ئەنئەنىمىز مۇنداق ئىدى

aysa

	تىما ئىگىسىگە رەخمەت.ياخشى تىما بوپتۇ

nimjan

	بىز تۇغۇلۇپلا تۇرمۇش مەدەنىيىتى بىلىمىز، باشقىلار مەكتەبكە كىرگەندە كىتابتىن ئۆگىنىدۇ، دەپ ماختىنىمىز، ئەمما ... بىزمۇ ھازىر بۇنىڭدىن تايدۇق، چوڭلارنى ھۆرمەت قىلىشتىن باش تارتىدىغان بالىلار ناھايىتى كۆپ، بولۇپمۇ شەھەرلىكلەر دېھقانلارنى، دۈمبىسى ئازراق ئاپتاپ كۆرگەنلەر غېرىب-غۇرۋالارنى، چىرايلىقلار سەتنى، پاكىزلار ياقىسى كىرلەرنى، بېجىرىملەر مەجرۇھلارنى، پىكابلىقلار پىيادىلەرنى ... ئومۇمەن بىزنىڭ ئادەملەردە كەمسىتكۈچىلەر ئاز ئەمەس بەلكى كۆپ...

dilhux2

	بۇ 7قەۋەتتىكىnimjan يوللىغان 2010-08-07 14:38 غا قارتىلغان  : بىزدە تۇرمۇش مەدەنىيىتى بۆشۈكتىن باشلىنىدۇ ، باشقا مىللەتلەردە مەكتەبتىن ! شۇنداق مەدەنىيەتلىك مىللەت ھالا بۈگۈنكى كۈنگە كەلگەندە قانداق ئورۇنغا.................... تىمىڭىزغا ھەشقاللا.پەرىزىمچە تۇرۈكچىنىمۇ بىلىدىغاندەك تۇرىسىز. بەك قىزىقاتتىم .ياردىمىڭىزنى ئايىمىغايسىز!

nimjan

	نىكا-توي ئۇدۇملىرىمىز قاتتىق بۇزۇلۇشقا يۈزلەندى ! ھازىرقى كۈندە ئۇيغۇر جامائەتىگە تەۋە خەلقتە بۇ خەلقنى جاھان سورۇنىغا باشلىغۇچى ئاتالمىش دەھرىي پاسىبانلار توپى شەكىللەنگەنگە يېرىم يۈز يىل بولدى. بۇ توپ مىللەتنى ئەنئەنە تەقۋالىقىدىن «قۇتۇلدۇرۇپ»، تېخنىكا بىلەن تويۇنغان، ئوتتۇرا ئەسىرنىڭ دىنىي ۋە خۇراپىي كەيپىياتىدىن خالىي ئۇچۇر دەۋرىگە باشلاپ كىرمەكتە (دەرۋەقە بۇ توپ ئىچىدە مۇنبەر دۇنياسىدىكىلەر قاتارىدا مەن ھەم مەۋجۇت). بۈگۈنكى زاماندا نىكاھ كاتېگورىيىسىدىكى توي-تۆكۈنلىرىمىز ئاجايىپ بىر يوسۇندا ئاجايىپ غەلىتە قىلىقتا داۋام ئەتمەكتە. بىر-بىر مىسال كەلتۈرۈشمىسەكمۇ ھەممىمىز كۆرۈپ، بىلىپ، قۇلاق يوپۇرۇپ، ئېتىراپ قىلىپ جىممىدە يۈرمەكتىمىز. ئۇزاق قالمىغان كېلەچەكتە مەنمۇ ئوغۇل ئۆيلەش سېپىگە قېتىلىپ، قانداق مالامەتلەرگە ئىشتراك قىلىپ، قانداق ئالامەتلەرگە ساھىب بولىدىغانلىقىمنى ئويلىسام، جاھاندىن ئۈن-تىنسىزلا يۈتكۈم كېلىدۇ. ئۆزگەرتىشكە تىرىشىپ بېقىشىم مۇمكىن، تەلىيىم كەلسە غالىب كېلىپ ئەنئەنىمىزنى تاپالىشىممۇ مۇمكىن، شۇنىڭدەك يەنە ئەنئەنىمىزنىڭ خىرىسىغا قۇل بولۇپ، ئىرادەمگە مۇخالىپ ھالدا بۇ قەدەمنى بېسىشىممۇ مۇمكىن. بۇنى قادىر ئىگەمدىن باشقىسى ھازىر بىلمەيدۇ. بىزنىڭ ئەنئەنە-ئۇدۇملىرىمىز زادى قانداق ئىدى؟ «ئۇيغۇر» دېگەن بۇ ئېتنىك قوۋمنى شەكىللەندۈرگۈچى خەلق ئۆز تارىخىدا نىكاھ ئادىتى شەكىللەندۈرگەنمۇ؟ بۇ ھەقتە مەن پەقەت 20-يۈزيىلنىڭ 50-يىللىرىدا يۇرتىمىزنىڭ كاشغەرىيە رايونىدا(كاشغەر، ياركەنت، قارغالىق، خوتەن دىيارىدىكى ھەرقايسى يۇرت-ئايماقلار، ئاقسۇ دىيارىدىكى يۇرت-ئايماقلاردا) قەدىمدىن قالغان قوليازما ماتېرىياللارنى يىغىش يەنى بىرەر زاغرا، بىرەر كىيىملىك ماتا، نەچچە كويچەن-موچەنلەرگە سېتىۋېلىش ئىشى بىلەن شۇغۇللانغاچ يۇرت كەزگەن بۇزۇرۇگ سۈپەت جەننەت ماكان ھەزرىتى ئىزچى ئەپەندىگە نەچچە يىللار قوشنىدارچىلىق قىلىش داۋامىدا ئول ھەزرەت قولىدا كۆرگەن ماتېرىياللاردىن باشقىسىنى بىلمەيمەن. بۇ ماتېرىياللارنىڭ ھازىرقى چاغدا نەلەردە كۈلى توزۇپ، نەلەردە نەملىشىپ ، نەلەردە ساچقانغا يەم بولۇپ يۈرگەنلىكىنى بىر قادىر ئاللاھدىن باشقا بەندە بىلمىسە كېرەك. چۈنكى، سەل ئىلگىرىكى زاماندا، يەنى 20-يۈزيىلنىڭ ئاخىرقى مەزگىللىرىدە يۇرتىمىزنىڭ سىياسىي ئېكولوگىيىسى ئۇنداق ۋەسىقىلەرنى قۇياش نۇرىدىن بەھرىلىنىشكە نېسىب قىلمىدى. بۈگۈنكى كۈندە ھەم شۇنداق بولماقتا. ھازىر بىز پەقەت ئۇ ۋەسىقىلەرنىڭ پارچە-پۇرات ئۈزۈندىلىرىنى ھەزرىتى ئىزچى ئەپەندىنىڭ تەۋەررۈك قوليازمىلىرىدىنلا بىلەلەيمىز. بۇنى ئەسلىدە ھەزرىتىم «تويلىشىشمۇ ياكى چىرىكلىشىشمۇ؟» سەرلەۋھەلىك تەقرىزىدە نەقىل قىلىپ ئۆتكەن ئىدى، بۇنىڭ مەندە ساقلانغانلىرىنى مۇنبەرلەرگە يوللاپ قويغان بولساممۇ ھېچبىر ئېتىبارسىز كۆمۈلۈپ قالدى، ئەمدى يەنە «ئەسكى خامان»نى سورىغۇچى غەيۋەتخورنىڭ رولىنى ئېلىپ « ئاتالمىش دەھرىي پاسىبانلار توپى»نىڭ نەزەرلىرىگە ئىتتەرمەكچىمەن. « پۇل-مال، دەپن-دۇنيا، ئابرۇي، نەسەب-مەنسەب، ئىمتىياز ۋە باشقا باھانە-سەۋەبلەر روھى سىڭگەن ۋە ياكى سەۋەبچىلىك تەسىرى بولغان قىز-يىگىت تويى بىزدە ئەزەلدىن ساغلام-پاك (ھالال) توي ھېسابلانغان ئەمەس. ئەجدادلىرىمىزدىن بىزگىچە يېتىپ كەلگەن نۇرغۇن توي-تۆكۈن مىزان-قائىدىلىرىمىزدە، جۈملىدىن نىكاھ-توي «رىسالە»مىزدە بۇ قارىشىمىز مۇنداق دەلىللەنگەن:» دەپ كېلىپ تۆۋەندىكى «نىكاھ رىسالەسى»نىڭ ئۈزۈندىلىرىنى ھوزۇر-ئەتىبارىمىزغا سۇنىدۇ: «... نىكاھدىن مۇددىئا نىكاھى قېتىلغان قىز-يىگىتنىڭ پاك-ھالالەت خۇدايى بەندىچىلىكى ئۈچۈن، ئەبەدىل-ئەبەد جۈپتى ھەمدەملىكى ئۈچۈن، خۇدالىق پەرزەنت ئۈچۈندۇر... نىكاھى قېتىلغان مەزكۇر مۆئىمىنلىرىمىزنىڭ نىكاھ-توي مۇراسىملىرى ئاشكارا ۋە خۇپىيانە تەمەدىن، زورلۇق-ناشايان ئەلەمدىن، كۇفرانە ھەشەم-مالامەتلەردىن، دەپن-دۇنيا ساراسىمەلىرىدىن، نەھى ھارامدىن (قويۇق-سۇيۇق، قاتتىق-يۇمشاق، مەست ۋە بىھوش قىلغۇچى خۇرچ-بۇيۇملاردىن)، قەرزدىن، بىچارىلىك ئەلەملىرىدىن، شەرمى-ھاياسىزلىقتىن ... پۈتۈنلەي خالىي، بەندىلىكتە ساۋابلىقى روشەن ئادەت يوسۇن ... بىلەن تامام بولمىقى شەرتتۇر ...». مانا بۇلارنى كۆرگىنىمىزدە بىزنىڭ «ئۇيغۇر» ئاتلىق بۇ مىللەتنىڭ قەدىمدىكى ئاشۇ تەقۋائىي ھالال زاماندا ھەر قاچان تەكتلەپ تۇرغان مۇشۇنداق ئىزگۈ دالالەتلىرىنى دەھرىي ھاراملىق شەيتانلىرى قاپلاپ كەتكەن زامانىمىزدا تەكتلەشنىڭ تېخىمۇ  زۆرۈرلۈكىنى ھېس قىلمايمىزمۇ؟ يەنە قاراپ باقايلى: «توي-مۇراسىملىرىمىزدا ئەمەل قىلىشقا تېگىشلىك قائىدە-يوسۇنلار توغرىسىدا بۇ ‹رىسالە›دە يەنە تۆۋەندىكى زۆرۈرىيەتلەر قەيت قىلىنغان: ‹... نىكاھى قېتىلغان مەزكۇر ئىككى مۆئىمىننىڭ ھەقدار ھامىيلىرى (ئاتا-ئانا، بىۋاسىتە ھامىيىلىك ئاكا-ئۇكىلىرى) نىڭ خۇدالىق خالىس ھەمدەملىكى، مۇراد-مەقسەت بىرلىكى، شەپقەت-شاپائەت ئېتىبارى مەزكۇر ئىككى مۆئىمىننىڭ مەڭگۈلۈك ئىقبال ۋە تەقدىرىگە مەنبەدۇر... نىكاھى قېتىلغان مەزكۇرلەرنىڭ دەستۇرخان-سورۇنلىرى، مەسۇمە(قىز) نىڭ تويلۇق ھەققى مېھرى، تويلۇق بوغچا ۋە تويلۇق باراۋەت...لىرى ھامىيلىرى ۋە نىكاھى قېتىلغان ئىككى مۆئىمىننىڭ نەفتانە مال-دۇنيا مادارىغا بىنائەن ھەم شۇلارنىڭ قۇربىتى، رازىلىقى بىلەن زەخىمسىز، زورلۇقسىز ئۆتمىكى خۇدالىق دالالەتتۇر... نىكاھ-توي ئىنسان ئۈچۈندۇر. مال-دۇنيا، مەئىشەت ئۈچۈن بولمىقى دىنىمىزغا ھەم ئۇدۇمىمىزغا مۇخالىپتۇر...». ئەمدىكى ھالىمىز نېمە بولۇۋاتىدۇ؟ سورۇنلاردا، مۇنبەرلىرىمىزدە زاماندىن، دەۋران ساھىبلىرىدىن ئاغرىنىش، قاقشاش ھەقىقەتەن كۆپ ھەم بۇنىڭ مۇئەييەن تارىخىي-ئەمەلىي ئاساسلىرىمۇ بار، ئەمما ئىقتىسادىي ئېكېئولوگىيىمىز زىيادە ئاجىزلىشىۋاتقان بۈگۈنكى مۇشۇ چاغدا ئۆزىمىز قىلىقلاندۇرۇپ، شاخلىتىپ بېرىۋاتقان يات ئۇدۇملارنى تىلغا ئېلىشنى ئۇنتۇيمىز ياكى تىلغا ئالغان ، ئەسكە ئالغان تەقدىردىمۇ «ئەلقاتارى»غا سۇندۇرۇپ جىممىدە يات ئۇدۇمنى قوبۇل كۆرۈۋېرىمىز. بۈگۈنكى مۇشۇ چاغنىڭ ئۆزىدە ئەنئەنىچىلىكىمىزنى تەكتلەش تەكتلىگۈچىگە دەشنەم تاش-چالمىلىرىنى ياغدۇرماي قالمايدۇ. يەنە تۆۋەندىكىلەرگە قاراپ باقايلى: «... مەسۇمە تەرىپىدىن ئۈچ ھامىي (قىزنىڭ ئاتا-ئانىسى، چوڭ ئاتا-چوڭ ئانىسى، بىۋاسىتە ھامىيلىق يەتكۈزىدىغان بالاغەتلىك چوڭ قېرىنداشلىرى كۆزدە تۇتۇلىدۇ)، يىگىتتىن بىر ھامىي (ئاتا-ئانىسى كۆزدە تۇتۇلىدۇ) تويدىن خالىس نېسىۋە ئالماق جايىزدۇر... ئۇنىڭدىن غەيرىلەرنىڭ نەپ ئالمىقى ھارامدۇر... رەئىييەت-پۇقرانىڭ قىزلىق توي بوخچا-بوغۇنچىلىرى قوش قاتتىن لىباس (بىر جۈپتىن باش-ئاياغ ئېغىزمان كىيىملىرى كۆزدە تۇتۇلىدۇ)، قوش قەۋەتتىن ئەۋرەت كىيىملىرى (ئىچ كىيىملىرى كۆزدە تۇتۇلىدۇ)، زىبۇ زىننەت (بايلار ئالتۇندىن، ئادەتتىكى پۇقرالار كۈمۈشتىن زىرە، بىلەزۈك، ئۈزۈك ئالمىقى كۆزدە تۇتۇلىدۇ) لەر بىلەن تەللەنمىكى ئەزەلىي ئۇدۇمدۇر... مەسۇمەنىڭ توي لىباسلىرى ئۆزىنىڭ رازىلىقى بىلەن ھەم لايىق تەل قىلىنمىقى، ھەرىتە (قەرز ئېلىپ تۇرغان) بولماسلىقى تەلەبتۇر... مەھبۇبىنى رازى ۋە مەمنۇن قىلماق، ئەلەمسىز خەۋەر ئالماق، كىيىندۈرمەك مەجبۇرىيەتتۇر... ». بىز بۇ ئۇدۇملىرىمىزنى تولۇقى بىلەن ئادا قىلالىدۇقمۇ؟ قىلالايمىزمۇ؟ بۇ سوئاللارنى قويۇۋاتقىنىمدا دوستۇم ئاپتاپ بۇرادەر يازغان «زامان زورنىڭ» يېزىلىۋاتقان داۋامى « تاماشا كورنىڭ» دېگەن مۇشۇ ئىككى سۆزلۈك ماۋزۇسىنىلا ئويلاپ تۇرۇپتىمەن، ئىچىدىكى مەزمۇن چوقۇم قىزىقارلىق بولىدىغانلىقىغا ئىشىنىمەن. يەنە قاراپ باقايلى: «نىكاھ-توي جەرەستانلىرى (نىكاھ-توي سورۇنلىرى، مۇراسىملىرى كۆزدە تۇتۇلىدۇ) نى بىر چاي، بىر توي، بىر مەشرەپ، بىر سالام، بىر قىچقىرىق، بىر يۈز ئاچقۇ ۋە بىر خاتىمە دۇئا دەستۇرخانى بىلەن تېجەشلىك ۋە قەرزسىزتاماملىماق شەرىئەت ھەم ئەزەلىي ئۇدۇم دالالىتىدۇر. مۇسۇلمان توي فاتىھەلىرىنى ئاچكۆزلۈك، ھەشەمخورلۇق، ھەسەت، بۇزۇپ-چېچىش، يېمەك-ئىچمەك ئىسراپخورلۇقى بىلەن ئۆتكۈزمەك دەۋزىخى گۇناھىدۇر...» بۇنىڭغا نېمە دەيمىز؟ بىزنىڭ نىكاھ-تويلىرىمىزنىڭ ئەھۋالاتى قانداق بولۇۋاتىدۇ؟ ھەممىمىز كۆرۈپ تۇرۇۋاتىمىز، ھەشەمخورلۇقتا ئۇچىغا چىقىپ، ھەتتا يىگىتلىرىمىز ئىسراپخورلۇق بەدىلىگە ھالال جۈپتىنى كوچا-كويلاردا ئاۋام-رەئىيەتكە سازايى ئالەم قىلىش دەرىجىسىگە يەتتى ھەم شۇ ھالال جۈپتىنى بۇنداق قىلمىسا بولمايدىغان دەرىجىدە كۆندۈرۈپ يېڭى«ئۇدۇم» ئىختىرا قىلدى...

ihlasmen

	ئاپېرىن سىزگە ھۆرمەتلىك قېرىندىشىم نىمجان !ئاپېرىن!      گۈزەل ئۇيغۇر پەزىلىتى ۋە روھىنى ئۆگۈتۈش ۋە ئۆگۈنۈشنىڭ دەستۈرىنى تەييارلاپسىز.      مەن مۇشۇ تۈركىيىدە ياشاش جەريانىدا بىر ئىشتىن بەك بىئارام بولىمەن. بۇ نىمە ئۈچۈن شۇنداق ئومۇمىي ئەھۋالمىكىن، ھېچ بىلەلمىدىم. ئۇ بولسىمۇ بىرەر ئۆيگە مىھماندارچىلىققا بارسىڭىز ئايىغىڭىزنى چىقىرىشىڭىزغا توغرا كېلىدۇ. دېمەك ئايىغىڭىزنى چىقارغان ئىكەنسىز قولىڭىز ئاياغنىڭ مەلۇم دەرىجىدە پاكىزلىقىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ. ئەمما ئۆي ئېگىسىنىڭ بۇنىڭ بىلەن كارى يوق، قول سۈيىمۇ بەرمەي تامىقىنى ئەكىلىدۇ.مىھمانلارمۇ گەپ قىلماي يېيىشكە باشلايدۇ، قول يۇيۇش ھېچ كىمنىڭ خىيالىغىمۇ كىرمەيدۇ. مەن بۇ سەۋەپلىك ئايىغىمنى تۇتماي تۇرۇپ چىقىرىدىغان قىلىۋالدىم ۋە كەلگەنلەرگە ئاتايەن بىرخىل كولونيالىق قەغەز بولسىمۇ تەڭلەيمەن ياكى كولۇنيا تۇتىمەن.      دېمەكچىمەنكى، بۇ يەردە ئۇيغۇرنىڭ پاكىزلىك قائىدىسى ئومۇملاشمىغان. شۇڭا سىزنىڭ مۇشۇ يازمىڭىزنى ئوقۇغانلار بولسا ناھايىتى ياخشى تەربىيىگە ئىگە بولىدۇ، دەپ قارايمەن. ئاللاھ سىزدىن رازى بولغاي ئېزىز قېرىندىشىم!

nimjan

	بۇ 23قەۋەتتىكىdilhux2 يوللىغان 2010-09-21 13:19 غا قارتىلغان  : شۇنداق مەدەنىيەتلىك مىللەت ھالا بۈگۈنكى كۈنگە كەلگەندە قانداق ئورۇنغا.................... تىمىڭىزغا ھەشقاللا.پەرىزىمچە تۇرۈكچىنىمۇ بىلىدىغاندەك تۇرىسىز. بەك قىزىقاتتىم .ياردىمىڭىزنى ئايىمىغايسىز! ئەپسۇس ، خەنزۇچىنى چالا بىلگەندىن باشقا ھېچ بىر چەت تىلى بىلمەيمەن ، تۈركچىنى %60 ئەتراپىدا بىلىمەنمىكىن ؟ ئۆزبېكچىنى يامىدايمەن ئىرادىڭىز بولسىلا چوقۇم ئۆگىنىۋالىسىز .

bernabeu

	بۇ مۇنبەردە مۇنداق ئېسىل ، نادىر تېمىنىڭ بارلىقىدىن سۆيۈندۈم........ تېما ئىگىسىگە كۆپ تەشەككۈر!

uyghurzade

	نىمجان قېرىندىشىم، ياخشى بىر تېما يوللاپتىكەنسىز. كېچىكىپ كۆرۈپتىمەن. رەھمەت سىزگە. رەسىمىڭىز مەن ھۆرمەتلەيدىغان تۆھپىكار ئاكىمىز تۇرغۇن ئابدۇلئەزىز دادخاھنى ئەسلەتتى. سىز ئۇ كىشىنى تونۇمسىز؟ ئامان-ئېسەن تۇرامدۇ؟ ئۇزۇن بولدى، خەۋىرىنى ئاڭلىمىدىم. ياخشى ئادەملىرىمىز ئامان بولسۇن!

kokasman

	بولۇپمۇ شەھەردە ئوسىۋاتقان بالىلار كوپرەك ئوقۇسا بولغىدەك يەنىلا ئوزىمىزگە قايتايلى.ئەنئەنىلىرىمىزنى ئۇنتۇپ قالمايلى. .

nimjan

	بۇ 28قەۋەتتىكىuyghurzade يوللىغان 2010-10-01 14:36 غا قارتىلغان  : نىمجان قېرىندىشىم، ياخشى بىر تېما يوللاپتىكەنسىز. كېچىكىپ كۆرۈپتىمەن. رەھمەت سىزگە. رەسىمىڭىز مەن ھۆرمەتلەيدىغان تۆھپىكار ئاكىمىز تۇرغۇن ئابدۇلئەزىز دادخاھنى ئەسلەتتى. سىز ئۇ كىشىنى تونۇمسىز؟ ئامان-ئېسەن تۇرامدۇ؟ ئۇزۇن بولدى، خەۋىرىنى ئاڭلىمىدىم. ياخشى ئادەملىرىمىز ئامان بولسۇن! ئۇ كىشىنى تونۇيمەن ، تورغا چىقماس بولۇۋالدى، خۇددى مۇسىبەتلىك ئادەمدەكلا يۈرىدۇ ، چىرايىدىن كۈلكە دىدارى ئۇچرىمايدۇ ، ئىلگىرى خېلى خۇشخۇي ئادەم ئىدى. سالامىڭىزنى يەتكۈزۈپ قوياي دېسەم ئۇ كىشى ئۇيغۇرزادە دېگەن كىشىنى تونۇمدىغاندۇ ؟ مەن بۇ باش سۈرەتنى ئۇنىڭ ئىلگىرىكى بلوگىدىن ساقلىۋالغان ئىدىم.