ئىدىقۇت پادىشاھلىغى دەۋرىدىكى شېىرلاردىن نەمۇنىلەر

pantikin0999

	ئىدىقۇت پادىشاھلىغى دەۋرىدىكى شېىرلاردىن نەمۇنىلەر ( << بۇلاق >> 1981 - يىل 2 - سان )         نەشرگە تەييارلىغۇچىلار؛                   گىڭ شىمىن،   تۇرسۇن ئايۇپ نەشرگە تەييارلىغۇچىلاردىن: ئىدىقۇت پادىشاھلىغى غەربىي - جەنۇبىي ئۇيغۇرلار مىلادى 9 - ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىلىرىدا تۇرپان ئويمانلىقىنى مەركەز قىلغان ھالدا قۇرغان دۆلەت بولۇپ، ئۇنىڭ ھاكىمىيەت ھاياتى 13 - ئەسىرنىڭ باشلىرىغا قەدەم داۋام قىلغان. پادىشاھلىق ئەڭ گۇللەنگەن دەۋرلەردە ئۇنىڭ تەسىر دائىرىسى قارا شەھەر، كۇچارلارغا قەدەر كېڭەيگەن. ئىدىقۇت پادىشاھلىقى دەۋرىدە شانلىق ئىدىقۇت ئۇيغۇر مەدەنىيىتى شەكىللەنگەن. ئىدىقۇت شېىرلىرى مانا شۇ دەۋردە بارلىققا كەلگەن بولۇپ، بۇ شېىرلار جۇڭگو ۋە پۇتۇن دۇنيا مىللەتلىرىنىڭ مەدىنىيەت غەزنىسىدە نۇر چاقناپ تۇرىدىغان مىللى مىراسلارنىڭ مۇھىم بىر تەركىۋى بولۇپ ھېساپلىنىدۇ. ئىدىقۇت شېىرلىرى سان جەھەتتىن كوپ بولۇپ، ئۇلارنى ئىخلاس بىلەن رەتلەشكە توغرا كېلىدۇ. شېىرلارنىڭ كوپ قىسمى ئەينى زاماندىكى شائىرلار تەرىپىدىن ئىجات قىلىنغان ياكى رەتلەنگەن بىر قىسمى بولسا باشقا تىللاردىن تەرجىمە قىلىنغان. بۇ شېىرلار ئاساسەن باش قاپىيىدە يېزىلىپ، ئاياق قاپىيە ۋە بوغۇم تۇراقلىرى ئانچە ئېتىۋارغا ئېلىنمىغان. شېىرلار يېزىلغان دەۋرى، تۇرلىرى ۋە ئۇسلۇبى يېقىدىن ئالغاندا ناھايىتى قىممەتلىك ماتىرىيال بولۇپ، ئۇ ئۇيغۇر شېىرىيىتىنىڭ تەرەققىيات تارىخىنى ئۇگىنىش، ئۇيغۇر يازما ئەدىبىيات تىلىنىڭ ئوزگىرىش، تەرەققى قىلىش جەريانىنى تەتقىق قىلىش ھەمدە ئۇيغۇر تارىخىغا دائىر بەزى تەپسىلاتلارنى يورۇتۇشتا ئىشەنچىلىك ئاساس بولۇپ خىزمەت قىلىدۇ. بىز خەلق مەدىنىيەت يادىگالىقلىرىنى خەلق بىلەن يۇز كورۇشتۇرۇش مەقسىدىدە، شۇنداقلا كەڭ ئىجتىمائى پەن خادىملىرى تەتقىقاتتا پايدىلانسۇن ئۇچۇن، نەچچە ئون يىللاردىن بۇيان چەتئەل ژورناللىرىدا ئېلان قىلىنغان ئىدىقۇت شېىرلىرىنىڭ بىر قىسمىنى تاللاپ، بۇ شېىرلارنىڭ ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلىدىكى نەسرى تەرجىمىسىنى ئىشلەپ چىقتۇق.                                  1 - دالا  ناخشىسى                            شۇنداق ئورۇنلاردا        ئەسلىسى:                       1. ئالقۇزۇ تۇرۇر قات - قات تاغدا                          ئامىل ئاغلاق ئارانياتاندا                          ئارتۇچ سوگۇت ئالتىنتا                          ئاقار سۇۋلۇقتا                         ئامرانچىغىن ئۇچداچى قۇشقىئالار                         تىرىنلىك قۇۋراغلىقتا                         ئاتقاغىسىزىن مەنگى تەگىنگۇلۇگ ئول                        ئانى تەگ ئورۇنلارتا        تەرجىمىسى:                        قاتار كەتكەن قات - قات تاغدا،                        تىنىچ راھەت ئارانياتاندا(1)                        قارىغاي، ئارچا ئالدىدا،                        ( شاقىراپ ) ئاققان سۇ بويىدا،                        شاتلىقتا ئۇچقۇچى قۇشلار،                        يىغىلىدىغان قۇرۇقلۇقتا،                        غەم - ئەندىشىسىز ( كىشىنى ) شاتلاندۇرىدىغان                        شۇنداق ئورۇنلاردا.       ئەسلىسى:                      2. ئچ تەرىڭ قات بۇك تاغدا                         ئىركەكى سوكى ئارانياتاندا                        ئىدىزتىكىن قايالىق باسقۇقلۇغ ئەرىپ                       ئىدىز تىكىسىزدە                       ئمىرت چوغۇرت سوگۇت ئاراسىنتا                       ئنچگە - كىئە سۇۋ قىدىغندا                      ئىلنمەكسىزىن ديان ئولۇرغۇلۇغ ئول                      ئانى تەگ ئورۇنلارتا     تەرجىمىسى:                     كەتكەن قات - قات بۇك تاغدا،                     قەدىمىي ئارانياتاندا                     ئىگىز، تىك قىيا ئاستىدا                     ( ھەممە يېرى ) جىمجىتلىققا چوككەن،                    ئىرماش - چىرماش ئورمانلىقتا،                   يىڭىچكە سۇ قىرىدا،                  تىنچ، خاتىرجەم ئولتۇراقلىشىشقا لايىق                  ئاشۇنداق ئورۇنلاردا. (1) ئارانياتان - سانسىكىرىت تىلىدىن كىرگەن سوز بولۇپ، ئورمان دېگەن مەنىدە.   بۇ شېر پارچىسى ھازىر ئەنگىلىيەدىكى ئۇلۇغ برىتانىيە مۇزېيىدا ساقلىنىۋاتىدۇ، ستەيىن دۇڭخۋاڭدىن قولغا چۇشۇرۇۋالغان قەدىمكى ئۇيغۇر تىل - يېزىغىدىكى شېىرلار توپلىمىدىن ئېلىندى. نومۇرى ئور 8212 (108 ). 1 - بەت.                 2. مەدھىيىدىن پارچە(1) 1.  ئەسلىسى:"                كوك بورىتەگ سىنى بىرلە يورىيىن                قارا قۇزغۇندەك تۇپراق ئۇزە قالايىن                ئىگكە كومۇرى                بىلەگۇ كە يارىيەگ بولايىن                     تەرجىمىسى:               كوك بورىدەك(2) سەن بىلەن بىللە ماڭاي،               قارا قۇزغۇندەك تۇپراق ئۇستىدە قالاي،               ئاغرىققا داۋا كومۇردك؟               بىلەيگە سۇرمە بولاي 2. ئەسلىسى:               ئەركلىگە ئۇلۇغ ئىلىگىمىز ئەرۇرسز               ئالتۇنچا توممىش               توملۇنچا توممىش               قۇتلۇغ بىلگە بەگۇمۇز ئەرۇرسىز.   تەرجىمىسى:              سىز بىزنىڭ قۇدرەتلىك پادىشايىمىز،              سىز ئالتۇندەك پاكىز،              مەرۋايىتتىن ساپ،             قۇتلق دانا بېگىمىز سىز. 3. ئەسلىسى:            يمە قالىن قارا بودۇنۇڭۇزنى            كىڭ قويۇڭۇزدا            ئۇزۇن ئەتەكىڭدە            كۇيۇ كۇزەدۇ تۇتۇپ ئاچىنۇ ئىگدۇرسىز   تەرجىمىسى:            سىز بارلىق پۇقرالىرىڭىزنى،           كەڭ قوينىڭىزدا           ئۇزۇن ئېتىگىڭىزدە،           مېھرىۋانلىق بىلەن باقتىڭىز. ( بېسىمنىڭ << تۈركلەرنىڭ مانى دىنىغا دائىر بىر شېىرى >> دىن ئېلىندى. تۈركىيىدىكى << تۈركولوگىيە تەتقىقات يىللىغى >> دېگەن ژورنالنىڭ 1968 - يىللىق سانىنىڭ 39 - 44 - بەتلىرىدە ئېلان قىلىنغان.                3. مەرسىيە(1)   1. ئەسلىسى:                  نەئادا ئەردى ئاتايىن                  كوركلەكىئە ئوگۇكۇم                 ئولمەك ئەمگەك نەچۇكىن                 ئوڭرە كەلىپ ئەرتتۇردى   تەرجىمىسى:                ئوغلۇم، بۇ نىمە بالا               چىرايلىققىنە قۇزام،               نىمە ئۇچۇن ئولۇمنىڭ زۇلمى               ئالدى بىلەن ساڭا كەلدى (1) بۇ 10 - ئەسىردىكى ئۇيغۇر ئالىمى سىڭقۇ - سەلىنىڭ شېىرىنىڭ خەنزۇچە نۇسخىسىغا ئاساسەن 7 بوغۇملۇق شېىر شەكلى بويىچە قايتىدىن ئىجات قىلغان شېىرى.   2. ئەسلىسى:                  سىنتىدە ئوڭرە ئولمەكىگ                 بولايىن ئاي كۇن - كىئەم                 كورمەيىن ئەرتى مۇنىتەگ                 ئۇلۇغ ئاچىخ ئەمگەكىگ   تەرجىمىسى:                 سەندىن بۇرۇن ئولۇشكە                 رازى ئىدىم، ئەي مېنىڭ قۇياشىم!                 مۇنداق قاتتىق ئازاپنى،                 ئەندى مەن زادى كورمەي.   ( << ئالتۇن يارۇق >> نىڭ رادلۇف ئېلان قىلغان باسما نوسخىسىنىڭ 607 - بېتىدىن ئېلىندى. )                 4. مۇھەببەتنامە    1. ئەسلىسى:                 ئا............................(1)                 ئادىنچىخ ئامراق........                           ئامراق ئوز - كىئەم.........     تەرجىمىسى:                        ئا..........................................                        بەكمۇ ئامراق                       ئامراق ئايالىم 2. ئەسلىسى:                     قاسىنچىغىمىن ئويۇ قادغۇرا مەن                     قادغۇردۇقچە قاشى كورتلەم                     قاۋشىغىسايۇر مەن    تەرجىمىسى:                    يايرىمنى ئويلىسام، قايغۇغا چوكىمەن،                    قايغۇرغانسېرى، ئىھ، قارا قاشلىغىم،                   دىدارلىشىشقا شۇنچە ئىنتىزار بولىمەن.   3. ئەسلىسى:                  ئوز ئامراقىمىن ئو يۇرمەن                  ئويۇ ئەۋىدۇرمەن ئودۇ...چۇن                 ئوز ئامراقىمىن ئوپۇكسەيۇز مەن   تەرجىمىسى:                ئوز ئامرىغىمنى ئويلىسام،                ئويلاپ، ئويلاپ...............                ئۇنى قايتىلاپ - قايتىلاپ سۇيۇشكە ئىنتىلىمەن (1) چىكىت قويۇلغان ئورنلاردىكى سوزلەر ئەسلى تېكىستە ئوچۇپ كەتكەن. ( لېكوكنىڭ 1919 - يىلى << گېرمانىيە پەنلەر ئاكادېمىيىسىنىڭ توپلىمى >>دا ئېلان قمىلىنغان << تۇرپاندىن قېزىپ تېپىلغان تۈرك تىلىدىكى مانى دىنىغا دائىر يادىكارلىقلار >> دېگەن ماقالىسىدىن ئېلىندى، 2 - توپلام 8 -9 - بەتلەر. )                 5. پەندى - نەسىھەتلەر               بىلىم ئۇگىنىش توغرىسىدا   ئەسلىسى:               بىلىگ بىلىڭ يا بەگىم              بىلىگ ساڭا ئەش بولۇر              بىلىگ بىلگەن ئول ئەركە             بىر كۇن دەۋلەت تۇش بولۇر   تەرجمىمىسى:              بىلىم ئۇگىنىڭ، ئەي بېگىم،              بىلىم سىزگە ھەمرا بولىدۇ.              بىلىم ئۇگەنگەن ئەرگە،              دوۋلەت ئاخىر يار بولىدۇ.   ئەسلىسى:              بىلىگ ئەر بىلىنگە              تاش قۇرسانسا قاش بولۇر             بىلىگىسىزنىڭ يانىغا             ئالتۇن قويسا تاش بولۇر   تەرجىمىسى:            بىلىملىك ئەر بىلىگە قىستۇرۋالغان تاش            قاش تېشىغا ئايلىنىدۇ.            بىلىمسىزدىكى ئالتۇن،           تاشقا ئايلىنىپ كېتىدۇ.   (گابائىن بىلەن راخماتنىڭ 1933 - يىلى ئەنگلىيىدىكى << ئۇلۇغ ئاسىيا >> دېگەن ژورنالدا ئېلان قىلغان << قەدىمكى تۇرپان خەلق قوشاقلىرى >> دىن تاللاندى.             6. ئاتىلار سوزى   ئەسلىسى:               قىلماغۇ قىلىقلارنى               ئاشنۇچا سانمىش كەرەك              سانمادىن قىلمىشتا كىن             نەتىگىن تانمىش كەرەك   تەرجىمىىسى:              قىلماسلىققا تېگىشلىك قىلىقلارنى              ئالدى بىلەن ئويلاش كېرەك.              ئويلىماي قىلغاندىن كېيىن،              ئۇنىڭدىن تانماسلىق كېرەك.   ئەسلىسى:             كىرىككەن تونلەر كىرىن             سۇۋ ئۇزە يۇمۇش كەرەك            سوزكىرى كەتمەس يۇسا            نەتىگىن قىلمىش كەرەك   تەرجىمىسى:              كىر باسقان كىيىمنىڭ كىرىنى،              سۇ بىلەن يۇسا چىقىپ كېتىدۇ.             سوز كىرىنى يۇيۇپ چىقىرىشنىڭ،            ھىچقانداق ئامالى يوق   ئەسلىسى:             ئايىپسىز تىشىكە ئەر            بويۇنىن سۇنمىش كەرەك            ئول ئانتاغ تۇزۇن بىرلە            تىرىگلىك قىلىش كەرەك   تەرجىمىسى:             ئەيىپسىز ئاياللارغا،             ئەرلەر بوينىنى ئېگىشى كېرەك.             ئۇنداق ھەققانى ( ئايال ) بىلەن             ( ئومۇر بويى ) بىرگە تىرىكچىلىك قىلىش كېرەك.   ئەسلىسى:               ئاقىقات بولسا نۇزۇن              ئاڭا جان بەرىش كەرەك              مەڭى چىن ئول مەڭى ئوق              تاقى نە ئايمىش كەرەك   تەرجىمىسى:               ھەقىقەت توغرا بولسا،              ئاڭا جاننى بېرىش كېرەك.              پاكىت بەرىبىر پاكىت              ئۇنىڭغا يەنە نىمە دىيىشنىڭ ھاجىتى بار؟! ئەسلىسى:               ئىش قىلغۇ ئەدگۇ ئىشنى               كوركىتۇر كونى يولنى               كەسمەڭلەر ئەگرى تالنى               توبەسىنتە مىۋە بار   تەرجىمىسى:              دوست بولساڭ ياخشى بىلەن دوست بول،             ئۇ ساڭا توغرا يولنى كورسىتىپ بېرىدۇ.             ئەگرى تال دەپ كېسىۋەتماڭلار             ئۇنىڭ شاخلىرىدا مىۋىسى بار.    ( گابائىن بىلەن راخماتنىڭ يۇقۇرىدا كورىسىتىلگەن ئەسىرىدىن ئېلىندى. ) ئەسلىسى:              ئەردەملىگ كىشى ئەردىن بىرلە تۇز ئول              ئەردەمسىز كىشى ئوتۇك ئىچىندەكى ئولياق بىرلە تۇز ئول. تەرجىمىسى:             پەزىلەتلىك كىشى گوھەر،             پەزىلەتسىز كىشى پېتەك.   ئەسلىسى:             بۇيانلىغ كىشى بۇرقانلار بىرلە تۇز ئول            بۇيانسىز كىشى بۇق باقىر بىرلە تۇز ئول   تەرجىمىسى:              ساۋاپلىق ئىش قىلغۇچى بۇرخاندۇر،             ئىنساپسىز كىشى ئەسكى مىستۇر.   ئەسلىسى:           بەگىمسىنمەيۇك بەگ بولسا بەلتىر سابۇ بەلگە سالۇر           ئاتاقىمىسىنمايۇق ئاتىغ بولسار ئارت سايۇر ماياقا يۇر   تەرجىمىسى:           ئەمەل تۇتمىغان كىشى ئەمەل تۇتسا، ھەر دوخمۇشقا قامچا قويۇر،          ئاتىغى چىقمىغاننىڭ نامى چىقسا، ھەر بىر تاغ ئوتكىلىگە بەلگە سالۇر.   ئەسلىسى:             قوچو تاغىنتا قاپلان يوق،             قۇدۇق سۇيىدە بېلىق يوق.   تەرجىمسى:           قوچو ( تۇرپان ) تېغىدا قاپلان يوق،          قۇدۇق سۇيىدە بېلىق يوق.   ئەسلىسى:            ئەر قۇتى بەلىڭ           سۇۋ قۇتى تەرىڭ   تەرجىمىسى:           ئەرنىڭ قۇتى قورقماسلىقتا،           سۇنىڭ قۇتى چوڭقۇرلۇقتا   ( راخماتنڭ << گېرمانىيە پەنلەر ئاكادېمىيىسىنىڭ توپلىمى >> دا ئېلان قىلغان << تۇرپاندىكى تۈركچە يازما يادىكارلىقلار >> دېگەن ئەسىرىدىن ئېلىندى،      7 - توپلام، 54 - بەت (

FANTEKEN

	شۇنداق مەنالىق،ئەھمىيەتلىك ،ھەم باتۇر ساداقەتمەنلىك ئىپادە قىلىپتۇ ،تىل گۈزەللىكى شۇنداق يۇقىرىكەن .