جۇڭگو ئۇيغۇر تىبەت تورلىرىدىكى جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش سىستېمىسىنى تەتقىق قىلماقچى

جۇڭگو ئۇيغۇر تىبەت تورلىرىدىكى جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش سىستېمىسىنى تەتقىق قىلماقچى (1)

تىبەت تورچىلىقى ئەڭ ئاخىرىدا يەنىلا تىبەت يېزىقىدىكى مىكرو بلوگ ئېچىش ئويىدىن ۋاز كەچتى. تور بەتنىڭ تىبەت تەھرىرى ناكې مۇخبىرغا دېيىشىچە، مەزمۇنىنى نازارەت قىلىش جەھەتتە بېسىم بولغاچقا، تىبەت يېزىقىدىكى مىكرو بلوگ چوقۇم ئالدى بىلەن تەستىقلاپ ئاندىن ئېلان قىلىشتەك باشقۇرۇش شەكلىنى قوللىنىشى كېرەك، ئەگەر ۋاقتىدا بىر تەرەپ قىلمىسا ياكى بىر تەرەپ قىلىش ياخشى بولمىسا، تورداشلارنىڭ قاتتىق پىكىرى چىقىدۇ. نۆۋەتتە، تىبەت يېزىقىدىكى تور بەتلەرنىڭ مەزمۇنىنى نازارەت قىلىش ئادەم كۈچىنى ئاساس قىلىش باسقۇچىدا تۇرماقتا، تىبەت يېزىقىدىكى مىكرو بىلوگ ئېچىشقا ناھايىتى زور ئادەم كۈچى تەننەرخى كېتىدۇ. ئۇنۋېرسال ئويلاشقاندىن كېيىن، تىبەت تورچىلىقى پىلانىنى ۋاقتىنچە توختاتتى.

دۆلەتنىڭ نۇقتىلىق ئاخبارات تورى ھەم جۇڭگودىكى تىبەتلەرگە ئائىت ئەڭ چوڭ تور بەت بولۇش سۈپىتى بىلەن، تىبەت تورىنىڭ ئەندىشىسى ئارتۇقچە ئەمەس. 2012-يىلى 2-ئايدىن بۇيان، تىبەتلەرنىڭ بىر قاتار ئۆزىنى كۆيدۈرۈۋېلىش ۋەقەلىرىنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىغانلىقتىن، جۇڭگودىكى بىر قىسىم تەسىرى چوڭ تىبەت يېزىقىدىكى بلوگلار تاقاپ تاشلاندى. چىڭخەي كۆلى تورىنىڭ تىبەت يېزىدىكى بلوگى:«قىسمەن بلوگىرلار تور بەتنىڭ بەلگىلىمىىسى بويىچە يازما ئېلان قىلمىغانلىقتىن، بلوگنى ۋاقتىنچە تاقاپ قويدۇق، تورداشلارنىڭ چۈشىنىشىنى ئۈمىد قىلىمىز» دېگەن ئۇقتۇرۇشنى بىر مەھەل چىقىرىپ قويغان ئىدى.

بۇنىڭدىن ئىلگىرى چەتئەللەردىكى ئاخباراتلارنىڭ خەۋىرىدە دېيىلىشىچە، داڭلىق تىبەت بلوگ تورى sangdhor تاقاپ تاشلانغان، «سەۋەبى بۇ تور بەتتتە ئېلان قىلىنغان "ھەسرەت ناخشىسى" دا تىبەت رايونىدىكى ئۆزىنى كۆيدۈرۈۋېلىش ۋەقەسى تەسۋىرلەنگەن».

نۆۋەتتە، جۇڭگودا خەنزۇ يېزىقىنى ئاساس قىلغان ئېنتىرنېت جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش سىستېمىسى نىسبەتەن پىشىپ يېتىلگەن تەتقىقات نەتىجىسىگە ئېرىشكەن، ئەمما ئاز سانلىق مىللەتلەر يېزىقىنى ئۇچۇرلاشقان بىر تەرەپ قىلىش سەۋىيىسى پۈتكۈل جەھەتتىن قالاق بولغانلىقتىن، باشقۇرۇش تارماقلىرىنىڭ ئاز سانلىق مىلللەتلەر يېزىقىدىكى تور بەتلەردىكى جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلالايدىغان يۇمشاق دېتالى تېخى يوق، شۇڭا، بىر قىسىم سەزگۈر ۋەقەلەر يۈز بەرگەندىن كېيىن، تور بەتلەرنى تاقاپ تاشلاش ئارقىلىق كۈنسېرى مۇرەككەپلىشىپ كېتىۋاتقان ئېنتىرنېت جامائەت پىكىرىگە تاقابىل تۇرۇشقا مەجبۇر بولدى.

مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنۋېرسىتىتى قاتارلىق ئورگانلار تەتقىق قىلىۋاتقان «ئۇيغۇر، تىبەت تورلىرىدىكى سەزگۈر ئۇچۇرلارنى ئاپتوماتىك بايقاش ۋە ئاگاھلاندۇرۇش تېخنىكىسى» تەتقىقات تېمىسى ئېھتىمال مەلۇم دەرىجىدە بۇ خىل ئاددىي باشقۇرۇش شەكلىنى ئۆزگەرتىشى، ناكېدەك تور بەت تەھرىرلىرىنىڭ مەزمۇننى نازارەت قىلىش جەھەتتە ئۇچرىغان خىزمەت بېسىمىنى يېنىكلىتىشى مۇمكىن.

ئۇيغۇر، تىبەت يېزىقىدىكى تور بەتلەر باشقۇرۇشتىكى مۇھىم نۇقتا

جۇڭگو ئېنتىرنېت ئۇچۇر مەركىزى ئېلان قىلغان «28-قېتىملىق جۇڭگو ئېنتىرنېت تەرەققىيات ئەھۋالى سىستاتىستىكا دوكلاتى» دا كۆرسىتىلىشىچە، 2011-يىلى 6-ئاينىڭ ئاخىرىغا قەدەر، جۇڭگودىكى تور ئابونتلىرىنىڭ سانى 485 مىليونغا يەتكەن. ئاممىنىڭ خەنزۇ يېزىقىدىكى تورنى ئىشلىشىتى بارغانسېرى پىشىپ يېتىلىۋاتقاندا، ئاز سانلىق مىللەتلەر يېزىقىدىكى تور بەتلەرمۇ ھۆكۈمەتنىڭ باشقۇرۇش كۈنتەرتىپىگە كىرگۈزۈلدى.

جاۋ شىيابىڭ (赵小兵) مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنۋېرسىتىتى ئۇچۇش قۇرۇلۇش ئىنىستۇتىنىڭ پراففىسسورى، بىرلا ۋاقىتتا دۆلەتلىك تىل-يېزىق مەنبەسىنى نازارەت قىلىش ۋە تەتقىقات مەركىزى ئاز سانلىق مىللەتلەر تىل-يېزىقى تارمىقىنىڭ مۇئاۋىن مۇدىرى. ئۇنىڭ تونۇشتۇرىشىغا ئاساسلانغاندا، نۆۋەتتە ئاز سانلىق مىللەتلەر يېزىقىنى بىۋاستە ئىشلەتكىلى بولىدىغان تور بەتلەر كۆپ ئەمەس بولۇپ، ئاساسلىقى موڭغۇل يېزىقى، ئۇيغۇر يېزىقى، تىبەت يېزىقى، قازاق يېزىقى، قىرغىز يېزىقى، كورىئان يېزىقى، يىزۇ يېزىقى، جۇڭزۇ يېزىقى، دەيزۇ يېزىقى قاتارلىق 9 مىللەتنىڭ 10 خىل يېزىقى (دەيزۇ يېزىقى يېڭى دەيزۇ يېزىقى ۋە كونا دەيزۇ يېزىقى دەپ ئىككى خىل) بار ئىكەن. مەزكۇر مەركەزنىڭ 2011-يىللىق تەكشۈرۈش نەتىجىسىدىن قارىغاندا، جۇڭگونىڭ ئاز سانلىق مىللەتلەر يېزىقىدىكى تور بەتنىڭ ئومۇمىي سانى 389 ئەتراپىدا بولۇپ، ئۇيغۇر يېزىقىدىكى تور بەت 175، تىبەت يېزىقىدىكى تور بەت 109 ئىكەن.

1999-يىلى 12-ئايدا، دۇنيادا تۇنجى تىبەت يېزىقىدىكى تور بەت غەربىي شىمال مىللەتلەر ئىنىستۇتىدا قۇرۇلدى، شۇنىڭدىن كېيىن تىبەت يېزىقىدىكى تور بەتلەر سانى ئۈزلۈكسىز ئاشتى، تىبەت يېزىقىدىكى نۇرغۇن مۇنبەر ۋە بلوگلار بارلىققا كەلدى. تىبەت يېزىقىدىكى تور بەت 2009-يىلىدىكى 45 دىن تەرەققىي قىلىپ 2012-يىلى 130 گە يەتكەن. پۈتۈن مەملىكەتتىكى تورداشلارنىڭ ئېشىش سۈرئىتى بىلەن سېلىشتۇرغاندا، تىبەت تور ئابونتلىرىنىڭ ئېشىش سۈرئىتى نىسبەتەن گەۋدىلىك بولۇپ، ئېشىش سۈرئىتى %86 كە يېتىپ، مەملىكەتنىڭ ئوتتۇرىچە ئېشىش سەۋىيىسىدىن كۆپ يۇقىرى بولغان.

تورنىڭ ئومۇملىشىشى تىبەت ئاممىسىنىڭ تۇرمۇش شەكلىنى ئۆزگەرتتى. بىر قىسىم تىبەت ئىبادەتخانىلىرىمۇ دۇئا-ئىبادەت قىلىۋاتقان شاگىرتلارغا كومپيۇتىر دەرسى تەسىس قىلدى، خەت بېسىشنى، بەت ياساش ۋە تور بەت لاھىيلەش قاتارلىق مەزمونلارنى ئۆگەندى ھەمدە ئۆزىنىڭ تور بەتلىرىنى ئاچتى. جۇڭگو ھۆكۈمىتى تىبەت ئاممىسىنىڭ تىبەت يېزىقىنى ئىشلىتىشىنى ئويلىشىپ، تىبەت تىل-يېزىقى بىلەن زامانىۋىلاشقان ئۇچۇر تېخنىكىسىنى ماس قەدەمدە تەرەققىي قىلدۇرۇشنى تەتقىق قىلىشقا ئىزچىل كۈچ چىقاردى. 1997-يىلى، تىبەت يېزىقى ھەرىپى كومپيۇتىر كودى جۇڭگودىكى بىرىنچى خەلقئارا ئۆلچەمگە ئىگە كود بولۇپ،يەر شارى ئۇچۇر يۇقىرى سۈرئەتلىك تاشيولىدا يۈرۈش كىنىشكىسىغا ئېرىشكەن ئاز سانلىق مىللەت يېزىقى بولۇپ قالدى.

1998-يىلى، ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدا تۇنجى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى تور بەت تەكلىماكان تور بېتى بارلىققا كەلدى، ئون يىللىق تەرەققىيات ئارقىلىق، ئۇيغۇر يېزىقىدىكى تور بەتلەر بەلگىلىك كۆلەمگە ئىگە بولدى. ئەمما 2009-يىلى ئۈرۈمچىدە يۈز بەرگەن 5-ئىيۇل ۋەقەسىدىن كېيىن، ئۇيغۇر يېزىقىدىكى تور بەتلەر سانى كۆرىنەرلىك ئازلىدى. سەۋەبى ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق ئۇچۇر باشقۇرۇش ئىدارىسى پۈتكۈل رايوندىكى ئەنگە ئالدۇرۇلغان تور بەتلەرنىڭ ئاساسىي ئۇچۇرلىرىغا تېلېفۇن قىلىپ دەلىللەش ئارقىلىق، 2009-يىلى 7-ئايدىن 12-ئايغىچە، «تىجارەت خاراكتېرىدە بولمىغان ئېنتىرنېت ئۇچۇر مۇلازىمىتى ئەنگە ئالدۇرۇشنى باشقۇرۇش ئۇسۇلى» غا ئاساسەن ئۇيغۇر ۋە خەنزۇ يېزىقىدىكى بولۇپ 4966 تور بەتنىڭ ئەنگە ئالدۇرغان خاتىرىسىنى بىكار قىلدى.

مەنبە: ئاپتورلىرى «سۇمرۇغ ھەپتىلىكى» ژورنىلىدىن لى گۇاڭ، جوڭ ياچيوڭ؛ نەپرەت تەرجىمە قىلدى.

پايدىلانغان ماتىرىياللار: جياڭ تاۋ، يۈ خوڭجىنىڭ «تىبەت يېزىقىدىكى تور بەتلەرنى ئاساس قىلغان جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش سىستېمىسى تەتقىقاتى»، ئازات ئىبراھىمنىڭ «ئۇيغۇر تور بەتلىرى تەتقىقاتى» ناملىق ئەسەرلىرى

جۇڭگو ئۇيغۇر تىبەت تورلىرىدىكى جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش سىستېمىسىنى تەتقىق قىلماقچى (2)

جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىشتىكى ئەمەلىي قىيىنچىلىقلار

ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ تور بەتلىرى جۇڭگو ئىچىدە گۈللەپ ياشنىشى بىلەن بىرگە، چېگرا سىېرتىدىكى تور بەتلەرنىڭ سانىمۇ كۆرىنەرلىك ئاشتى. 2008-يىلى تىبەتتە 14-مارت ۋەقەسى يۈز بەرگەندىن كېيىن، «يەر شارى ۋاقىت گېزىتى» چەتئەل ئاخباراتلىرىنىڭ خەۋىرىنى نەقىل قىلىشىچە، ئۆتكەن نەچچە يىلدا، «تىبەت مۇستەقىللىقى» نى تەرغىپ قىلىدىغان كۆپلىگەن تور بەتلەر بارلىققا كەلگەن، «تىبەت سەرگەردان ھۆكۈمىتى ئېنتىرنېتنى تىبەتلەرنىڭ جۇڭگو بىلەن قارشىلىشىشقا جەلپ قىلىشتىكى كۈچلۈك قورال قىلغان».

بىر يىلدىن كېيىن، ئۈرۈمچىدە 5-ئىيۇل ۋەقەسى يۈز بېرىپ جۇڭگو ھۆكۈمىتى ئېنتىرنېتنىڭ رولىغا قايتا دىققەت قىلىشقا باشلىدى. 5-ئىيۇل ۋەقەسى يۈز بېرىشتىن ئىلگىرى، بەزى ئۇيغۇرچە تور بەتلەر گۇاڭدوڭ شاۋگۈەن شۈرى ئويۇنچۇق زاۋۇتىدىكى «26-ئىيۇن» ۋەقەسىنى كۆپلەپ ئېلان قىلىپ، مۇنبەرلەردە قۇتراتقۇلۇق قىلغان، 7-ئاينىڭ 4-كۈنى كەچكىچە قەدەر، بىر قىسىم ئامما QQ توپلىرى، ئۇيغۇرچە مۇنبەر ۋە شەخسىي بوشلۇقلىرىدا يازما يوللاپ، «دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى» نىڭ چەتئەللەردە تەشكىللىگەن نامايىشلىرىغا ماسلاشقان. جۇڭگولۇق ئىلىم ئەھلىلىرى ماقالىلىردا:«5-ئىيۇل ۋەقەسى بىزنى ئۇيغۇر توربەتلىرى جامائەت پىكىرى كەيپىياتىنى ئەكس ئەتتۈرىدىغان مۇھىم كۆزنەك بولۇپ قالغانلىقىنى ھېس قىلدۇردى»، «نۆۋەتتە بىر قىسىم ئۇيغۇر يېزىقىدىكى مۇنبەرلەر چېگرا سىرتىدىكى ئۇچۇرلارنى يۆتكەپ ئىشلىتىپ، بەلگىلىك دائىرىدە يامان تەسىر پەيدا قىلماقتا. ئۇيغۇر يېزىقىدىكى خەۋەر ئۇچۇرلار، بولۇپمۇ سىياسىي خاراكتېرلىك ئۇچۇرلاردىكى تەشۋىقاتلاردا قاتتىق بىخەتەرلىك ئاپەتلىرى مەۋجۇت» دەپ  يېزىشقان ئىدى.

شۇنىڭدىن كېيىن، تېخىمۇ كۆپلىگەن مىللەتلەر ئۆزىنىڭ يېزىقىنى ئىشلىتىپ، ئېنتىرنېت ئارقىلىق ئۆزىنىڭ كەيپىياتى، پوزىتسىيىسى، پىكىرى ۋە تەلىپىنى ئىپادە قىلىپ، ئاز سانلىق مىللەتلەر رايونىدىكى ئېنتىرنېت جامائەت پىكىرىنى شەكىللەندۈردى. نۇرغۇن تەتقىقات ئورگانلىرى ۋە بازار گەۋدىلىرى خېرىدارلارغا بۇ خىل ئېنتىرنېت جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىدىغان مۇلازىمەت تەمىنلەيدىغانلىقىنى ئېيتتى: جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش سىستېمىسى قىسقا ۋاقىت ئىچىدە خەۋەر، مۇنبەر، بلوگ، چاپلىما قاتارلىق ھەر خىل تور ئۇچۇرلىرىنى توپلاش، تۈرگە ئايرىش، بىرىكتۈرۈش، تاسقاش ئېلىپ بېرىشنى قىسقا ۋاقىت ئىچىدە ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ، بەلگىلەنگەن ھالقىلىق سۆزلەرنى نازارەت قىلىش ئارقىلىق، ئېنتىرنېت جامائەت پىكىرىنىڭ تەرەققىيات يۈزلىنىشىنى ئومۇميۈزلۈك تەھلىل قىلىپ، ئېنتىرنېت جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىشنى ئاساس قىلغان تاكتىكىلىق پايدىلىنىش ماتىرىيالى ۋە خەۋپ-خەتەردىن ئاگاھلاندۇرۇش سىگنالى تەمىنلەيدۇ.

ئەمما ھۆكۈمەت تارماقلىرىنىڭ ئېنتىرنېتتىكى ئۇيغۇر، تىبەت يېزىقىدىكى جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش ئەنئەنىۋى ئادەم كۈچى بىلەن نازارەت قىلىش شەكلىدە تۇرماقتا، خەلق تورى نازارەت قىلىش ئىشخانىسى موڭغۇل، تىبەت، ئۇيغۇر، قازاق، كورىئان قاتارلىق ئاز سانلىق مىللەتلەر تىل-يېزىقىدىكى جامائەت پىكىرى دوكلاتىنى تەمىنلىيەلەيدۇ، ئەمما ئادەم كۈچى ئارقىلىق ئىزدەپ تەھلىل قىلىدۇ، خەنزۇ يېزىقىدىكى جامائەت پىكىرى دوكلاتىغا سېلىشتۇرغاندا، ئىلمىي تەھلىل قىلىش قورالى كەمچىل.

بىر قىسىم سودا ئورگانلىرى، مەسىلەن گۇنى (谷尼) خەلقئارا يۇمشاق دېتال شىركىتىمۇ «گۇنى ئېنتىرنېت جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش سىستېمىسى (كۆپ تىللىق نۇسخىسى)» نى تەتقىق قىلىپ ياساپ چىققان بولۇپ، ئۇيغۇرچە، سىلاۋىيانچە، لاتىنچە ئۇيغۇر يېزىقىدىكى جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىشقا مۇلازىمەت قىلالايدۇ. جوڭكې پەن-تېخنىكا شىركىتى ئىشلەپ چىقارغان «ھەربىي ئاپشاركا جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش سىستېمىسى» مۇ «تىبەت، ئۇيغۇر، موڭغۇل، يىزۇ، كورىئان قاتارلىق ئاز سانلىق مىللەتلەر يېزىقىدىكى جامائەت پىكىرى ئۇچۇرلىرىنى ئۈنۈملۈك نازارەت قىلالايدۇ» غانلىقىنى ئېيتتى.

بېيجىڭ گۇنى خەلقئارا يۇمشاق دېتال شىركىتىنىڭ مۇئاۋىن لىدىرى زوۋ خوڭچىياڭ (邹鸿强) مۇخبىرغا دېيىشىچە، ئاز سانلىق مىللەتلەر يېزىقىدىكى جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش ئېھتىياجى «14-مارت ۋەقەسى» ۋە «5-ئىيۇل ۋەقەسى» دەن كېيىن كۆرىنەرلىك ئاشقان، خېرىدارلارنىڭ تەشۋىقات بۆلىمى بولۇپلا قالماستىن، يەنە جامائەت خەۋپسىزلىك ئورگىنى ۋە بىخەتەرلىك تارماقلىرى بار.

ئەمما، گۇنى خەلقئارا يۇمشاق دېتال شىركىتى تەمىنلىگەن ئاز سانلىق مىللەتلەر يېزىقىنى نازارەت قىلىش مۇلازىمىتى نۆۋەتتە پەقەت يۆلىنىشلىك توپلاش ۋە پۈتكۈل تور بويىچە ئىزدەشدىن ئىبارەت ئىككى خىل نازارەت شەكلىنى ئەمەلگە ئاشۇرالايدۇ، خەنزۇ يېزىقىدىكى جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىشتىكى مەزمۇن كەيپىياتىنى تەھلىل قىلىش، ئاساسلىق سۆزلەرنىڭ ئاپتوماتىك ئېلىش، پۈتكۈل مەزمۇننى تەكشۈرۈش قاتارلىق مۇلازىمەتلەرنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشقا ئامالسىز، ئاساسلىق سەۋەبى «ئاز سانلىق مىللەتلەر يېزىقىدىكى ئالاقىدار سۆزلۈك ئامبىرى ۋە بىلىم ئامبىرى يوق». بۇلارنىڭ ھەممىسىدە ئالاقىدار ئىلىم ئورگانلىرىنىڭ ئاساسىي تەتقىقات نەتىجىسىنى تەمىن ئېتىشكە تايىنىشقا توغرا كېلىدۇ.

سەزگۈر ئۇچۇرلاردىن ئاگاھلاندۇرۇش

جۇڭگونىڭ نۆۋەتتە قانات يايدۇرغان ئاز سانلىق مىللەتلەر ئۇچۇرنى بىر تەرەپ قىلىشنى تەتقىق قىلىدىغان ئىلىم ئورگانلىرى كۆپ ئەمەس، ئاساسلىقى مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنۋېرسىتىتى، شىنجاڭ ئۇنۋېرسىتىتى، تىبەت ئۇنۋېرسىتىتى، ئىچكى موڭغۇل ئۇنۋېرسىتىتى، غەربىي شىمال مىللەتلەر ئۇنۋېرسىتىتى، چىڭخەي پىداگوگىكا ئۇنۋېرسىتىتى ۋە جۇڭگو ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادېمىيىسى قاتارلىق ئالىي مەكتەپلەر ۋە تەتقىقات ئورگانلىرىغا مەركەزلەشكەن. ئاز سانلىق مىللەتلەر ئېنتىرنېت جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش سىستېمىسىنى قوللىنىشقا بولغان ئېھتىياجنىڭ بارغانسىېرى كۈچىيىشىگە ئەگىشىپ، جۇڭگو يېقىنقى يىللاردا بۇ جەھەتكە بولغان تەتقىقات سېلىنمىسىنى كۆرۈنەرلىك زورايتتى.

مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنۋېرسىتىتى ئۈستىگە ئالغان «ئۇيغۇر، تىبەت يېزىقىدىكى ئېنتىرنېت سەزگۈر ئۇچۇرلىرىنى ئاپتوماتىك بايقاش ۋە ئالدىن ئاگاھلاندۇرۇش تېخنىكىسى تەتقىقاتى» تېمىسى دۆلەت خەلق كومىتېتىنىڭ مەبلەغ ياردىمىگە ئېرىشتى؛ غەربىي شىمال مىللەتلەر ئۇنۋېرسىتىتى جۇڭگو مىللەتلەر ئۇچۇر تېخنىكىسى تەتقىقات ئورگىنىمۇ ئالاقىدار تەتقىقاتنى باشلىدى، ئۇلار تەتقى قىلىۋاتقان «تىبەت يېزىقىنى ئاساس قىلغان ئېنتىرنېت جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش سىستېمىسى تەتقىقاتى» دۆلەتنىڭ 863 تۈرى «كۆپ تىللىك ئاساسىي مەنبە ئامبىرى تەتقىقاتى ۋە ھەمبەھىرلىنىش» نىڭ فوند مەبلىغى ياردىمىگە ئېرىشتى.

جاۋ شىياۋبىڭنىڭ تونۇشتۇرىشىچە،«تىبەت يېزىقى ئۇچۇرلىرىنى بىر تەرەپ قىلىش تېخنىكىسىنىڭ تەرەققىياتى بىلەن خەنزۇ،ئېنگىلىز يېزىقىنى سېلىشتۇرغاندا بەلگىلىك دەرىجىدە قالاق بولۇپ، كود شەكلى بىردەك بولماسلىق، تىبەت يېزىقى تارماق سۆزلۈك تېخنىكىسى پىشىپ يېتىلمەسلىك قاتارلىق مەسىلىلەر مەۋجۇت، بۇ ئەھۋال سەزگۈر سۆزلۈكلەرنى نازارەت قىلىش ھەمدە تېمىلارنى بايقاش ۋە ئىز قوغلاشتا چوڭ قىيىنچىلىق تۇغدۇردى، جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش سۈپىتىگە ناھايىتى زور دەرىجىدە تەسىر يەتكۈزدى» دېگەن.

مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنۋېرسىتىتى ئۇچۇر قۇلۇرۇش ئىنىستۇتىنىڭ مۇئاۋىن پراففىسسورى يەن شىياۋدوڭ (闫晓东)  «ئۇيغۇر، تىبەت يېزىقىدىكى ئېنتىرنېت سەزگۈر ئۇچۇرلىرىنى ئاپتوماتىك بايقاش ۋە ئالدىن ئاگاھلاندۇرۇش تېخنىكىسى تەتقىقاتى» تېمىسىنىڭ مەسئولى. ئۇ مۇخبرىغا دېيىشىچە، بۇ تۈر 2013-يىلى ئاخىرلىشىدىكەن، تۈرنىڭ مەقسىتى ھەر خىل سەزگۈر ئۇچۇرلارغا قارىتىلغان بولۇپ، ئوخشىمىغان دەرىجىدىكى ئاگاھلاندۇرۇش لاھىيىسىنى ئوتتۇرىغا قويىدىكەن، «نۆۋەتتە سەزگۈر سۆزلەرنى ئاپتوماتىك بايقاش ۋە ئىز قوغلاشقا بولىدۇ» دېدى.

جاۋ شىياۋبىڭ تولۇقلاپ دېيىشىچە، ئەگەر پەقەت ھەل قىلغۇچ سۆزلەرنىڭ ماسلىشىش شەكلىگە تايىنىپ تور بەتنى باشقۇرۇش، سەزگۈر سۆزلەرنى سۈزۈشكە تايىنىدىغان بولسا، ناھايىتى ئاسانلا خاتا ھۆكۈم پەيدا بولۇپ، سەلبىي تەسىر كەلتۈرۈپ چىقىرىدىكەن. «ئاز سانلىق مىلەتلەرنىڭ تىل-يېزىقىنىڭ مەنىسى ئىنتايىن مول بولۇپ، نۇرغۇن مەنىداش سۆزلۈكلىرى بار، بىر ئاتالمىش سەزگۈر سۆزنى بىر جۈملە ئىچىگە قويغاندا ئىپادىلىگەن مەنە سەزگۈر بولىشى ناتايىن، ئوخشاشلا سەزگۈر بولمىغان بىر سۆز ئارقىلىق سەزگۈر مەنىنى ئىپادە قىلغىلى بولىشى مۇمكىن. تىلنىڭ كۆپ مەنىلىك ۋە مۇرەككەپلىكى بىزنىڭ تەكشۈرۈش يۇمشاق دېتاللىرىمىنىڭ تېخىمۇ ئەقلىي ئىقتىدارلىق بولىشىنى، سۆزنىڭ چوڭقۇر قاتلاملىق مەنىسىدىن سەزگۈر ياكى ئەمەسلىكىنى ھۆكۈم قىلىشنى تەلەپ قىلىدۇ، ئاددىي ھالدا بىر يۈزەكى سۆزنى تۇتۇۋالساقلا بولمايدۇ. بۇ بىزنىڭ باشقۇرغۇچىلىرىمىزدىن باشقۇرۇشنى ئاددىيلاشتۇرماسلىقنى، چوقۇم ئادىمىيلەشتۈرۈش، ئەقلىيلەشتۈرۈشنى تەلەپ قىلدۇ» دېدى.

غەربىي شىمال مىللەتلەر ئۇنۋېرسىتىتى تەتقىق قىلغان جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش ىسىستېمىسى نۆۋەتتە «تىبەت يېزىقىدىكى تور بەتلەرنىڭ "سەزگۈرلۈك نۇقتىسى" نى نازارەت قىلىش ھەمدە "قىزىق نۇقتىسى" دىن ئاگاھلاندۇرۇپ ئالدىن سىگنال بېرىشنى ئەمەلگە ئاشۇردى، ھۆكۈمەت تارماقلىرىنىڭ ئەنئەنىۋى شەكىلدىكى ئادەم كۈچى ئارقىلىق تىبەت يېزىقىدىكى تور بەتلەرنىڭ جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىشنى قىيىن مەسىلىنى ئۈنۈملۈك ھەل قىلدى، ھۆكۈمەتنىڭ تىبەت رايونلىرىدىكى جامائەت پىكىرى ئەھۋالىنى ھەمدە ئېنتىرنېت مەدەنىيىتى بىخەتەرلىكىنى ئىگەللەشتە تۆھپە قوشتى» دېيىلگەن.

مۇخبىرنىڭ ئىگىلىشىگە ئاساسلانغاندا، جامائەت خەۋپسىزلىك تارماقلىرىمۇ بىر يۈرۈش تىبەت يېزىقىدىكى جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش سىستېمىسىنى تەتقىق قىلىپ چىققان، مەقسىتى چېگرا ئىچى ۋە سىرتىدىكى تىبەت يېزىقىدىكى جامائەت پىكىرىنى ئىگەللەش بولۇپ، مەنبەدىن چېگرا سىرتىدىكى «ئۈچ خىل كۈچلەر» نىڭ ئەڭ يېڭى ھەرىكىتىنى چۈشىنىپ، چېگرا ئىچىگە بولغان تەسىرىنى ۋاقتىدا ئىگەللەپ ئاكىتىپلىق ھوقۇقىنى قولغا كەلتۈرمەكچى. بۇ يۇمشاق دېتال نۆۋەتتە جامائەت خەۋپسىزلىك سىستېمىسىنىڭ ئىچكى قىسىمىدا سىناق قىلىپ ئىشلىتىلمەكتە.

ھازىرقى باسقۇچتىكى تېخنىكا پىشىپ يېتىلمىگەنلىكتىن، ئاز سانلىق مىللەتلەر يېزىقىدىكى تور بەتلەر ئومۇميۈزلۈك ھالدا باشقۇرۇش بېسىمىغا دۇچ كەلمەكتە، ئابونتلار ئىجاد قىلغان مەزمۇندىكى بلوگ ۋە مىكرو بلوگ مۇلازىمىتىغا ئاسانلىقچە قول تىقمايدۇ. بۇ خىلدىكى مۇلازىمەتنى ئاچقان تەغدىردىمۇ، ھەممىسى ئالدى بىلەن تەستىقلاپ ئاندىم ئېلان قىلىش ئۇسۇلىنى قوللىنىپ، پەيدا بولۇش ئېھتىماللىقى بولغان مەزمۇن خەۋپ-خەتىرىگە تاقابىل تۇرۇۋاتىدۇ.

تەڭرىتاغ تورى نۆۋەتتە ئۇيغۇر يېزىقىدىكى مىكرو بلوگ ئاچقان بىردىنبىر تور بەت، ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق پارتىيە كومىتېتى تەشۋىقات بۆلىمىنىڭ باشقۇرۇشىدا. ئۇيغۇر يېزىقىدىكى مىكرو بلوگ 2012-يىلى 3-ئايدا ئېچىلغاندىن بۇيان، تىزىملاتقان ئابونت 30 مىڭدىن ئېشىپ كەتتى، ھەر كۈنى ئېلان قىلىنغان مىكرو بلوگ سانى 5000 مىڭ پارچىدىن ئاشىدىغان بولۇپ، 3 نەپەر باشقۇرغۇچىنىڭ 24 سائەت نۆۋەتلىشىپ تەستىقلىشىغا تايىنىدىغان بولۇپ، ئوتتۇرا ھېساب بىلەن ھەر بىر باشقۇرغۇچى كۈنىگە 1500 نەچچە پارچە مىكرو بلوگنى تەستىقلايدۇ. ئەزا سانىنىڭ ئېشىشىغا ئەگىشىپ، تەڭرىتاغ تورى پەقەت باشقۇرغۇچىلارنى كۆپەيتىش ئامالى ئارقىلىق مەزمۇن تەستىقلاپ، تور بېكەتنىڭ بىخەتەر ئېچىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىۋاتىدۇ. (تامام)

مەنبە: ئاپتورلىرى «سۇمرۇغ ھەپتىلىكى» ژورنىلىدىن لى گۇاڭ، جوڭ ياچيوڭ، نەپرەت تەرجىمەقىلدى،

پايدىلانغان ماتىرىياللار: جياڭ تاۋ، يۈ خوڭجىنىڭ «تىبەت يېزىقىدىكى تور بەتلەرنى ئاساس قىلغان جامائەت پىكىرىنى نازارەت قىلىش سىستېمىسى تەتقىقاتى»، ئازات ئىبراھىمنىڭ «ئۇيغۇر تور بەتلىرى تەتقىقاتى» ناملىق ئەسەرلىرى