ سۆزلەپ كەتتى. مەن، ئۇ ئايالمۇ خېلى مېڭىپ باقتى،  ئەچىقالمىدى دېسەم، ئۇ، پۇل بەرسە تۇرمىدىن چىقىرىپ بەرمەيدىغان قانداق ساقچىكەن ئۇ، ئايپاشا پۇلىغا چىدىمىغان گەپ، دەپ بىزنىڭ خوجايىننىڭ غەيۋىتىنى قىلغىلى تۇردى.
— سىز قايسى ئاشخانىنىڭ خوجايىنى-دېدىم مەن ئۇنىڭ ئىسمى جىسمىغا لايىق قاۋۇل ھەم سالاپەتلىك بەستىگە قاراپ.
— مەن ناۋاي- دېدى ئۇ بۇ ئىشىنى ياراتمايدىغاندەك قىلىپ.
— قىمار ئوينىمامسىز؟
— ئوينىغۇدەك پۇلنىڭ تاينى يوق، ئۇنىڭ ئۈستىگە بۈگۈن تەلىيىم يوق.
— مەن ئويناپ باقاي دەيمەن.
— قانچە پۇلۇڭ بار؟
— مىڭ بەش يۈز كويدەك پۇلۇم بار.
— ئويناپ باق.
ئۇنىڭ مەدىتى بىلەن مەنمۇ پۇل تىكىپ ھوشۇق ئاتتىم، ئەمما بۇ ھوشۇقلار بىلەن  تازا ئەپلىشەلمىدىم ، بىر دودىلا مىڭ كوينى سېلىپ بەردىم، كېيىن بەش يۈز كوينىمۇ بىر ئېتىش بىلەن ئۇتتۇرىۋەتتىم. پۇللىرىمغا قارنىم بەك ئېچىشتى. 
ئايپاشاخان پىخسىق چوكان  بولغاچقا پۇل بېرىپ تۇرمايتتى، قىمار ئوينىغىنىمنى بىلسە تېخىمۇ ئۇنىمايتتى. بۇ چوكاننى تازمىدۇ دەيتتىم، بېشىغا دائىملا ياغلىق چىگىۋالاتتى؛ ئاشنىسى بارمىكىن دەپمۇ گۇمان قىلاتتىم، ئەمما يۈرۈش-تۇرۇشىدىن ئۇنداق ئالامەت سەزمەيتتىم. بىز نىمكارلار ئاشخانىنىڭ ئىچكىرىسىدىكى بىر ئېغىز كونا ئۆيدە قىستىلىشىپ ياتاتتۇق. ئارىمىزدا ئىككەيلەن ئۇچىغا چىققان بەڭگى بولۇپ، خورتۇلدىتىپ نەشە تارتىپ ئېغىز-بۇرنىدىن بىر ئىس چىقارغىلى تۇرسا ، بۇ تار ھەم سېسىق ئۆي تېخىمۇ بەدبۇي پۇراپ كېتەتتى، مەنمۇ ئىلگىرى  بىر مەزگىل قىزىقىپ چەككەن، كېيىن ئادەمنى بەك قېرىتىۋىدىكەن دەپ ئاڭلاپ تاشلىغانىدىم، ئەمدىلىكتە خەقنىڭ ئىسىنى پۇرىغاندىن كۆرە مەنمۇ چېكەي دەپ ئۇنى يەنە تېپىۋالدىم، ئاخشىمى كاللا قاپاق بولاتتى، ئەمما ئۇيقۇغا بىر قېنىۋالساملا ئەتىسى نورمال ئىشلەۋېرەتتىم.
بىر ئايدىن كېيىن ئىش ھەققىمنى ئايپاشادىن تەستە ئېلىپ، يۈرەك توق، ئەمما تەشنالىقىم قانمىغان ھالدا قىمارۋازلار سېپىگە قىستالدىم. بۇ يەرگە نەشىنى تازا چېكىپ كىرگەچكە، كاللام  پاختىدەك يەڭگىل، ئەمما ھوش-سەزگۈلىرىم جايىدا ئىدى. سورۇندا ھەممىدىن بەك ئۇتقىنى قاسىم لوبەن ئىدى، ئالدىدىكى  دە ستە-دەستە پۇللار ئادەمنىڭ كۆزىنىڭ يېغىنى يەيتتى. دەسلەپكى ئېتىشىمدا پۇلۇم بىر قاتلاندى، كېيىن يەنە شۇنداق قاتلىنىۋەردى. ھوشۇق مېنىڭ ئامىتىمگىلا توغرىلانغاندەك قىلاتتى. ئىككەيلەن تولۇق ئۇتتۇرۇپ  تاۋكادىن چېكىنىپ، بىر نەچچەيلەن قالدۇق. قاسىم لوبەن ئۇتتۇرۇشقا باشلىدى، ھوشۇق ئۇنى مەسخىرە قىلغاندەك شاراقلاپ، قالايمىقان تۆكۈلەتتى. كەيىپلىكتە كۆڭلۈم ئازادە بولغاچقا قولۇم ھاياجاندىن  ئۇنچە تىترەپ كەتمىدى، قىمارۋاز دېگەن جان كەتسىمۇ ھوشۇقنى ئۆزىنى توختىتىپ ئاتمىسا بىكار، مەن ئاتقان ھوشۇق ھەيران قالارلىق دەرىجىدە دەل توختاپ، بىر دەمنىڭ ئىچىدە ئۇلاردىن نەچچە ئون مىڭ كوينى قومۇرۇپ ئالدى، قاسىم لوبەن مېنىڭ ئالدىمغا يۆتكەلگەن پۇللارغا قاراپ قاپاقلىرى تۈرۈلۈپ، چىرايلىرى تاتىرىپ كەتتى. سورۇندىكىلەر مېنى، سەن كونا قىمارۋازكەنسەن، ئاپاڭدىن تۇغۇلۇپلا ھوشۇق ئېتىپ ئوينىغان قىمارۋازكەنسەن، قىمارۋازنىڭ بوۋىسىكەنسەن...دەپ خوشامەت قىلىپ كېتىشتى ۋە چوتا تەلەپ قىلىشتى. پۇلۇمنى ساناپ باقسام ساپمۇ ساق 81مىڭ كوي ئۇتۇپتىمەن، شۇ خوشلۇقۇمدا ئەتراپىمدىكى”چىراقچى“ لارغا يۈز كويدىن پۇل بەردىم.
—    بۇ پۇلغا ئەمدى نېمە قىلاي دەيسەن؟-دېدى قاۋۇل.
—    ئۇقمىدىم، غېنىنى تۇرمىدىن ئېلىپ چىقسام بولامدىكىن يا يۇرتقا  كەتسەم بولامدىكىن...
—    يۇرتقىمۇ بارىسەن، بۇ پۇلۇڭمۇ تۈگەيدۇ. مېنىڭچە ئەڭ ياخشىسى مۇشۇ پۇلۇڭنىڭ بارىدا ئاشخانا ئېچىۋال، ھازىر مەشەدە ئاتمىش-يەتمىش مىڭ كويغا ياخشى بىر ئاشخانا ئېچىۋالالايسەن. دۇكىنىمنىڭ يېنىدا ئوقىتى ئاقمايۋاتقان ئاشخانا بار. پۇلۇم يەتكەن بولسا مەن ئالاتتىم، سېنىڭ پۇلۇڭ بولغاندىكىن بېرىپ سۆزلىشىپ باق. ئاشخانا ئېچىۋالساڭ ئاساسەن زىيان چىقمايدۇ، پايدا تاپىسەن. مەن بۇ يەرگە كونا، ئىشلىرىڭغا مەن ياردەملىشەي،  سېنىڭ سايەڭدە مەنمۇ ئوقىتىمنى ياخشىلىۋالسام ئەجەپ ئەمەس، خالىساڭ مېنى ئۆزەڭنىڭ ئاكىسىدەك يا ئاغىنەڭدەك كۆرۈۋەر، بۇ ساڭا ئىنتايىن ياخشى مەسلىھەت...
مەن بۇ تەكلىپنى ماقۇل كۆردۈم. قىماردا ئۇتقان پۇل دېگەننىڭ بەرىكىتى بولمايدۇ، ئۇنى مۇشۇنداق ھالال ئوقەتكە خەجلىسەم بەلكىم رىسقىم كۆتۈرۈلۈپ قالار دەپ ئويلىدىم. قاۋۇل دېگەن ئاشخانىنى بۇرۇنقى خوجايىن ۋە ئىجارىكەش خەنزۇ  بىلەن  دېيىشىپ يىللىقىنى  75مىڭ يۈەنگە كۆتۈرە ئالدىم.  ئۆتەشكە تېگىشلىك رەسمىيەتلەر بېشىمنى خېلى قاتۇرغان بولسىمۇ قاۋۇلنىڭ ياردىمى بىلەن ئۇمۇ پۈتۈپ كەتتى. قاۋۇلنىڭ گېپى بويىچە ئاشخانىنىڭ ئىچىنى بىرەر قۇر بېزىدىم،  ۋېۋىسكىنى يېڭىلىدىم؛ ئەسلىدىكى ئۇستا ھەم نىمكارلار مەن تەلەپ قىلغان  ھۈنەرگە پۇختا بولۇش، پاكىز بولۇش، خېرىدارغا قىزغىن بولۇشتەك ئۈچ شەرت بىلەن  ئۆز جايىدا ئىشلەۋېرىدىغان بولدى، مۇلازىمەت باشلانغان كۈندىن تارتىپ ئەڭ باشتا  ئۆزەم قول تىقىپ تاماقنىڭ سۈپىتىگە، ئاشخانىنىڭ تازىلىقىغا ۋە كىرگەن خېرىدارنى ياخشى كۈتۈشكە ئالاھىدە ئەھمىيەت بەردىم، ئاشخانىدىكىلەرمۇ بۇنىڭغا كۆندى. ئاشخانام  ئاز كۈندىلا ئاۋاتلىشىشقا باشلىدى.
ئايپاشاخان خېلى كۈنلەرگىچە مېنىڭ بۇ  ئاشخانىغا خوجايىن بولغىنىمغا  ئىشەنمەي يۈرۈپتۇ. دېمىسىمۇ مېنىڭ بىر كۈن ئىچىدىلا مالايلىقتىن خوجايىنلىققا كۆتۈرۈلۈشۈم ھەر كىمنىڭ زوقىنى كەلتۈرەتتى ھەم ئىچىنى قاينىتاتتى. ئاشخانام گۈللىنىپ كېتىۋەردى. مەن ئەمدى خوجايىنلىق ھوزۇرىنى سۈرۈپ، بېيجىڭنىڭ ئوينايدىغان يېرىنى ئىزدەشكە چۈشتۈم؛  قاۋۇلنىڭ ئىش ئۆگىتىشى ۋە بىللە بېرىشى بىلەن بازار باشقۇرۇشتىكى، باج ئىدارىسىدىكى خەنزۇ كادىرلارنى ئوبدان ئۈلپەت تۇتۇپ كۆڭلۈمنى خاتىرجەم قىلدىم، خەنزۇچىنىمۇ ئاستا-ئاستا ئۆگىنىپ قالدىم.
غېنىنى ئون مىڭ كوي تۆلەپ تۈرمىدىن ئېلىپ چىقسام ئۇ ئاشخانامدا بىر ئوبدان ئىشلەۋېتىپ يەنە  ۋېيگۇڭسۇنغا  كېتىپ تۇتۇلۇپ قالدى. ئۇ ئاق تاماكىنى چېكىشكە ئۆگىنىپ قالدىمۇ ياكى سېتىشقا ئۆگىنىپ قالدىمۇ، ئىشقىلىپ ئىچىمدە ئۇنى ئادەم بولمايدىغان گۇي ئىكەنسەن دەپ بىرمۇنچە تىللاپ، ئەمدى ئىككىنچى ياخشىلىق قىلماسلىققا قەسەم قىلىۋەتتىم. بۇ يەردىكى ئاشخانا خوجايىنلىرى ئىچىدە كەيپ قىلمايدىغىنى، قىمار ئوينىمايدىغىنى، پاھىشىۋازلىق قىلمايدىغىنى ئاساسەن يوق ئىدى، مېنىمۇ ئۇلار شۇ قاتارغا سۆرەپ كىرىشكە نەچچە ئۇرۇنۇپ باقتى، دەسلەپتە ئۆزەمنى تۇتالماي يامان يولغا دەسسەپ قالدىم، كېيىن نەچچە ئاخشام چۈشۈپ بۇزۇلۇپ، ئاتامنىڭ چۈشۈمدە قىلغان نەسىھەتلىرىنى ئويلاپ ئۆزەمنى تۇتۇۋالدىم.  ئويلاپ باقسام، بىزدە بىر نان تاپسا داپ چالىدىغان، ئۆزىنى كەيپتىن زەھەرلەپ، قىماردىن ساراڭ بولۇپ، زىنا-شەھۋەتتىن بۇلغىنىپ ئاخىر بۇزۇلۇپ كېتىدىغان ئادەملەر ئاز ئەمەسكەن، كۈندە بۇ كوچىنىڭ ئالدى-ئارقا تەرەپلىرىدە، مەخپىي ھۇجرىلاردا بولۇۋاتقان بەزەپ ئىشلار، ئاق تاماكىدىن ئۆلۈۋاتقانلار، پىچاق يەپ ئۆلۈۋاتقانلار، تۈرمىگە كىرىپ كېتىۋاتقانلار مېنى ھەر ۋاقىت سەگەك ياشاشقا ئۈندەيتتى. كۈندە دېگۈدەك بىزنىڭ يۇرتلاردىن نەچچە ئادەم كېلىپ-كېتىپ تۇراتتى، قارىسا مۇساپىردەك، كادىردەك، ئەرز ئېيتقىلى كەلگەندەك قىلاتتى، بەزىلىرى تۇرۇپ قالاتتى، كېيىن ئۇشتۇمتۇت يوقاپ كېتەتتى، تۈرمىگە كىرىپ كەتتىمۇ، بىر يەردە ئۆلدىمۇ، يا يۇرتقا كەتتىمۇ ئۇققىلى بولمايتتى. موشۇ كوچىدىكى ئۇيغۇرلارغا  مەسئۇل بىر سېمىز ئايال  پالانى يەرلىك پۇكۇناخۇننى يەرلىكىدە قويماقچى، پۇل بېرىڭلار دەپ پات-پات كېلەتتى.  بىر چاغدا بۇ يەردە  قىز-چوكانلار ئاۋۇپ كەتتى، قاراپ بەزىدە روشەنگۈلنى ئەسلەپ قالاتتىم، يۇرتقا بېرىپ ئەكىۋالاي دەپمۇ ئويلاپ قالاتتىم، ئەمما ئىشنىڭ ئالدىراشچىلىقىدا  بىر يەرگە مىدىرلىيالمايتتىم.
بىر كۈنى ئاشخانىغا ناھايىتى چىرايلىق بىر چوكان كىرىپ تاماق يېدى؛ تاماقنىڭ پۇلىنى تۆلەيدىغاندا ئۇ ئالدىمغا كېلىپ، يەرگە قاراپ، يېنىدا بىر پۇڭمۇ قالمىغانلىقىنى، ئەگەر خالىسام ئۆزىنىڭ مۇشۇ ئاشخانىدا ئىشلەپ قېلىش ئارزۇسى بارلىقىنى ئېيتتى.
— قەشقەردىنمۇ سىز؟-دېدىم مەن ئۇنىڭ گېپىگە قاراپ.
— ھەئە .
— ئېرىڭىز يوقمۇ؟
— ئېرىم شىجىمىندا كاۋاپچىلىق قىلاتتى، يېقىندا بىر خەنزۇغا پىچاق تىقىپ قويۇپ تۈرمىگە كىرىپ كەتتى.
— سىز ئايپاشاخانغا ئەجەپ ئوخشايدىكەنسىز، سىڭلىسىمۇ نېمە؟
— ھەئە، بىز نەۋرە...
— ئەمىسە شۇ يەردە ئىشلىسىڭىز بولمامدۇ؟
— قويىڭە ئۇ بۇزۇقنىڭ گېپىنى، يۈزىگە قارىساملا تۈكۈرگۈم كېلىدۇ، بىزنىڭ ھازىر قىلچە مۇناسىۋىتىمىز يوق!
— ئىسمىڭىز نېمە؟
— ئايجامال.
مەن ئۇنىڭ نۇرلۇق، قاپقارا كۆزلىرىگە، ئايپاشاخاندىنمۇ سەتەڭ ئىسكەتىگە قاراپ ھەۋەسلىنىپ تۇرۇپ قالدىم. ئۇ روشەنگۈلگە ئوخشاش تېخى ياتلىق بولمىغان قىزلاردىن قېلىشمايتتى. مەن ئۇنى ئاشخانىدا بىر مەزگىل ئىشلىتىپ كۆرۈپ باققاندىن كېيىن، قولدىن چىقىرىۋەتمەي، خوتۇنلۇققا ئېلىش نىيىتىگە كەلدىم.
ئايجامال ئاشخانىدا ياخشى ئىشلىگەندىن باشقا مېنىڭ شەخسىي ئىشلىرىمغا ناھايىتى كۆيۈندى،  مەن ئۇنىڭدىن تەسىرلىنىپ دەرھال توي قىلىش تەكلىپىنى بەردىم. ياخشى ئىشنى ۋاقتىدا قىلىۋەتمىسە شەيتان ئارىلاپ قالىدۇ  دەپ ئويلايتتىم. ئۇ تارتىنىپراق ماقۇل بولدى. ئىككى كۈن تەييارلىق قىلىپ، ئۈچىنچى كۈنى توي زىياپىتى بەردىم، چۈشتىن بۇرۇن  بىرەيلەنگە نىكاھ ئوقۇتقۇزدۇق، زىياپەتكە بېيجىڭدا بىز بىلىدىغان جىمى ئاشپەز- كاۋاپچى كېلىپ، خېلى قىززىتىپ بەردى. قىزلىق مېلى ۋە توي چىقىملىرىغا ئوتتۇز مىڭ كويدەك خەجلىگەن بولساممۇ   ئايجامالنى خوتۇنلۇققا ئېلىۋالغىنىمغا خوش ئىدىم. توي كۈنى خۇددى پادىشاھ دۆلىتىنى كۆرۈۋاتقاندەك، ئۆزەممۇ پادىشاھقا ئايلانغاندەك ھېسسىياتقا چۆمدۈم، توي كېچىسىدىكى بەخت مېنى نەشە چەككەندەك  مەست قىلىۋەتتى.
تويدىن كېيىن ئۇزاق ئۆتمەي چوڭ-چوڭ ئىشلارنى ئايجامالغا ئۆتكۈزۈپ بەردىم.   ئۇ نەۋرە ئاچىسى بىلەنمۇ يارىشىپ قالدى. ئۇ ئايپاشاخاندىنمۇ ئۆتە گەپدان بولۇپ، ئاشپەز، مەدىكارلارنى زادى جىم تۇرغۇزمايتتى؛ پۇلنى كېمەيتمەي ئېلىشقا، گۆش-ياغ، سەي-كۆكتاتنى ئۇقۇشۇشقا، سودا-سانائەت كادىرلىرىغا خۇشخۇيلۇق بىلەن مۇئامىلە قىلىشقا، ئىشقىلىپ چامىسى يەتكەنلىكى ئىشنىڭ ھەممىسىنى قىلىشقا قابىل ئىدى. مەن ئەمدى مۇشۇنداق بىر ئەقىللىق، چىرايلىق خوتۇنۇمنىڭ بارلىقىدىن ئىچىمدە ماختىنىپ، جىق ئىشلاردا ئۇنىڭغا يول قويىدىغان بولدۇم. ئۆزەم ئاشخانىغا كېرەكلىك ھاراق، تاماكا، جوزا ياپقۇچ، چىش كولىغۇچ، تازىلىق قەغىزى دېگەندەك نەرسىلەرنى ئەكىلىش بىلەن بولاتتىم، بىكار بولۇپ قالسام  ئېقىم كېلىشىدىغان خوجايىنلار بىلەن مۇڭدىشاتتىم. بىز بىر جوزا سەي، ھاراقلارنى ئالدىمىزغا تەقلەپ قويۇپ، مەست بولمىغۇدەك ئىچىپ تاغدىن-باغدىن پاراڭ سوقاتتۇق.
بۇ يەردىكى ئىشلىرىم كۆڭۈلدىكىدەك بولغاندىكىن، قىلىدىغان ئىشىمنىڭمۇ تايىنى بولمىغاندىكىن، يۇرتقا بېرىپ كېلەي دەپ ئويلاپ قالدىم.  ئاتامنى ۋە يۇرت-مەھەللىدىكىلەرنى  كۆرمىگىلىمۇ بىر يىلدىن ئېشىپتۇ،. ئاتامنى ئويلىسام ئەنسىرەپ قالاتتىم.  بېرىپ ئۇنى يوقلاپ مەشەگە ئەكىلىۋېلىشنى كۆڭلۈمگە پۈكۈپ، ئايجامالغا دېدىم. ئايجامال دەرھال ماقۇل بولدى. ئۇنىڭدىن بەش مىڭ كوي ئېلىپ ئايروپىلان بىلەن ئۈرۈمچىگە كەلدىم ۋە كېچىلىك ئاپتۇبۇستا بىر كېچە-كۈندۈز يول يۈرۈپ، قەدىناس يۇرتۇمغا ئۇلىشىۋالدىم. قاراڭغۇ چۈشۈپ كەتكەچكە بازاردا ئولتۇرۇشلۇق ئاكام مونيازنىڭ ئۆي ئالدىغا كېلىپ ئىشىكنى چەكتىم. ئىشىكنى ئايالى ئەلاخان چىقىپ ئاچتى ۋە مېنى تونۇيالماي قالدى.  مەن ياقۇپ، دېگەندىن كېيىنلا ئۈستىباشلىرىمغا قايتىدىن قاراپ ھەيرانلىقتىن ئاغزىنى ئېچىپلا قالدى ۋە:
— ۋاي ئۇكام، سىزمىدىڭىز، تونۇيالماي قاپتىمەن، قېنى ئۆيگە كىرىڭ!-دەپ ئۆيگە باشلىدى.
— ئاكام ئۆيدىمۇ؟ ساق-سالامەتمۇ؟ ئۆزىڭىزچۇ؟
— ئاكىڭىز ئۆيدە ئۇكام، مەنمۇ قەدىر ئەھۋال.  بىر يىل بولدى، يوقاپ كېتىپ ھېچ كەلمەيسىز، مانا كېلە، ئەنە كېلە دەيمىز، يا  بىر خەۋىرىڭىزنى ئالالمايمىز...
مونيازكام ئىچكىرىكى ئۆيدە تېلېۋىزور كۆرۈپ ئولتۇرۇپتىكەن، مېنى كۆرۈپ ناھايىتى قىزغىن كۆرۈشۈپ كەتتى، قارىسام كۆز چاناقلىرى پارقىراپ كېتىپتۇ، مېنىڭمۇ كۆزۈمگە ياش كەلدى.
— نەلەرگە كەتتىڭ ئۇكام؟
— كۇلىغا كىرىپ چىقتىم.
— خېلى پۇل تاپقان ئوخشىمامسەن؟
— ئۇنچىلىكمۇ ئەمەس.
— قورسىقىڭ ئاچتىمۇ؟ ئۆينىڭ تاماقلىرىنى سېغىنغانسەن؟
— ئۇنى بىر دېمە ئاكا...
ئەلاخان ئالدىمىزغا داستىخان سېلىپ چاي ئەكەلدى، ئاندىن ئىككى قاچا ئۈگرە ئېلىپ كىردى. يۇمغاقسۈتنىڭ پۇرىقىدىن نەپسىم تاقىلداپ كەتتى. بىر قاچا ئاشنى ھايت-ھۇيت دېگۈچە ئىچىۋېتىپ، تەرىمنى سۈرتۈپ، ئۆزەمنى يەلپۈپ ئولتۇرۇپ، بىر يىلدىن بېرى بۇنچىلىك  ھوزۇرلىنىپ ئولتۇرۇپ ئاش ئىچىپ باقمىغانلىقىمنى ئويلاپ كەتتىم. ئاكام ئىككىمىز كېچىچە پاراڭلىشىپ ياتتۇق. ئاكام ئاتامنىڭ مەن كېتىپ ئۇزاق ئۆتمەي كۆزىگە ئاق چۈشكەن بىلەنلا تۇيۇقسىز ئۆلۈپ كەتكەنلىكىنى دېگەندە  ياتقان ئورنۇمدىن تىترەپ قوپۇپ، بېشىمنى ساڭگىلىتىپ ئولتۇرۇپ ئۈنسىز ياش تۆكتۈم. ئاتامنىڭ ئاخىرقى دىدارىنى كۆرۈۋالالمىغىنىمغا، ھالىدىن ياخشى خەۋەر ئالماي تاشلاپ كەتكىنىمگە ئېچىنىپ، ئاتامنىڭ ھايات چېغىدىكى ئىشلىرىنى ئەسلەپ كۆڭلۈم بەك بۇزۇلدى.
— مال-چارۋىنى سېتىپ ئاتاڭنىڭ ئاخىرەتلىكىنى ئۇزاتتۇق، رەھمەتلىك قازا قىلغاندا ھېچقايسىمىز يېنىدا بولالماي قاپتىمىز. ھەمراخاچام  بىر ئىش بىلەن كىرىپ ئۇنى كۆرگەندە جان ئۈزگىلى خېلى بوپتىكەن...
بۇ گەپلەر  ماڭا تېخىمۇ ئېغىر كەلدى. مونيازكام  يەنە گەپ باشلىدى:
— يەنە بىر قىززىق ئىش، ئاكام قازا قىلغان كۈنلەردە سىلىنىڭ ئېشەك ئېغىلنىڭ ئىشىكىنى بۇزۇپ تالاغا قېچىپ چىقىپ كېتىپتىكەن، كېيىن مەھەللىمۇ مەھەللە، تاممۇ  تام ھاڭراپ خەقنى قاتتىق زېرىكتۇۈرۈپتۇ. بىرەرسى تۇتۇۋالاي دېسە ئالدىغا ئۇچرىغاننى چىشلەپ، كەينىدىن كەلگەننى  تېپىپ ھېچكىمگە تۇتۇق بەرمەپتۇ. كېيىن خەقلەردىن ئاڭلىسام،  ئۇ  ئېشەك كېچىسى توختىماي ھاڭرايمىش، خەقلەرنىڭ زىرائىتىگە تېزەكلەپ، ئەمدى تېرىغان يەرنىڭ توپىسىدا ئېغىناپ ئىز قالدۇرۇپ قويىمىش...
مەن ئاكامدىن مەھەللىدىكىلەرنىڭ ئەھۋالىنى سورىدىم، ئۇ باشقا چوڭ ئىشلار بولمىغانلىقىنى، پەقەت  توختىخان خانىمنىڭ ئۆلۈپ كەتكەنلىكىنى، قىزىنىڭ يېقىندا بىر تېرىچى سودىگەر بىلەن توي قىلغانلىقىنى ئېيتىپ بەردى.
بىر يىل ئىچىدىلا بۇنداق چوڭ ئىشلارنىڭ بولۇشىنى ئويلاپمۇ باقماپتىكەنمەن، ئۇ مەھەللىدە ئەمدى مەن تارتىشقۇدەك ھېچنېمە قالمىغانىدى. تاڭ ئاتقۇچە ئاتامنىڭ يالغۇز ئۆلۈپ كەتكەنلىكىنى ئويلاپ ئازابلىنىپ  ئۇخلىيالمىدىم. ئەتىسى ئەتىگەندە تاغام ئىمامنىياز قارىنىڭ چوڭ ئوغلى دادىسىنىڭ ئەھۋالىنىڭ بەك ئېغىر ئىكەنلىكىنى خەۋەر قىلىپ كەلدى. بىز ئۈچەيلەن ئۇلارنىڭ ئۆيىگە ماڭدۇق؛ ئۇلارنىڭ ھويلىسىغا كىرگەندە  تاغامنىڭ ئايالى ھەمراخاچام كۆزلىرىدە ياش يۇقى ھالدا ئۆيدىن تالاغا، تالادىن ئۆيگە مېڭىپ يۈرەتتى. ئۆيگە كىرسەك تاغامنىڭ  بالىلىرى ئېغىر سۈكۈتكە چۆمۈپ ئولتۇرغانىكەن، قايغۇلۇق كۆرۈشتۇق. مونيازكام تاغامنىڭ قۇلىقىغا يېقىن كېلىپ:
— ئاكا، قانداقراق تۇرىلا، مۇنداق تېز ئۆزگۈرۈپ قېلىشلىرىنى زادىلا ئويلىماپتۇق،- دېدى تىترەپ تۇرۇپ. مەنمۇ ئاتامنىڭ ئۆلۈش ئالدىدىكى قىياپىتىنى كۆز ئالدىمغا كەلتۈرۈپ، بىردىنلا جالاقلاپ تىترەپ كەتتىم. ئەجەلنىڭ مۇدھىش سوغۇقلىرى ئادەمنىڭ تېنىنى ھەقىقەتەن شۈركەندۈرەتتى.
— ئاكا، كۆزلىرىنى ئاچسىلا...-مونيازكامنىڭ ئاۋازى بوغۇلۇپ قالدى.
— ئاتا، ئاتا، بىزنى بۇنداق تاشلاپ كەتمەڭ ئاتا... – بالىلىرى يىغلاشقا باشلىدى.  مەن رەھمەتلىك ئاتامنىڭ يالغۇز، بىچارىلەرچە ئۆلۈمىنى ئويلاپ ھەيكەلدەك قېتىپ تۇراتتىم.
— ئاكا، كۆزلىرىنى ئاچسىلا، ياقۇپمۇ كەلدى...-دېدى مونيازكام، مەن تېخىمۇ بىئارام بولۇپ كەتتىم.
تاغامنىڭ قاپاقلىرى سۇس لىپىلداپ، كۆزى ئاستا-ئاستا ئېچىلدى. مەن يېقىن باردىميۇ  ئۇنىڭ كۆزىدە چاقناۋاتقان سوغوق نۇرنى سېزىپ چۆچۈپ كەتتىم. ئۇنىڭ كۆزى يەنە يۇمۇلدى. ئۇنىڭ ئىككى چېكىسى  بىر قوشۇق سۇ پاتقۇدەك ئولتۇرۇش كەتكەن بولۇپ، چىرايىدىن ئۆلۈمنىڭ بىشارىتى كۆرۈنۈپ تۇراتتى.
ئاتامغا ئۆلگىچە ئاداۋەت ساقلاپ دۇنيادىن ئۆتكەن بۇ تاغىمىزنىڭ يەتتە  نەزىرىنى تۈگىتىپلا ئۆينى سېتىپ، مونيازكامنىڭ نېمانچە ئالدىرايسەن دېگىنىگە قارىماستىن ئۇلار بىلەن خوشلىشىپ ئۈرۈمچىگە ماڭدىم. ئۈرۈمچىدىمۇ  ئۇزاق تۇرماي بېلەت ئېلىپ بېيجىڭغا ئۇچتۇم. كېلىپ ئاشخانىنى كۆرۈپ ھەيران قالدىم، ئاشخانامنىڭ  «ئۇيغۇر مۇسۇلمانلار ئاشخانىسى» دېگەن ۋېۋىسكىسى «قەشقەر ئاشخانىسى»غا ئۆزگەرتىلىپتۇ. بۇ نېمە ئالامەت دەپ ئاشخانىغا كىرىپ تۇرۇشۇمغا سوگوزىچى تۇرسۇن تەتەي ئالدىمغا يۈگۈرۈپ كېلىپ، ئاشخانىڭىزنى خوتۇنىڭىز ئاچىسىغا سېتىپ، قاۋۇل بىلەن گۇاڭجۇغا قېچىپ كەتتى دېمەسمۇ، بېشىمدىن تۈتۈن چىقىپ كەتتى؛ يۈرىكىم بېغىشىدىن ئۈزۈلۈپ چۈشۈپ كەتكەندەك قىينىلىپ، ئاچچىقتىن خۇدۇمنى يوقاتتىم. غەزەپ بىلەن ئايپاشاخاننىڭ ئالدىغا كەلسەم ئۇ مەندىنمۇ چوڭ تېگىپ:
— سىڭلىمنى خوتۇنۇم دەيدىغان ئىسپاتىڭ قېنى؟ توي خېتىڭ بارمۇ؟ بۇ يەردە نوپۇسۇڭ بارمۇ؟ سىڭلىمنى سەككىز ئاي خوتۇن قىلغاندىكىن بولار ئەمدى، ئۇنىڭدا ھەققىڭ قالمىدى، ئاشخاناڭنى مەن بۇلاپ ئېلىۋالمىدىم، ئۆزى سېتىپ بەردى. ئىشەنمىسەڭ ماۋۇ ئەتراپتىكىلەرنىڭ ھەممىسىدىن سوراپ باق!...- دەپ ۋالاقلاپ كەتتى.
ئەتراپقا ئادەم ئولاشتى. قاسىم لوبەن ماڭا قاراپ، ئەمدى بېرىپ ئۈژمەڭنى يە! دەپ سەت ھىجايدى. ئەينى چاغدا مەندىن يۈز كوي چوتا ئايرىغان خوجايىنلارمۇ، ئۆزەڭگە چىڭ ئەمەسكەنسەن، خوتۇن خەق دېگەنگىمۇ ئىشىنىپ ھەممىنى تۇتقۇزۇپ قويغان بارمۇ، قىماردا ئۇتقان نېمە زادى سىڭمەيدۇ... دېگەندەك گەپلەرنى قىلىپ ھەممە گۇناھنى ماڭا قويدى. تۇرسۇن تەتەي يېنىمغا ئاستا كېلىپ:
— سىز كېتىپلا خوتۇنىڭىز قاۋۇل بىلەن ئىش-پەش تارتىشىپ يۈردى، ئاچىسى بىلەن فاڭدۇڭ (ئۆي ئىگىسى خەنزۇنى دېمەكچى)نى نەچچە كۈن مېھمان قىلدى. سىز بىلمەيسىز، قاۋۇل دېگەن پاھىشۋاز نېمە، ئاچىسى بىلەن سىڭلىسىنى بۇرۇنلا كەلتۈرۈۋاپتىكەن...
— بۇنى سەن نەدىن بىلىسەن، نېمىشقا بۇرۇنراق دېمەيسەن؟
— بۇرۇن مەنمۇ بىلمەيتتىم، يېقىندا ئاڭلىدىم...
— سەن ھازىر مۇشۇ پاسكىنىنىڭ قولىدا ئىشلەۋاتامسەن؟
— ئامال يوق، ئىش تاپماق تەس تۇرسا ھازىر...
— ئىككىمىز بىرلىشىپ بازار باشقۇرۇشقا ئەرز قىلساق ئاقارمۇ؟
— ئاقمايدۇ، ساراڭ بولماڭ، قەتئىي ئاقمايدۇ. ئۇنداق قىلسىڭىز بۇلارمۇ جىم تۇرمايدۇ. ئەگەر قىمار ئوينىغانلىقىڭىز ئاشكارىلىنىپ قالسا تۈرمىگە كىرىسىز...
—  بۇ يەردىكىلەرمۇ ئوينىغان تۇرسا؟!
— بۇلارنى پاش قىلسىڭىز ھەممىسى بىر بولۇپ سىزنى بوغۇزلاپ تاشلاشتىن يانمايدۇ، بۇلارنى سەل چاغلاپ قالماڭ، ئىلگىرى بۇ يەردە يۇرتۋازلىق قىلىشىپ چوڭ جېدەل چىققان، نەچچىسى پىچاق يەپ ئۆلگەن...
مەن تۇرسۇن تەتەي بىلەن خوشلىشىپ، جان قالمىغان پۇتۇمنى سۆرەپ بىر ئاشخانىغا كىرىپ تاماق بۇيرۇتتۇم، گالدىن ھېچنېمە ئۆتىدىغاندەك ئەمەس. كەچتە ياتىدىغان يەر يوق، يېقىن ئەتراپتىكى بىر مېھمانخانىنىڭ يەر ئاستىدىن ياتاق ئالدىم.  بۇ ياتاقلارنىڭ ھەممىسىنى دېگۈدەك قەشقەر، خوتەندىن كەلگەن بولغۇسى ھاجىملار ئىگەللەپ بوپتۇ. بۇلار ئۆز پۇلى بىلەن ھەرەمگە بارىدىغانلار ئىكەن. رەھمەتلىك ئاتامنىڭ ئەڭ چوڭ ئارزۇيىمۇ ھەرەمگە بېرىش ئىدى؛ ئۇ ئۆلۈپ كەتمىگەن بولسا، ئاشخانامنى تارتقۇزۇپ قويمىغان بولسام بەلكىم ئۇنىڭ ئارزۇسى ئىشقا ئېشىپ قالار ئىدى...بىرسىدىن قەرز ئېلىپ بولسىمۇ گۇاڭجۇغا بېرىپ ئۇ پاسىق شوۋچىلارنى تېپىپ كۆرگۈلۈگىنى كۆرسىتىمەن، مەن ياقۇپ ھاياتلا بولىدىكەنمەن، بۇنداق ئاسان بولدى قىلمايمەن... ئاچچىق خىيالدىن كېچىچە تولغىنىپ ئۇخلىيالماي چىقتىم.
ئەتىسى ئورنۇمدىن قوپۇپ ھاجەتخانىغا كىردىم. يەنە ئاشۇ خىياللار بىلەن  ئولتۇرسام ھاجەتخانىغا مېنرال سۇنىڭ قۇتىسىنى كۆتۈرۈۋالغان بىر بوۋاي ئىستىنجا قىلغىلى كىرىپ كەلدى، مەن  ئولتۇرغان يەرنىڭ ئىشىكى يېپىلماس بولۇپ قاپتىكەن، بوۋاي ماڭا قاراپ سالدى، قاتتىق چۆچۈپ كەتتىم. ئۇ رەھمەتلىك ئاتامغا بەك ئوخشايتتى. بىر دەمدىن كېيىن ئۇ يېنىمدا ئولتۇرۇپ تاھارەت ئالدى، پىچىرلاپ تۇرۇپ ئايەت ئوقۇدى، ئىككىمىزنى نېپىز بىر سىمونت تام ئايرىپ تۇراتتى.
                                                        (تۈگىدى) 

بۇ پوۋېستڭىزنى تورغا يوللىغانلىقىڭىزدىن تولىمۇ خۇشال بولدۇم. ئىلگىرى بىر قېتىم ئوقۇغانمەن، يەنە بىر ئوقۇۋەتتىم تازا.

  ھارمىغايسىز !     

ئوخخو دىيارىم يەنە قىززىيدىكەندە .قەلىمىڭىز ھارمىغاي .

ياشاش ئىمكانىيەتلىرى بارغانچە ئازلاپ كىتىپ بارغان ئۇيغۇرنىڭ ھەقىقى تۇرمۇشى تەسۋىرلىنىپتۇ .قەلىمىڭىزگە قۇۋۋەت تىلەيمەن.

ئاخىر ئوقۇپ تۈگەتتىم، ياقۇپنىڭ گەپلىرى ھەجەپمۇ قىززىق چىقىپتۇ......بۇنداق شەكىلدىكى پوۋىستنى تۇنجى قېتىم كۆرىشىم، قەلەم تۇتقان مۇبارەك قوللىرىڭىز ھېرىپ قالمىسۇن....

ھارمىغايسىز قېرىندىشىم

رەخمەت يوللىغان پوۋسىتىڭىزنى ئوقۇپ  مۇشۇنداق يازغۇچىنىڭ دىيارىم مۇنبىردە بولغانلىغىدىن ناھايىتى خوشال بولدۇم

ئۆزگىچىلىككە ئىگە بوپتۇ،سىزگە تەشەككۈر

يەنە بىر نادىر ئەسەرنى  يوللاپسىز  ،  قەلىمىڭىز  ھارمىغاي...

كوپجاپاتارتىپسىز رەخمەت