كوبىن جۇڭگو ئەدەبىياتىنى يەنە تەنقىدلىدى

                                                  بوزقىر تەرجىمىسى

    ئىلاۋە : 2006-يىلىنىڭ ئاخىرلىرىدا گېرمانىيىلىك خەنزۇشۇناس كوبىن  ھازىرقى زامان جۇڭگو ئەدەبىياتىنى بىر دۆۋە ئەخلەتكە ئوخشاتقانىدى. ئۇنىڭ <<ئەخلەت نەزەرىيىسى>> شۇ چاغدا كۈچلۈك ئىنكاس قوزغاپ كەڭ كۆلەملىك بەھىس-مۇنازىرىنىڭ سەۋەپچىسىگە ئايلانغانىدى. ئۇ يېقىندا ئوۋمېندا زىيارەتنى قوبۇل قىلغاندا ،نۆۋەتتە جۇڭگو ئەدەبىياتىدىكى ئومۇمىلىققا ئايلىنىۋاتقان سىنارىيە يېزىش ھادىسىسىگە قارىتا ئۆتكۈر پىكىرلىرىنى بايان قىلىپ ،جۇڭگو ئەدەبىيات ساھەسىنى يەنە زىل-زىلىگە سالدى.

                      كوبىن : سىنارىيە يازغانلىق ئۆزىگە ئاسىيلىق قىلغانلىق

جۇڭگو ئەدەبىياتىنىڭ ھازىرقى ھالىتىگە قارىتا كوبىن يەنە نۇرغۇن تەنقىدى پىكىرلەرنى ئوتتۇرىغا قويغان. بولۇپمۇ ئۇ <<يازغۇچىلارنىڭ سىنارىيە يېزىش>> ھادىسىسىنى زادىلا قوبۇل قىلالمايدىغانلىقىنى،ھەتتا بۇنىڭدىن قاتتىق ئۈمىدسىزلەنگەنلىكىنى بىلدۈرگەن.  ئۇ << سىنارىيە ئەدەبىيات ئەمەس، ئۇ بىر ئەخلەت. بىر ساپ يازغۇچىنىڭ ئەدەبىي ئىجادىيەت بېلەن شۇغۇللانماي سىنارىيە يېزىشقا ئۆتىۋېلىشى ئۆزىگە ئاسىيلىق قىلغانلىق ،بىر كەسكىن يازغۇچى بۇنداق قىلماسلىقى كېرەك>> دەيدۇ. كوبىننىڭ قارىشىچە ،سىنارىيە يېزىقچىلىقى يازغۇچىنىڭ رولىنى چۈشەپ قويىدىكەن. چۈنكى، يازغۇچى سىنارىيىدە ئۆز ئىدىيىسىنى ئەركىن ئىپادىلەشكە قادىر بولالمايلا قالماستىن يەنە ئەدەبىياتقا بولغان ئەقىدىسىدىن ، ئەقەللىي يازغۇچىلىق  بۇرچىدىن مەھرۇم قالىدىكەن. كوبىن ،سىنارىيە يېزىقچىلىقىنىڭ يازغۇچىلارنىڭ نامراتلىق ھالىتىنى ئۆزگەرتىشكە ياردىمى تېگىدىغانلىقىنى چۈشەنگەن ھالەتتىمۇ يەنە مۇنداق دېگەن:<< ئۇلارنىڭ تۇرمۇشىدا ھەقىقەتەن ئىقتىزادىي تۇسالغۇ بولغان تەقدىردىمۇ ئۇلار نېمىدەپ چۈشتىن بۇرۇنقى ۋاقتىنى ئاساسلىق ئىجادىيەتكە قارىتىپ ئاخشاملىرى سىنارىيە يازمايدۇ؟>>

كوبىن يەنە جۇڭگو يازغۇچىلىرى ھەققىدە توختىلىپ مۇنداق دەيدۇ:<< جۇڭگو ئەدىبلىرى غەرىب ئەللىرىدىكى خەنزۇشۇناسلارغا ئادىل مۇئامىلە قىلمايدۇ. ئۇلار بىزنىڭ قانداق ئەھۋال ئاستىدا تەتقىقات ئېلىپ بېرىۋاتقانلىقىمىزدىن خەۋەرسىز. بىر جۇڭگولۇق يازغۇچى بىز بېلەن ئەركىن -ئازادە پىكىرلىشىشكە جۈرئەت قىلالمىسا،  ئۇنى خالىمىسا ياكى رەت قىلسا بىزدە نېمە ئامال؟ بىز پەقەت كىتاب بېلەنلا چەكلىنىپ قېلىشقا، جۇڭگولۇق يازغۇچىلار بېلەن ئۇلارنىڭ ئەسەرلىرى ئارقىلىقلا مۇناسىۋەت باغلاشقا مەجبۇر بولۇپ قالىمىز شۇ. ئۇ يەنە جۇڭگو يازغۇچىلىرىنىڭ ئۆزى ھېس قىلغان نۇرغۇن يېتەرسىز تەرەپلىرىنى ، مەسىلەن: چەتئەل تىلى ئۈگەنمەسلىك، تەرجىمە بېلەن شۇغۇللانماسلىق، ئۆز ئىستىقپالىغا سەل قاراش قاتارلىقلارنى كۆرسىتىپ ئۆتۈش بېلەن بىرگە يەنە ئۇلارنىڭ ۋاقىت تاپسىلا يەپ-ئىچىشكە بېرىلىدىغان تەرەپلىرىنىمۇ تەنقىدلىگەن .

مەنبەسى:http://www.sydao.net/shownews.asp?newsid=3527

ئۇنداق بولغاندا جۇڭگو تەرەپ قانداق ئىنكاس بىلدەگەندۇ >؟

بۇ ئەجنەبىلەر نىمىشكە ھە دېسىلا جۇڭگونىڭ ھەممە ئىشىدىن قۇسۇر تاپىدىكىنا؟!

خوپ بوپتۇ تىخى نىمە ئىشلار بولۇدۇ . بىر خۇدايىم بىلىدۇ.قىرنداشلار تىنىقىما تاڭدا كىلەر،ئالدىرما ئاساغىنە دەپتىكەن . كونىلار..................
جوڭگۇھۆكۈمىتى نىمەدەيتى . بىزدىن كەچۈرۈم سورىسۇن . بىز ئۇنداق ئەمەس ، بىزئىلغار مىللەت دەپ ئۆزلىرىنى ئەجدىرھاغا ئوخشىتىشلىرى تىخى ئەجدىرھانىڭ پوقىمۇ بولامايدۇ.
ئۇيغۇرلارغا ئوخشاش مەدەنيەتلىك نومۇسچان مىللەتنى ئوغرىغا ، كاۋاپچىلىقتىن باشقىنى قىلالمايدۇ دىگەندىن كىيىن بىز دە ئۇلاردا بولۇشقا تىگىشلىك پۇرسەتلەر بولغان بولسا پوتپۇلچىلىقتا دۇنياغا يۈزلىنىپ بوللاتتۇق. ئەدەبىياتىلىرمىز سەرخىلىشىپ بولغان بوللاتى . ئۇنچىلىك شارئىت تۇرۇپ ھىشقانداق ئىشنى قىللالماي . ئىشلەپ چىقارغان نەرسىلىرنىڭ ھەممىسى جا ئەدەبىياتىمۇ ئەخلەت ، يىمەكلىكلىرمۇئەخلەت ، سانائىتىمۇ ئەخلەت بارلىق نەرسىلىرنىڭ ھەممىسى ئەخلەت .
توغرا دەپتۇ بىرئادەمنىڭ ئەيىپىنى شۇئادەم ئۆزى بىلمەيدۇ، باشقىلار ئارقىلىق بىلىدۇ ئەمەسمۇ مىنىڭچە بولغاندا تەنقىتلىگەن شۇئادەم جوڭگۇلۇقلارنىڭ دوستى ئىكەن ....................

ياخشى تىما ئىكەن ، دىيارىم ئەھلى ئويلىنىپ باقساق ، كوبىننىڭ بۇ تەنقىتلىرىنى ئۇيغۇر ئەدەبىياتىمىزدىكى سىنارىيەلەرگە تەدبىقلاب بىقىشقا بولامدۇ -قانداق ؟
سىنارىيىلىرىمىزدە داۋاملىق ئۇچىرايدىغان <ئاق كۈڭۈل شۈجى>،<قارا قورساق موللا>، <بىچارە ئانا> ، < غىرىپ ئاتا> ، < ۋاپاسىز بالا> ، < شاللاق ئەر > ،<ھازازۇل خوتۇن > ،< باغرى يۇمشاق كىلىن> ...........قاتارلىقلار ھەرقانداق بىر سىنارىيىدە ئاساسى رولنى ئالغان ، بۇنداق ئەسەرلەرغۇ ھەقىقى ئەمىلىيەت ئاساسىدا يىزىلغان ۋە ياخشى باھالارغا ئىرىشكەن .
لىكىن خەنزۇ ئەدەبىياتىدىكى يەپ-ئىچىشكە تەكرارلىنىش ۋە ئومۇمىيلىق جەھەتتىن ئوخشاپ قالامدۇ -قانداق ؟
ئەلۋەتتە بۇ مىنىڭ شەخسى قارىشىم ، ئويلىغانلىرىم توغىرىمۇ -خاتامۇ ، بىلمەيمەن .

كوبىن يەنىلا لۇشۈن ئەپەندىنى ئازتولا ئېتىراپ قىلىدىغان ئوخشايدۇ.يەنە بېيداۋ دېگەندەكلەرمۇ بار. بۇ ئادەم غەرىب پەلەسەپەسى بويىچە جۇڭگو ئەدەبىياتىغا يۇقۇرى تەلەپ قويىدىكەن. ئۇنىڭ نەزەرىدە جۇڭگو ئەدەبىياتى بىر دۆۋە پۈچەك، ئەخلەتكىلا ئوخشىسا كېرەك.

توغرا دەپتۇ ...ھەركىمنىڭ كۆز قارىشى ئوخشىمايدۇ.......چۇنكى ئۇلار دادىل ...نېمىنى ئويلىسا شۇنى دىيەلەيدۇ......          

كوبىن ئەپەندىنىڭ دىگەنلىرى توغرا بولىشى مۇمكىن ، ئەدەبىيات دىگەن ئىنسانىيەتكە خىزمەت قىلىدىغان ، ئادىمىلىكنىڭ قان-قېنى ، ھۈجەيرىلىرىگە سىڭىپ تۇرۇپ ئادەملىكنىڭ پەيزىنى بىلدۇرىدىغان بىلگۈ .......بىراۋغا قىزىقارلىق تۇيۇلغان نەرسە يەنە بىراۋغا بەتتام سىزىلىدۇ ، بىرسى ئۆزىنىڭ چۈشەنچىسى(بىلىشى ) بۇيىچە قۇراشتۇرغان نەرسە ئاۋۇ بىرسىگە مەنىسىز ، ئەھمىيەتسىز تۇيىلىدۇ ...... خەلىقنىڭ ئاللىبۇرۇن  ئەدەپ-ئەخلاق  ، ئىنسانىلىق  ، بىلىش  ، پەلسەپىۋىلىك رامكىسى بىلەن مۇداپىئەلىنىپ بولغان ئاڭ ساھەسىىگە كىنولىرىڭدا ، قوراشتۇرمىلىرىڭدا  ئېھتىياجغا يات نەرسىلەر تولۇپ كەتكەن بولسا  ئۇ ھەقىقەتەن ئەخلەتتىن باشقا نەرسە ئەمەس  .  قايسىبىر ئىپىزوتچى ھەجىۋى قىياپەتتە :  « پۇلۇڭ بولمىسا سەن كىم ؟!  سەن كىم پۇلۇڭ بولمىسا ؟!  پۇلۇڭ بولسا ئالىممۇ بۇلىسەن ،  زالىممۇ بولىسەن ، ئەرتىسمۇ بولىسەن ...» دەپ ئاۋال  مىنى كۈلدۇرۇپ ، ئاندىن  خيالغا پاتۇرۇپ قويغان ئىدى ...ھازىر خېلى داڭدار شەخسلەرمۇ جامائەت پىكرىنىڭ نىمىلىكى بىلەن ھىساپلاشماي  ، قورقماي تۇرۇپ  ، سىنىڭ  ئسىتىداتىڭ  بىلەنمۇ ھىسابلاشماي تۇرۇپ « پۇلۇڭ بولسا يازغۇچىمۇ بولالايسەن ......» دىيەلەيدۇ ، دەرھەقىقەت  پۇل يوقلىقى بىلەن    بىر كاتتا قەلەمدارنى ئۆمۇر بۇيى ئوزىنى ئوڭشىيالمىغۇدەك دەرىجىدە كاردىن چىقىرىشى مۇمكىن  ،  كۆپلىكى  بىلەن  ۋۇجۇدىدا يازغۇچىلىق گېنى يوق بىراۋنى پۇلدار ئەدىپكە ئايلاندۇرۇۋېتىشى مۇمكىن .....ئەدەبىيات  كىمنىڭ ؟
قىسقىسى ، كوبىن ئەپەندىنىڭ دىگەنلىرى يازغۇچىلارنىڭ كۆزىنى ئېچىپ قويىشى مۇمكىن  ، تەنقىدنىڭ تاتلىقى نەدە ؟

قاچانغىچە ئەدەبىيات سەنئەت بىلەن خەلىقنى تەربىيلەش دېگەن شۇئارنى توۋلايدىكەنمىز، شۇ كەمگخچە جۇڭگۇدىكى بارلىق ئەدەبىيات( ئازسانلىق مىللەت ئەدەبىياتىمۇ ئۆز ئىچىدە) ئەخلەت دۆۋىسىدىن چىقالمايدۇ ~~

ئۇيغۇرلارنىڭ ئەدىبىياتىمۇ بىر دۆۋە ئەخلەت.
چۈنكى بىزنىڭ ئەدەبىياتىمىز باشقا ھەرقانداق بىر مىللەتنىڭكىگە قارىغاندا سىياسى چۈشەكلەر
كۆپ، ئۇنىڭدىن قۇتۇلغاندىن كېيىنمۇ خەلىقنىڭ تەلىم- تەربىيە، ئەخلاق ئۆگەتمىسە بولمايدۇ دەپ قارايدىغان يولسىز تەلىپىدىن چىقمىسا بولمايدۇ. بىزدە ساپ مەنىدىكى ئەدەبىيات توپى قاچان بولىدىكىن؟

  bihzat ئەپەندىم سىزنىڭ
«ئۇيغۇرلارنىڭ ئەدىبىياتىمۇ بىر دۆۋە ئەخلەت.
چۈنكى بىزنىڭ ئەدەبىياتىمىز باشقا ھەرقانداق بىر مىللەتنىڭكىگە قارىغاندا سىياسى چۈشەكلەر
كۆپ، ئۇنىڭدىن قۇتۇلغاندىن كېيىنمۇ خەلىقنىڭ تەلىم- تەربىيە، ئەخلاق ئۆگەتمىسە بولمايدۇ دەپ قارايدىغان يولسىز تەلىپىدىن چىقمىسا بولمايدۇ. بىزدە ساپ مەنىدىكى ئەدەبىيات توپى قاچان بولىدىكىن؟  »  دىگەن گەپلىرىڭزنى مەن تازا قوللاپ كەتمەيمەن  ، دىمەكچى بولغانلىرىڭزنى تازا توغرا ئىپادىلەپ بىرەلمىگەندەك قىلىسىز  ......بەك قىزىق قانلىق بىلەن دەپسىز  ، ھىچ بولمىغاندا «ئۇيغۇرلارنىڭ ئەدىبىياتىمۇ بىر دۆۋە ئەخلەت» دىگەن گىپىڭىزنىڭ ھۆددىسىدىن چىقىپ بولالمايسىز ... ئۆزىڭىزنى كوبىن ئەپەندى بىلەن تەڭ ئورۇنغا قويماقچىمۇ ياكى ئۈستۈنراق ئورۇنغا قويماقچىمۇ ؟!  مانا مەن ئۇيغۇر  ئەدەبىياتىنىڭ  قالقىنى ! بىزنىڭ ئەدەبىياتىمىز  باشقا مىللەت ئەدىبىياتلىرىنىڭ ئانىسى بولۇپ قالسىچۇ ؟!    بۇيەردە كوبىن ئەپەندىنىڭ دىگەنلىرى بىلەن بىزنىڭ ئەدەبىياتىمىزنىڭ مۇناسىۋىتى يوق ،  گەرچە جۇغراپىيىۋى باغلىنىشلىقى بولسىمۇ .....ھىچكىم كوبىن ئەپەندىنى « ئۇيغۇرشۇناس » دىگىنى يوق ...شۇڭا سىزئۆزىڭىزنى بېسىۋېلىپ پىكىر يۈرگۇزۇڭ .......ئەدەبىياتىمىزنىڭ بۇگۇنىدىن زارى بولمىسىڭىز يازغۇچىلار 100مىتىر نېرىدىن كۆرسە ئىگىلىپ سالام قىلغۇدەك  ئوبزۇرچى ، تەنقىدچى بولۇڭكى ،  ھەرگىزمۇ دۇنيا مەدىنىيىتىگەزور تەسىر كۆرسەتكەن ، ئۆزىنى بىلىدىغان ، تىرمىشىپ ياشاۋاتقان مىللىتىمىزنىڭ ئەدەبىياتىنى « ئەخلەت » دىگۇچى بولماڭ .......