گور باچېف  (1931 -) گورباچېف - سوۋېت ئىتتىپاقى زۇڭتۇڭى، سوۋېت ئىتتىپاقى كومپارتىيىسىنىڭ باش شۇجىسى ۋە سوۋېت قوراللىق كۈچلىرىنىڭ ئالىي قوماندانى بولغان، رۇس؛ 1952 - يىلى كوممۇنىستلار پارتىيىسىگە كىرگەن، 1955 - يىلى موسكۇۋا ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ قانۇن فاكۇلتېتىنى پۈتتۈرگەن، ستاۋروپول چېگرا رايونلۇق پارتكومدا بۆلۈم باشلىقى، ئىككىنچى شۇجى، بىرىنچى شۇجى قاتارلىق ۋەزىپىلەرنى ئۆتىگەن؛ 1978 - يىلى سوۋېت كومپارتىيىسى مەركىزىي كومىتېتىنىڭ شۇجىسى بولۇپ تەيىنلىنىپ دېھقانچىلىقنى تۇتقان؛ 0198 - يىلى سوۋېت ئىتتىپاقى كومپارتىيىسى سىياسىي بيۇروسىنىڭ ئەزاسى بولۇپ سايلانغان؛ 1984 - يىلى سوۋېت ئىتتىپاقى ئالىي سوۋېتى ئىتتىپاق پالاتاسى تاشقى ئىشلار كومىتېتىنىڭ رەئىسى، 1985 - يىلى 3 - ئايدا سوۋېت ئىتتىپاقى كومپارتىيىسى مەركىزىي كومىتېتىنىڭ باش شۇجىسى، 1988 - يىلى سوۋېت ئىتتىپاقى ئالىي سوۋېتى ھەيئەت رىياسىتىنىڭ رەئىسى بولغان ھەم شۇ يىلى زۇڭتۇڭلۇق تۈزۈمىنى يولغا قويۇپ زۇڭتۇڭ بولغان؛ 1991 - يىلى 19 - ئاۋغۇست ۋەقەسىدىن كېيىن 8 - ئاينىڭ 24 - كۈنى مەركىزىي كومىتېت شۇجىلىغىدىن ئىستېپا بېرىپ، مەركىزىي كومىتېتنىڭ ئۆزلۈكىدىن تارقىلىپ كېتىشىنى تەلەپ قىلغان؛ شۇ يىلى 12 - ئاينىڭ 25 - كۈنى زۇڭتۇڭلۇق ۋە قوراللىق كۈچلەرنىڭ ئالىي قوماندانلىقىدىن ئىستېپا بەرگەن، شۇنىڭ بىلەن سوۋېت ئىتتىپاقى پارچىلانغان. 
1987 - يىل 5 - ئاينىڭ 18 - كۈنى  سوۋېت ئىتتىپاقى كومپارتىيىسىنىڭ 27 - قېتىملىق قۇرۇلتىيى نەزەرىيىۋى ۋە سىياسىي ئەھمىيەتكە ئىگە تۆۋەندىكىدەك ئىنتايىن مۇھىم خۇلاسىنى چىقاردى.
40 يىللىق يادرو قوراللىرى ھازىرلىقلىرى ئىنسانىيەتنى ھەقىقەتەن ھاياتلىقنى تاللاش گىردابىغا چۈشۈرۈپ قويدى.
كۆپ خىللىققا ۋە زىددىيەتكە تولغان بۈگۈنكى بۇ دۇنيا بارغانسېرى ئۆز ئارا مۇناسىۋەتلىشىشكە، بىر - بىرىگە تاينىشقا ھەم زور دەرىجىدە بىر گەۋدىلىشىشكە قاراپ يۈزلەنمەكتە.
مۇشۇنىڭدىن كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇكى، ھەر قايسى ئەل خەلقلىرى )ئۇلار قارشىلىشىشتىن بىزار، قارشىلىشىپ دېمىنىمۇ ئالالمايۋاتىدۇ( مۇستەھكەم يادروسىز دۇنيا بەرپا قىلىش يولىغا، ئۆزلىرىنىڭ پەلسەپە، ئىدېئولوگىيە، سىياسىي ۋە دىنىي كۆز قاراشلىرىنى ساقلاپ قالىدىغان، زوراۋانلىقتىن خالىي بولغان دۇنيا بەرپا قىلىش يولىغا ئىنتىلىدۇ، شۇنداقلا مۇشۇ يولغا قەدەم تاشلاۋاتىدۇ. دۆلەتلەر ئارا بولىدىغان سۆھبەت خەلقئارا ئىشلار كۈنتەرتىپىنىڭ مەركىزى بولۇپ قالدى. ئالدى بىلەن ھەربىي ھازىرلىقلار مەسىلىسى توغرىسىدا ئورتاق كېلىشىم ھاسىل قىلىش ھەر قايسى ئەللەرنىڭ ئالدىغا يېڭى تەپەككۈر بويىچە تېخىمۇ يېڭى خەلقئارا مۇناسىۋەت ۋە دىپلوماتىيىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش تەلىپىنى ئوتتۇرىغا قويدى. بۇ يەردە بىر - بىرىگە ئوخشاشمايدىغان نۇرغۇن ئىشلار بار. بىز ئىلگىرى ئېلىپ بېرىلغان ھەربىي ھازىرلىقلارنى قىسقارتىش توغرىسىدىكى تالاي سۆھبەتلەرنى ئەسلەپ ئۆتسەك يامان بولماس. بۇرۇن ھەر قايسى ئەللەر كېلىشىم ھاسىل قىلىش ياخشى ئىش، ھاسىل قىلىنماي قالسا، بۇ ھېچقانداق قورقۇنچلۇق ئەمەس دەپ قاراپ كەلگەنىدى. ھازىر نېمىنىڭ قورقۇنچلۇق ئىكەنلىكىنى بىلىشىمىز ئىنسانلارنىڭ ھەر قانداق يېڭى قەدەم باسقۇچلار بىلەن ياشاش ئىمكانىيىتى بولغان مەنزىلگە قەدەم قويۇشىغا يول قويماسلىقىمىز زۆرۈر. رېئال تۇرمۇش بىزنىڭ كېلىشىش ئارقىلىق قارشى مەنزىلگە مېڭىشىمىزنى تەلەپ قىلىۋاتىدۇ.
بۇ سىياسىي ۋە دىپلوماتىيە ساھەسى ئۈچۈن ئەي ئالىي بۇيرۇق. بىز خەلقئارا سىياسىتىمىزنى دەل مۇشۇنداق روھ بويىچە بەلگىلەۋاتىمىز. ئەلۋەتتە، بىزگىمۇ مەلۇم، بىزنىڭ تاشقى سىياسەت جەھەتتىكى ئىسلاھاتىمىز ۋە يېڭى تەپەككۇر توغرۇلۇق چىقارغان مۇراجىتىمىز غەربلىكلەرنىڭ قۇلىقىغا خۇشياقمايدۇ. بىز يەنىمۇ ئىلگىرىلىگەن ھالدا شۇنداق دەيمىزكى، قارشىلىشىنىڭ ئاساسىي يىلتىزى نەدە؟ دىپلوماتىيە سىياسىتىگە قارشى بولغان ئۆكتىچىلەر سىنىپىنى كىم قۇرماقچى بولۇۋاتىدۇ؟ بۇ مەسىلىلەر ھازىر بارغانسېرى ئايدىڭلاشماقتا.
كونا ئەمەلىي كۈچلەرنىڭ سىياسىتىگە ۋە غەرب بىلەن شەرق مۇناسىۋىتىدىكى ۋاقتى ئۆتكەن تەرتىپلەرگە چىڭ ئېسىلىۋالغان كىشىلەرنىڭ قارشىلىقىنى يەڭمەي ۋە خەلقئارا مۇناسىۋەتنى تۈپتىن ساغلاملاشتۇرماي تۇرۇپ، ئۇزاق مۇددەتلىك بىخەتەرلىككە ۋە تىنچلىققا كاپالەتلىك قىلماق ناھايىتى تەس.
مەسىلىنىڭ باشقا بىر تەرىپىمۇ بار. تارىخ تەرەققىياتىنىڭ جىددىي ئۆزگىرىش ياسىشى تالاي يېڭى مەسىلىلەرنى پەيدا قىلدى. ھەممە مەسىلىلەرگە دەرھال جاۋاب بېرىپ كەتكىلى بولمايدۇ. لېكىن سەمىمىيەت بىلەن ئەپۇ قىلىش بولسىلا، بۇ مەسىلىلەرگە جاۋاب بەرگىلى بولىدۇ. بۇنىڭغا ئورتاق تىرىشچانلىق كەتمەيدۇ.
ھازىر سوۋېت ئىتتىپاقى ۋە باشقا سوتسىيالىستىك دۆلەتلەر يادروسىز دۇنيا بەرپا قىلىش مەنزىلىگە قاراپ ئىلگىرىلەش تەكلىپىنى قويۇش بىلەن بىللە، بۇ ھال ئىنسانىيەتنى بىرىنچى ۋە ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىنىڭ ھارپىسىدىكى ۋەزىيەتكە يۈزلەندۈرۈپ قويارمۇ؟ دېگەن مەسىلىنى ئوتتۇرىغا تاشلىدى. بۇ چاغلاردا يادرو قوراللىرى يوق ئىدى. بىراق قوراللىق توقۇنۇشلار مەۋجۇت ئىدى. مىليونلىغان كىشىلەر قوراللىق توقۇنۇشلاردا ھاياتىدىن ئايرىلغانىدى. بەزىلەر بىزدىن :سىلەر يادرو قوراللىرى بولمىغان دۇنيانىڭ بىخەتەرلىكىنى ۋە زوراۋانلىقتىن خالىي بولۇشنى قانداق كاپالەتكە ئىگە قىلىسىلەر؟ دەپ سورىدى.
دەرۋەقە، بۇ يوق يەردىن پۇتاق چىقارغانلىق ئەمەس. لېكىن بىز يادرو قوراللىرى تىنچلىقنى قوغداشنىڭ ئىشەنچىلىك ۋاستىسى دېگەن مۇنداق قاراشلارغا قوشۇلالمايمىز. بىز بۇنىڭغا مۇنداق قارايمىز: يادروسىز دۇنيادا خەلقئارا مۇناسىۋەتلەرنى تەڭشەيدىغان كۈچلۈك سىياسىي تەدبىر ۋە قانۇن - تۈزۈم ئورنىتىش ھەم سىياسىي تەدبىر قانۇن - تۈزۈمنىڭ رولىنى جارى قىلدۇرۇش كېرەك. بۇنداق تۈزۈمنى ئورنىتىش - ھەر قايسى ئەللەر - مەيلى يادرو دۆلىتى بولسۇن ياكى يادروسىز دۆلەت بولسۇن، مەيلى تەرەققىي قىلغان ياكى تەرەققىي قىلمىغان دۆلەت بولسۇن - نىڭ ئورتاق ئىشى. روشەنكى، بۇ ئىشتا ب د ت مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ. بىز ب د ت نىڭ رولى بىلەن ئەھمىيىتىنى كۈچەيتىش زۆرۈر دەپ قارايمىز.
قىسقىسى، بىز يادروسىز دۇنياغا مۇناسىۋەتلىك ئومۇميۈزلۈك بىخەتەرلىك سىستېمىسىغا دائىر بىر يۈرۈش مەسىلىلەردە خەلقئارا ماھىيەتلىك سۆھبەتلەرنىڭ ئېلىپ بېرىلىشىنى قاشى ئالىمىز. بۇنداق يادروسىز دۇنيا ئەڭ تۆۋەن دەرىجىدە يېتەرلىك قورالغا ئىگە بولسىلا كۇپايە. بۇ قوراللارنىڭ تۈزۈلۈشىنى نوقۇل مۇداپىئە ئىھتىياجى بەلگىلىسە بولىدۇ.
دۇنيادىكى ئىشلارنى ئىنسانپەرۋەرلىك نۇقتىسىدىن كۆزەتسەك، ئۇ ھالدا ھازىر سىياسىي تۈس ئالغان ئىنسانپەرۋەرلىك تېخىمۇ تەخىرسىز بولۇپ قالدى. يادرو قوراللىرىنى قىسقارتىش ماھىيەتتە ئىنسانپەرۋەرلىك مەسىلىسى، ھەتتا بارلىق مەسىلىلەرنىڭ ئالدى.
مەسىلىنى مۇشۇنداق ئوتتۇرىغا قويۇش ئارقىلىق خەلقئارالىق ئىشلارنى بىر تەرەپ قىلىشتا يېڭى ئۇسۇللارنى قوللانغىلى بولىدۇ. سىياسەت تالاي ئەسىرلەردىن بېرى دۇنيادىكى غالىبلارنىڭ مۇھاپىزەت كۈنلۈكى بولۇپ كەلدى، ھەتتا ھازىرمۇ مۇشۇنداق بولۇۋاتىدۇ، سىياسەت ناھايىتى زور دەرىجىدە يەنىلا دۆلەتنىڭ ۋە دۆلەت رەھبەرلىرىنىڭ ئىشى بولۇپ كېلىۋاتىدۇ. لېكىن ئەمدىلىكتە بۇ دۆلەتنىڭلا ئىشى ئەمەس. دېموكراتىيىگە يۈزلىنىۋاتقان بۇ  خىل يېتەكچى ئىجتىمائىي خاھىش خەلقئارالىق سىياسىي رېئاللىقتا كىشىنى قايىل قىلارلىق ھالدا بارغانسېرى ئەۋج ئالماقتا.
بىزنىڭ دەۋرىمىز دۇنيا ئىشلىرىدا ئادەم ئامىلى رولى ھەقلىق يوسۇندا ئومۇمىي جەھەتتىن كۈچىيىۋاتقان، ئادەم سىياسەتنى ئۆلچەيدىغان ھەم خەلقئارا مۇناسىۋەتلەرنى مۇشۇ نۇقتىدا تۇرۇپ ئويلىنىدىغان دەۋر. دەۋر مۇھىم نۇقتىنى كىشىلەرنىڭ مەنىۋى ۋە ماددىي ئېھتىياجىنىڭ ئۈستىگە قويدى. بۇ ئېھتىياج ئورتاق ئاساسقا ئىگە، بولۇپمۇ سوۋېت ئىتتىپاقى، ئىتالىيە ۋە باشقا ھەر قانداق دۆلەتنىڭ مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشى ۋە ياشاش شارائىتى مەسىلىسىدە تېخىمۇ شۇنداق بولۇۋاتىدۇ. بىز شۇنىڭغا ئىشىنىمىزكى، سىياسەتتە بۇنداق ئىنسانپەرۋەرلىكنىڭ ئۈستۈنلۈك قازىنىش ئىدىيىسى نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ ئېتراپ قىلىشىغا ئېرىشىدۇ.
بۇمۇ بىر يېڭى تەپەككۇر. بىز ئىنسانپەرۋەرلىك ھەمكارلىققا مۇشۇ تەپەككۇر بىلەن مۇئامىلە قىلىمىز ۋە ئۇنى سىياسىي، ئىقتىسادىي ۋە ئېكولوگىيىلىك ھەمكارلىقنىڭ سىستېمىسىنىڭ بىر قىسىمى دەپ بىلىمىز. ئادەم بىلەن ئىندىدنىڭ كاپالەتكە ئېرىشىشى، بۇ بىر ۋەزىپە. بىراق قوغدىلىشقا تېگىشلىكى، يەنىلا ئادەملەرنىڭ ئىجتىمائىي تۇيغۇسى. ئادەملەر ئۆز ئەركىنلىكىنىڭ يالغان ئەركىنلىك ئەمەسلىكىنى، جەمئىيەتنىڭ ئۇنىڭغا ۋە ئۇنىڭ ئەمگىلىكى بىلەن بىلىمىگە ئېھتىياجلىق  ئىكەنلىكىنى ھېس قىلىشى، ئازاب - ئوقۇبەتتە قالغاندا جەمئىيەت قۇتۇلدۇرۇشى، ئۆي - ماكان بىلەن تەمىن ئېتىشى، ئاچ - يالىڭاچ قويماسلىقى، بالا - چاقىلىرىغا كۆڭۈل بولۈشى، ئۇنىڭ ئەقەللىي پاراۋانلىق ئىشلىرىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.
مەن شۇنداق ئويلايمەن، مۇشۇ جەھەتتە كىشىلىك ھوقۇق مەسىلىسىدىكى، پۈتكۈل ئىجتىمائىي ئىنسانپەرۋەرلىك ساھەسىدىكى تۈرلۈك ئۇسۇللارنىڭ ئومۇمىي مەخرىجىنى تاپقىلى بولىدۇ.
ئەلۋەتتە، ھەر قانداق دۆلەت ۋە ھەر قانداق ھۆكۈمەت ئۆزلىرىنىڭ مەڭگۈ خاتالاشمايدىغانلىقىغا كاپالەتلىك قىلالمايدۇ. ئەمما باشقا بىر جەھەتتە ئېتقاندا توغرا. دۆلەتلەر ئارا بېرىش - كېلىش كۆپىيىپ، بۇ خىل بېرىش - كېلىش سەمىمىي ۋە چىن بولغانسېرى يېڭى سىياسىي تەپەككۇر دۆلەت ئىشلىرى پائالىيەتچىلىرىنىڭ ئىدېئولوگىيىسىگە شۇنچە چوڭقۇرلاپ كىرىدۇ، ئىشەنچ ئاشىدۇ، سەۋەنلىك ۋە خاتالىق بارغانچە ئازىيىدۇ.

مەن مۇشۇ خەلقئارالىق ئىشلارغا بەكلا قىزىقىمەن !