-
تىزىم نۇمۇرى:8059 -
- تىزىم ۋاقتى:2012-02-04
- ئاخىرقى كىرگىنى2013-04-10
- تور ۋاقتى:2130سائەت
-
- تېمىسى86
- تېمىلىرىنى ئىزدەش
- نادىرلانغىنى0
- مۇنبەر پۇلى8409
- شۆھرىتى835
- تۆھپە835
- كۈمۈش تەڭگە835
- ياخشى باھا835
- بىلوگدوستلاشقورال
| | | | | ئۇيغۇرلار ۋە ئەنجان ۋەقەسى @|<qTci ئۆزبىكىستان فەرغانە رايۇنى ئۆزبىكىستاندا بىر بىۋاستە قاراشلىق شەھەر ۋە 12 ئوبلاست بار . جۇمھۇريەت يەنە 6 چوڭ رايۇنغا بۆلۈنىدۇ . ( 1932 - يىلى 3 - ئاينىڭ 20 - كۈنى قۇرۇلغان قارا قالپاقىستان جۇمھۇريىتى شۇ يىلى 12 - ئاينىڭ 5 - كۈنى ئۆزبىكىستانغا ئاپتونومىيە جۇمھۇريىتى قىلىپ بولۇنۈپ بىرىلگەن . ئۆزبىكىستان مۇستەقىل بولغاندىن كېيىن دۆلەت نامىنى بۇرۇنقى << ئۆزبىكىستان سوۋىت سوتسىيالىستىك ئاپتونۇمىيە جۇمھۇريىتى >> دىن << ئۆزبىكىستان جۇمھۇريىتى >> گە ئۆزگەرتكەن ۋە << قاراقالپاقىستان ئاپتونومىيە جۇمھۇريىتى >>نى << قاراقالپاقىستان جۇمھۇريىتى >> گە ئۆزگەرتىپ ، ئۆزبىكىستان جۇمھۇريىتىنىڭ بىر تەشكىلى قىسمى قىلىپ ساقلاپ قالغان . ) بۇ رايۇنلار ئىچىدە فەرغانە رايۇنى جۇمھۇريەت يەر مەيدانىنىڭ %9.2نى ئىگەلەيدۇ ، بۇ رايۇن جۇمھۇرىيەتنىڭ شەرقى جەنۇبى قىسمىغا ، تەڭرى تاغلىرى بىلەن جىسار - ئالاي تاغ تىزمىلىرى ئارلىقىغا جايلاشقان بولۇپ ، ئەتراپى قار - مۇز بىلەن قاپلانغان تاغ تىزمىلىرى بىلەن ئورىلىپ تۇرىدۇ . bU$M) فەرغانە ۋادىسىدىكى ئۇيغۇرلار ۋاقتى : 2003-يىلى 18-ئاۋغۇست _kdt0Vr,L زىيارەت قىلىنغان جايلار: تاشكەنت،بىشكەك،ئوش،ئەندىجان ،فەرغانە kY{;(b3Q ئاساسالىق مەزمۇنى #~[{*[B+ بۇ زىيارەتتە بىز فەرغانە ۋادىسىدىكى ئۇيغۇر مەھەللىسىنى زىيارەت قىلدۇق ۋە دەسلەپكى تەكشۈرۈش تەتقىقاتى ئېلىپ باردۇق.بولۇپمۇ ،بىز ھەربىر (ئۇيغۇر) ئائىلىسىنىڭ (ۋە ئۇلارنىڭ ئەجدادىنىڭ )كۆچۈشلىرى ۋە تارىخى كەچمىشلىرىگە ئائىت زىيارەت ئېلىپ باردۇق.بىز يەنە مەھەللىۋى جەمئىيەتنىڭ تارىخى ھەققىدىكى بىر مىكرو كۆز قاراش ئاساسىدا سىناق ئېلىپ باردۇق.كۈتۈلمىگەن ئەھۋال ئاستىدا ، فەرغانە ئىشانلار قەبرىگاھىدا بەزى تەكشۈرۈشلەرنى ئېلىپ بارغاندىن سىرت ،بىز يەنە ئۆزبېكىستان پەنلەر ئاكادىمىيىسى شەرىقشۇناسلىق ئىنىستىتۇتىدا ساقلىنىۋاتقان تارىخى قول يازمىلار ھەققىدىكى بىرلەشمە تەتقىقات ئىشلىرىغا قاتناشتۇق. +aN"*//i دەسلەپتە ،ئۆزبېك فەرغانىسدا،ئەندىجان شەھەر ئەتراپىدىكى ئۇيغۇر مەھەللىسىنى زىيارەت قىلدۇق.ئېيتىلىشلارغا قارىغاندا،(بۇ يەرنىڭ ) ئاھالىسىنىڭ %90 دىن كۆپى ئۇيغۇر ئىكەن،ئاساسلىقى دېھقانچىلىق بىلەن شۇغۇللىنىدىكەن.تارىختىن بۇيان بۇيەرگە قەشقەر ئەتراپىدىن كۆچۈپ كېلىشلەر بولۇپ تۇرغان ئىكەن .(بۇ يەرنىڭ) ھەربىر بۆلەكچىسى ئۇلار كۆچۈپ كەلگەن قەشقەر ئەتراپى مەھەللىسىنىڭ ئىسمى بىلەن نام بىرىلگەن ئىكەن.(بۇ يەردىكى) ئائىللەرنىڭ ۋە ئۇلارنىڭ ئەجداتلىرىنىڭ بۇ يەرگە كۆچۈپ كەلگەن ۋاقتى ۋە سەۋەبى ھەققىدە كۆپ ئوخشىماسلىقلار بارئىكەن. 5Q/yPQN 19 –ئەسىردىكى جاھانگىر خوجىنىڭ قوقەند تەۋەسىدىن چىڭ (چىڭ خاندانلىقىنى كۆرسىتىدۇ) تەۋەسىگە بۆسۈپ كىرىشى جەريانىدا ،بۇ يەرگە قەشقەر رايۇنىدىن كۆچۈشلەر بولغان ئىكەن. بۇنىڭدىن سىرت يەنە،1950يىللاردىكى جۇڭخۇا خەلىق جومھۇرىيىتى(PRC ) نىڭ دەسلەپكى مەزگىلىدىكى سىياسى ۋە ئىجتىمائىي بۇران- چاپقۇنلۇق مەزگىللىرىدىمۇ بىر نەچچە يۈز ئائىلە بۇيەرگە كۆچۈپ كەلگەن ئىكەن.بۇنىڭدىن باشقا كۆچۈشلەر شەرىقتىن غەرىپكە يەككە يۆنىلىشتىلا بولغان ئەمەس ئىكەن.بەزى كىشلەرنىڭ شەرىق ۋە غەرىپكە بىرنەچچە قېتىملىق كۆچۈشى ئادەتتىن تاشقىرى بىر ھادىسىمۇ ئەمەس ئىكەن . بۇ ھادىسە بەزىدە بىر نەچچە ئەۋلاتقىچە يۈز بەرگەن ئىكەن.بۇنىڭ بىر مىسالى 1940-يىلى توغۇلغان بىر كىشى بولۇپ ،ئۇنىڭ چوڭ دادىسى قەشقەردىن فەرغانىدىدىكى قەشقەر قىشلاق دىگەن يەرگە كۆچۈپ كەلگەن، ئۇنىڭ دادىسى 1933-يىلى پۈتۈن ئائىلىسىنى قەشقەرگە كۆچۈرۈپ كەتكەن.كىيىن 1956-يىلى بۇ كىشى سوۋېت تەۋەسىگە كۆچۈپ كەلگەن. 2^y*O كىيىن قىرغىزىستان فەرغانىسىدا ،بىز ئوش شەھرى ئەتراپىدىكى قەشقەر قىشلاقنى زىيارەت قىلدۇق.(بۇ يەرنىڭ) نوپۇسى 60% ئۇيغۇر دەپ ئېيتىدىكەن.بۇ يەرگە قەشقەر ئەتراپىدىن كۆچۈپ كىلىشلەرنىڭ سەۋەبلىرى ھەرخىل ئىكەن. زىيارەت قىلىشلاردىن ئالغان تەسىرات شۇ بولدىكى ،گەرچە ئۇزۇن زامانلار ئىلگىرى يۈز بەرگەن تارىخى ئەھۋاللارنى ئىسپاتلاش قىيىن بولسىمۇ، 19-ئەسىرنىڭ بىرىنجى يېرىمىغا بېرىپ تاقىلىدىغان بەزى كۆچۈش مىساللىرى بولغان. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ،قەشقەردىن بۇيەرگە ۋە بۇيەردىن قەشقەرگە كۆچۈش ئەھۋاللىرى بولغان .مەسلەن 1917-يىلى بۇ يەردە توغۇلغان بىركىشى ، 1927-يىلدىكى ئوشنىڭ يېنىدىكى قەشقەر قىشلاقتىن شىنجاڭدىكى قەشقەرگە كۆچۈپ بارغان. دادىسى ئۆلۈپ كەتكەندىن كىيىن ،ئۆز ئالدىغا شىنجاڭدا سودا ئىشلىرى بىلەن شۇغۇللانغان.1930- ۋە 40- يىللاردىكى سىياسى شاماللارنى باشتى كۆچۈرگەندىن كىيىن ،1956-يىلى ئوشنىڭ يېنىدىكى قەشقەر قىشلاققا يېنىپ كەلگەن . vF)eo"_s* ئۈچىنىچىدىن، بۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك بىر مىسالدا ،گەرچە ئۇيغۇر يېزىسى بولسىمۇ بىز قوقەندنىڭ يېنىدىكى بىر يېزىنى زىيارەت قىلدۇق.بۇ يەرگە قەشقەر خوجىنىڭ ئائىلىسى جايلاشقان ئىكەن.بۇ ئائىلە 17-ئەسىردىن 19-ئەسىرگىچە قەشقەر رايۇنىدىكى مۇسۇلمان ئائىلە ئارىسىدىكى ئاكىتىپ ئائىلە بولغان . 18-ئەسىرنىڭ يېرىمىدىكى چىڭ سۇلالىسىنىڭ شىنجاڭنى ئىستىلا قىلىش مەزگىلىدە ،قەشقەر خوجا ئائىلىسىنىڭ ئافاقىيە رەھبەرلىرى( بۇ ئىستىلاغا) قارشىلىق كۆرسەتكەن ۋە ئافغانىستان ئەتراپىغا قېچىپ بارغاندىن كىيىن ئۆلتۈرۈلگەن. !V-(K_\t ئەمما بۇ ئائىلىنىڭ بىرقىسىم ئەزالىرى قوقەند خانلىقى تەۋەسىدە (فەرغانىدە) ھايات قالغان .19-ئەسىرنىڭ ئىككىنىچى يېرىمىدا ياقۇپ بەگ بىلەن قەشقەرگە بارغان بۇزۇرۇكخان تۆرە كېيىنچە ياقۇپ بەگ تەرىپىدىن قوغلىۋېتىلگەن.ئېيتىشلارغا قارىغاندا ئۇ فەرغانىغا قايتىپ كېلىپ مۇشۇ يېزىدا ياشىغان ئىكەن.بۇزۇرۇكخان تۆرە ۋە ئۇنىڭ ئەۋلاتلىرىنىڭ بۇ يېزىدىكى قەبرىستانلىقتا 1NkJs& (شېھىتلىكتە) تېپىلىدۇ.ئۇنىڭ بىۋاستە ئەۋلاتلىرى تاكى ھازىرغىچە بۇ يېزىدا ياشاۋېتىپتۇ،ئۇلارنىڭ ئۆيىدە ئەجدادلىرىدىن يادىكار بولۇپ قالغان تەۋەررۈكلىرىمۇ بار ئىكەن. >65\ ئومۇمى تەسىرات 5,?^SK|'x فەرغاننىڭ ئۇيغۇرلار بۆلىكى قەشقەر رايۇنىدىن كۆچۈپ كېلىشلەر نەتىجىسىدە شەكىللەنگەن.بۇ كۆچۈشلەر ھەتتا 19-ئەسىرنىڭ ئالدىنقى يېرىمىغا بېرىپ تاقىلىدۇ. ئايرىم-ئايرىم ئائىللەردىن ئىگەللىگەن مەلۇماتلارغا ئاساسلانغاندا، 19-ئەسىرىنىڭ كېيىنكى يېرىمىدىن 20-ئەسىرگىچە بولغان ئارىلىقتا،قەشقەردىن كۆچۈپ كېلىشلەر ۋە كۆچۈپ بېرىشلار شەخىسلەر ۋە كۈندىلىك تورمۇش باسقۇچلىرىغىچە تەكرارلانغان.فەرغانىدىكى ئۇيغۇر مەھەللىرى ئۆزبېك كەنىتلىرى بىلەن چېگىرىداش بولغاچقا ئۆزبېكلەر خاراكتېر جەھەتتىن ئۇيغۇرلارغا يېقىن بولغانلىقى ئۈچۈن،شۇنداقلا( ئوتتۇرا ئاسىيادىكى) ھەرقايسى مۇستەقىل دۆلەتلەرنىڭ مىللى سىياسىتى پەرىقلىق بول -6$GM J7 غانلىقى سەۋەبىدىن ،فەرغانىدىكى ئەھۋال بىز بۇرۇن تەكشۈرۈش ئېلىپ بارغان قازاقىستاندىكى ئۇيغۇر جەمئىيىتىنىڭ ئەھۋالىدىن پەرىقلىنىدۇ.بىز كەلگۈسىدە يەنە بۇ رايۇننىڭ ئۇيغۇر قىسىمىغا قايتا زىيارەتكە كىلىپ ،(بۇ يەرنىڭ) ئۆزىگە خاس ئالاھىدىلىكى ئۈستىدە تەتقىقات ئېلىپ بېرىشىنى ئۈمىد قىلىمىز.بۇنىڭدىن باشقا يۇقىرىدا سۆزلەپ ئۆتۈلگەن ئۇيغۇر رايۇنلىرى ۋە قەشقەر خۇجا فامىلىسىگە مۇناسىۋەتلىك جايلارنى زىيارەت قىلىشتىن ئالغان تەسىرات شۇ بولدىكى، پامىرنىڭ شەرقى ۋە غەرىبىگە جايلاشقان قەشقەر ۋە فەرغانە ۋادىلىرى ئوتتۇرىسىدا،تارىختىن بۇيان يېقىن مۇناسىۋەت ۋە (ئۇچۇر) ئالماشتۇرۇشلار ساقلىنىپ كەلگەن.كەلگۈسىدىكى بىر قىزىقارلىق تەتقىقات تېمىسى بەلكىم ئوتتۇرا ئاسىيا رايۇنىدىكى پۈتۈن بوستانلىق ۋادىلىرىنى بۇ دۆلەت چېگىرىسىدىن ھالقىغان بوستانلىقلار ئكز-ئارا تونۇشتۇرۇلغان بىر چوڭ رايۇن سۈپىتىدە نەزەرگە ئېلىش بولىشى مۇمكىن . 0cq<!{d ئەنجان ۋەقەسى E6zPN?\ < 2005 - يىلى 5 ئاينىڭ 12 -كۈنى 10دەك كىشى شۇ يەرلىك بىر ساقچى ئىدارىسىغا ھۇجۇم قىلىپ كىردى ۋە ساقچى ، ھەربىلەرنى ئېتىپ تاشلىغاندىن كېيىن قوراللىرىنى بۇلاپ چىقىپ كەتتى، ئاندىن شۇ رايۇندىكى تۇرمىگە بۆسۇپ كىرىپ تۈرمىدىكى 2000 دىن كۆپرەك جىنايەتچىنى قويۇۋەتتى . تۈرمىدە ئۇلار يەنە 10 دەك ماشىنا ۋە نۇرغۇن ئېغىر تىپتىكى ئاپتۇمات قاتارلىق قورال ياراقلارنى قولغا چۈشۈردى ۋە بۇ قوراللارنى غەزىپى تېشىپ تۇرغان جىنايەتچىلەرگە تارقىتىپ بەردى ، ئارقىدىن قوراللىق تەشكىللىك ھالدا كوچىغا چىقىپ نامايىش قىلىپ ھوكۈمەت ئورگانلىرىغا ھۇجۇم قىلىپ ئەنجاننى قولغا ئالدى . /!fJ`pu! ۋەقەدىن خەۋەر تاپقان ھۆكۈمەت دەرھال قوراللىق قىسىم ئەۋەتتى ، ئىسلام كەرىموف ئۆزى تىك ئۇچار ئايرۇپىلان بىلەن ئەنجانغا كەلدى . I3u)y|Y= قوراللىق گۇرۇھ بىلەن ھۆكۈمەت ئارمىيىسى ئوتتۇرىسىدىكى توقۇنۇشتا نۇرغۇن ئامما بىگۇناھ جىنىدىن ئايرىلدى ، كۆپلىگەن كىشىلەر قاماقلارغا ئېلىندى . @hy~H?XN ئەنجان بىلەن قاراسۇ شەھىرى چىگرىلىدىغان چىگرىدا قىرغىستان قىسىملىرىنىڭ تەكشۈرىشىنى ۋە ئۇلارنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىنى كۈتمەكتە . vU$n*M1`$ ۋەقەدىن كېيىن ئامىرىكا زۇڭتۇڭى بوش :<< بۇ ۋەقەدىن چۆچىگەنلىكىنى >> ئېيتتى ۋە ئۆزبىكىستان ھۆكۈمىتى ئەيىپلىدى . k 7:Z\RGy ئۆزبىكىستان ھۆكۈمىتىنىڭ خەلقىغا تۇتقان پوزىتسىيىسىدىن رەنجىگەن بوش ئۆزبىكىستان خانئابادقا ئورۇنلاشتۇرغان ھەربى قىسمىنى قىرغىستاننىڭ ماناس ئايدۇرۇمىغا يۆتكەشكە مەجبۇر بولدى . ;SX~u*`R فەرغانە رايۇنىدا ئىسلام كەرىموف ھاكىميىتىگە قارشى ئۇيغۇرۋە ئۆزبىكلەردىن تەشكىللەنگەن ئىسلام رادىكاللىرى بىر قورال ياراق ئىسكىلاتىنى بۇلىغاندىن كىيىن ئارقىدىنلا بىر تۇرمىگە ھۇجۇم قىلىپ نۇرغۇن جىنايەتچىلەرنى ( بۇلارنىڭ كۆپى سىياسى جىنايەتچىلەر ئىدى) قۇتقۇزغاندىن كىيىن ئەنجاندا توپىلاڭ كۆتۇردى .ئىسلام كەرىموف توپىلاڭنىڭ پۇتۇن مەملىكەتكە كىڭىيىپ ئۆزنىڭ مۇستەبىت ھاكىميىتىدىن ئايرىلىپ قىلىشتىن ئەنسىرەپ تىك ئۇچار ئايرۇپىلان ۋە ئارمىينى ئىشقا سىلىپ قولدىن كەتكەن ئەنجاننى قايتۇرۋالدى بىراق بۇقىتىمقى توقونۇشتا ھۇكۇمەت 500 دىن كۆپ پۇخرا ۋە ئەركىنلىكنى ئىزدىگۇچىلەرنى ئىتىپ تاشلىدى.بۇلارنىڭ ئىچىدىكى يىرىمدىن ئازراقى ئۇيغۇرلار ئىدى.بۇ توپلاڭ كۇتۇرۇلگەن جاي تۇرىكمەنىستان، ئۆزبىكىستان، قىرغىزىستانلارنىڭ مەركىزى پەرغانە ئويمانلىقى ئىدى.بۇ يەردىكى ئاھاللەر ئۆزبىك ،ئۇيغۇر .قىرغىزلار بولوپ ئوتتۇرا ئاسيا بويچە نامرات رايۇن.بىرەر دۇلەتنىڭ قۇللىشىغىمۇ ئىرىشەلمىگەن.ئەلەمگە چىدىمىغان خەلىق ئىسيانچىلار بىلەن بىرلىكتە ھۇكۇمەتكە قارشى تۇرغان بولسىمۇ.ئىسلام كەرىموف تەرىپىدىن رەھىمسىزلەرچە باستۇرۇلدى.ئامرىكا بۇنىڭدىن نارازى بولوپ شۇنداقلار ئۆزبىكىستان دىمۇكراتىيسىدىن گۇمانلىنىپ ئۆزبىكىستا ن ھاكىميىتىنى ئەيىپلىگەچكە ئۆزبىكىستان ئامرىكىنىڭ خانئاباتتىكى ھەربى بازىسنى بىكارلاشتى تەلەپ قىلغان.ئامرىكىنىڭ ئۆزبىكىستاندىكى ھەربى بازىسى ۋە ئەنجاندىكى ۋەقە ئۇستىدە ئامرىكا ئىككىلەنمەستىن بىگۇناھ ئەنجان پۇخرالىرى تەرەپتە تۇرۇپ ئۆزبىكىستاننى ئەيىپلىدى ۋەخانئاباتتىكى ئارمىيسىنى تاجىكىستاندىكى رىيىنئاباتقا يۆتكىدى.ئامرىكىنىڭ ئۆچ ئىلىشتىن قۇرۇققان ئۆزبىكىستان ھاكىميىتى بىر كىچىدىلا ئۆزنى پۇتىننىڭ قوينىغا ئاتتى. ئۆزبىكىستاندا ئاز سانلىق مىللەت كۆپ بۇلۇپ ھازىرغا قەدەر ئۇيغۇرلانىڭ سىياسى ئورنى ياخشى بىر تەرەپ قىلىنغىنى يوق. شۇنداقلا ئۆزبىكىستاندىكى مىللەتلەر بىلەن مىللەتلەر ، رايۇنلار بىلەن رايۇنلار ئوتورسدىكى مىللى سىياسى ۋە ئىقتىسادى مەسلە ياخشى بىر تەرەپ قىلىنغىنى يوق. ئامرىكا بۇ قىتملىق ۋەقەنى ھۇكۇمەتنىڭ پۇخرالارغا ئىلىپ بارغان باستۇرۇشى ئىرقى قىرغىنچىلىق دەپ ئەيىپلىدى ۋە ھەر ئاماللەر بىلەن تەكشۇرۋاتىدۇ. كەلگۇسى بۇ ۋەقە ئىسلام كەرىموفنى سوتقا تارتىدىغان ئەمەلىي پاكىت سۇپتىدە تارىخ سەھنىسىگە چىقىش مۇمكىن … ~K"nm {. بۇ ئىشنىڭ يۈز بېرىشىدىكى سەۋەپلەر ئاساسلىق سەۋەپنى تۇتكە يىغىنچاقلاشقا بولىدۇ. VOIni<9y بىرىنجى - ئۆزبىكىستان ئىقتىسادىنىڭ بىر ئىزدا توختاپ قىلىش سەۋەپلىك باي كەمبەغەللىك پەرقىنىڭ زوريىپ كىتىشى. @8$z2 ئىىككىنجى -پەرغانە ئويمانلىقى ئىنقتىسادىنىڭ يۇكسەلمەسلىكى. '.C#"nY>1 ئۇچىنجى -ھاكىميەت بىشىدىكىلەرنىڭ دىننى تەشكىلاتلارغا يول قويماسلىقى 3W{!\ تۆتىنجى -باشقا (ئۇيغۇر قاتارلىق) مىللەتلەرنىڭ ھەر تەرەپلىمە چەكلىمىگە ئۇچرىشى a$Hq<~46 ئەڭ مۇھىمى چىرىكلىكنىڭ ئەۋىج ئىلىشى …يەنە مەن بىلمەيدىغان يۇشۇرۇن سەۋەپلەرمۇ بولىشى مۇمكىن D$@2H>.- يارغول بلوگىدىن ئېلىندى hRMya#%- XMdCQ=
| | | | | تېما تەستىقلىغۇچى : karluk تەستىقلانغان ۋاقىت : 2012-02-13, 00:37 |