يۇنان پەلسەپىسى،ھىندى پەلسەپىسى ۋە جۇڭگو پەلسەپىسى

غەرب پەلسەپىسىدىكى 389مەسىلە xW92ZuzSH  
os/_ObPiX  
V2-fJ!  
*7MTq_K(An  
مەقسۇت ئەمىن ئەركيار nffX  
|#hj O3  
)*j>g38?  
9a_B   
غەرب پەلسەپىسىدىكى389 مەسلىنىڭ4-چىسى: M=vRy|TL  
XN+~g.0  
يۇنان پەلسەپىسى،ھىندى پەلسەپىسى ۋە جۇڭگو پەلسەپىسىنىڭ ئالاھىدىلىكلىرى ئۈستىدە قىسقىچە مۇلاھىزە Nr24Rv  
V5
$J  
a>w@9  
ئالىم يۈ چىيۇ يۈ ئەپەندى «مىڭ يىللاردا بىر ئۇھسىنىش»دېگەن ئەسىرىدە قەدىم يۇنان پەلسەپىسى ئادەم بىلەن تەبىئەتنىڭ مۇناسىۋىتىنى،قەدىم ھىندى پەلسەپىسى ئادەم بىلەن ئىلاھنىڭ مۇناسىۋىتىنى،جۇڭگو پەلسەپىسى بولسا ئادەم بىلەن ئادەمنىڭ مۇناسىۋىتىنى تەتقىق قىلىدۇ،دېگەن ئىكەن. <A
%}  
j+B+>r^  
تۆۋەندە يۇنان پەلسەپىسىنى ئوق يىلتىز قىلغان غەرب پەلسەپىسى،جۇڭگو پەلسەپىسى ۋە ھىندى پەلسەپىسىنىڭ ئالاھىدىلىكى ھەققىدە توختىلىپ ئۆتەيلى: ,:RHhg  
*Ru@F:  
1. غەرب پەلسەپىسى Iud]*5W  
^Kvbpi,  
غەرب پەلسەپىسى يۇنان پەلسەپىسىنى ۋەكىل قىلغان،تەبىئەتنى تەتقىق قىلىشنى چىقىش نۇقتىسى قىلغان،شۇنداقلا تەجرىبىچىلىك يادرولۇق مىتود بولغان.غەرب پەلسەپىسىنىڭ ئالاھىدىلىكى نەزەرىيلەر سانلىق-مەلۇماتلار ئارقىلىق ئىسپاتلانغاندا ئاندىن ئېتىراپ قىلىنغان. نەزەرىيلەرنىڭ ئەمەلىي ئىشلىتىلىشچانلىقى بولسۇن-بولمىسۇن تەجرىبە سانلىق مەلۇماتلىرىغا ئۇيغۇنلۇقى ئىسپاتلانسىلا بولدى.شۇڭا،غەرب پەلسەپىسى چىن مەنىسىدىن پراگماتىزم ئەمەس،بەلكى پوستىۋىزملىقنى ئىپادە قىلغان. |$$gj[+^  
+f#oij  
غەرب مەدەنىيتىدە جەمئىيەت ۋە كىشىلىك ھاياتقا بولغان پوزىتسىيدە تەبئىي قانۇنىيەتنى يېتەكچى قىلىدۇ.غەربنىڭ نەزىرىدە تەبىئەت قانداق ئايلانسا جەمئىيەت ۋە ئادەم شۇنداق ئايلىنىشى كېرەك.شۇڭا،جۇڭگولۇقلارنىڭ ئاتالمىش«ئۆزىنى چەكلەپ ئەدەپكە قايتىش»ئىدىيسى غەربلىكلەرنىڭ نەزىرىدە تولىمۇ چۈشىنىكسىزدۇر.چۈنكى،تەبىئەتتە«ئەدەپ»،«ھەققانىيەت»دېگەندەك نەرسىلەر بولمايدۇ.تەبىئەت دۇنياسىدا باربولغىنى«كۈچلۈكلەر ئاجىزلارنى يەم قىلىش»،«ماسلاشقانلار ياشاش»تۇر.دەل مۇشۇنداق پەرق شەرق ۋە غەربلىكلەرنىڭ ھېسيات ئىپادىلىشىدىكى پەرقنى كەلتۈرۈپ چىقارغان.بايقىۋالالايمىزكى،شەرقلىكلەر بولسۇن،غەربلىكلەر بولسۇن ھېسياتقا باي،ئەمما شەرقلىكلەر ھەمىشە غەربلىكلەرنى ئائىلىۋى ھېسيات يوقتەك ھېس قىلىدۇ،لېكىن شۇنىڭ بىلەن بىرگە غەربنىڭ ئىنسانپەرۋەرلىك ئەقىدىسىگە مەپتۇن بولىدۇ.بۇ خىل پەرق ۋە زىددىيەت دەل پەلسەپىۋى ئەنئەنە قاراشلىرىنىڭ كۆپچىلىكنىڭ قىممەت قارىشىدا كونكېرت،ئىجتىمائى ئىپادىسى.شەرق-غەربتە ئوخشاشلا ھېسياتلىق ئادەملەر ياشايدۇ.ئەمما،غەربلىكلەرنىڭ ھېسيات تەلىپى تەبىئەت قانۇنىيتىگە ماسلاشقان،تەبىئەت دۇنياسىدىكى باشقا ھايۋانلاردا كىچىكى قېرىسىنى باقىدىغان ئەھۋال يوق،ئادەملەرمۇ ئۇنداق بولماسلىقى ، تەبىئەت دۇنياسىدىكى باشقا ھايۋانلار يېڭى ئاجىز ئورۇق، كىچىكلىرىنى قوغدايدۇ،ئادەممۇ تەبىئىيكى ئاياللار ۋە بالىلارنى قوغدىشى كېرەك،دەپ قارايدۇ.ئۇمۇمەن،غەربلىكلەرنىڭ بارلىق پائالىيتىگە تەبىئەت قانۇنلىرىدىن ئاساس تېپىلىدۇ. m(~5X0  
jt({@;sU[<  
2. جۇڭگو پەلسەپىسى .#py5&`%  
G@4ro<  
ئالدىنقى چىن پەلسەپىسىنى ۋەكىل قىلغان،جەمئىيەتنى چىقىش نۇقتىسى قىلىدۇ،ئېتىكىنى يادرولۇق مىتود قىلغان. ZS\jbii8  
cmw2EHTT<  
ئىپادىلەش مۇددىئاسى ئادەم بىلەن جەمئىيەتنىڭ مۇناسىۋىتى،پولتىكا بىلەن مۇناسىۋىتى يېقىن. `RRC8]l  
v0~'`*|&  
جۇڭگو پەلسەپىسى تەبىئەت مەسلىلىرىگە كۆڭۈل بۆلمەيدۇ،بارلىق تەتقىق قىلغان ھادىسىلەردە جەمئىيەت قارارىنى تاپقان.مەسىلەن:قورشاۋ شاخمات نەزەرىيسىدە كىشىلىك ھايات بىلەن ھەربىي ئۇسۇل سۆزلىنىدۇ.ئاسمان-زېمىن قاتارلىق تەبىئەت ئۈستىدىكى ئىزدىنىشلەرمۇ ھايات ۋەقەلىرى بىلەن بىرلىشىپ كەتكەن،ۋەھاكازالار.دەل مۇشۇنداق جەمئىيەتكە دېققەت قىلىش پوزىتسىيسى جۇڭگودا تارىخ ئىلمىنى پەۋقۇلئاددە تەرەققىياتقا ئېرىشتۈرگەن.تارىخى خۇلاسىلەر ئارقىلىق جەمئىيەتنىڭ ئىلگىرىلەش يۆنىلىشىنى ئىگىلەش جۇڭگو پەلسەپىسىدىكى مۇھىم بىر يادرو.ئەڭ رۆشەن بولغىنى جۇڭگونىڭ ھەقىقىي  پەيلاسوپلىرىدىن تارىخچى ئەمەستىن بىرىمۇ يوق. n|G x29E  
UODbT&&  
جۇڭگو پەلسەپىسىدىكى يەنە بىر يۇشۇرۇن ئالاھىدىلىك ــ  پراگماتىزىملىق.جۇڭگو مەدەنىيتى ھەقىقىي مەنىدىن پراگماتىزىملىق مەدەنىيەت.جۇڭگونىڭ قەدىمكى ئىلىم ساھەسىدە بۇ خىل ئالاھىدىلىك تېخىمۇ رۆشەن.جۇڭگودا بارلىققا كەلگەن كەشپىيات كۆپ،ئەمما ھەقىقىي داۋاملىق تەرەققىي قىلغان تېخنىكا كۆپ ئەمەس.بۇلارنىڭ سەۋەبى دەل ئەينى دەۋىردە نۇرغۇن كەشپىياتلارنىڭ شۇ دەۋرنىڭ ئۆزىدە ئەمەلىي ئىشلىتىلىشچانلىقى يوق،دەپ قارالغانلىقىدىندۇر.بۇ تەرىپى غەربلىكلەرگە ئوخشىمايدۇ،بىرخىل تېخنىكا نەتىجىسى ئىسپاتلانغاندىن كېيىن ئەگەر ھازىرئىشلەتكىلى بولمىسا،غەربلىكلەر كېيىنكىلەر ئۈچۈن ئامال قىلىپ ئۇنى ساقلاپ قالىدۇ.ئەمما،جۇڭگولوقلار ۋاز كېچىشنى تاللايدۇ،سەۋەبى،ئۇنىڭ ھازىر كېرىكى يوق.بۇ مەنىدىن،جۇڭگو مەدەنىيتىنى پراگماتىزملىق مەدەنىيەت دېيەلەيمىز. Q
ktj  
b4l=Bg"  
غەربلىكلەرنىڭ تەبىئىي قانۇنىيەتنى جەمئىيەت،ھايات قانۇنىيتى ئاساسى قىلغىنىغا ئوخشىمايدىغىنى جۇڭگولۇقلار جەمئىيەت بىلەن تەبىئەتنى ئايرىپ قارايدۇ،جۇڭگولۇقلار جەمئىيەت بىلەن تەبىئەتنىڭ ئەڭ چوڭ پەرقى ئادەمدە ئېتىكا قارىشى بولىدۇ،بۇ باشقا ھايۋانلاردا بولمايدۇ،ئىنسانلار جەمئىيتى بۇ خىل ئېتىكا ئېڭىغا تاينىپ مەۋجۇت بولىدۇ ۋە تەرەققىي قىلىدۇ، ئېتىكا ئاتوم ئەمەس،ئاتا-بالا،يۇقىرى-تۆۋەن مۇناسىۋەتنى ئېلېكتروننىڭ ئاتوم يادروسىنى چۆرىدىگەن قانۇنىيەتكە سېلىپ چۈشەندۈرگىلى بولمايدۇ،دەپ قارايدۇ.شۇنىسى رۆشەنكى،جەمئىيەت قانۇنىيتى تەبىئەت قانۇنىيتىدىن تېخىمۇ كەڭ بولغان مەزمۇننى ئۆزئىچىگە ئالغان تېخىمۇ ئالىي قانۇنىيەت سېستىمىسى،شۇڭا،تەبىئەتتىن جەمئىيەتتە مەۋجۇت قانۇنىيەتلىك نەرسىلەرنى تاپقىلى بولىدۇ،ئەكىسچە جەمئىيەتتىن تەبىئەتتە بولغان قانۇنىيەت مەزمۇنلىرىنى تاپقىلى بولمايدۇ،ئۇمۇميۈزلۈك تەبىئەتكە بويسۇنۇش چېكىنىشكە تەڭ،دەپ قارىلىدۇ.تەبىئەت مىتودلىرى ئارقىلىق ئۇمۇميۈزلۈك چۈشىنىشكە ئامالسىز بولغان جەمئىيەتنى چۈشىنىش ئۈچۈن،ئادەم تەبىئەتكە باقىدىغان مىتودتىن قۇتۇلۇپ چىقىشى،باشقا يول تېپىشى لازىم دەپ قارالغاچقا تەبىئەت پەنلىرى ئوچۇق-ئاشكارىلا پەلسەپە تەتقىقاتىنىڭ بوسۇغىسى سىرتىدا قالدۇرۇلغان.بۇ جۇڭگونىڭ تەبىئەت پەنلىرىدە تەرەققىي قىلالماسلىقى،گەرچە تېخنىكا ئىختىرالىرى كۆپ بولسىمۇ تەرەققىي قىلالماسلىقىنىڭ تۈپ ئىدىيە مەنبەسىدۇر. 8M{-RlR  
s-\.j-Sa  
3. ھىندى پەلسەپىسى %Tc P[<  
@O&<_&  
قەدىمكى زامان پەلسەپىسىنى ۋەكىل قىلغان،تەپەككۇرنى چىقىش نۇقتىسى قىلغان،يوگا(瑜伽) نى يادرولۇق مىتود قىلغان. ئىپادىلەش مۇددىئاسى ئادەم بىلەن ئادەمنىڭ ئۆزىنىڭ كۆڭلىنىڭ مۇناسىۋىتى،دىن بىلەن مۇناسىۋىتى يېقىن. ~ULD{Ov'F  
sj"zgE)  
ھىندى مەدەنىيتىنىڭ ئالاھىدىلىكى دىن بىلەن گەۋدىلىنىدۇ.ھىندىستاندا،دىن غەربنىڭ ئەنئەنىۋى ئېنىقلىمىلىرىدىن يىراقلاپ كەتكەن.بىرخىل ئىدىيە،كۆزقاراش ئەگەر دىن دىن بىلەن باغلىنىپ ئوتتۇرىغا چىقمىسا ھىندىستاندا بازار يوق.ھەتتا ماتېرىيالىست ياكى ئاتېست بولغان تەغدىردىمۇ ئىدىيىسىنى دىن بىلەن ئورىۋېلىشقاندىلا باشقىلار ئۇنىڭ ۋەزلىرىنى ئاڭلايدۇ.ھىندىلار تەبىئەت ۋە جەمئىيەتكە كۆڭۈل بۆلمەيدۇ،بەلكىم ئادەملەرنىڭ بەك يىراقلاپ كەتكەنلىكىدىندۇر،ئەڭ ئاخىرىدا رەسمىي كونترول قىلىشقا ئامالسىز ئىكەنلىكىنى بىلىپ يەتكەنلىكىدىندۇر.ئەمما،ئادەم ئۆزىگە ئەڭ يېقىن،ئەڭ يېقىننى ئىگەللەش ئوڭاي،خوشاللىق ۋە ئازاپ پەقەت ئىنساننىڭ ئۆزىنىڭ ئىچكى دۇنياسىدىكى تۇيغۇ،ئوخشاش بىرشەيئىگە قارىتا،سىز گۈزەل دەپ قارىسىڭىز باشقىلار ھېچقانداق قارىماسلىقى مۇمكىن،شۇڭا،بارلىق گۈزەللىكنىڭ ئەڭ ئاخىرقى مەنبىيى ئادەمنىڭ«قەلب»ىدۇر.ھىندى پەلسەپىسىدە ئىزدەيدىغىنى گۈزەل نەرسىلەر.ئەمما،غەربلىكلەر ۋە جۇڭگولۇقلارغا ئوخشىمايدۇ.كىيىنكى ئىككىسى ئىچكى تۇيغۇ سىرتقى غىدىقلاشتىن تۇغۇلىدۇ،دەپ قارايدۇ.ئەمما،ھىندىلار تۇيغۇ روھنىڭ كونتروللىقى بويىچە پەيدا بولىدۇ،شۇڭا تەبىئەت ۋە جەمئىيەتكە كۆڭۈل بۆلۈش بىھاجەت،كۆڭۈل بۆلمەيمۇ ئىنسان ئوخشاشلا ئەڭ ئاخىرقى گۈزەللىك ۋە ھۆرلۈككە ئېرىشەلەيدۇ،بەزىدە تەبىئەت ۋە جەمئىيەتكە كۆڭۈل بۆلۈش ئىنساننىڭ ئۆزىگە بولغان تونۇشىغا دەخلى قىلىدۇ،دەپ قارايدۇ.شۇڭلاشقا،تەركىدۇنياچىلىق ئىدىيسى ۋە يوگانىڭ ئۆزىنى تەربىيلەش ئىبادىتى ھىندى مەدەنىيتىنىڭ غولىدۇر. NU>'$s
 
vG`;2laY  
ھىندى مەدەنىيتىدە پروگماتىزملىق مەدەنىيەت ئەمەس،ئەقلىي دەلىللەشلەرگىمۇ تايانمايدۇ،پەقەت روھىي قانائەت تاپسا بولدى.بۇنى روھىي بەھىرلىنىش تىپى دېيىش مۇمكىن ياكى غەيرى ئەقلىي رومانتىزملىق دېيىش مۇمكىن.  يىلتىزىنى سۈرۈشتۈرگەندە،غەربتە،جۇڭگودا،ھىندىستاندا نېمە ئۈچۈن مۇشۇنچىۋالا پەرقلىق مەدەنىيەت ۋە پەلسەپە تىپى بولىدۇ؟بەلكىم، بۇ  دەسلەپكى جوغراپيىلىىك تەبئىي مۇھىت بىلەن باغلىنىشلىق بولۇپ، كېيىنچە ئادەت شەكىللىنىپ،يەنىمۇ كېيىنكى ۋاقىتلارغا كەلگەندە پۈتۈنلەي ئاڭلىق يۇسۇندا تەرەققىي قىلىپ ھازىرقى تەبىئىي فورمىغا كەلگەن بولۇشى مۇمكىن. B=4xZJPy  
/-in:gX8  
]c67zyX=%  
x]e&G!|  
پايدىلانمىلار: Cb`2"mpWS  
}^ g6Y3\  
1.فرانك.تېللى(ئامېرىكا):غەرب پەلسەپە تارىخى 5<Lal^c D  
4#dS.UfI  
2.سۇ گوڭچۈەن(萧公权):جۇڭگۇ سىياسى ئىدىيە تارىخى l r16*2.  
rw9m+q  
3.تاڭ يوڭ توڭ(汤用彤):قىسقىچە ھىندى پەلسەپە تارىخى )BJZ{E*  
>[$j(k
^  
4.ئېنتىرنىت I(bxCiRV  
UWf@(8  
eeOE\  
t XbMP  
!_a@autj  
غەرب پەلسەپىسىدىكى389 مەسلىنىڭ3-چىسى: V\2&?#GZ  
P{8d.  
axpn*
(yE  
usFhcU  
!#b8QER  
ئىنسانىيەت مەدەنىيەت تارىخىدىكى F?3zw4Vt~  
8s@k0T<O  
"ئوق دەۋىر" 9Q.}jV  
o;^k"bo6  
wV&UB@  
مىلادىدىن بۇرۇنقى800-يىلدىن200-يىلغىچە بولغان ئارىلىق ،بولۇپمۇ مىلادىدىن بۇرۇنقى600-يىلدىن300-يىلغىچە بولغان ئارىلىق ئىنسانىيەت مەدەنىيتىنىڭ ئوق دەۋرى دەپ قارىلىدۇ. ئوق دەۋىر بارلىققا كەلگەن جايلار تەخمىنەن شىمالى كەڭلىك30گرادۇسنىڭ ئۈستى-ئاستى،يەنى شىمالى كەڭلىك25_35گرادۇس ئارىلىقىدا بولۇپ،بۇ دەۋىردە ئىنسانىيەت مەدەنىيتىدە غايەت زورئىلگىرلەش قولغا كەلگەن.ھەرقايسى مەدەنىيەت ئىقلىمىدا ئۇلۇغ ئۇستازلار بارلىققا كەلگەن بولۇپ قەدىم يۇناندا سوقرات،ئەپلاتون،ئارىستوتىل،ئىسرائىلىيدە يەھۇدىي دىنىنىڭ پەيغەمبەرلىرى،قەدىم ھىندىستاندا ساكيامونى،جۇڭگودا كۇڭزى،لاۋزى...لار ياشاپ ئۆتكەن.ئۇلار ئوتتۇرىغا قويغان ئىدىيە پىرىنسىپلار ئوخشاش بولمىغان مەدەنىيەت ئەنئەنىسىنى ياراتتى ھەم ئىنسانىيەتنىڭ تۇرمۇشىغا تەسىركۆرسىتىپ كېلىۋاتىدۇ. -h|YS/$f  
FKVf_Ncf%
 
ئوق دەۋىر(the Axial Period) ___ ماركىس ئالەمدىن ئۆتكەن يىلى(1883) دۇنياغا كەلگەن گىرمان پەيلاسوپى كارل جاسپىرىس(Karl Jaspers )تەرىپىدىن ئوتتۇرىغا قويۇلغان مۇھىم ئۇقۇم بولۇپ،بەزى شەرق ئالىملىرى ئۇنى غەرب مەركەزچىلىك ئىدىيسى دەپ قارايدۇ. cc^I9g~  
Ic,V,#my  
@*
s7~:VQ  
r'/H3  
"
^3pP(8;~  
«غەرب پەلسەپىسىدىكى389مەسىلە»نىڭ2-چىسى q n2X._`  
%Q2<bj]  
m@2;9  
*|F;An.N^  
دۇنيادىكى ھەرقايسى مىللەتلەردە دىن ۋە ئەپسانە-رىۋايەتلەر بولغان،ئۇنداقتا ھەربىرمىللەتتە پەلسەپە بولامدۇ؟ 8G6[\P3fQ  
{YoK63b$  
W.O]f.h  
?~_[/  
   پەلسەپىۋى ئىدىيەنى ئەڭ دەسلىپىدە مەلۇم مىللەتكە تەۋە مەلۇم كىشى ئوتتۇرىغا قويىدۇ.ئاندىن ئۇ مەلۇم مىللەت ئىنسانىيەت ئىدىيە تارىخىغا قوشقان تۆھپە سۈپىتىدە نامايەن بولىدۇ.ھەربىرمەدەنىي مىللەتتە ئۆزىگە خاس پەلسەپە بولىدۇ،دەپ ئېيتىشقا بولىدۇ.ئەلۋەتتە،ئوخشاش بولمىغان مىللەتتىكى پەيلاسوپلار ئوخشاش بولمىغان ماكان-زاماندا بىر-بىرىنىڭ ئىدىيسىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ. pMy];9SvW  
2xEG s Q  
K:3u/C`  
تەۋسىيلىك تېمىلار: {*jo,<4ee  
j4fv-
{=$  
1.مەمتىمىن ئەلا:پەلسەپە دىگەن نىمە؟ ئۇيغۇرلاردا پەلسەپە بولامدۇ؟ ;wpX  
Pgp`g.$<  
2.ئۇيغۇرزادە:ئۇيغۇرلاردا پەلسەپە قەھەتچىلىكى ۋە پەلسەپە تەرجىمىسىنىڭ زۆرۈرلۈكى #F~^m  
\j$q';9p  
3.哲学的民族性内涵 `BA,_N|6  
PU\?eA  
/>EH]-|  
}0 BKKU+  
«غەرب پەلسەپىسىدىكى389مەسىلە»نىڭ1-چىسى u*aFWl]=  
_?+gfi+  
Z^ e?V7q  
,vnHEY&  
                      پەلسەپە قانداق دۇنيا قاراشتىن كېلىپ چىققان؟ .8O.  
7a4b,-93  
PZDj)x_%B&  
پەلسەپە نەزەرىيۋىيلەشكەن،سېستىمىلاشقان دۇنيا قاراشتىن كېلىپ چىققان بولۇپ،تەبىئەت بىلىملىرى،جەمئىيەت بىلىملىرى،تەپەككۇرتوغرىسىدىكى بىلىملەرنىڭ يىغىنچاقلىنىشى ۋە خۇلاسىسىدۇر.پەلسەپە __ دۇنيا قاراش ۋە مىتودولوگىيەنىڭ بىرلىككە كېلىشى.ئۇ دۇنيانىڭ مەنبىي،ماھىيتى،ئورتاقلىق ياكى مۇتلەقلىكنى ئىزدەيدۇ.ئۇنىڭ رولى شۇكى،كىشىلەرنى دۇنيانى توغرا تونۇشقا ۋە ئۆزگەرتىشكە يېتەكلەيدۇ. (q@DBb4  
'4L0=G:A<q  
JS&=V67[  
o!";&\,Ip  
K)z!e;r  
O!3MXmaO  
>sUavvJ~x  
يۇنان پەلسەپىسىنىڭ ئەھمىيتى توغرىسىدا aWG7k#nE  
4FWb5b!A=  
7u9]BhcFv?  
M[C9P.O%w  
(بۇ تېما يازغۇچىلارمۇنبىرىدە ئېلان قىلىنغان) (zVT{!z  
SnK#YQCDt  
<3[,bTIk  
&vDK6w,  
d3$*z)12`  
قەدىم يۇنان پەلسەپىسى غەرب مەدەنىيتى ۋە ئىدىئولوگىيسىگە تەسىركۆرسەتكەن ئوت ئۇچى،غەرب پەلسەپىسىنىڭ باش مەنبىيى بولۇپ،مىڭ يىلدىن ئارتۇق تەرەققىيات مۇساپىسىدە نۇرغۇن بىلىملەربىلەن باغلانغان.ھەرقايسى كونكېرت بىلىملەر ۋە پەنلەر پەلسەپىدىن ئايرىلىپ چىققان.بۇ يازمىمىزدا يۇنان پەلسەپىسىنىڭ ئەھمىيتىنى تۆۋەندىكى تۆت نۇقتىدىن بايان قىلىمىز: 0Y%u[i/  
d)_fI*:f  
1.ئەينى دەۋردىكى ئىجتىمائىي تۇرمۇش،ئىلىم-مەرىپەتكە يېتەكچىلىك قىلغان.پەلسەپىنىڭ ئۆزى نەزەرىيۋىيلەشكەن،سېستىمىلاشقان دۇنيا قاراش.تەبىئەت بىلىملىرى،جەمئىيەت ھەققىدىكى بىلىملەر،تەپەككۇرتوغرىسىدىكى بىلىملەرنىڭ يىغىنچاقلىنىشى ۋە خۇلاسىسى،دۇنيا قاراش ھەم مىتودولوگىيەنىڭ بىرلىككە كېلىشى.يۇنان پەلسەپىسىمۇ ئەلۋەتتە شۇنداق.شۇڭا،يۇنان پەلسەپىسى ئەينى دەۋىردە كىشىلەرنىڭ ئىجتىمائى تۇرمۇشىغا ھەتتا پەن-مەدەنىيەت ئىشلىرىنىڭ تەرەققىياتىغا يېتەكچى بولغان. |>/T*zk<  
J=%(f1X<W  
2.  كېيىنكى دەۋىرلەرگە شۇنداقلا، غەرب پەلسەپىسىنىڭ بارلىققا كېلىشى ۋە تەرەققىياتىغا مۇھىم تەسىر كۆرسەتكەن.قەدىم يۇناندا دەسلەپكى دەۋرگە تەۋە پەيلاسوپلارنىڭ يازما ئەسەرلىرى  ئىنتايىن ئاز،بەزىلىرىنىڭ قالدۇرغان ئەسەرلىرى تۇلۇق ئەمەس ياكى پارچە-پۇرات بولسىمۇ ئەمما بىرقىسىم مۇھىم،ئاساسلىق كاتېگورىيەلەرنى كۆرسىتىپ بەرگەن. مىسالەن،مىلېزىئان ئېقىمى ئەڭ دەسلەپ «ئاساسى سۇبىستانسىيە»نى ئوتتۇرىغا قويغان،ھىراكلىت«لوگۇس»نى،ئېلېئا ئىلمىي ئېقىمى «مەۋجۇتلۇق»ۋە «غەيرى مەۋجۇتلۇق»نى،ئاتوم نەزەرىيسى پەيلاسوپلىرى «ئاتوم»ۋە«بوشلۇق»نى ئوتتۇرىغا قويغان،ۋەھاكازالار.بولۇپمۇ   ئەپلاتون ئوتتۇرىغا قويغان«ئىدىيچىلىك»،ئارىستوتىل ئوتتۇرىغا قويغان«مەۋجۇتلۇق»،«سۇبىستانسىيە»،«فورما» ۋە «ماتېرىيال»،«يۇشۇرۇن ئىقتىدار»قاتارلىقلار پەلسەپىۋى كاتېگورىيلەردۇر . كېيىنكى دەۋىرلەردىكى پەيلاسوپلارغا يەنە  دىن  ئىدىيسى تەسىر قىلغان،يۇنان پەلسەپىسى ۋارىسلىق ئاساسىدا راۋاجلانغان.ھازىرقى زامان غەرب پەلسەپىسىدە دائىم ئىشلىتىلىدىغان نۇرغۇن كاتېگورىيلەر قەدىم يۇنان پەلسەپىسىدىن كەلگەن. VZ#@7t  
XLog+F$`  
3.ھازىرقى تەبىئىي پەننىڭ شەكىللىنىشى،تەرەققىي قىلىپ زورىيىشىدا رولى ئىنتايىن چوڭ.قەدىم يۇنان پەلسەپىسىنىڭ كۆرۈنەرلىك ئالاھىدىلىكى شۇكى پەلسەپە بىلەن تەبىئىي پەنلەر بىرلىشىپ كەتكەن،پەيلاسوپ ئۆزنۆۋىتىدە يەنە ئالىم،تەبئىي پەن بىلىملىرى پەلسەپىۋى ئىزدىنىشلەر داۋامىدا بىرلىككە كەلگەن.بۇلاردىن پەلسەپە ۋە تەبىئىي پەنلەرنىڭ تېخى پىشىپ يېتىلمىگەنلىىكى چىقىپ تۇرسىمۇ،ئەمما ئىلىم-پەنگە ئېلىپ كىرىشتە ياخشى بىرباشلىنىش بولغان. يەنە بىرنۇقتا ،غەربنىڭ ئىلىم-پېنى نۇقۇل يۇنانلىقلارنىڭلا ئەمەس.ئۇمۇميۈزلۈك قاراش شۇكى،گېئومىتىرىيە مىسىردىن،ئاسترونومىيە بابىلوندىن چىققان.ئەمما،بۇ جايلاردا ئىلىم-پەن ئەمەلىي ئىشلىتىلگەن بىلەن ئەقلىي بىلىش يۈكسەكلىكىگە كۆتىرىلمىگەن.يۇنان پەيلاسوپلىرىدا ئىلمىي روھ ۋە ئىنسانىي روھ بولغاچقا مۇشۇ روھنىڭ يېتەكلىشى بىلەن قەدىم يۇناندا بىرنىيەت-بىرمەقسەتتە بوشاشماي ئىزدىنىدىغان،ھەقىقەتكە ئۆزىنى بېغىشلايدىغان تۈركۈملەپ پەيلاسوپلار بارلىققا كەلگەن. خۇلاسە ۋە ئىسپاتلاش ئۇسۇلى،ئاكسىئوما ۋە قىياس ئۇسۇلى،دىدوكسىيە ۋە ئىندوكسىيە ئۇسۇلى قاتارلىقلارنى ئۇلار خېلى بۇرۇنلا ئوتتۇرىغا قويۇپ،ئىلىم-پەن تەرەققىياتىنى نەزەرىيە ئاساسى بىلەن تەمىن ئەتكەن. {Q%"{h']  
5IwQ<V  
4. يۇنان پەلسەپىسىدىن يەنە نۇرغۇن باشقا پەنلەرمۇ ئوتتۇرىغا چىققان.يۇنان پەيلاسوپلىرى پەلسەپىدە ئۇتۇق قازىنىپلا قالماي سىياسىيشۇناسلىق،فىزىكا،ئاسترونومىيە،ئېتىكا،ئەدەبىيات قاتارلىق ساھەلەردىمۇ مۇھىم تۆھپىلەرنى قوشقان. O&]P
u5  
U_X/  
يىغىپ ئېيتقاندا،ئۇلارنىڭ بارلىق نەتىجىلىرىنىڭ تېگىدە پەلسەپە نەزەرىيە جەھەتتىن يېتەكچىلىك قىلغان ئىدى. (jV_L1D  
QR.]?t;1  
I6jDRC0<  
=;) M+"  
xu]>TC1  
پايدىلانمىلار: K+`$*vS~ws  
^GyGh{@,f  
ۋاڭ زىسوڭ:«يۇنان پەلسەپە تارىخى»،خەلق نەشرىياتى1997-يىل نەشىرى(خەنزۇچە). b8>2Y'X  
~ sC<V  
Tej&1'G  
مەنبە:ئۇيغارتورى"ئەركيارمەخسۇس سەھىپىسى __ پەلسەپە تەتقىقاتى"دىن