نيوتون ۋە ئۇنىڭ لوگىكىلىق خاتالىقلىرى
WBb@\|V| بۇ ماقالىدىكى ئاساسى كۇزقاراشنى ئاغدۇرۇپ تاشلىغۇچىلارنى شىنجاڭ تىببى سىر بىو پەن-تېخنىكا چەكلىك شىركىتى
www.tibbisir.com باش دىرىكتورى ئابدۇل ئەزىز مەمەت ئەپەندىمنىڭ ‹تىببى سىر›ۋە ‹مىرزات ›ماركىلىرى 12000يۇئەن بىلەن مۇكاپاتلايدۇ. -
http://www.cnki.com.cn/Article/CJFDTotal-ZDWY201116204.htmبۇ ماقالە ئېلان قىلىنغان تور بىكەت.
:/rl \woA> ماقالە يىتەكچىسى---شىنجاڭ ھازىرقى زامان كەسپى تېخنىكا ئىنستىتۇتى مۇدىرىيەت رەئىسى ،دوتسېنت غۇپۇر يۇنۇس، فىزىكا لېكتورى پاتەمخان مەڭنىك . شىنجاڭ پېداگوگىكا ئۇنۋېرستېتى سىياسەت ۋە قانۇن پەنلىرى ئىنستىتۇتى دوتسېنتى ،ماگىستېر يىتەكچىسى. ئادىل مەمەت.
Y.}"<{RQ ئاپتورلار _ ھاكىم غېنى ،ئابۇدوروسول كىچىك ئاخۇن، ئارزىگۇل قېيىم ،ئابلىز ئابلا ،ئەنۋەر ئابباس نيوتون قانۇنلىرىنىڭ ئاساسى كېلىش مەنبەسىنى چۇشۇنۇش ئۇچۇن تەڭرىنى چۇشۇنۇش زۇرۇر بولىدۇ، خىرىستىئان دىنىدا تەڭرى {ھەممىنى بىلگۇچى،ھەممىگە قادىر،ھەممىدىن مېھرىبان}دەپ تەسۋىرلىنىدۇ،لېكىن نيوتون ئۈز نامىدىكى ھەرىكەت قانۇنلىرىنى تۇزگەندە ، ئەسلىدە پۇتكۇل ئالەمنى غايەت زور مېخانىك سائەتكە ئوخشاتقان بولۇپ، بۇ سائەتنى ھەرىكەتلەندۇرۇش ئۇچۇن بۇ تەڭرىنى تەكلىپ قىلغان،نيوتوننىڭ نەزىرىدە ،تەڭرىنىڭ ۋەزىپىسى ئورۇنلانغاندىن كېيىن تەڭرىنى يەنە ئۇزىتۇپ قويغان،بۇنىڭ بىلەن شۇ دەۋىردىلا خىرىسىتئان دىنىدىكى تەڭرىنى تامامەن ئىنكار قىلغان. شۇنداقلا ئارىستوتىل ،پتولومى،كوپىرنىك،گالىلېي قاتارلىق بارلىق ئالىملارنىڭ بايقاشلىرىنىڭ ھەممىسىنى ئىنكار قىلغان. ھالقىلىق سۆزلەر : نيۇتون ،ئىنجىل،ئېنگلس لوگىكىسىنىڭ تەرەققىياتى {ماددىنىڭ ئاساسي شەكىللىرى}،{ئالەمنىڭ چوڭ پارتلاش نەزىريەسى}، ماركىسىزىمنى دۇنيا بويىچە ئورتاق دەرسلىك قىلىشنىڭ زۇرۇرلىگى نيۇتون قانۇنلىرىنىڭ ئاساسى لوگىكىسىنى تەتقىق قىلىشتىن بۇرۇن فىزىكىدىكى جىسىم دىگەن نېمە ، نيوتوننىڭ ئىنىرىتسىيە قانۇنىدىكى بارلىق جىسىملار زادى قانچىلىك دائىردىكى جىسىملارنى كۇرسۇتىدۇ ؟ كۈچ دىگەن نېمە؟ كۈچ قانچىگە بۇلىنىدۇ؟كۈچنىڭ كېلىش مەنبەسى نېمە؟ دىگەندەك مەسىلىلەرنى بىلىۋېلىشىم نيوتون قانۇنلىرىدا سىرتقى كۇچ{ جىسىمنىڭ سىرتىدا تۇرۇدىغان كۇچ} بارلىق جىسىملارنىڭ ھەركىتىدە كەم بولسا بولمايدۇ. نيوتوننىڭ قانۇنلىرىدا بۇ كۇچنى لوگىكا جەھەتتىن تەڭرى ئەمەس بەلكى نيوتون بەرگەن بولىدۇ، خىرىستىئان دىنىنىڭ مەيدانىدا تۇرۇپ قارىسىڭئىز،{تەڭرى ھەممىنى بىلگۇچى،ھەممىدىن قۇدۇرەتلىك ھەممىدىن مېھرىبان} بولۇپ،بۇنداق ئەھۋالدا 1684يىلى نيوتون {بۇ ئالەم تېخى ھەرىكەت قىلماپتۇ}دىسە، شۇ دەۋىردىكى ئىنسانلارنىڭ ئىشىنىشى مۇمكىن ئەمەس،بۇنداق بولغانكەن، تەڭرىنىڭ ئىشىنىشى تېخىمۇ مۇمكىن بولماسلىغى كېرەك. لېكىن بۇ ئۇنداق بولمىغان. فىزىكىدا جىسىم -ئوبىكتىپ مەۋجۇت بولۇپ تۇرغان رىئال نەرسىنى كۆرسۈتىدۇ . ئىنىرىتسىيە قانۇنىدىكى بارلىق جىسىملار دىگەندە - نىيۇتون دەۋرىدە ئىنسانلار بايقىغان بارلىق مەۋجۇداتنىڭ ھەممىسىنى كۆرسىتىدۇ.نيوتون دەۋرىدە ئىنسانلار بىلىپ يەتكەن دائىرىدىكى جىسىملار ئاتومدىن تارتىپ قۇياش سىستېمىسىغىچە بولغان بارلىق مەۋجۇدىيەتنىڭ ھەممىسى بارلىق ماددىلار دائىرسىگە كىرىدۇ. ئادەتتە فىزىكىدا جىسىمنىڭ جىسىمغا بولغان تەسىرى كۈچ دېيىلىدۇ.يەنى ئەدەمنىڭ ئادەمگە بولغان تەسىرى بولغان جانبازلىق مۇسابىقىسى ، خەلقئارا بوكۇس مۇسابىقىسى قاتارلىقلاردا بۇ كۇچنى ھىس قىلالايمىز ھەم كۇرەلەيمىز،كۇچلۇكلەر نەتىجە ئېلىپ مۇكاپاتلىنىدۇ،نيوتون قانۇنلىرىدىكى باشقا جىسىملارغا تەرىر كۇرسۇتۇدىغان كۇچ دەل مۇشۇ.،بۇ ئىنسانلارغا خاس كۇچ بولۇپ ،فىزىكىلىك كۇچنىڭ بىر تەركىۋى قىسمى، قۇياش سىستېمىسىدا بولسا،قۇياشنىڭ سىستېما ئىچىدىكى بارلىق پلانىتلارنىڭ تارتىپ تۇرغانلىغى،يەر شارىنىڭ ئاي شارىنى تارتىپ تۇرغانلىغى سەۋەپلىك ئاي شارىنىڭ يەر شارىنى ئايلىنىپ ھەرىكەت قىلغانلىغى بۇلارنىڭ ھەممىسى ئالەملىك تەرتىشىش كۇچىنىڭ سەۋەبىدىندۇر،بۇمۇ فىزىكىدىكى4خىل چوڭ كۇچنىڭ بىر تەركىۋى قىسمى . يەر يۇزىدە بولسا،يەنى ئادەم ھارۋا تارتسۇن ياكى ھارۋىنى ئىتتەرسۇن، ئادەم جىسىمنىڭ رولىنى ئويناپ ،ھارۋىغا كۈچ ئارقىلىق تەسىر كۆرسىتىدۇ. نيوتوننىڭ 1-قانۇنىدا ئادەم ۋە ھايۋاناتلار جىسىم ئەمەس،لېكىن 2-قانۇنىدا بولسا جىسىمنىڭ تېزلىنىشىغا سەۋەپچى بولغان كۇچنىڭ كېلىش مەنبىيى بولغان ئادەم ۋە ھايۋاناتلار جىسىم دەپ قارىلىدۇ،دىمەك 1-قانۇندىكى جىسىم ئۇقۇمى بىلەن 2- قانۇندىكى جىسىم ئۇقۇمى بىر -بىرىنى ئىنكار قىلىدۇ. ئىنسانلار بىلەن ھايۋانلار بارلىق جىسىملار دائىرسىگە كىرىدۇ ،بۇلارنىڭ يول يۇرۇشى،يۇگۇرۇشى باشقىلارنىڭ ياردىمى بولمىسىمۇ بولىدۇ. نيوتوننىڭ بىرىنچى قانۇنى بۇنى ئىنكار قىلىدۇ. ئەمىلى پاكىت شۇكى يەر شارىدا ياشاپ ئۆتكەن ھەرقانداق بىر ئىنسان قۇياش سىستېمىسىدەك چوڭلۇقتىكى سائەتنى ھەرىكەتلەندۇرۇش ئۇچۇن نەچچە يۇز مىليارت توننا كۇچنىڭ كېتىدىغانلىغىنى ئەلۋەتتە بىلىدۇ،خوش ،نيوتوندا شۇنچىلىك كۇچ بارمۇ؟ پۇتۇن دۇنيادا نيۇتون قانۇنلىرىنى چۈشەندۈرۈش ئۈچۈن ئىشلەنگەن ھەر بىر فىزىكا تەجىربىسىنىڭ لوگىكىلىق مەنىسى نيۇتون قانۇنلىرىنىڭ لوگىكىسى بىلەن ئوخشاش .لېكىن تەجىربىنى تاماملاشقا ئۇنچىلىك زور كۇچ كېرەك بولمايدۇ. ئاي شارى يەر شارىنى ئايلىنىپ ھەرىكەت قىلىدۇ.يەر شارى قۇياشنى ئايلىنىپ سىكۇنتىغا 30كىلومېتىر تېزلىكتە ھەركەت قىلىدۇ ، قۇياش بولسا قۇياش سىستېمىسىنى باشلاپ سامان يولىنىڭ مەركىزىنى بويلاپ سىكونتىغا 250كىلومېتىرلىق سۈرئەت بىلەن ھەرىكەت قىلىدۇ . مانا بۇلارنى ئىنسانلار ئېڭى كونتۇرول قىلالمايدۇ،شۇنداقۇلا ئىنسانلاردىمۇ ئۇنچىلىك زور كۇچ يۇق.ئىنسانلار پەيدا بولۇشتىن بۇرۇنلا بار ھەرىكەتلەر ئىدى . گالىلېينىڭ پولات شارنى دۇمۇلىتىپ يۇرۇپ ئىشلىگەن تەجىربىلىرى بولسۇن بۇنىڭغا پولات شارنىڭ ئېغىرلىدىغىن سەل كوپەرەكلا كۇچ زورور بولىدۇ. ،ياكى نيۇتوندىن كېيىنكى دۇنيادىكى بارلىق فىزىكا ئالىملىرىنىڭ مېخانىك ھەرىكەتنى چۇشەندۈرۈش ئۈچۈن ئىشلىگەن تەجىرىبىلىرى بولسۇن،ئىنسانلارنىڭ ھەرىكىتى كاتۇگىرىيەسىگە كىرىدىغان،ئىنسانلار بىلەن قوشۇپ چۈشەندۈرۈش تەلەپ قىلىنىدىغان ھەرىكەتلەر بولۇپ،بۇ ھەرىكەتلەر بىلەن قۇياش سىستىمىسىنىڭ ھەرىكىتى ئوخشاش ئەمەس. نيوتون قانۇنلىرىدا‹بارلىق ماددىلار سىرتقى كۇچنىڭ تەسىرىگە ئۇچۇرمىسا...دەپ،بۇ ماددىلار بىلەن غايەت زور مېخانىك سائەتنى تەڭ ئورۇنغا قويدۇق،ئەلۋەتتە سائەتمۇ ،پولات شارمۇ سىرتقى كۇچ تەسىرىدە ھەرىكەت قىلىدۇ،لېكىن بۇنىڭدىكى پەرق شۇكى،بۇ چوڭ سائەتنى ھەممىنى بىلگۇچى تەڭرى ھەرىكەت قىلغان دەپ قارايدۇ،يەنە كېلىپ بۇلار ئىسپاتلانغان.يەنى نيوتوندىن بۇرۇنقى ئالىملار ئۇنىڭ قانۇنيەتلىرىنى بايقىغان، لېكىن بىز بۇنى ئېتىراپ قىلماي كەلدۇق. شۇنىڭ ئۇچۇن ھازىرقى دەۋىردە، مېخانىك ھەرىكەتنى تەبىئى مېخانىك ھەرىكەت ۋە ئىجتىمايى مېخانىك ھەرىكەت دەپ ئىككى تۈرگە بۆلسەك ،تەبىى مىخانىك ھەرىكەتنىڭ تەڭرى ھەم نيوتون بىلەن مۇناسىۋىتى بولمىغان بولىدۇ. نىيوتوننىڭ 1-قانۇنى تەبىئى مېخانىك ھەرىكەتنىلا چۇشەندۇرەلەيدىغان ئالەملىك تارتىشىش كۇچى قانۇنىنىڭ باشقىچەرەك شەكىلدىكى ئىپادىلىنىشى.بۇنى گوكمۇ نيوتوندىن بۇرۇن ئوتتۇرغا قويغان.، نيوتون 2-قانۇنى بولسا ئىجتىمايى مىخانىك ھەرىكەتنىلا چۈشەندۈرەلەيدۇ.نيۇتون 2-قانۇنى بۇلارنى چۇشەندۇرگەندە ئادەم ،ئات،ھارۋا قاتارلىق ئىككى -ئۈچ خىل ماددىنى بىرلا خىل ماددا شەكلىگە يىغىنچاقلاپ چۇشەندۈرىدۇ،سىرتقى تەسىر كۈچ دەل مۇشۇ ئادەم بىلەن ئاتتىن ئىبارەت جانلىق جىسىمدىن چىققان كۈچتۈر.يەنى بىر ئادەم ھارۋا ھەيدەۋاتقان بولسا ،ئات ھارۋىنى سۆرەيدۇ،ئاتنى ئادەم باشقۇرىدۇ،بۇ يەردە ھارۋا،ئات ۋە ئادەمدىن ئىبارەت 3خىل جىسىمنىڭ ھەركىتى تەڭلا مەۋجۇت.تەڭلا ھەرىكەت قىلىدۇ،لېكىن نىيۇتۇن ھارۋا ھەرىكەت قىلىدۇ،باسقىلار تىنىچ تۇرۇدۇ دەپ قارايدۇ.
@=E~` بىزنىڭ نيوتون قانۇنلىرىغا بولغان پۇزىتسىيەمىز پۇتۇن دۇنيا ئاھالىسىگە ئوخشاش نيوتون تەڭرىنى چاقىرىپ كەلگەن دەپ قارايمىز. چۇنكى كېمبىرىج ئۇنىۋېرىستېتى خىرىستىئان دىنى فرافېسسورلىرى شۇ دەۋىردە شۇنداق قارىغان. لېكىن ئىنسانلارنى بىز مەزگىل ئالدىغىلى بولغان بىلەن تەڭرىنى ئالدىغىلى بولمايدۇ،بىز نيوتوننىڭ تەڭرىنى چاقىرىشىدەك بۇ ئۇسۇلىدىن تەڭرىنىمۇ بۇنىڭغا ھازىرغىچە ھىچ بىر ئىنكاس قايتۇرمىغانلىغىنى بايقىدۇق. ئىلىم- پەننىڭ يەنىمۇ تەرەققى قىلىشىغا ئەگىشىپ ، ھازىرقى ۋاقىتتا ھەرىكەت ۋە ئۆزگۈرۈشنىڭ قانۇنىيەتلىرىنى چۈشەندۈرۈدىغان فىزىكا ۋە ماركسىزىمنىڭ تەرەققىياتىغا پايدىلىق نۇرغۇن يېڭى نەرسىلەر بايقالدى،سىتىفون خوك دەل تەڭرىگە ئىشەنمەيدىغان .لېكىن نيوتوننىڭ ئەجەللىك خاتالىغىغا سەل قارىغان ئالىم.ئۇنىڭ تەرەقى قىلدۇرغىنى {ئالەمنىڭ چوڭ پارتلاش نەزىريەسى}بولۇپ ،بۇ مەيلى فىزىكىدىكى ماددا بولسۇن ياكى ماركىسىزىملىق پەلسەپەدىكى ماددا بولسۇن{ھازىرقى نوپوزلۇق قاراشتا بۇلار تامامەن ئوخشىمايدىغان ئىككى ئۇقۇم دەپ قارىلىدۇ} ، ئۇلارنىڭ ھامان بىر باشلىنىش نۇقتىسىنىڭ بارلىغىنى كۆرسىتىپ بەردى. بۇ بىزگە،ئېنگلسنىڭ 19-ئەسىرنىڭ 40-يىللىرى يېزىپ چىققان {ھەرىكەتنىڭ ئاساسى شەكىللىرى}نى تەرەققى قىلدۇرۇپ ، {ماددىنىڭ ئاساسى شەكىللىرى}نى تېپىپ چىقىشىمىزغا ئىمكانىيەت تۇغۇلدى. بىز ئەڭ كۆپ ئۇچىرىغان سۇئال شۇكى نيۇتون قانۇنلىرى بىلەن ماركىسىزىمنىڭ نىمە مۇناسىۋىتى بار ؟
?L Kn جاۋاپ مۇنداق،1-نيۇتون قانۇنىدىكى ھەرىكەت بىلەن ئېنگلسنىڭ مېخانىك ھەرىكەت ئاتالغۇسى تامامەن ئوخشاش بولۇپ ،كۆرسۈتىدىغىنى بىر خىل ھەرىكەت.ماركىسىزىملىق قاراش بىلەن نيۇتونچە قاراش بىر -بىرىگە ئوخشاش ئەمەس،يەنە كېلىپ ماركىسىزىملىق ئىلمى دۇنياقاراش نيوتون قانۇنلىرىدىن 150يىل كېيىن دۇنياغا كەلگەن.شۇ سەۋەپتىن .فىزىكىدا نيۇتۇنچە قاراش،ماركىسىزمدا ئېنگىلسنىڭ لوگىكىسى توغرا دەپ قارىلىدۇ. بۇنى چۈشەندۈرۈش ئۈچۈن ئىككى پەندىكى ماددا ئۇقۇمى ئوخشىمايدۇ دەپ قارىلىدۇ،ئەلۋەتتە بۇ سۆز ئارقىلىق بۇ ئىككى ئىلىم ئوتتۇرسىدىكى ئادەملەرنىڭ ئورتاقلىقنى ئىنكار قىلىدۇ.
0o2 *X|i( ھازىرقى {ئالەمنىڭ چوڭ پارتلاش نەزىريەسى} ماددىنىڭ ئەڭ ئىپتىدايى شەكلىنىڭ 13مىليارت700مىليون يىل بۇرۇن پەيدا بولغان چوڭ پارتلاشتىن مەيدانغا كەلگەنلىگىنى،2-سىكىنوتتىن كېيىن ئاساسى زەرىچىلەرنىڭ پەيدا بولغانلىغىنى، ئالەم پارتلاپ 38تۇمەن يىلدىن كېيىن ھىدروگىن،گېلىي قاتارلىق گاز ھالەتتىكى خىمىيەلىك ماددىلارنىڭ پەيدا بولغانلىغىنى،9مىليارت700مىليون يىلدىن كېيىن ھاياتلىقنىڭ ئەڭ دەسلەپكى شەكلى بولغان يۇسۇن تۇرىدىكى ماددىلارنىڭ پەيدا بولغانلىغىنى،`13مىليارت500مىليون يىلدىن كېيىن ئىنسانلارنىڭ ھايۋاناتلار توپىدىن ئايرىلىپ چىققانلىغىنى كۆرسۈتۈپ بەردى. دەل مۇشۇ پەرقلىق يىللاردا،ھەرىكەتنىڭ ئوخشىمىغان شەكىللىرىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان ماددا شەكىللىرى پەيدا بولغان بولۇپ ،بۇلارغا ماركسىزملىق تارىخى مەيداندا تۇرۇپ قارىساق، بۇ شەكىللەر ھەرىكەتنىڭ مېخانىك شەكلىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان ماددىنىڭ مېخانىك شەكلى ، ھەركەتنىڭ فىزىكىلىق شەكلىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان ماددىنىڭ فىزىكىلىق شەكلى، خىمىيەلىك ھەركەت شەكلىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان ماددىنىڭ خىمىيەلىك شەكلى،بىئولوگىيەلىك ھەرىكەت شەكلىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان ئۆسۈملۈك ۋە ھايۋاناتلار ۋە ئىجتىمايى ھەركەت شەكلىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان ئىنسانلار پەيدا بولغان.بۇ يەردىكى بىرىنچى ھەرىكەت شەكلى بولغان مېخانىك ھەرىكەت دەل نيۇتون فىزىكىسىدىكى مېخانىك ھەرىكەتتۇر.ھەرىكەت ئوخشاش ،سەۋەبى ئوخشىمايدۇ. دەل مۇشۇ سەۋەپتىن نيۇتون قانۇنلىرىنى تەتقىق قىلغاندا ماركسىزملىق ئۇسۇلدىن پايدىلىنىمىز . دەل مۇشۇ خىل تەتقىق قىلىش نيوتون قانۇنلىرىدا 320يىل يۇشۇرنۇپ ياتقان ئېغىر لوگىكىلىق خاتالىقنى بايقىدى. بۇ دەل {ماددا بىرلەمچى،ئاڭ ئىككىلەمچى}نەزىريەسى،بۇنىڭ ئىسپاتى ماددا پەيدا بولغىلى 13مىليارت 700مىليون يىل بولدى،نيۇتون{چۇنكى نيۇتونمۇ بىر ئىنسان ،فىزىكا ئۇنى جىسىم دەيدۇ،ماركسىزم بولسا ماددا دەيدۇ}نىڭ ئېڭى پەيدا بولغىلى ئالەمنىڭ ئومومى يېشىغا سېلىشتۇرغاندا نەچچە سىكىنوت بۇرۇنقى ئىش. ھازىر دۇنيادا ئاساسى ھۆكۈمرانلىق ئورۇندا تۇرىدىغان نەزىرىيە فىزىكا ساھاسىدە نيۇتوننىڭ بارلىق ماددا ۋە ھەرىكەتنى ماددىنىڭ مېخانىك شەكلىگە يىغىنچاقلاش نەزىرىيەسى بولۇپ ،بۇ ئېينشتىيىننىڭ{تار مەنىدىكى نىسپىلىك نەزىريەسى}دە تېخىمۇ يارقىن ئەكس ئېتىدۇ.
W D/\f$ 4 ماركسىزمدىكى ئادەم بىلەن فىزىكىدىكى ئادەم بىر ئۇقۇممۇ؟ بۇ مەسىلىگە ئېينشتىيىن 105يىل بۇرۇنلا{ ئوخشاش }دەپ جاۋاپ بېرىپ بولغان،لېكىن بۇ ئالىمنىڭ قارىشى تاكى ھازىرغىچە قۇبۇل قىلىنمىغان.يەنى 1905-يىلى ئېينىشتىيىن {تار مەنىدىكى نىسپىلىك نەزىريەسى}نى ئوتتۇرغا قويۇپ،فىزىكىلىق مەيداندا تۇرۇپ ،ئادەمنىڭ نۇر تېزلىگىگە يېقىن ھەركەت قىلغاندا ، ئۇنىڭ ئۇزۇن ئۆمۈر كۆرۈدىغانلىغىنى ئوتتۇرغا قويغان. شۇنداقلا بۇ نەزىرىيە ئارقىلىق ئىشلەپچىقىرىش كۈچلىرى يوقۇرى سەۋىيەگە يەتكەندە ،يەر شارىدەك ئېنىرگىيەسى تۈگىگەن ،بۇلغۇنىشى ئېغىر بۇ ماكاندىن باشقا ماكانغا يۆتكۈلۈشىگە نەزىريىۋى قانۇنيەتنى تىكلەپ بەرگەن.بۇ يەردە تەبىئى پەن بىلەن ئىجتىمايئى پەندىن ئىبارەت ئىككى ساھەنىڭ تەتقىقات ئوبىكتى بولغان ئىنسانلار بىر ئۇقۇم بولۇپ ،ئىككى پەن بىرلىشىپ كەتكەن . يەنى ئېينشتىيىن جسىم دەپ قارىغان ئادەم دەل ماركسىزملىق پەلسەپە ماددا دەپ قاراۋاتقان ئىنسانلاردۇر. ئېينشتىيىن بۇ نەزىريەسى ئارقىلىق تەبىئى پەندىكى ماددا بىلەن ئىجتىمايىئى پەندىكى ماددىنىڭ ئوخشاش ئىكەنلىگىنى ئوتتۇرغا قويغان.نيۇتوندىن تارتىپ ئېنگېلس ۋە ئېينشتىيىنغىچە ۋە سىتېفىن خوككىچە بولغان بولغان320يىللىق تارىخنى تەتقىق قىلىپ كۆرسەك،ئىلىم- پەن ساھەسىدىكى بۇ پىشىۋالار ئاشۇ دەۋىردىلا ئىجتىمايىئى پەن بىلەن تەبىئى پەندىن ئىبارەت ئىككى ئېقىمدىكى ماددا ۋە ھەركەتنى تەڭلا ئوموملاشتۇرۇلغان
x3>ZO.Q دېمەك نيۇتون قانۇنلىرىدىكى ئاساسي لوگىكىلىق خاتالىقنى بايقاش ماركىسىزىملىق ئىلمى دۇنيا قاراشنى فىزىكىغا ئېلىپ كىرگەنلىكىنىڭ مەھسۇلى .بۇنىڭ مىسالى ھازىر 6قېتىم نوبېل مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن {ئالەمنىڭ چوڭ پارتلاش نەزىريەسى｛دىن بەزى ماتىرياللارنى بىلىشكە بولىدۇ.يەنى ئالەم پەيدا بولۇپ ، تەخمىنەن13مىليارت 600-700 مىليون يىلدىن كېيىن ئاندىن كېيىن ئىنسانلار پەيدا بولغان بولۇپ ،بۇ دەل ماركسىزمنىڭ {ماددا بىرلەمچى ،ئاڭ ئىككىلەمچى} دىگەن نەزىرىيەسىنىڭ توغرىلىغىنى ئىسپاتلايدۇ. شۇنداقلا بۇ نيۇتون ،ئېينشتىيىننىڭ نەزىريەلىرىدىكى بەزى-بىر خاتالىقلارنى كۆرسىتىپ بىرەلەيدۇ. بىز ئالدى بىلەن نيۇتوننىڭ نىمە ئۈچۈن تەڭرىنى چاقىرغانلىغىدىكى ئەسلىدىكى ماتىرىيالنى كۇرۇپ باقايلى.بۇ ماتىرىيال {ئۇچار تەخسە تەتقىقاتى}ژورنىلىىڭ 2002يىلى 6-ئايدىكى سانىدىن كەلگەن بولۇپ .ماقالىنىڭ تىمىسى {‹چۈشۈنۈش تەس بولغان ھالقا›-ئەسلى ماتىرىيالنىڭ خەنزۇچىسىنى بەيدۇ توردىن تاپقىلى بولىدۇ ،بۇنىڭدا مۇنداق بىر بۆلەك بار.كىلاسسىك فىزىكىنىڭ ئاساسىنى سالغۇچى نيۇتون بۇلۇپ ،ئۇنىڭ دۇنياقارىشى مېخانىك ئىدى.ئۇ ئەينى چاغدا پۇتۇن ئالەمنى غايەت زور مېخانىك سائەتكە ئوخشاتقان بولۇپ ،بۇ سائەتنىڭ ھەممە يەرلىرى ناھايىتى ئىنچىكە ئورۇنلاشتۇرۇلغان ،بۇ سائەت تەڭرىنىڭ رولىنى يوققا چىقارغان بولۇپ ،نيۇتوننىڭ نەزىرىيەسى شۇ چاغدا ھۆكۈمران ئورۇندا تۇرۇپ كەلگەن ئىلاھشۇناسلىق ئىلىمىگە ناھايىتى زۆرۈر زەربە بولغان.لېكىن ئۇ بۇ سائەتنىڭ تېخى ھەركەت قىلمىغانلىغىنى،بۇنى ھەرىكەتلەندۈرۈش ئۈچۈن بىرىنچى تەسىر كۈچنىڭ كەم ئىكەنلىگىنى سەزگەن.شۇنىڭ بىلەن ئامالسىز،سىرتقى كۈچ{تەڭرى}نى چاقىرىپ كەلگەن،بىراق سىرتقى كۈچ بۇ سائەتنى ھەركەتلەندۇرۇپ بولغاندىن كېيىن نيۇتون بۇ سىرتقى كۈچنى دۇنيانىڭ ئىشلىرىغا ئارىلاشتۇرمىغان.بۇنىڭدىن كېيىنكى ئىشلارنى بولسا نيۇتون ھەركەت قانۇنلىرى چۇشەندۇرگەن،.....،}." مانا بۇ 320يىل بۇرۇن نيۇتون دەۋرىدىكى نيۇتون ھەرىكەت قانۇنلىرىنىڭ مەيدانغا كېلىشىنىڭ ھەقىقى ئارقا كۇرۇنۇشى .بۇنىڭدا بىزگە مۇنداق بىرقانچە سۇئال تۇغۇلىدۇ.
V8w7U:K نيۇتون ئەينى چاغدا قانداق ئۇسۇل ئارقىلىق تەڭرى بىلەن ئالاقە قىلغان،تەڭرىنى نەگە چاقىرىپ كەلگەن،نىمە سەۋەپتىن تەڭرىنى يەنە ئۇزىتىپ قويغان،ئەجىبا ئەيسا پەيغەمبەر كىرىسقا مىخلانغاندا تەڭرىنى چاقىرىش ئېسىگە كەلمىگەندىمۇ؟ ئىراقنىڭ بۇرۇنقى زۇڭتۇڭى سادام ھۇسەنيىن ئەڭ قىيىن ئەھۋالدا قالغاندا ،تەڭرىنى چاقىرىپ كېلىش ئېسىگە كەلمىگەندىمۇ؟ بىز تارىخى ماتىريالىزىملىق مەيداندا تۇرۇپ تېخىمۇ يىراقتىكى مەسىلىلەرنى كۇرەلەيمىز .يەنە كېلىپ، نيۇتوندىن بۇرۇن قۇياش سىستېمىسى ھەرىكەت قىلامتى ياكى قىلمامتى ؟ قىلاتتى،بۇنى نيۇتوندىن باشقا ئالىملار ۋە ئادەتتىكى كىشىلەر بىلەمتى ياكى بىلمەمتى؟ بىلەتتى .نيۇتون ياشىغان دەۋىردە ئەنگىلىيەدە تۆت پەسىل بارمۇ -يوق؟ بار،بىرىنچى ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچنى كىم چاقىرغان ؟ئەلۋەتتە نيوتون چاقىرغان.ئادەتتىكى كىچىك بالىلار بىلىدىغان مەزمونلارنى تەڭرى ۋە نيوتوندەك دۇنيا ئورتاق ئېتىراپ قىلىدىغان ئالىمنىڭ بىلمەسلىگىگە كىشىنىڭ ئەقلى يەتمەيدۇ.
N_:H kI6 قۇياش سىستېمىسى زادى سائەتكە ئوخشامدۇ ياكى ئوخشىمامدۇ؟ ئىنجىلدا دىيىلىشىچە ،تەڭرى 4004يىلى 10-ئاينىڭ 23-كۇنى{ يەنى يەكشەنبە} يەر شارىنى ۋە ئىنسانلارنى يارىتىپ بولغان بولۇپ،بىز ھازىر بۇ كۈننىڭ تەڭرىنىڭ ئالەمنى ياراتقان ئەڭ ئاخىرقى كۈنىمۇ ياكى ئەڭ دەسلەپكى كۈنىمۇ بۇنى بىلەلمەيمىز. لېكىن نيۇتوننىڭ غايەت زور مېخانىك سائەت نەزىرىيەسىگە ئاساسلانساق ،ئەڭ مۇكەممەل تەڭرىمۇ بۇ سائەتنى پۈتتۈرۈش ئۈچۈن 6كۈن ۋاقىت سەرپ قىلغان، ئادەتتىكى لوگىكىغا ئاساسلانغاندا، پەقەت مىخانىك سائەت پۈتكەندىن كېيىنلا ھەركەت قىلالايدۇ. كۆرۈشكە بولىدۇكى بۇ يەردىكى روشەن خاتالىق دەل {ئىنجىل}غا ئاساسلانغاندا ، تەڭرىنىڭ سائەت پۈتمەي تۇرۇپ ،ئۇنى ھەركەت قىلدۇرالىشىمۇ مۇمكىن ئەمەسقۇ؟ دىمەك نيۇتوننىڭ مېخانىك ھەركەت نەزىرىيەسىدە ماددا پەيدا بولغان بىلەن ھەركەت قىلمايدۇ، پەقەت نيۇتون تەڭرىنى چاقىرىپ كەلگەندىن {توغراراق ئېيتقاندا ،نيۇتۇن تەڭرى بولغاندىن كېيىن}لا،بۇ سائەت ھەرىكەتكە كەلگەن.نيوتوننىڭ بۇ نەزىريەسىنى ھازىرقى ئىلىم -پەن پاكىت جەھەتتىن مۇتلەق ئىنكار قىلىدۇ.دىمەك غايەت زور مىخانىك سائەت نەزىرىيەسىپۇت دەسسەپ تۇرالمايدۇ. يەنە نيوتون تەڭرىنىڭ 4004-10-23كۇنى ئالەمنى ياراتقانلىغىنى پۈتۈن كۈچى بىلەن قوللايدۇ. ،دىمەك بىز نيۇتوننىڭ ئۆز نەزىرىيەسىنىڭ ئاساسى لوگىكىسىنى تولۇق چۈشەنمەيدىغانلىغىنى ئىسپاتلايدۇ.
C33BP}c] {2}جىسىملار سىرتقى كۈچنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىمىسا ئۇلار ھامان ئۆزىنىڭ تۈز سىزىقلىق تەكشى ھەرىكەت ھالىتىنى ياكى تىنچ ھالىتىنى ساقلايدۇ.بۇنى مىسال ئارقىلىق چۈشەندۈرگەندە پىلانتلار قۇياشنىڭ تارتىش كۈچىنىڭ تەسىرىگە ئۇچۇرىمىسا تۈز سىزىق بويىچە ھەرىكەت قىلىدۇ دىگەن قاراش ،ئۇنداق بولسا جىسىملارنىڭ تۈز سىزىقلىق تەكشى ھەرىكەت قىلىشىغا سەۋەپ بولغان كۈچ زادى قايسى كۈچ؟ نيۇتون قانۇنلىرىنىڭ بۇنىڭغا بەرگەن جاۋابى،تۇز سىزىقلىق تەكشى ھەرىكەتمۇ دەل سىرتقى كۇچ سەۋەبىدىن بولغان دەپ قارايدۇ. ئۇنداقتا تۇز سىزىقلىق تەكشى ھەرىكەت قىلىشى ئۇچۇن سىرتقى كۇچ بولمايدۇ دىگەن خۇلاسە كېلىپ چىقىدۇ.پەقەت سىرتقى كۈچ بولمىسىلا جىسىم تۈز سىزىقلىق تەكشى ھەرىكەت قىلىدۇ.ئۇنداق بولسا جىسىمنىڭ تۈز سىزىقلىق تەكشى ھەرىكىتى نەدىن كەلگەن؟بۇنىڭ ھازىرغىچە جاۋابى يوق. {3}نيۇتون قانۇنلىرىنىڭ يەنە بىر كېلىش مەنبەسى شۇكى ،نيۇتون گالىلېينىڭ ئىشلىگەن تەجىربىلىرى ئاساسىدا نيۇتون ھەرىكەت قانۇنلىرىنى ئوتتۇرغا قويغان بولۇپ ،گالىلېي ئىشلىگەن تەجىربە شۇكى ،ئۇ ئارىستۇتىلنىڭ 1000يىلدىن كۆپىرەك دەۋر سۈرگەن ئېغىر جىسىم يېنىك جىسىمغا قارىغاندا يەر يۈزىگە بالدۇر چۈشىدۇ دىگەن نەزىريەسىنى ئاغدۇرۇش ئۇچۇن ئىشلىگەن تەجىربىزىنىڭ بىر تارمىغى بولۇپ ،يۇمۇلاق شارچىنى،90 ،70،80-60گىرادۇسلۇق ئوخشۇمىغان يانتۇلۇقلاردىن دۇمۇلۇتۇش ئارقىلىق،جىسىم سىرتقى كۇچنىڭ تەسىرىگە ئۇچۇرمىغاندا بولىدىغان ھادىسىلەرنى چۇشەندۇرمەكچى بولغان،ناھايىتى روشەن بىر مەسىلە باركى پولات شارنى گالىلېي يانتۇلۇقتىن دۇمىلىتىش ئۇچۇن يانتۇلۇققا قويغانلىغىنىڭ ئۈزىلا شارغا نىسپەتەن بىرىنچى تەسىر كۇچ بولىدۇ،يەنە بىر نوقتىدىن چۈشەندۈرگۈچىلەر بولسا ،تەڭرىنىڭ ئالەمنى ھەرىكەتلەندۇرگەنلىگىنى نيوتون كېيىن بايقىغان دىگەن قاراش بولۇپ ،بۇ خىل قاراشتىكىلەر {چۈشۈنۈش تەس بولغان ھالقا}دىگەن ماقالىنى كۆرمىگەنلەردۇر. لېكىن بارلىق جىسىملار سىرتقى كۈچنىڭ تەسىرىگە ئۇچۇرىماي قالمايدۇ، مەسىلە شۇكى، سىرتقى كۈچنىڭ تەسىرىگە ئۇچۇرىغاندىن جىسىمنىڭ ھەرىكىتىدە يۈز بېرىدىغان ئۆزگۈرۈش بولۇپ،مەسىلەن كىچىككىنە شامال بىر ۋاراق قەغەزنى ئۇچۇرىغان بىلەن بىر توپاقنى،بىر دانە تانكىنى ئۇچۇرۇپ كىتەلمەيدۇ.شۇنىڭغا ئوخشىغان قائىدە شۇكى،بارلىق جىسىملارنىڭ ھەممىسىنى قەغەز دەپ قارىغىلى بولمىغانغا ئوخشاش ،ھەممە مەۋجۇداتنى ماددىنىڭ مېخانىك شەكلىگە يىغىنچاقلاشمۇ بىزنى ئۇنى -بۇنى دەپ مەن تەڭرى دىگەن لوگىكىغا ئېلىپ بارىدۇ." بۇ ماقالىنى يېزىش جەريانىدا ياردەم قىلغان دوستلار مۇنۇلار: ،شىنجاڭ ئاپتونوم رايونلۇق پارتىكوم گۇيخۇا بەندىن تەتقىقاتچى ئەكپەر، شىنجاڭ مائارىپ ئىنىستىتوتى ئەدەبىيات پاكۇلتىتىدىن دوتسىنىت غېنى ئابدىگۇل ،شىنجاڭ ئۇنۋېرستېتى سېستىما ۋە ماتىماتىكا پەنلىرى ئىنىستۇتىنىڭ مۇئاۋىن باشلىغى،ماتىماتىكا دوكتۇرى،فرافېسسور ئابدۇرىشىت ، شىنجاڭ ئۇنىۋېرستېتى ئۇچۇر -ئاخبارات ئىنىستىتوتىدىن دولقۇن ئابدۇللا ،{شىنجاڭ پەن ۋە تۇرمۇش ژورنىلى}نىڭ باش تەھرىرى ،فرافېسسور ئالاۋىدىن ئابدۇرېيىم ، ئاپتونوم رايونلۇق يېزا ئىگىلىك بانكا پارتىيە مەكتىۋىدىن ئەخمەت رەخمىتۇللا{كەلپىن}،خوتەن قاراقاش ناھىيە يەر باشقۇرۇش ئىدارىسىدىن غۇجى ئابدۇللا ناسىر،بۇگۇر ناھىيە ئاق ساراي بازارلىق ھۇكۇمەتتىن زاكىر ،خوتەن ۋىلايەتلىك ئىستاتىستىكا ئىدارىسىدىن ئادىل مەمەت،شىنجاڭ يېزا ئىگىلىك ئۇنۋېرستېتى تاشقى ئىشلار باشقارمىسىنىڭ باشلىغى،دوكتۇر، فرافېسسور كېرېم ئېلى. شىنجاڭ يېزا ئىگىلىك ئۇنىۋېرستېتى كۇتۇپخانىدىن بەكرى، شىنجاڭ تەبىى پەنلەر ئاكادىمىيىسى فىزىكا ۋە خىمىيە تەتقىقات ئورنىدىن دوكتۇر، تەتقىقاتچى تۇردى ئۇمەر، شىنجاڭ ھازىرقى زامان كەسپى تېخنىكا ئىنىستوتى ئوقۇغۇچى قۇبۇل قىلىش باشقارمىسىدىن تىببى پەنلەر ماگىستىرى پەرىدە غۇپۇر،شىنجاڭ ھازىرقى زامان كەسپى تېخنىكا ئىنىستىتوتىدىن مۇنىرە غۇپۇر،شىنجاڭ مالىيە نازارىتى تۇرلەر باشقارمىسىدىن باشقارما باشلىغى قاھار ياسىن، شىنجاڭ ئىجتىمايى پەنلەر ئاكادىمىيىسى ئىقتىسات تەتقىقات ئورنىدىن فرافېسسور ئەدىلقان مامۇقان ،شىنجاڭ ئادىل -پاك ئادۋۇكاتلىق ئۇرنىدىن ئادۋۇكات ئاسىپجان ياسىن، شىنجاڭ مائارىپ نەشىرياتىدىن دوتسېنېت يالقۇن روزى، ئاپتونوم رايونلۇق مائارىپ تەتقىقات ئورنىدىن ئىساق ئەپەندى شىنجاڭ خەلق نەشىرياتىدىن ئادىل سىيىت،شىنجاڭ ئىيجتىمايى پەنلەر ئاكادىمىيىسى ئىقتىسات تەتقىقات ئۇرنىدىن فرافېسسور ئەدىلقان مامۇقان،{شىنجاڭ ياشلىرى }ژورنىلىدىن ئەسەت مەسئۇت ،شىنجاڭ ئىشلەپچىقىرىش -قۇرلۇش بانكىسىدىن ئالى مۇخبىر گۇشۇيگېن،ئۇرۇمچى شەھەرلىك مائارىپ ئىدارىسى ئاساسى مائارىپ باشقارمىسىدىن مۇئاۋىن باشقارما باشلىغى دوتسىنىت سادىقجان سايرام،ئاپتونوم رايونلۇق يېزا ئىگىلىك بانكا {شىنجاڭ يېزا پۇل مۇئامىلىسى }ژورنىلىدىن تەھرىر نىجات سوپىيوف،بىڭتۇئەن بانكىسى ئۇرۇمچى شەھەر تارمىغىدىن شۇھرەت ئابدۇقادىر ،ئۇرۇمچى شەھەرلىك 6-ئوتتۇرا مەكتەپ ئوقۇتۇش بۇلۇمىدىن دوتسېنت ئەكپەر، ئۇرۇمچى شەھەرلىك 20-ئوتتۇرا مەكتەپ ئوقۇتۇش بۇلىمىدىن دوتسېنت يالقۇن،تۇلۇق ئوتتۇرا سىنىپ بۇلىمىدىن خەنزۇ تىلى ئۇقۇتقۇچىسى مەرھابا ، خىمىيە ئۇقۇتقۇچىسى ئەلىشىر، تارىخ ئۇقۇتقۇچىسى ھەبىبە،ماتىماتىكا ئۇقۇتقۇچىسى مېھرىگۇل ، فىزىكا ئۇقۇتقۇچىسى گۇلزار، ئەدبىيات ئۇقۇتقۇچىسى خۇشتار، فىزىكا ئۇقۇتقۇچىسى قەيسەر ،{شىنجاڭ پەن تېخنىكا گېزىتى} تەھرىر بۇلىمىدىن سەمەتجان،شىنجاڭ يازغۇچىلار جەمىيىتىدىن مۇھەممەت باغراش. ياسىنجان ئابدۇشكۇر ،شىنجاڭ تېلۋىزىيەسى 9-قانالدىن ئادىلجان ئابلىمىت،تۇرپان ۋىلايەتلىك مائارىپ ئىدارىسىدىن مۇئاۋىن ئىدارە باشلىغى ئالىم ئىمىن،تۇرپان شەھەرلىك خەلق ئىشلار ئىدارىسى ئىدارە باشلىغى بارى، تۇرپان ۋىلايەتلىك قۇرۇلۇش ئىدارىسىدىن ھەبىبۇل، تۇرپان ۋىلايەتلىك ئورمانچىلىق ئىدارىسى ئورمان پونكىتىدىن ئۇسمان،تۇرپان ۋىلايەتلىك تېخنىڭ كېڭئەيتىش پونكىتىدىن ئۇمەر،تۇرپان شەھەرلىك يېزا ئامانەت قەرز كوپىراتىۋى يار يېزا پونكىتىنىڭ مۇدىرى باۋدۇن زىياۋۇدۇن، يېزا ئامانەت كوپىراتىۋى ئايدىڭكۇل پونكىتىنىڭ مۇدىرى ئابابەكرى،قۇمۇل شەھەرلىك خەلق ئىشلار ئىدارىسىدىن ئابلىز ئوسمان ،تۇرپان شەھەر ئايدىڭكۇل ئوتتۇرا مەكتەپتىن مەتىنياز مەڭنىك ،ئەخمەت مەمتىمىن،مەكتەپ مۇدىرى ئېلى توختىنىياز ،مۇئاۋىن مەكتەپ مۇدىرى ئابدۇل نېجىم،سىكرىتار غېنى ئابلىمىت.ئوقۇتۇش تەتقىقات رايونىدىن مەخمۇت ھەبىبۇل ،مەمەت نىجىمدىن ،ئۇقۇتقۇچىلاردىن، باۋدۇن سىراي،نىياز ئېزىز،ئەنۋەر ئامىسلىم،غاپپار غۇپۇر،شىنجاڭ سۇ ئېلىكتىر مەكتەپتىن پەتتار مەمەت ،نېفىت دوختۇرخانىسىدىن دوختۇر ئەخمەت مەمەت،سۇ ئىشلار نازارىتىدىن ئەنۋەر ئابدۇرېيىم،شۇي موگۇ خەلق ھۇكۇمەتتىن ئادىل ياسىن ،شىنجاڭ شېنخۇا گۇروھىدىن ھامۇت مامۇت قاتارلىقلار بولۇپ ماقالە يىتەكچىسى---شىنجاڭ ھازىرقى زامان كەسپى تېخنىكا ئىنستىتۇتى مۇدىرىيەت رەئىسى ،دوتسېنت غۇپۇر يۇنۇس، فىزىكا لېكتورى پاتەمخان مەڭنىك . شىنجاڭ پېداگوگىكا ئۇنۋېرستېتى سىياسەت ۋە قانۇن پەنلىرى ئىنستىتۇتى دوتسېنتى ،ماگىستېر يىتەكچىسى. ئادىل مەمەت. پايدىلانغان ماتىرياللار: {1}ئىنسانىيەت تارىخىدىكى ئەڭ مەشھۇر ئالىم خەنزۇچە 89-بەت، {2}مۇشۇ كىتاپ 78-79-بەتلەر،مۇشۇ كىتاپ 74-بەت.{100مەشھۇر شەخس-ئۇيغۇرچە 336-بەت‹3›دالى كارنىگنىڭ بارلىق كىتاپلىرى. 4，‹كەڭ دائىردىكى ›ۋە ‹تار مەنىدىكى نىسپىلىك نەزىريەسى›-‹ئېينىشتىيىن› بىكىتى. ‹5›‹يۇقۇملۇق كىسەللىكلەر رىتسىپلىرى› شىنجاڭ نېفىت دوختۇرىانىسى ئەخمەت مەمەت ‹شىنجاڭ پەن -تېخنىكا سەھىيە نەشىرياتى2000-يىلى نەشىرى。6‹ېيجىڭ ئۇنۋېرستېتى دوكتۇرلار ئىلمى ماقالىلەر توپلىمى› {7}بېيجىڭ ئىلمى مائارىپ كىنو سىتودىيەسى بىلەن مەركىزى تېلۋىزىيە 6-قانال بىرلىشىپ ئشلىگەن ئىلمى تەربىيىۋى فىلىم《ئالەم ۋە ئىنسانلار〉{8}‹ۋاقىتنىڭ قىسقىچە تارىخى›،‹مىۋە قېپى ئىچىدىكى ئالەم › ئاپتورى سىتىفون خوك-‹13›يىجوڭتىئەننىڭ ‹ئۇچ پادىشاخلىق ›قا بەرگەن باھاسى-جەمى 52 قىسىم .《9》ماركس ،ئېنگىلىس ،لېنىن ،ستالىن تاللانما ئەسەرلىرى 1،2،3،4توملار.‹10›‹تەبىئەت دىيالىكتىكىسى›--ئېنگىلىس 1979-يىلى مىللەتلەر نەشىرياتى يېڭى يېزىق نەشىرى‹11› ئىستىلىستىكىلىق ۋاستىلەر -يولۋاس راشىدىن -شىنجاڭ مائارىپ نەشىرياتى ئەدەبىيات فاكولتىتى 2002يىلى نەشىر قىلدۇرغان‹12›ئىنسانىيەتنىڭ تارىخى تەرەقىياتىغا تەسىر كۇرسەتكەن 100مەشھۇر شەخىس. ئاپتورى مېخائىل خارت -ئامىرىكا -تەرجىمە قىلغۇچىلار ئازات ئالماس ،تەلئەت ئىمىن ،رىشىت ئابدۇراخمان ،تىلەك ›.2000 -يىل شىنجاڭ خەلق نەشىرياتى.‹13›ئەڭ بۇرۇنقى 3 مىنوت - سىتىۋىن بوگىن {ئامرىكا›‹14›-‹ماتىماتىكا -فىزىكا -خىمىيەدىن ئاممىباپ لىكسىيە›-ئاپتورى لىياڭخېڭ ،مۇھەممەتجان نۇجۇۋۇللا ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلغان
M2kvj'WWq E ,kDy: 
