ئابدۇرۇسۇل مۇھەممەد ئەلتۇغ
(يەكەن ناھىيە مىشا يېزىلىق ئوتتۇرا مەكتەپتىن)
"مىشا" نامى ھەققىدە دەسلەپكى ئىزدىنىش
يەكەن شەھىرىنىڭ3 كېلومېتر شىمالىدا "مىشا" ناملىق بىر يېزا بار. يەنە يەكەن ناھىيەسىنىڭ خاڭدى بازىرىدا مىشا مەھەللىسى، پەيزاۋات ناھىيەسىدە مىشا دېگەن بىر يېزا بار.
مىشا نامى توغرىسىدا ئوخشاشمىغان مۇنداق قاراشلار بار؛
1. مىشا دېگەن بۇ نام "مۇشۇ يەر" دېگەندىن كېلىپ چىققان قاراش. بۇ خىل قاراشتىكىلەر تىلىمىزدىكى "مۇشۇ يەر" دېگەن سۆز جانلىق ئېغىز تىلىمىزدا ئۆزگىرىپ، "مىششە، مىششا" بولۇپ قالغان ،ھازىرمۇ مىشا يېزىسىدىكىلەر ئاداتتە "مۇشۇ يەر" دېگەن سۆزنى مىششە دەپ تەلەپپۇز قىلىدۇ" دەپ پاكىت كەلتۈرىدۇ.
2. تىلشۇناس، ئالىم ئىمىن تۇرسۇن ئەپەندى: مىشا دېگەن بۇ نام قەدىمكى ئۇيغۇرلارنىڭ تەركىبىگە كىرگۈزۈلگەن مىشەر قەبىلىسىنىڭ نامى بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولۇشى مۇمكىن دەپ قارايدۇ.
3. دىيارىمىزدىن يېتىشىپ چىققان ئاتاقلىق يەر-جاي نامى مۇتەخەسسىسى سۇلتان مامۇت ئىبراھىم ئەپەندى: بۇ نام قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى "تېرە خالتا" مەنىسىنى بىلدۈرىدىغان "مىشە" دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ دەپ قارايدۇ.
4. "يەكەن ناھىيەسىنىڭ يەرناملىرى خەرىتىلىك تەزكىرىسى"دە: بۇنىڭدىن 700 يىل بۇرۇن بۇ يۇرتقا بەگ بولغان مىرزىشاھ دېگەن كىشى بىر ئۆستەڭ چاپتۇرغان بولۇپ، ئۆستەڭ نامى شۇ كىشىنىڭ نامىدا ئاتالغان. كېيىن بارا بارا بۇ نام جانلىق ئېغىز تىلىمىزدا ئۆزگىرىپ "مىرشاھ، مىرشا، مىشا" دەپ تەلەپپۇز قىلغان دەپ قارايدۇ.
ئەمدى 1-قاراشقا كەلسەك: بۇنى پۈتۈنلەي خەلقنىڭ ئاغزاكىي تىل ئادىتىكى بىر پەرەز دېيىشكە بولىدۇ.
2-قاراشنىڭ تارىخىي ئاساسىنى ھازىرچە دەلىللەيدىغان ھېچقانداق يازما پاكىتقا ئىگە ئەمەسمىز.
4-قاراشقا نېسبەتەن گۇمانلىق ۋە زىددىيەتلىك نۇقتىلار بىر قەدەر كۆپ. يەنى، 700 يىل بۇرۇن مىشا ئۆستىڭىنىڭ قېزىلغانلىقى توغرىسىدا يازما پاكىت يوق، پەقەت خەلقنىڭ ئاغزىدىكى رىۋايەتكىلا تايىنىلغان. يەنە كېلىپ مىشا يېزىس بىلەن خاڭدى بازىرىدىكى مىشا مەھەللىسىنىڭ ئارىلىقى65 كېلومېتىر، بۇ جايدىن پەيزاۋات ناھىيەسىدىكى مىشا يېزىسىغا تەخمىنەن 100 كىلومېتر ئارىلىق بار. خاڭدى بازىرىدىكى مىشا مەھەللىسى توغرىسىدا"يەكەن ناھىيەسىنىڭ يەر-جاي ناملىرى خەرىتىلىك تەزكىرىسى" دە: "بۇ كەنتكە مىشا يېزىسىدىن كۆچۈپ كەلگەن بىر قانچە ئائىلىلىك ئولتۇراقلاشقانلىقتىن، يۇرت نامى مىشا مەھەللىسى دەپ ئاتىلىپ قالغان" دەپ چۈشەندۈرۈلگەن. بۇ ئۈچ يۇرتنىڭ ئارىلىقى نىسبەتەن يىراق، يەر-سۇلىرى جەھەتتىن ھېچقانداق ئورتاقلىققا ئىگە بولمىغان ئۈچ جايدىكى "مىشا" نامىنىڭ ھەممىسىنىلا "مىرزىشاھ" دېگەن كىشى ئىسمىغا باغلاش ئەقىلگە سېغمايدۇ. يەنى، مىرزىشاھ دېگەن كىشى ھەممىلا يۇرتقا ئۆستەڭ قېزىپ بەرمىگەن، ھەممىسىگە ئۆزىنىڭ ئىسمىنى قويۇۋالمىغان بولغىيدى؟!
مېنىڭچە 3- قاراش ئەقىلگە مۇۋاپىق، يەنى مىشا دېگەن نام "تېرە خالتا" مەنىسىنى بىلدۈرىدىغان "مىشە" نىڭ ئاھاڭ ئۆزگىرىشىدىن كەلگەن بولۇپ، "تېرە خالتا تىككۈچىلەر" ياكى "تېرە خالتا تىككۈچىلەرنىڭ يۇرتى" دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ.
مىشا يېزىسى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىغا جايلاشقان قوغۇنچىلار، ياغاچچىلار، كېسىمچى، مۇچچى، تاغارچى، پەكىچى دېگەندەك تۈرلۈك ھۈنەر-كەسپ ناملىرى بىلەن ئاتالغان يۇرت ناملىرىمۇ يۇقۇرىقى قارىشىمىزنىڭ توغرىلىقىنى ئىسپاتلاشقا مۇئەييەن دەرىجىدە ياردەم بېرەلەيدۇ.
يوللىغان ۋاقتى 2015-6-23 14:08:12
