‹‹ كۆچ-كۆچ قوشاقلىرى››ــــــــ تارىخى قوشاقلار ئىچىدىكى ئەڭ نادىر قوشاقلارنىڭ بىرى بولۇپ،خەلق ئارىسىدا ناھايىتى چوڭقۇر يىلتىز تارتقان. lZr}F.7
19-ئەسىرنىڭ60-يىللىرىدا چار روسىيە جۇڭگو زىمىنىنى يەنىمۇ ئىلگىرلەپ بېسىۋېلىشنى قەستلەپ ،ئىبلىس قولىنى ئېلىمىزنىڭ غەربى شىمالىدىكى ئېلى رايۇنىغا سوزغان.1865-يىلى ئەنگلىيە ياقۇپبەگنى يۆلەپ تۇرغۇزۇپ،جەنۇبى شىنجاڭنى تەسىر دائىرسىگە ئالغان.چار روسىيە ‹‹روسىيە چېگرىسىنىڭ بىخەتەرلىگىگە كاپالەتلىك قىلىش›› دىگەننى باھانە قىلىپ،1871-يىلى 6-7-ئايلاردا ئەسكەر ئەۋەتىپ، ئېلىنى بېسىۋالغان ھەمدە‹‹ئېلى مەڭگۈ روسىيە قارمىقىدا بولىدۇ››دەپ جاكارلىغان. GyZpdp!
چار روسىيە ئلىنى بېسىپ ياتقان ئون يىل (1871-1881)ئىچىدە ئېلىدىكى ھەر مىللەت خەلقىنى ئېغىر تالان-تاراج قىلغان.1881-يىلى‹‹جۇڭگو-روسىيە ئېلى شەرتنامىسى ئىمزالىنىپ،چار روسىيە ئېلىنى قايتۇرۇپ بەرگەن بولسىمۇ،لېكىن،جوڭگۇنىڭ قورغاس دەرياسىنىڭ غەربىدىكى كەڭ زىمىننى بۆلىۋالغان،9مىلىيون روبلى پۇلنى قاقتى سوقتى قىلغان.بۇنىڭ بىلەنلا قالماستىن،ئۇلار يەنە چىڭ سۇلالىسى ھۆكۇمىتىدىن روسىيە سودىگەرلىرىنىڭ شىنجاڭنىڭ ئېلى،چۆچەك،قەشقەر،تۇرپان قاتارلىق بىرقىسىم شەھەرلىرىدە ئەركىن سودىگەر چىلىك قىلىشىغا يول قويۇشنى ،‹‹ۋاقتىنچە باج ئالماسلىق›› نى يولسىزلىق بىلەن تەلەپ قىلغان ھەمدە‹‹قوغداش›› نامى ئاستىدا ئېلىدىكى ھەرمىللەت خەلقى (ئۇيغۇرلاردىن 56مىڭ ئۆيلۈك،خۇيزۇلاردىن 12مىڭ ئۆيلۈك)نىروسىيە تەرەپكە مەجبۇرى كۆچۇرگەن.كۆچۇرۈلگەنلەر روسىيىگە بارغاندىن كېيىن قۇللارچە مۇئامىلىگە ئۇچراپ كۆپ زىيارەت چەككەن.‹‹كۆچ-كۆچ قوشاقلىرى›› ئەنە شۇنداق تارىخىي شارائىتتا بارلىققا كەلگەن.بۇ قوشاقلاردا چار روسىيىنىڭ ئەنە شۇ جىنايەتلىرى پاش قىلىنىپ،چارروسىيىنىڭ تاجاۋۇزچىلىقى ئۈستىدىن قاتتق شىكايەت قىلىنغان.خەلقنىڭ جاھانگىرلارغا بولغان قاتتىق ئۆچمەنلىگىۋە غەزەپ نەپرىتى ئىپادىلەنگەن ھەمدە ئۆز ئانا يۇرتى،ئۇرۇق- تۇققانلىرى،يۇرتداش،دوست-بۇرادەرلىرىنى چوڭقۇر سېغىنىش ھېسسىياتى بايان قىلىنغان.خەلقنىڭ ئەكسىيەتچى ھۆكۈمران سىنىپلارغا قارشىلىق كۆرسىتىش جاسارىتى ئەكس ئەتتۈرۈلۈپ،ۋەتەننى سۆيۇش،ۋەتەن بىرلىكىنى قوغداش روھى نامايان قىلىنغان. VrIR!9%:
ئاق پادىشاھ لەشكىرى، E Xx v
ئالتۇن كولاپ،تاش كەستى. 4~ K%,K+Du
دىھقانلارنى«كۆچ-كۆچ دەپ»، ;I/ A8<C
قېلىچ بىلەن باش كەستى. #I"s{*
|Zk2]eUO+
كۆچ-كۆچ دىسە قورقمامدۇ، >i_ #q$o
كۆچۈپ يۇرمىگەن ئەللەر. d.0K~M
ئۆزيۇرتىغا يېتەمدۇ؟ ntntB{t
بېرىپ كۇرمىگەن ئەللەر. X`fb\}~ R(
+ ag_ w}
ئوقنڭ ئاتتى يۈرەككە، I.[Lv7U-
يېنىپ تەگدى بىلەككە. }P'c8$
ئاق پادىشاھ قىلغىنى، v5\5:b {/
ئورناپ كەتتى يۈرەككە. !z1\ #|>
$^_6,uBM[
ئالمۇتاغا« كۆچ» دەيدۇ، 8iTB
بارار يېرىمىز قۇملۇق. )$ h !lAo
راس گېپىنى ئېيتمايدۇ، la}cGZ; p.
كۆزى كۆك،بېشى يۇڭلۇق. 84!Hd.H
h*R w^5,c
قاراخان بىلەن ئاق خان، ):[}NDm C
گېپى بىر ئكەن باشتا. !,dp/5 V
كۆچۇشنى خىيال ئەيلەپ، zE<Iv\Q
كېمە ياسىدۇق قاشتا. d@ >i=l [
e_|Z&
كەتمەيمىز دېگەن بىلەن، 51`&%V{daL
بۇ ئىشقا نېمە چارە؟ [}M!ez
غولجىنى بېسىۋالدى ، Lg~C:BN F
دىلىمىز سۇنۇق پارە. /`l;u 7RD
f@$W5* j
ئېلىدىن چىققان كۇنى، ^;'8yE/
يانبۇلاقتىن قايرىلدۇق. Q #G x o
تۇغۇلۇپ ئۆسكەن يۇرتلاردىن، I8YUq
ئۆلمەي تۇرۇپ ئايرىلدۇق. 1C8xJ 6F
w;gk=<_
كۆچۈپ ماڭغان كۆچمەنلەر، 2 4+
قىلبىگە قاراپ ماڭدى . CNefk$/cR
كۆچمەي قالغان ئادەملەر، xy]O8> b
مانجۇغا قاراپ قالدى. gDVsi
v I I{i
توققۇزتارادىن ئۆتكەندە، D9[19,2 r`
ياماتۇنىڭ تاشلىرى. vt{[_L(h
كۆچۈپ بارغان خەقلەرنىڭ، xeSch?}
قۇرۇمايدۇ ياشلىرى. BVB2$&eJ
M5ZH6X@5
ئۇرۇس ھار ۋىسى دەيدۇ، Tse#{
ئالدى چاقى پەس ئىكەن. +PjTT 6
خەقنىڭ يۇرتدا يۈرۈپ، ;[}OZt
كۈن ئالماقمۇ تەس ئىكەن. Nn[*ox#i
&))d],tJX
كۆچمەنلەر كۆچۈپ ماڭدۇق، Oj c Tu
بالا ـــــ چاقا پىيادە، !0,q[|m
يامان دىمەڭلار بىزنى، <?KPyg2
تەقدىر بىلەن پىشانە. -i`jS_-Cv-
hI:.Qp`r
قۇلۇنلىرى تاي بولدى، Mk}T
يوغان بولدى ئات بولدى. D5lQ0_IeW
يۇرتتا قالغان تۇققانلار، >9{?&#]x
ئەمدى بىزگە يات بولدى. Me .I>7c
^X96yj'?
ئەلنىڭ ئالدى يەتكەندۇر، f!x 9%
يەركەننىڭ بازارىغا. 6$R9Y.s>Z
دۇئا قىلىپ ئۆتكەندۇر، 3ay},3MCV%
خۇنۇقاي مازارىغا. v $]B;;[A
^p3 G T6
بۇ يولدا تولا مېڭىپ، '' nOXl
پۇتۇم قايرىلىپ كەتتى. \4N8-GwZQ
ھارۋىغا چۇشەي دىسەم VhO%4[Jl
ئۆكۈز ئالدىراپ كەتتى. 36=aahXd\
]}v]j`9m%
مىڭ جاپا بىلەن سالغان، C y;UyZ
قالدى باغۇ بوستانلار. T-] {gc
يۇرتىمىزدىن ئايرىلىپ، "`% ,l|D
دىلدا قالدى ئارمانلار. ;u<Ah?w=Z
:{%[6lE^G
UA$IVK&{
MltO.K!
خۇنۇقاي يولىدا تاللار، pA y4%|(
شاخ-شېخىدا مارجانلار. \bARp z?a
خەقنىڭ شەھرىدە ئىشلەپ، #^T`vTD-
ئېقىپ كەتتى بۇ جانلار. nm5DNpHk
?0 6gu1z/
يەركەنتكە بارارمىز دەپ، ozRO:*51
ئەسكى تام ئارا ياتتۇق. ga+,P
ئۆي جايىمىز پۇتكىچە، Vgj#-7bdyi
جاپانى تولا تارتتۇق. lAN&d;NU6Z
@7nZjrH
ئۆسەككە بارارمىز دەپ، .b";7}9{
ئۆسەكچە خىيال قىلدى. "&={E{pQ
يەركەنت دېگەن يەرلەرگە، 2_w pj;E
بارغانلار نېمە بولدى؟ Z,)H f
+ay C 0
ئۆسەككە بارغان خەقلەر، gCg hWg{S
ئەسكى تامنى ئۆي قىلدى. )xcjQkb
ئۇندا خوتۇن ئالغانلار، #2^0z`-\_z
ئەسكى تامدا توي قىلدى. ya2sS9^T[
VrW]|jIu*
&n1Vv_Lb
RFbf2s\t
چىلەك-چىلەك دەيدىكەن، nT|WJ%
قانداك ئىكەن بۇچىلەك؟ W7!Rf7TK
قىش-قىراۋدا« كۆچ »دەيدۇ، Kii@Z5R_?
ئوڭغا تارتمىغان پەلەك. w~6/p
IS8 sJ6")
قارىياغاچ دېگەن يەردە، 4 6v C/
قارىياغاچ تولا ئىكەن. ;X+0,K3c
غېرىبلىق ئەسەر قىلسا، iJOoO"Ai
تۇگىمەس بالا ئىكەن. ;jxX /c
4( , .< #
يېڭى مايۇر يەر بەرمەس، MVM Jl ">
يول ئۈستىنى تەزدۇرمەس. eLT3b6'"?
باشقا قاتتىق كۇن چۇشتى، # >_t[ 9;
بىر خولۇقتىن يەر بەرمەس. Hd4 ~v0eS
XS x!11
قارىسام كۆرۈنمەيدۇ، )2"WC\%
بىزنىڭ ئۆينىڭ ياغىچى. <O) if^
ئېتىزلاردىن يەر تەگمەي، ,h5 FX^
ماكان بولدى تاغ ئىچى. "/O07l1Q<
gRs @T<k2
s'/_0
u j}%S_9
يەركەنتنىڭ يولى دەيدۇ، &B8x0 yi
كۆۋرۈكىدە يوغان تاش. R8.@5g _
بىزنى يۇرتتىن ھەيدىگەن، H(?+-72K X
نىكۇلاي دېگەن باغرى تاش. {JQV~rfh`
ME*zMLoF+
ۋەلى باينى باي دەيدۇ، &4t= Y`]SL
باي قىلسا خۇدا قىلغان. \J~@r1
ئاتمىش مىڭ تارانچىنى، &x.5TDB>%
يۇرتىدىن جۇدا قىلدى. &)Vuh=
IjPt JwW`A
بىز ئېلىدىن كۆچكەندە، qpB8ujj<V
ئالتىنچى ئاي روزا ئىدى. fQf d1=4
بۇنداق ئېغىر كۇنلەردە، P#K T lH
ئاتا-- ئانا بولسىدى. Nk\/ l K\
k_Bz@^J
كۆچمەنچى بولۇپ قالدۇق J.,7d ,
بىللە كىتىلى دوستلار. V ?C a[
ئارىدا قۇنۇپ مېڭىپ، vcp[$-$QGJ
چاپسان يىتىلى دوستلار. {@67'jL
D14i]
كەتمەيمىز دېگەن بىلەن، FHyyZ{"
بۇ ئىشقا نېمە چارە؟ )cRP6 =
زالىملارنىڭ دەستىدىن، :}~B;s0M\
يۈرەكلىرىمىز سەدپارە. #7,;/rtO7
G+W0 X
تۇخۇم كومدۇم ئوچاققا، {b] Ve/\
ئېتىلغاندۇ بۇ چاققا. i{nFk',xX
ئىلىدىكى تۇققانلار، &/]g@^h9
سېغىنغاندۇبۇچاغقا. T.#Vma
~_hn{Ou s
ئالمۇ تاغا بارمايمەن، f-l(H="e
پۇتۇم تولا ئاغرىيدۇ. xa|/P# q
ئېلىدىكى يارىمغا، z !:%Hbh=
ئەجەب ئىچىم ئاغرىيدۇ. G[z 4 $0f
pv ;ZR
يەركەنتكە كېلىپ دوستلار، 1wM~),B8
يار بويىدا كۆپ ياتتۇق. %cFqD& 6
ئەسلى تارتمىغان دەرتنى. Dt\rM SjZ9
يەركەنتكە كېلىپ تارتتۇق. Ym5ji$ !2
/#xx,?~xx0
ئاقتارمىغا ساراي سالدىم، ;{hE]jReH
تاختاي بىلەن ياپتۇردۇم. bAZ x*qE=
كۆچمەي قالغان دوستلارنى، f?|cQ[#t!\
خۇدايىمغا تاپشۇردۇم. p`2w\ P3;)
u[G`_Y{=EM
يار دەردى يامان ئىكەن، g;G]Xi.B}
مەن ئۆرە ماڭالمايمەن. T99\R%
ئېلىدىكى يارىمنى، \GEf,%U<K
ۋاقتىدا كۆرەلمەيمەن. X4{O/G
]p5]n*0X
يار ئارقىسىدىن باردىم ، MWZH-aA(.
قورغاسنىڭ بازارىغا. lbUUf}
يارنى ئەگىشىپ يۈرۈپ، /_.1f|{B
مەن قالدىم سازايىغا. $2'Q'Mx[gd
*p Q'w
يەركەنتنىڭ يولى دەيدۇ، bj$VYS"kY
بىلەتسىز ئۆتەلمەيدۇ. "s.]amC
غۇلجىدا قالغان سىڭلىڭىز، b^q8s4(
غېرىپلىقتىن كېتەلمەيدۇ. +\/1V`
SL ) ope
بېرىپ كۆرمىگەن ئەلنى، 8 LH\a.>
بارماي تۇرۇپ بىلمەيمىز. fs,]%g^
خۇدا نىسىپ قىلسۇن دەپ، Wkj0z ]]?
بىر ئاللادىن تىلەيمىز. V(c>1xLlz
1];OGJuJ2
7I4<Dj
ئېلىدىن كۆچكەنلەرنىڭ ، M,we9];N
دەردى بار ،پىراقى يوق. V7(-<})8
ئەرۋاھ تەلمۈرۈپ قالدى، b9RJ>K
يىپيىبار،چىراغى يوق. P1qQ )-J
K=N8O8R$y
يۇقرىلاپ بېرىۋېدىم، [!ilcHE)
ئۇسساپتۇ باينىڭ باغلىرى. des.TSZ
ئولتۇرۇپ يىغلاۋېدىم، Dt:NBN
سېرىلدى كۆچمەن داغلىرى. T%]@R4z#q
8D G P A
كۆرەدىن چىققان ھارۋا، noZ!j>f{@l
يان بۇلاققا ياماشتى. kca#ssN
مەن يۇرتۇمنى ئويلىسام، fLg:+Ue<B
كۆزۈمگە يىغا ئولاشتى. Ia j` u
dR!x)oO=
يەركەنتتىن ئۆتۈپ ئوسەك، 3$4I
ئۆسەكتىن ئۆتۈپ تۇرگىن. 2sYz$ZGC"#
بۇ زۇلۇمنى سەن سالدىڭ، 4}-G<7*
ئاخىرى ئۆزۈڭ كۆرگىن. zNM*xP gS
L KLLBrm:
?{%"v \w
qOflvf
ئالمۇتا دېگەن شەنىڭ، V ;"Rp-`^
ئالمىسى تولامىكىن؟ ^qLesP#
جانغا پاتتى غېرىپلىق، l[^0Ik-G
كەلمىسەڭ بولارمىكىن. z.;!Pj
Z + _xX
بىز مازارغا يەتكەندە، <Qt9MO`a
چۆپ قالىدۇق ئوچاققا. =R)w=ce
جاڭجۇن قوغلاپ چىقاردى، S a@T#%oU
يۇرت بىلگەندۇ بۇچاققا. X6=o v m
vy-q<6T}:p
غۇلجا دېگەن شەھرىمىز، <fHN^O0TS
ئېسىمىزدىن كەتمەيدۇ. l Ymxd8
غۇلجىدىكى دوستلاردىن، ;*hVAxs1
نىمىشقا خەت كەلمەيدۇ. a:;7'w'
OI kjO}/7
قارىغاي يوپۇرماقى، = ?BhtW
ياپيېشىل بولارئىكەن. !?lvmq
ئۆز يۇرتىدىن ئايرىلسا، >!%+9@ a}
خۇيمۇ دەرت بولار ئىكەن. _#cM vl k
0O>M/ *W
=R Z PDu
|nm}E _
ئالما ئاتتىم دەرياغا، +3sbpl2}
لەيلىۋېلىپ چۆكمەيدۇ. !yr4B "kz
قېرىنداشنىڭ ئوتلىرى، IusZY B
يالقۇنجايدۇ ئۆچمەيدۇ. #f%fY%5q
Bsha)<
گۈلنى تەردىم ھويلامغا، unKl5A[h
قىسقىلى قىزلار قېنى؟ r ;"D >IM\
تىزىپ قويدۇم نان يېقىپ، mSvSdKKKlI
يىگىلى بالىلار قېنى؟ 4jGN:*kZ
g^x=y
بۇيولدا تولا ماڭدىم ، 2`j{n \/
بۇ يوللار مىنىڭ يولدىشىم. `'>~(8&zE
ھېرىپ-ئېچىپ كەلگەندە، }q'IY :r
سۇ بەردى بىر قولدىشىم. z>iXNwz"?
G 9 (*F
خويمۇ خا بولۇپ كەتتۇق، Yl lZ5<}
ياقا يۇرتلاردا ئىشلەپ. "\T-r 2
يار خالتا ئەۋەتىپتۇ، Q672iR\#)
«يىىسۇن دەپ توقاچ چىشلەپ». GQk/ G0*&
,4`Vl<6
B$YoglEW:
@$ Nti>
كىچىك بالىلار ئوينايدۇ، 7SH3 k=x
تال چىۋىقنى ئات ئېتىپ. FG+pR8aA$
كۆچمەن بالىلار يىغلايدۇ، D`!Bj hlW
ئۆز يۇرتىنى ياد ئېتىپ. <#57q%
| 4}Y:d
كېلىمەن ئۇزۇن يولدا، J Eo;F x]
مەن كەينىمگە قايرىلىپ. n1JV)4Mv
قارىماس ئىدىم ،دوستلار، V*fv>f:Yv
ئاتام قالدى ئايرىلىپ. oF]]Pl{W
&4} =@'G@
قىلبىدىن شامال چىقسا، :[( % 4se
دەرەخ ئىگىلەي دەيدۇ. cN?/YkW?]
يۇرتۇمنى خىيال قىلسام، [kqtkgK$j2
ئوپكەم ئۆرۈلەي دەيدۇ. %C qp88 ]
%kop's&?C
ئاخشىمى قاراڭغۇدا، 8q{|nH
كۆرىنەر چىراغ ئوتى. 1:^Xd ~X
كەڭ يايراپ يۇرەي دىسەم، pg7~%E4
قورقىمەن خەقنىڭ يۇرتى. w|S b`eR
dL 'oKh,
,"gPd!HD (
5VOw}{Pt
ئېلىدىن چىققان يىگىت، %~M* <pN
تونڭ بار تۇگمىسى يوق. <dD!_S6@,
بېشىغا گۈل قىسىپتۇ، ]L#c <0
ەۇلى بار غۇنچىسى يوق. e/:? 9
k;t G-~\d
كەچ كېرىپ تاڭ ئاتمايدۇ، x=7: D
بىز بىلەن قېرىشقاندەك. =_C&lc"
يۇرتىمىزدىن ئايرىلدۇق، 2/V%jS[4#y
لاچىن سوققان توشقاندەك. `f&::>5tD
_,(s
قارىساڭ كورۇنمەيدۇ، XPMUhozV
يۇرتىمىز-ئاۋرال تېغى. {X?1}5ry
ئەجەپمۇ يامان ئىكەن. +8?18@obp
تىرىك ئايرىلىش دېغى. *Us}E7/"'
8VQ!&^9!U#
جىڭلاپ بەرگەن ئۇنىدىن، &gS-.{w "
ئېتىپ ئىچىمىز ئاشنى. ,@;|+C
خۇدا بۇيرىسا كۆرەرمىز، T>(X`(
ئاتا-ئانا قېرىنداشنى. >S } X)4
7.G"U
زالىم بەگلەر يول بەرمەس، 4l*cX1!
يول ئۈستىدە تۇرغۇزماس. )_j(NX-C:
باشقا قاتتىق مۇڭ چۇشتى، 3p HI+a
بەش خولۇقتىن يەر تەگمەس. d ]|K%<+(
kGnT4R*E
چۆللەرگە چىقىپ كەتسەڭ، uc"%uc'
چۆلنىڭ بورىسى باردۇر. H 6nH
«كۆچ-كۆچ»بولغان ئەللەرنىڭ، G^h:#T
قېرى چۆرىسى باردۇر. K0v S
=c,7 uB
قوپسام سەھەر بولۇپتۇ، vc 3r [mT
ئىچىم غەمگە تولۇپتۇ. 5Zhl@v,L%
بۇ«كۆچ-كۆچ»نىڭ دەردىدە، vY .VFEP/
يۇرتۇم ۋەيران بوپتۇ. bnvY 2-O6
Z 369<
بىرىنىڭ ئاتىسى ئۆلگەن، YE*|KL^
بىرىنىڭ ئانىسى ئۆلگەن. ->IZZ 5G<
نەچچىلەپ زامان ئۆتتى، L|(U %$
بۇ ئىشلارنى كىم كۆرگەن. rk;]7Wu
;{R;l F,
ئەل ئاغىنە خوش ئەمدى، qvWi;
خۇدايىمغا ئامانەت. Hc|cA(9sh9
جېنىمىز ئامان بولسا، n?D/bX p
كۆرىشەرمىز سالامەت. a\,V>}e
مەنبە:ئۇيغۇر خەلق تارىخى قوشاقلىرىدىن نەمۇنىلەر ناملىق كىتاب pJl/d;Cyrb
w<]-~`K
