مىنىڭ خەت بېسىز سۈرئىتىم ئاستىراق ھەم ۋاقتىممۇ ئانچە كۆپ بولماسلىقى سەۋەپلىك، كىتاپنىڭ مۇنبەردە داۋاملىشىش سۈرئىتى سەل ئاستا بولۇپ قېلىشى مومكىن. تورداشلارنى بۇنى توغرا چۈشىنىدىغىنىغا تولۇق ئىشەنچىم بار. 4s-!7  
TjH][bH5  
  zhQJy?>'m  
*dQSw)R  
ئەسكەرتىش: مەزكۇر كىتابنى يوللاشتا مەن ئاپتورنىڭ رۇخسىتىنى ئالمىغان ئەگەر مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار سۈرۈشتۈرۈپ قالسا تېما دەرھال ئۆچۈرلىشى مومكىن، ئەمما مەزكۇر كىتابنىڭ مۇئەللىپىمى ئۇيغۇر شىئرىيەت پىشۋالىرىدىن بىرى.  مېنىڭچە بۇ كىتابنى يېزىشتىكى مەقسىدىمۇ ئۇيغۇر شېئرىيتىنى داۋاملىشىشى ۋە تەرەققىياتى ئۈچۈن. ھەزگىزمۇ پۇل تېپىش ئۈچۈن ئەمەس، شۇڭا ئۇنداق ئىشنىڭ چىقماسلىقىغا ھەم ئىشەنچىم كامىل. Yy8g(bU  
l
1I#QB@5n  
  `[A];]  
f);FoVa6  
  <@}9Bid!o  
;S{(]K7i  
  T)})pt!V  
cAc@n6[`3  
  ERt{H3eCcJ  
X$pJ:M{F$  
  +H2-ZXr  
`V3Fx{  
شېئىر ئىجتىمائىي ھاياتنى باي تەسەۋۋۇر، كۈچلۈك لىرىكىلىق ھىسىيات يارىدىمى ئارقىلىق ئەڭ ئىخچام، ئەڭ جانلىق، ئەڭ مەركەزلىك ھالدا ئەكس ئەتتۈرۈپ بىرىدىغان، چۇڭقۇر ئىدىيە، ئورازلىق تىل، يېقىملىق ئاھاڭغا ئىگە بولغان بىرخىل ئەدەبىي شەكىلدۇر. ئۇ بەزىدە نەزم دەپمۇ ئاتىلىدۇ. Q1l'7N  
;xs"j-r/  
  O s.4)  
r{%qf;  
شېئىر دىگەن سۆزنىڭ لۇغەت مەنىسىدىن قارىغاندا، ئۇ «گۈزەل سېزىم» ياكى گۈزەل تۇيغۇ» دېگەن ئۇقۇمنى بىلدۈرىدۇ. Q({r@*g  
Y,e B|  
  ~Ti'FhN  
TLe~y1dwY=  
  $.rhRKs  
;Q*or2"!  
ئىنسانىيەت دۇنياسى يارالغاندىن باشلاپ كىشىلەر ئۆزىنىڭ يۈرەك تۇيغۇلىرىنى ئەدەبىياتتا ئەكىس ئەتتۈردى. ئۇلارنىڭ ئەڭ دەسلەپكى ئەدەبىياتى ئەمگەك قوشاقلىرىدىن ئىبارەتتۇر. R$TB1w9]  
z>Hgkp8D"  
  /.MN  
`-l6S  
مەزمۇنى: لاچىن بىلەن قۇشلىتىپ، تايغانلارنى ئىز قوغلىتىپ چىشلىتىپ، تۈلكە ۋە چشقىلارنى تاش بىلەن ئۇرۇپ، پەزىلىتىمىز بىلەن ماختىنايلى. I}Xg&-L  
i3)xX@3  
تاش قۇراللار دەۋرىگە تەئەللۇق بولغان بۇ قوشاقتىن بىز ئەمگەك قوشاقلىرىنىڭ توغرىدىن - توغرا ئىشلەپچىقىرىش جەريانىدا پەيدا بولغانلىقىنى، ئۇنىڭ كىشىلەرنىڭ ئەمگەك شارائىتى، ئارزۇ-ئارمانلىرى ۋە تۇرمۇش ئادەتلىرىنى بىۋاستە ئەكىس ئەتتۈرۈپ بېرىدىغانلىقىنى كۆرەلەيمىز. %TK&)Q% h5  
{&nV4
c$v  
  #Mi|IwL  
w6E
I{  
ئەمگەك قوشاقلىرى كىشىلەرنىڭ ئەمگەك رېتىمىغا ماسلاشقان بولۇپ، كۆپچىلىكنىڭ كۈچىنى مەركەزلەشتۈرۈش، ھارغىنلىقنى يىنىكلىتىپ، ئىش سۈرئىتى ۋە ئەمگەك ئۈنۈمىنى يۇقىرى كۆتىرىش قاتارلىق جەھەتلەردە چوڭ رول ئويناپ كەلدى ۋە كەلمەكتە. خەلق ئاممىسى تا ھازىرغىچە ئېغىزدىن چۈشۈرمەيئېيتىپ كىلىۋاتقان ناخشا-قوشاقلاردىن ئەمگەك قوشاقلىرىنىڭ ئۈلگىلىرىنى كۆرەلەيمىز. <"I
?jgo  
MxN]7  
  ' PL_~  
vz,LF=s2  
مەسىلەن: خامان ناخشىسى - «لاي-لاي»، ئوما قوشاقلىرى، خاڭ قوشاقلىرى. . . ۋە باشقىلار. sKCGuw(mh  
S`wE$so>  
  @p"NJx"  
>5df@_'  
شېئرىيەتنىڭ بۇ دەسلەپكى نەمۇنىلىرى يۇقۇرقىدەك نەتىجە ۋە ئەمىيەتكە ئىگە بولۇشتىن تاشقىرى، ئالدى بىلەن ناخشا قىلىپ ئېيتىشقا ماسلىشاتتى، روشەن ۋەزىنلىك ۋە مۇزىكا تەركىبلىرىگە ئىگە بولاتتى. يەنى رېتىملىق سۆزلەردىن كۈ- تەرەققىي قىلغان، كۈي بىلەن شېئىر بىر گەۋدە بولۇپ قوشۇلۇپ كەتكەن ئىدى. قوشاقلار ئەمگەك ھەركىتىگە ماسلاشقانلىقتىن، تەدرىجىي ھالدا باشلانغۇچ ئۇسۇل شەكلى بارلىققا كەلدى. بۇنىڭدىن شۇنى كۆرىۋىلىشقا بولىدۇكى، شېئىر سەنئەتنىڭ بارلىق شەكىللىرى بىلەن ئورگانىك ھالدا چىڭ باغلانغان، شېئىرنىڭ تەرەققىياتى ھەرخىل سەنئەت شەكىللىرىنىڭ تەرەققىياتى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىكتۇر. ?#U0eb5u  
QZqpF9Eu  
  I4A;  
eOO!jrT:  
سىنىپسىز جەمئىيەتتە ئەمگەككە روھ بېرىش مەقسىتىدە ئەمگەك قوشاقلىرى ئىجاد قىلىنغان بولسا، ئىنسانىيەت دۇنياسى سىنىپىي جەمئىيەتكە قەدەم قويغاندىن كېيىن، تۇرمۇشنىڭ راۋاجلىنىشىغا ئەگىشىپ ئەمگەك قوشاقلىرىنىڭ مەزمۇنى كېڭەيدى، روشەن سىنىپىي تۈس ئالغان ھەرخىل ئىجتىمائىي تېمىدىكى بىيىت ۋە قوشاقلار پەيدا بولدى. خەلق ئاممىسى چوڭ تىپتىكى داستان ۋە ئېپوسلارنى توقۇپ چىقاردى. نەتىجىدە قوشاقلاردىن خىلمۇخىل شېئىرلار، لىرىك ئەدەبىي نەسىرلەر، داستانلاردىن رومان ۋە ھىكايىلەر، ئېيتىشىشلاردىن دىراما ئەسەرلىرى مەيدانغا كەلدى. ADuZ}]  
lr)G:I#|  
  +H5 jRw  
WV9[DFU  
يۇقارقىلاردىن شۇنى كۆرۈش مومكىنكى، شېئىر ئەركىن ئىنسان سۆزى سۈپىتىدە ئىپادىلنىدۇ ۋە سەنئەت شەكىللىرىنىڭ ھەممە ئېلمىنتلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. سەنئەتنىڭ ھەرقانداق باشقا شەكىللىرى ئىجادىي پائالىيەت جەريانىدا كۆرۈنۈش ئۈچۈن ۋاستە بولغان ماتىريال بىلەن ئازدۇر-كۆپتۇر سىقىلغان ۋە چەكلەنگەن ھالدا بولىدۇ. شېئىر بولسا، سەنئەت شەكىللىرىنىڭ ھەربىرىگە ئايرىم رەۋىشتە بېرىلگەن ھەممە ۋاستىلەردىن بىرلا ۋاقىتتا تولۇق پايدىلنالايدۇ. si+5h6I.}  
\, X?K  
  KJ05Zx~uma  
9h)P8B.>M  
شېئرىيەت سەنئەتنىڭ بىر پۈتۈنلۈكىنى ۋە ئۇنىڭ پۈتۈن تۈزۈلۈشىنى كۆرسىتىدۇ ھەمدە سەنئەتنىڭ ھەممە تەرەپلىرىنى يىغىپ ئۇنىڭ ھەممە ئايرىملىقلىرىنى ئوچۇق ۋە روشەن ھالدا ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. '~!l(&X  
kk>0XPk  
  Ij,?G*  
l2_E6U"  
دىمەك، شېئىر سەنئەتنىڭ ئەڭ يۇقىرى بىر تۈرىدۇر. 2QQYXJ^  
[8(9.6f  
  H@bm
Lq  
'm.XmVZL%  
 داۋامى داۋاملىق يوللىنىدۇ . . . p[+me o  
a5g{.:NfO  
  rsj}hS$  
r}M4()9L  

قىممەتلىك يازمىڭىزغا كۆپتىن-كۆپ رەھمەت . ھاجى ئەخمەت كۆلتېگىن ئاكىنىڭ تېنىگە سالامەتلىك ، ئىجادىيەت ھاياتىغا زور مۇۋەپپىقيەتلەر تىلەيمەن .

2.    شېئىرنىڭ خۇسۇسىيەتلىرى on$a]zx'@  
     cA kw5}P
 
(1)    شېئىرلار ئەڭ يۈكسەك دەرىجىدە مەركەزلەشتۈرۈش ۋە ئوموملاشتۇرۇش خۇسۇسىيتىگە ئىگە. ns-x\B?^  
5h&8!!$[  
بەدئىي ئوبراز ھەرقاچان يىغىنچاق ( ئوموملاشقان) بولىدۇ. لېكىن بۇ يىغىنچاقلىق شېئىرلاردا تېخىمۇ روشەن بولۇپ، ئۇنىڭ مەزمۇنى ئىجتىمائىي ھاياتنىڭ ئەڭ مەركەزلىك ئىپادىسىدۇر. شېئىر نەسرىي ئەسەرلەرگە ئوخشاش ئۇنداق مەزمۇننى تەپسىلىي ئېچىپ بەرمەيدۇ، باغلاشتۇرۇش ۋە تۇتاشتۇرۇشمۇ ئۇنداق زىچ بولمايدۇ. بەلكى شائىرنىڭ تولۇپ تاشقان ھىسسىياتى ئارقىلىق مەزمۇننى تۇتاشتۇرىدۇ ھەم تېمىنى ئېچىپ بىرىدۇ. ئۇنىڭدا تۇرمۇشتىكى ماھىيەتلىك نەرسىلەرنى ئەكىس ئەتتۈرىدىغان شەيئىلەرنى مەركەشلەشتۈرۈش تەلەپ قىلنىدۇ. d{&z^  
E+gUzz5  
شېئىر ئىجتىمئىي ھاياتنىڭ تىپىك ئەھمىيتىنى ئىپادىلەشكە كامىل بولغانلىقتىن، سەنئەتنىڭ ئەڭ ئىخچام شەكلى ھېسابلىنىدۇ. سۇبېكتىپ ھىسسىيات جەھەتتىن ئالغاندا، شېئىرنىڭ مەزمۇنى شائىرنىڭ يۈرىكىدە زور ھاياجان قوزغىغان، تاۋلىنىشتىن ئۆتكەن ۋەقە ياكى ھادىسىلەردۇر. ئوبىكتىپ رىئاللىق جەھەتتىن ئالغاندا، ھاياتتىكى ئەڭ مۇھىم، ئەڭ تۈپ نەرسىدۇر. {r"HR%*u  
jGt[[s  
ئومومەن، شېئىرمۇ خۇددى باشقا ژانىرلارغا ئوخشاش، ئوبىكتىپ مەزمۇن بىلەن سوبىكتىپ مەزمۇننىڭ بىرلىشىشىنىڭ مەھسۇلى، يەنى رىئال ھايات شائىرنىڭ ئىچكى دۇنياسىدا ئەكىس ئىتىشى بىلەن ئۇرغۇپ چىققان ئىدىيۋى تۇيغۇ ۋە شائىرنىڭ كەچۈرمىشلىرىنى جارى قىلدۇرۇشتۇر. شېئىرنىڭ مەزمۇنى ئالىي دەرىجىدە تىپىكلەشكەن ھەم مەركەزلەشكەن بولغانلىقتىن، شائىر ئىپادە قىلماقچى بولغان مەزمۇننى تولۇق بايان قىلىپ بېرىش ئۈچۈن ئىجادىي پىكىر يۈرگۈزگەندە، شېئىر تىلىنىڭ ئىخچام، تۈگەل، ئېنىق ھەم كۆركەم بولىشىغا ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىدۇ. }Vt5].TA  
j0Q;OKu  
مىسال ئۈچۈن ئىنقىلابىي شائىر لۇتپۇللا مۇتەللىپنىڭ « خىيالچان تىلەك » ناملىق شېئرىنى كۆرۈپ ئۆتەيلى: VBOq~>V6(v  
rXA7<_Vg  
تىڭىرقىمايمەن دوستلار، تىلەيمەن ئالىي تىلەكلەرنى، 0%vXPlfnY  
چۈشۈرمەيمەن كۈرۈشكە دەپ تۇرغان بىلەكلەرنى. pmfyvkLS  
مەرد باغۋەن خازان قىلمايدۇ ۋاقىتسىز باغنى، `6UW?1_Z5  
تەربىيسىز سۇلدۇرۇپ گۈل-چىچەكلەرنى. NFsMc0{  
خىيالىم خۇددى تەلپۈنۈپ تۇرغان بىر سەبىي بالا، <Cm:4)~  
ئېمىش ئۈچۈن قەدىردان ئانىدىكى قوش ئەمچەكلەرنى. u[y>DPPx  
لەززەتلىك خىياللار ئارىسىدا بېقىپ ئاسمانلارغا، {V,rWg  
تەپەككۇر كۆزى بىلەن كۆرىمەن روشەن بۇجەكلەرنى. _"Y;E
 
جانان ناز ئۇيقۇدا يېتىپ نىچۈك تولغانماس؟! % =br-c  
ئاشىغى كۈتۈپ تۇرسا ئېچىپ يورۇق رۇجەكلەرنى. . . `fj(xrI  
نىمىشقا يازماي، تىلەك ئارىلاش مۇڭلۇق لىرىكىلارنى، -6aGcPq  
سۆيگۈ ئىشقى ئۆرتەپ كۆيدۈرسە يۈرەكلەرنى. D9 OS,U/l  
ئەزەلدىنلا خىيالچان. . . مۇڭلۇق بىر يىگىت ئىدىم، w$u=_  
تىڭشىغاچقا مومام ئاغزىدىن ساماۋى چۆكچەكلەرنى. a]Bm0gdrO  
سۆيگۈ دېڭىز چۇڭقۇرلىغىدا مەن قاينام تۇرسام، }3!83~Qbx  
ئۇسسۇزلۇقۇم قانداق قانسۇن ئىچىپ كىچىك كۆلچەكلەرنى؟!. . . U}x2,`PI  
I,(m\NalK  
بۇ شېئىردا ئەكىس ئەتتۈرۈلگەن ھىسسىيات ۋە روھىي كۈچ چۇڭقۇر تارىخىي، ئىجتىمائىي ئاساسقا ئىگە بولۇپ، شائىر ئۇنىڭدا گومىنداڭغا قارشىئىنجىلابىي كۆرەش يۇقۇرى دولقۇنغا كۆتۈرۈلگەن، ئازاتلىقنىڭ تاڭ نۇرى پارلاۋاتقان دەۋىر رىئاللىقىنى ئىپادىلەيدۇ، گومىنداڭچىلارنىڭ ساختا خەلقچىللىق پىرىنسىپلىرىنىڭ دالدىسىدا شۈمشىيىپ ھايات كەچۈرۈشنى جىنايەت دەپ بىلىپ، ھەقىقىي ئازاتلىقنى قولغا كەلتۈرۈشتىن ئىبارەت ئىنقىلابىي كۆرەشچانلىق ئىرادىسىنى جاكارلايدۇ. 9<I@}w  
IHZ WNT2  
لىرىك شېئىر ئومومەن قىسقىراق يېزىلىدىغانلىقى ئۈچۈن، قەھرىماننىڭ بىر پۈتۈن خاراكتىرىنى روماندىكىدەك مۇكەممەل دەرىجىدە ئوموملاشتۇرۇپ كىتەلمەيدۇ، پەقەت شائىرنىڭ (قەھرىماننىڭ) خاراكتىرىدىكى مەلۇم خۇسۇسىيەت، مەلۇم تەرەپلەرنىلا ئىپادىلەپ بىرەلەيدۇ. مەسىلەن: ^n!{ vHz  
"#z4  
ئاقارغان يۈز، قىيىلغان قاش، قۇيۇلغان ياش، /6B!&b2f  
كېسىلگەن باش، چۇۋۇلغان چاچ، تۆكۈلگەن قان؛ UeV2`zIg`  
تىتىلغان تەن، تۈگۈلگەن مۇشت، كىرىشكەن چىش، j
v>l6)  
پۈتمەس غەزەپ ئىزى بولۇپ چىقتى بۇ جان. "(5A5>  
$]|fjB#D  
شائىر ئەنۋەر ناسىرنىڭ 1944- يىلى ۋاپات بولۇش ئالدىدا يېزىلغان «ئۆلۈم ئالدىدا» ناملىق بۇ شېئرىدا، ئىنقىلابىي جەڭچىنىڭ جان ئۈزۈش پەيتىدىكى لىرىك ھىسسىياتى يېزىلغان بولۇپ، ئۇنىڭ ئۆلۈمدىن قورقمايدىغان قەھرىمانلىقى گەۋدىلەندۈرۈلگەن. oRFHq>-.g  
Bi/=c
I  
شېئىرنىڭ ئىجتىمائىي ھاياتنى ئەڭ مەركەزلىك ئەكىس ئەتتۈرۈپ بېرەلىشى شائىرنىڭ تۇرمۇش تەجرىبىللىرىگە باي بولۇش ئاساسىدا يۈكسەك دەرىجىدە كۈزىتىش قابىلىيتى ۋە ئىدىيۋى سەۋىيگە ئىگە بولۇش ئارقىلىق، ئوبىكتىپ ئەمەلىيەتتە كۆرگەن نۇرغۇن نەرسىلەرنى ئۆزى يازماقچى بولغان ۋەقەلىكتە ئوموملاشتۇرۇش بىلەن، ئۆزىنىڭ مول ئىدىيۋى ھىسسىياتىنى بىر نوقتىغا جۇغلاپ، يالقۇنلىتىشقا ماھىر بولغانلىقى ئۈچۈندۇر. cdVh_"[  
^_L'I%%[  
(2)    شېئىرلار كۈچلۈك ھىسسىيات ۋە باي تەسەۋۋۇرغا ئىگە. XcB!9AIO  
aF1i!Z  
ھەرقانداق ئەدەبىي ئەسەردە ئاپتورنىڭ سۇبېكتىپ ھىسسىياتى ۋە تەسەۋۋۇرى بولۇشى مۇقەررەر بولسىمۇ، لېكىن، شېئىردا ھىسسىيات تېخىمۇ كۈچلۈك، تەسەۋۋۇر تېخىمۇ مول بولىدۇ. شائىر پەقەت ئۆز قەلبىدە چۇڭقۇر ۋە كۈچلۈك ھاياجان قوزغىغان ھاياتنى ئىلغار كۆز قاراشتا باھالاش بىلەن كۈچلۈك ئىدىيۋىلىكنى بىرلەشتۈرگەن، ھىسسىيات بىلەن ئىدراكنى جىپىسلاشتۇرغان، ئاق-قارا، ياخشى ياماننى ئېنىق ئايرىپ، مۇھەببەت ھەم نەپرەتنى توغرا ئىپادىلىگەن چاغدىلا، ئوقۇغۇچىنىڭ يۈرىگىنى تىترىتىدىغان ياخشى شېئىرلارنى يازالايدۇ. g>)&Q>}=W  
a<-NB9o~v  
ھىسسىيات تۇيۇقسىز ئۇرغۇپ چىققاندەك كۆرۈنسىمۇ، لېكىن ئۇنىڭ يىلتىزى ناھايىتى چۇڭقۇر، چۈنكى ھەرقانداق كىشىنىڭ ئىدىيسى بەلگىلىك ئىجتىمائىي شارائىتتا يىتىلگەن بولىدۇ. شۇڭا، ھىسسىيات قۇرۇقتىن-قۇرۇق ياساپ چىقىرىلغان نەرسە ئەمەس، بەلكى چۇڭقۇر ئىجتىمائىي ۋە سىنىپىي ئاساسقا ئىگە. |^p7:)cy  
5#kN<S!  
شېئىرنىڭ تۈپ ئاساسى ئىددىيۋى ھىسسىياتتۇر. ئەگەر شېئىردا ھىسسىيات بولمايدىكەن، ئۇنداق شېئىر جېنىدىن ھاياتتىن مەھرۇم بولىدۇ. بۇنىڭ سەۋەبى شېئىرنىڭ ئەڭ چوڭ خۇسۇسىيتى ھەقىقەت بىلەن كىشىنى قايىل قىلىشلا ئەمەس، بەلكى ھىسسىيات بىلەن كىشىلەرنى تەسىرلەندۈرۈشتۇر. ئەگەر شېئىردا تولۇق ھىسسىيات بولمىسا، ئۇ كىشىلەرنىڭ روھىنى قوزغىيالمايدۇ، ئېرىشىشكە تېگىشلىك نەتىجىگە ئېرىشەلمەيدۇ. شۇڭلاشقا ئۇنى ئاددىيلا نەزىم، قۇرلارغا تىزىپلا قويسا بولىۋىرىدىغان نەرسە دەپ چۈشەنمەسلىك كېرەك. ئۇ رىئال تۇرمۇش تەرىپىدىن ئۇرغۇپ، جۇش ئۇرۇپ چىقىدىغان كۈچلۈك ھىسسىياتلارنىڭ يۈكسەك بىرىكمىسىدۇر. مۇنداق شېئىر مەيلى قايغۇلۇق ياكى كۆتىرەڭگۈ روھلۇق بولسۇن، ئەلۋەتتە، ئۇنىڭدا كۆرەشنىڭ ئوتلۇق چېقىنى ۋە كىشىنى تەسىرلەندۈرەرلىك كۈچ بولىدۇ. )fSO|4  
rC)pCC  
مەسىلەن: شائىر لۇتپۇللا مۇتەللىپنىڭ يۇقۇرىدا نەقىل كەلتۈرۈلگەن «خىيالچان تىلەك» ناملىق شېئرى تولۇپ تاشقان ئىنقىلابىي ھىسسىياتقا باي بولۇپ، روشەنكى، شائىر ئۇنى پۈتۈن ۋۇجۇدى ھاياجانغا تولغان ئەھۋال ئاستىدا يازغانلىقى، شېئىردىكى ھىسسىيات كونكىرت قىياپەتلەر ئىچىدە بولغانلىقى، شۇنىڭدەك ئاپتور سۈپەتلەش، ئوخشىتىش، تەسەۋۋۇر قاتارلىق بەدئىي ۋاستىلەرگە تايانغانلىقى ئۈچۈن، شېئىردىكى ھىسسىيات يەنىمۇ تولۇق ۋە كۈچلۈك بولۇپ چىققان. Si=zxy
T  
@~WSWlQW  
شېئىردىكى تولۇپ تاشقان ھىسسىياتنى شائىرنىڭ تەسەۋۋۇرىدىن ئايرىپ قاراشقا بولمايدۇ، چۈنكى شېئىرنىڭ ھىسسىي خۇسۇسىيتى بىلەن شائىرنىڭ باي تەسەۋۋۇر قۇۋۋىتى ئۆز-ئارا باغلىنىپ، بىرلىشىپ كەتكەن بولىدۇ. بىر تەرەپتىن شائىرنىڭ جۇش ئۇرغان ھىسسىياتى ئۇنىڭ تەسەۋۋۇرىنى قوزغايدۇ، يەنە بىر تەرەپتىن شائىر تەسەۋۋۇر يارىدىمى بىلەن ئۆزىنىڭ ھىسسىياتىنى چۇڭقۇر ئىپادىلەيدۇ. دىمەك، تەسەۋۋۇر ھىسسىياتنىڭ قانىتىدۇر. ئەمما شائىرنىڭ ھىسسىياتى باي، رىئال تۇرمۇش ئاساسىغا قۇرۇلۇشى، شائىرنىڭ باي تۇرمۇش تەجرىبىسى بولۇشى كېرەك. شۇ چاغدىلا تۈرلۈك بەدئىي ۋاستىلەردىن پايدىلنىپ، تۇرمۇشنىڭ ماھىيتىنى ئوموملاشتۇرغىلى بولىدۇ. DVNx\t  
:.xdG>\n3  
شائىر ئەلقەم ئەختەم نىڭ « ئارمان» ناملىق شېئرى بۇنىڭغا ياخشى مىسال بولالايدۇ. شائىر بۇ شېئىردا ئېلىمىز خەلقىنىڭ ئازاتلىق كۆرىشى جۇش ئۇرۇپ راۋاجلىنىۋاتقان ئەينى شارائىتتىكى رىئاللىقتىن ئىلھاملىنىپ، ئازاتلىق ۋە ئەركىنلىككە بولغان قايناق ئارزۇسىنى ئىپادىلەش بىلەن ئۆز تەسەۋۋۇرىدىكى يېڭى جەمئىيەتنىڭ كۆرۈنىشى مۇنداق تەسۋىرلەنگەن: a3i;r M2  
XLG6f(B=F  
. . . بۇ باغ گۈلزارلىق، بوستانلىق جېنىم، oXKH,r  
جىمجىت ۋە تىنچ راھەت ئىچىدە. CqF=5z:A  
كۈلدى، خوش بولدى ئوتلۇق بۇ دىلىم، 49/j9#hr  
غەممۇ قالمىدى كۆڭۈل قېتىدە. u0&aw  
7mUpn:U  
ئىگىز ۋە چەكسىز يىشىل بۇ باغنىڭ، 4nIs+  
بويى پەلەكتە تۇرىدۇ مەغرۇر. W0++q=F  
كۆپكۆك مايسىدەك ياپراقلىرىدىن، 9PpPAF  
ئالەمگە كۈندەك تۆكىدۇ جىق نۇر. 2N,<~L`FX'  
d"7l<y5  
باغدا تاماشا، ئويۇن ۋە كۈلكە، FG?69b>  
قىپقىزىل چوغدەك ياڭزا-ياڭزا گۈل. >xc7Hr~  
ھۆرلىرى زىلۋا، چاچلىرى سۇمبۇل، v=(L>
gg  
خۇشخۇيلۇق بىلەن سايرايدۇ بۇلبۇل. . . qqm7p,j  
l.DC20bs  
شائىر ئۆزىنىڭ باي تەسەۋۋۇرى ۋە ئىجادىي پىكرى ئارقىلىق رىئال شەيئىلەرنى بېيىتقانلىقى ئۈچۈن، شېئىردىكى ئوبراز تېخىمۇ چۇڭقۇرلىشىپ، كىتاپخانلاردا بىرخىل گۈزەللىك تۇيغۇسى قوزغايدۇ. yv.UNcP?  
a88(,:t  
شېئىردىكى باي تەسەۋۋۇرنى شائىرنىڭ يىراقنى كۆرەلىگەنلىكى، ئوبىكتىپ دۇنيانى چۇڭقۇر چۈشىنەلىگەنلىكى بەلگىلەيدۇ. باي شىئرىي تەسەۋۋۇر شائىرغا ئۆتمۈش ۋە كەلگۈسىنى ئېنىق كۆرۈشكە يارىدەم بىرىدۇ. hf2Q;n&V  
])dq4\Bw  
(3)    شېئىر تىل جەھەتتە ئخچام، ئوبرازلىق ۋە ئاھاڭدار بولۇش خۇسۇسىيەتلىرىگە ئىگە. '\I.P  
b)+;#m  
شېئىرنىڭ مەزمۇنى مەركەزلەشكەن، ئوموملاشقان بولىدۇ. شۇڭا ئىپادىلەش قۇرالى بولغان تىل ئەڭ ئىخچام دەرىجىگە يىتىشى، ئاز سۆز بىلەن كەڭرى مەزمۇننى ئىپادىلەپ بىرىشى تەلەپ قىلنىدۇ. 
z(s
fX}%  
Lh0qB)>  
ئىخچام بولۇش، ئوموملاشتۇرۇپ ئېيتقاندا، شائىرنىڭ ئىدىيۋى ھىسسىياتىنى ئەڭ مۇۋاپىق سۆز ۋە جۈلىلەر بىلەن تولۇق ۋە مۇكەممەل ئىپادىلەپ بىرىشتۇر. مەسىلەن: sW'SR  
(*{Y#XD{  
گەرچە ئالتۇن جام ئارا گۈلنى نەزەردە قويسىلەر، ]njObU)[zr  
تەبئىكى خاھىش ئەيلىگەي ئۈنگەن يىرىنىڭ تۇپرىغىن. . . FW](GWp`:  
                                                               ( م.مەرۇپى) ZbmBwW_ 7  
'@~\(SH  
شائىر مىسرالاردا بەدئىي ئوبرازلار ۋاستىسى بىلەن ۋەتەنپەرۋەرلىك تۇيغۇسى ۋە كۆز قارىشىنى ئەڭ ئىخچام ۋە مەركەزلىك ئەكىس ئەتتۈرۈپ بەرگەن. شائىر ئەنە شۇنداق ئوبرازلىق تىلدىن پايدىلنىش ئارقىلىقلا، ئۆز ئەسىرىدە كىشىلەرنى قىززىقتۇرارلىق غايىۋى مۇھىتنى يارىتالايدۇ. لېكىن، ئوبرازلىق تىل سۈپەتلەش سۆزلىرىنى خالىغانچە بىر يەرگە جۇغلاپ قويۇش بولماستىن، بەلكى ئابىستىراكىت ئۇقۇملارنى كونكىرت، جانلىق سۈرەتلەپ بىرىشتۇر. ئادەتتىكىچە ئېيتقاندا، شېئىردا بىۋاستە مۇنازىرە ۋە پاكىت سۆزلىرى كۆپ بولماسلىغى كېرەك. جانلىق ئوبراز ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارنى چۇڭقۇر تەسىرلەندۈرگەن چاغدىلا، ئاز ساندىكى مەزمۇنى چۇڭقۇر ۋە ئۆتكۈر سۆزلەرنى تاۋلاپ چىققىلى، ئىخچام ۋە ئوموملاشقان ھالدا يازغۇچىنىڭ ئىدىيۋى مۇھاكىمىسنى ئىپادە قىلغىلى بولىدۇ. مۇنداق ئىخچام مۇھاكىمىلەر ھىسسىيات ۋە ئوبرازنىڭ قوشۇمچىسى بولۇپ، شېئىرنىڭ ئىددىيۋى چۇڭقۇرلىغىنى ئاشۇرىدۇ. 3aD\J_  
^oykimYI-  
مەسىلەن: i3
bDU(GS  
d&N[\5q  
ئىلىم - مۆجىزىلەرنىڭ سىرىن ئاچقۇچى، )/32sz]~  
بىركۈن ياشاش ئۈچۈن ئوقۇ ئون يىل. 4u!<3-3Zy  
كۆزلا ئەمەس ئالدىڭغا نۇر چاچقۇچى، LTof$4
s  
قاراڭغۇنى يورۇتقان بۇ تورۇق دىل. t;>"V.F<1  
ھەربىر ھادىسە يوشۇرۇن سىر ساقلايدۇ، Qz[4M`M  
توقۇلمىلىرى ئۇنىڭ ئاجايىپ. uU|fCwQt  
ئىلىم ھارماس مەرد ئادەمنى ياقلايدۇ، 7H,p/G?]k  
ناداننىڭ كۆزىدىن ئۇ ھەرقاچان غايىپ. <"&I'9  
                                        ( لۇتپۇللا مۇتەللىپ) ~9tPT0^+  
NHL -ll-R  
ئاھاڭدارلىق ئاساسەن ماسلەشقان رېتىم بىلەن تەبئىي قاپىيە بولۇپ، شېئىرنى ئوقۇغاندا ئەپلىك، ئاڭلاشقا يېقىملىق قىلىپ بىرىدۇ. t9Sog
~:'  
G#|`Bjv"aP  
شېئىرنىڭ تىلى ئوچۇق، رېتىملىق بولىشى كېرەك. شېئىرنى ئوقۇشتا ھىسسىياتنىڭ قوزغىتىشى بىلەن مەلۇم ئورۇنلاردا ئۇزۇن ياكى قىسقا، ئىگىز-پەس سوزۇپ، ئېغىر، يىنىك، سالماق ياكى جىددىي ئاھاڭدا ئوقۇيمىز، ئاھاڭلارنىڭ بۇخىل ھالەتلىرى شېئىرنىڭ ئۆزىگە خاس رېتىمىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. 
XAnN<  
مەسىلەن: (FwWyt  
Ki8]+W37  
. . . قېرىمەسمەن كۆرەشنىڭ كەسكىن چېغىدا، )J['0DUrZK  
شېئرىم يۇلتۇز بولۇپ يانار ئالدىمدا. ;1wRo`RD  
ئۆلۈم! ــ پەستە قېلىش كۆرەشنىڭ داۋانلىق تېغىدا، Q;'{~!=  
چىدام، غەيرەتنىڭ يەڭگىنى ھەردەم يادىمدا. 2,3pmb  
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ?FRuuAS  
يىللار مەيدەڭنى تۇتۇپ قاقاقلاپ كۈلمە، qi&
;2Yv  
ئالدىڭدا قىزىرىشتىن ئارتۇق كۆرىمەن ئۆلۈمنى. pI>[^7  
قېرىتىمەن دەپ ئارتۇق كۆڭۈل بۆلمە، IGtpL[.;/  
ئاخىرقى جەڭگە ئاتاپ قويارمەن ئوغلۇمنى. uxjx~+qFd  
                                                ( لۇتپۇللا مۇتەللىپ) i.(kX`~J1  
>,&@j,?']  
رېتىم شېئىر مەزمۇنىنى چۈشەندۈرۈشنىڭ مۇھىم ئامىللىرىدىن بىرى بولۇپ، شائىر رېتىملىق  تىلدىن پايدىلنىش ئارقىسىدا ئىدىيۋى ھىسسىياتنى تېخىمۇ كۈچلەندۈرۈپ بېرەلەيدۇ. T"tR*2HwSd  
تىلنىڭ رېتىمىدىن شېئىرنىڭ ئاھاڭدارلىقى شەكىللىنىدۇ.