ئانا تىلىم، زەر تىلىم

bardax

	ئانا تىلىم، زەر تىلىم (روزى سايىت)               تىل ئالاقە قورالى، تىل قەلبنىڭ ئەينىكى، تىل ئادەمنى، ئالەمنى باغلاپ تۇرغان زەر رىشتە، تىل خەزىنە، تىل ھېكمەت، تىل مۇھەببەت كۆۋرۈكى، تىل ھايۋاننى ئىنسانغا ئايلاندۇردى پەرۋىشتە. تىل نادانغا پەم بېرىپ، تىل زۇۋانغا تەم بېرىپ، ھاياتلىقنىڭ ئابادى مېھىر تاپتى سۆيۈكتە، شۇڭا ھەر بىر قەۋمچۈن مەيلى كىچىك-چوڭ بولسۇن، ئانا تىلى-ئۆز تىلى شۇنچە ئۇلۇغ، بۈيۈك_تە...! ئۇيغۇر تىلى ئۇۋاق تىل، ئۇيغۇر تىلى ئوماق تىل، سەككىز مىليون بۇلبۇلنىڭ ئاشۇ تىلدا ناۋاسى. ئۇيغۇر تىلى كىچىك تىل، ئەمما تاتلىق چۈچۈك تىل، مەن شۇ تىلنىڭ شەيداسى، مىراسخورى_ھەغداسى. ئۇ_ئانا تىل، ئانامغا ئانىسىدىن يادىكار، مەن بۇ تىلنى ئۆگەنگەن زاكامدىكى چاغلاردا. ئاشۇ ئانا تىل بىلەن ئوۋلاپ جانان مەيلىنى، پاراڭلاشقان، سىرداشقان ئالمىزارلىق باغلاردا. بوۋام مۇشۇ تىل بىلەن يۈرىكىمگە پىچىرلاپ، ۋاپادارلىق، مەردلىكنىڭ مىزانىنى بىلدۈرگەن. ئوغلۇم، قىزىم ھەر كۈنى تۇمۇچۇقتەك ۋىچىرلاپ، ھاياجانغا چۆمدۈرگەن، مۇرادىمنى كۈلدۈرگەن. مۇشۇ تىلدا نەۋائىي كىيگەن ناۋا تاجىنى، شا مەشرەپنى مۇشۇ تىل ئېرىشتۈرگەن شەرەپكە، يۈسۈپكە "خاس ھاجىپ"لىق ئاتا قىلغان مۇشۇ تىل، مەھمۇد بوۋام شۇ تىلدا دەرس ئۆگەتكەن ئەرەبكە. مەن شۇ ئانا تىل بىلەن پەرۋاز قىلىپ ئىجادتا، زىمىستاننى لەنەتلەپ، تاڭغا مەڭىز_يۈز ياقتىم. كۈلسە يۇرتۇم تەڭ كۈلدۈم، ئەل يىغلىسا ياش تۆكتۈم، بىللە كۆيدۈم ئوتىدا، سۇلىرىدا تەڭ ئاقتىم. مەن شۇ ئانا تىل بىلەن باغاشلىدىم باھارنى، گۈل_چىچەككە پۈركەنگەن چىمەنلەرنى ئارىلاپ. مەن كۈلىمەن، قەۋمىمنى كۈلدۈرىمەن قەلەمدە، تىلغا ئۈنگەن ھارام شاخ، كۆتەكلەرنى پارىلاپ! شۇڭا دەيمەن: ئۆز تىلىم، گۆھەر تىلىم، زەر تىلىم، بوپقالغىنى ئۇششاق تىل ئەمەس ھەرگىز ئىللىتى. زەررە كىچىك، ئاتوم شۇ زەررىلەردىن تۈزۈلگەن، مېنىڭ تىلىم ئاشۇنداق_ئاتومچە بار قىممىتى !!! يېڭى ئەسىر غەربنى كەڭ كۆلەمدە ئاچماقچى، بۇ ئېچىشتىن دىيارىم كەلمىش چوقۇم جەۋلانغا. قاتناشمىسا ئانا تىل رىقابەتلىك "ئېچىش" تا، تەستە كەلگەن بۇ پۇرسەت يېتەلمەيدۇ ئارمانغا. ئەي تەڭرىتاغ پەرزەنتى، ئۇزۇن سەپەر كارۋانى، سىيپىماقتا مەڭزىڭنى تاڭنىڭ مەيىن ساباسى. مۇھەببەتلىك باغاشتا كۈلۈپ، يايرا، ياڭرىسۇن، سەككىز مىليون شاد دىلنىڭ ئانا تىلدا ناۋاسى! مەنبە: مىللەتلەر نەشرىياتى "جەزبىدار گۈلدەستىلەر"   ( 2 -قىسىم )

maxal20

	تولۇقسىزدا يادلاپ كەتكەن مۇشۇ شېئىرنى.... ئوقۇپ شۇ چاغلار ئېسىمگە كېلىپ قالدى دېسە... تىل مىللەت مەۋجۇدلىقىنىڭ ئىپادىسى

مۇبارەك

	ئابدۇقەييۇم ئىمىن مەكتىپىمىزگە كەلگەندە مۇشۇ شېئىرنى دىكلىماتسىيە قىلىپ بەرگەنتى، شۇنداق ھاياجانلانغان ئىدۇق، ھېلىقى دىكلىماتسىيىنىڭ پەيزىلىكى...شېئىرنىڭ قىممىتىنى تېخىمۇ يوقىرى كۆتۈرگەنىدى. ئانا تىلىم، سۆيگەن تىلىم، يۈرىكىمدىن كۆيگەن تىلىم. خەلقىمىزنىڭ مېھرى سىڭگەن، ماڭا بىلىم بەرگەن تىلىم...

danixman

	ھەقىقەتەن ياخشى يىزىلغان جۇمۇ .

dilhux2

	تىمىڭىز بىر شېئىرنى ئەسلىتىپ قويدى . مەيلى قايسى تىلدا زوق ئالسۇن ھەركىم، مىنىڭ ئۆزتىلىمغا جىنىم مىڭ پىدا . ئەگەر ئانا تىلىم يوقالسا ئەتە، مەن بولاي بۇگۈنلا جىنىمدىن جۇدا.

uqmas

	ئانا تىلىم ئانا تىل بىلگەن كىشىنىڭ ئىززىتىنى قىلغۇم كېلۇر ، ئانا تىلنى ئاغزىدىن ئالتۇن بېرىپ ئالغۇم كېلۇر .   بۇ ئانا تىل بولسا گەر ئامرىكا بۇ ، ئافرىقىدا ، سەرپ ئېتىپ مىڭلارچە تىللار ، ئاندا مەن بارغۇم كېلۇر . ئەي ئانا تىل،بىزگە سەن ئۆتكەن ئۇلۇغلاردىن نىشان ، سەن بىلەن روھى زېمىندا ئىپتىخارلانغۇم كېلۇر . بىر قىلىچ بەرسە خۇدا << كەس!>> دەپ ئۇنىڭغا بۇيرىسام ، ئۈزسە خەلىقنىڭ بوينىدىن خارلىق كىشەن،زەنجىرىنى . گەر خارابكەن ئەل ،ۋەتەن،كاللامنى ئۈزسۇن ئۇ قىلىچ ،      كۆرمىسۇن شەۋقى كۆزى قۇللۇقتا ئەل تەقدىرىنى .    ___  قۇتلۇق ھاجى شەۋقى

elif

	ئانا تىلىم (نەسىر) رۇقىيە ئابلىز ئانا تىلىم-ئانامنىڭ تىلى، بىباھا مىراستۇر .ئۇ، ئۇلۇغ ئالىم يۈسۈپ، مەھمۇدنىڭ تىلى، ماڭا دۇنيانى تۇنۇتقان، ئادەم بولۇشنى ئۆگەتكەن "قۇتاد بىلىگ"، "تۈركىي تىللار دىۋانى"نىڭ تىلى... ئاھ ئانا تىلىم، بۇزرۇكۋار تىلىم، سەن بولغاچقا ئالدىم مەن بىلىم، سېنىڭ بىلەن يۇرۇغان دىلىم. سېنى تەرىپلەشكە سۆز يەتمەس، ئۇلۇغلىقىڭغا، سەلتەنىتىڭگە ئەسلا سۆز كەتمەس... مانا، مەن مۇشۇ شاھانە تىل بىلە بىلىم دېڭىزىغا شۇڭغىغان، سۆزلەر كانىدىن جاۋاھىرلارنى سۈزگەن تەڭرىتاغنىڭ بىر غۇنچىسى، گۈزەل كېلەچەكنىڭ قۇرغۇچىسى، ۋەتەن، ئەلنىڭ ئۈمىدىمەن. مەن مۇشۇ تىلىم بىلەن ئىلىم داۋانلىرىدىن ئېشىپ، ئۇلۇغۋار غايەم ئۈچۈن زوق-شوقى قايناپ –تېشىپ، ۋەتەن باھارىنىڭ جەننەت كەبى گۈزەل مەنزىرىسىگە ئوتلۇق قوشاقلارنى تۆكۈۋاتقان تالماس كۈيچى بۇلبۇلىمەن. مۇشۇ ۋاقىتتا مېنى خۇددى بۇلبۇلدەك خەندان ئۇرغۇزغان شادلىقىمنى ئىپادىلەشكە يېتۈك بۇ ئېسىل تىلنى مەڭگۈلۈك مىراس قىلىپ قالدۇرغان يۈسۈپ بوۋام بىلەن مەھمۇد قەشقەرى بوۋاملارغا ئوخشاش ئەجدادلارنى چەكسىز ھۆرمەت بىلەن ياد ئەتمەي تۇرالايتىممۇ ؟ جاھاندا ئادەمنىڭ ئۆزىنىڭ ئوي-خىياللىرىنى ئۆز تىلى بىلەن باشقىلارغا يەتكۈزۈپ بېرەلىشىدىنمۇ بۈيۈك ئپتىخار بولامدۇ؟ ئاھ ئوغۇز سۈتتەك تېتىملىق تىلىم، ئانا دېسەم ،ئانا تىل دېسەم، باھار مەۋسۈمىدە يايرايدۇ دىلىم!...

elif

	ئانا تىلدىن ئايرىلسام مۆمىنجان ھەمرايېۋ (قازاقستان ) مەيلى مۈلكۈم ھەم مېلىمدىن ئايرىلسام، مەيلى بارار مەنزىلىمدىن ئايرىلسام، مەيلى تۈندە مەشئىلىمدىن ئايرىلسام، ياق !ئۆلىمەن ئانا تىلدىن ئايرىلسام. رازىمەنكى كىچىشكە ئۆز بەختىمدىن، مەنسەپ-ئابروي،تاجۇ-تەختىمدىن، ئۆرتىنىپ كۈل بوپ كىتىمەن تەكتىمدىن، ئانام بەرگەن ئانا تىلدىن ئايرىلسام. تىلىڭدىن كەچ دەپ كىملەردۇر ئەگەردە، كۆمىۋەتسە مىنى تىللا يۇ - ھەم زەرگە، ئانام بەرگەن سۈت ئايلىنار زەھەرگە، قازا يىتەر ئانا تىلدىن ئايرىسام. ئانا تىلسىز ماڭا دۇنيا يالغاندەك، تىلىمنى دۇشمەن يۇلۇپ ئالغاندەك تۇيۇلىمەن ئۆزەمگە بىر ھايۋاندەك، ئادەملىكىم ئاناتىلدىن ئايرىلسام! ئۇنۇتسام گەر ئانا تىلنى بىرزامان چايان بولۇپ چاققاي مىنى پاك ۋىجدان. ئاچ-زار قالغان كەبى كۆرمەي ئاپئاق نان، كۈنۈم پۈتەر ئانا تىلدىن ئايرىلسام .

elif

	ئانا تىلىم جان تىلىم جەنابىي ھەق ياراتقاندا تەڭ يارالغان تىلىم سەن ، ھەمدە جانۇ ــ جىسمىمگە قاندەك تارالغان تىلىم سەن . زۇۋانىمنى ئوغۇز سۈتى بىرلە ئاچتىم ئۇيغۇر بوپ ، ئۆمۈرلۈككە ساداقەتكە خاس قارالغان تىلىم سەن .      نامىم ئۇيغۇر !                 ۋە شۇڭىمۇ تىلىم مەڭگۇ ئۇيغۇرچە ئەلمىساقتىن مۇقەددەس ۋە ئۆز ئاتالغان تىلىم سەن !!! ھىچ كىمنىڭ يوق ھەققى شۇڭا قوللانمايسەن دېيىشكە ، كەلسىمۇ باشىمغا قىلىچ قاچمايدىغان تىلم سەن . گەر چېپىلسام شېھىتتۇرمەن جەنابىي ھەق ئەمرىچۈن ،    ماڭا شۇنچە ئالىي شەرەپ نىشانلىغان تىلىم سەن . سېنىڭسىز جىسمىممۇ جانسىز ، روھىممۇ مۇتلەق جانسىز ، سەنسىز كۈنۈم جانغا زۇلۇم !                            كۈيلەيدىغان تىلم سەن !     بايرىغىم سەن !            بارلىغىم سەن !                  يارىغىم سەن !!                               ئانامسەن !!!    سېنى تاشلاش مۇناپىقلىق !!!                     قوغدايدىغان تىلىم سەن !!!    تىل دېمەك ــ مىللەت دېمەك ، گەر تىل يۇقالسامىللەتمۇ... ! يىمىرىلمەس بۇ ھەقىقەت !                          ياشايدىغان تىلىم سەن!!!    تىل دېمەك _ مىللەت دېمەك  ، گەر تىل يۇقالسا مىللەتمۇ .....!    جاننى تىكىپ قانلار كىچىپ قوغدايدىغان تىلىم سەن   !!!      غەيرى تىلغا خۇشتار بولماق ــ قاغا يانتاق سۆيگىنى ، سەن گۈلۈمسەن بۇلبۇل كەبى سايرايدىغان تىلىم سەن !    سەن گۈزەلسەن،سەن شىرىن سەن، ــ قىممىتىڭگە سۆز يەتمەس !    نامىڭ بىرلە تا ئەبىدى يايرايدىغان تىلىم سەن .    نەچچە مىڭ خىل تىل بىلىشتە كامالەتكە يەتسەممۇ ، پەخىرلىنىپ چاڭ چاڭ چاڭ سۆزلەيدىغان تىلىم سەن ! شۇنچىۋالا قەدىرلىكسەن جاندىن ئېزىز ئانامدەك ،    جەنابىي ھەق رىزاسىنى كۆزلەيدىغان تىلىم سەن .     نىمە ئۇ گاھ ئىنگىلىزچە گاھى رۇس ۋە باشقىچە ... !    تا ئەبىدى پاكلىغىڭنى ساقلايدىغان تىلىم سەن !    نومۇسسىزلىق ، ۋىجدانسىزلىق ئانا تىلدىن چەتنىمەك ، دۇنيا ئالتۇن تارتۇق قىلسا ئازمايدىغان تىلىم سەن . ھەيرانىمەن ، ۋەيرانىمەن بىچارە نادانلارغا ،    بۇ دۇنيادا نەدە بۇلاي ئارزۇلايدىغان تىلىم سەن ! شۇم رەزىللەر جۆيلىشىدۇ ، ــ كارغا كەلمەس ، يوق قىلىپ ، نى نى قىسمەت ۋە ھىكمەتلەر تولۇپ ــ تاشقان تىلىم سەن !     نىمە دىگەن ناھەقچىلىق ! ــ دەرس مۈنبىرى ساڭا تار ! چۈشەنسىچۇ ! ـــ مەرىپەتتە ئۇستاز بولغان تىلىم سەن !    سېنى چەكلەش ، سېنى يەكلەش ــ پىر ــ ئۇستازغا ھاقارەت ! نادانلىقنىڭ زەربىسىدىن ساقلايدىغان تىلم سەن . تارىخ ئۆلمەس ، بەلكى شاھىت ! ــ مىسلى شەرەپ - شانىڭغا ، ئالەمگە نۇر ، پاسىۋان بوپ داڭ چىقارغان تىلىم سەن !    ــ ئەۋۋەلى ئىڭڭە بىلەن دۇنياغا كەلگەندىن بېرى ، ئىنسانچە ياشاش يۇلىنى خىتاپ قىلغان تىلىم سەن ! سەن بىلەن ئىلىم ــ بىلىمدە دىلى يۇرۇپ ئالەمچە ،    قانچىلاپ ئالىم ، زىيالى داۋان ئاشقان تىلىم سەن .        ئەنە مەھمۇت ، يۇسۇپ ھەمدە لۇتفى ناۋايى ، ... لارنىڭ ،    كىتابىغا جان ، گۈزەللىك بېغىشلىغان تىلىم سەن .    مۇندا گۇننار يارىڭ ( شۋىت ) ، گابائىن خان( نېمىس ) مۇ ،    ھەيران بولۇپ ھىكمىتىڭدىن ئالقىشلىغان تىلىم سەن .    تېخى گابائىن ساڭا زەپ ئاشىقلىقتا ، خوشلۇقتا ،    ئۆمۈر بۇيى ساڭا ئاتاپ كىتاپ يازغان تىلىم سەن .        بەلكى پۈتكۈل ھاياتىنى بېغىشلاپ بىرلا ساڭا ، توي قىلماستىن كۆز يۇمۇشقا ئىلھام بولغان تىلىم سەن . شۇنداق !         ئالىم سېنى سۆزلەر ، تارىخ بىلگەن نوچىمۇ ! كۈيلىمەككە ، سۆزلىمەككە زەپ ياراشقان تىلىم سەن ! بۇ ھەقىقەت ! ــ بىلگەن بىلۈر قەدىرىڭنى جان تىلىم ! بىلمىگەن شۇم نائەھلىلەر تۆھمەت قىلغان تىلىم سەن ! ۋەلىكىن كارۋان كېتىدۇ ، ئىتلار قاۋاپ قالىدۇ ،    ئىلىم سۆيگەن ھەقىقەتچى ھۆرمەت قىلغان تىلم سەن !    |    چۈشەنگەچ مەن بۇ مۇبارەك قىسمىتىڭنى جان تىلىم ، بۇرچۇم بىلىپ تۇنۇتۇشنى قەلەم ئالغان تىلىم سەن .    شۇڭىمۇ يىل يەتتى ئونغا يىراق قىرلاردا ھامان ، قىنالساممۇ بۇشاشمىدىم ، ئوتنى سالغان تىلىم سەن . ــ  ئوتقا مەپتۇندۇر سەمەندەر ، لاۋا ئوت بەختىدۇر ھەيھات ! شۇنچە تارتتىڭ مىھرىمنى سەن !                         ياشنايدىغان تىلىم سەن !    ياشا !    ياشا !!        مىڭلاپ ياشا !!!                  پاياندازىڭ مەن سېنىڭ ! كۆزۈمنىڭ گەۋھىرى كەبى ئاسرايدىغان تىلىم سەن !    بۇ ئاللاھىم بېغىشلغان پاك ئەقىدەم ، ۋەزىپەم ، زەررىچىلىك تەتۈر باقسام بولمايدىغان تىلم سەن .    يازىمەن شۇڭا كىتابىم ، ۋەلىكىن كۆپ خىجىلمەن ، تەسۋىرىڭنى مىڭ يىل يازسا پۈتمەيدىغان تىلىم سەن !        خەيرىيەت ، كۆپ سۆيۈنۈشتىن تۇتالمىدىم ئۆزۈمنى ،    شۇڭا جاننى مەرت ــ مەردانە پىدا قىلغان تىلىم سەن .    كۆرۈپ باققاي ئېزىز خەلقىم ، ئىلھامىمۇ بوپ قالار ،    شۇ ئارماندا ئاللاھقا كۆپ نىدا قىلغان تىلىم سەن . سېنى شۇنچە سۆيىمەن ئەي ئانا تىلىم جان تىلىم ! سۆيگۈ گۈلزارىدا بۇلبۇل خەندان ئۇرغان تىلىم سەن !!!                   ئاپتورى   ــــ ئابدۇل قۇددۇس ئابدۇل ھافىز

otyak

	جان تىلىم _ ئانامنىڭ تىلى ( مۇخەممەس )    ئانام دەپ تىل چىققان ئانامنىڭ تىلى ، دىلىمغا ئورنىغان ئۇيغۇرنىڭ تىلى ، ئانام دەپ، دادام دەپ ئۆتىمەن ھىلى ، ئۆتمۈشتىن ھازىرغا مىللەتنىڭ تىلى ، ھازىرمۇ جان تىلىم _ ئانامنىڭ تىلى . كۇرمىڭلاپ مەنا بار تىلنىڭ ئىچىدە ، ئانا تىل مۇقەددەس ئەلنىڭ ئىچىدە ، جويلىسەم ئاھ، شۇ تىل يەنە كىچىدە ، يۈرەكنىڭ ئەڭ چۇڭقۇر باغرى ئىچىدە ، ئۇيغۇرنىڭ تىلى ھەم دادامنىڭ تىلى . تىل بىلىش ئۇلۇغ ئىش، ئۆگەن ئۇيغۇرۇم، ئانا تىل بىلمىسەم غۇۋا ئويلۇرۇم ، ئىسىڭدە بولسۇنكى ساڭا دەپ قويدۇم ، لىكىنزە ناداندىن ئەسلا مەن تويدۇم ، ئانا تىل كەلگۈسى بالامنىڭ تىلى . تىل ئاساس ، تىل مەنا ، ئۇنۇتما بالا ، ئەدەبسىز سۆزڭ تىلى ئۇ ئۆگەنمە چالا ، سەن ئەلگە ئەۋلادقا كەلگۇسى دادا ، گەر بولساڭ ساۋاتسىز بولىسەن چالا ، تىل بىلىش شەرەپلىك، ئانامنىڭ تىلى . ئۆز تىلنى بىلمىگەن ناداننىڭ ئىشى ، ئۆگەنسۇن زەن قويۇپ ئەركەك ھەم چىشى ، ساقلىسۇن گۆھەر ئۇ- قىرى ھەم يېشى ، بۇ تىلسىز ئوڭ بولماس ھەم كۆرگەن چۇشى ، چۇنكى ئۇ سىڭلىمنىڭ ، ئاكامنىڭ تىلى . ئانا تىل ھالالدۇر يىگەن نېنىمدىن ، كەمسىتسەڭ جان چىقار ئەزىز تېنىمدىن ، سۆزلەيدۇ بىر ئۆمۈر ھايات تىلىمدىن ، ئانا دەپ ئۆتىدۇ ھىلىھەم تىلىمدىن ، چۇنكى ئۇ ئانامنىڭ ، ئاۋامنىڭ تىلى . ئاپتۇرى: يۇسۇپجان سابىر ئوتياق