ئۇيغۇر تىبابىتىنىڭ تارىخىي تۆھپىلىرىنى بىلەمسىز

aqqekhayat

ئۇيغۇر تىبابىتى 2500 يىللىق تارىخقا ئىگە بولۇپ ھەم بۇجەرياندا ئۆزىگە خاس ئالاھىدىلىككە ئىگە نەزەريە سېستىمىسىنى شەكىللەندۈرگەن . تىرىشچان ئۇيغۇر خەلىقى ۋە ئۇيغۇر تىۋىپلىرى ئۆچمەس تۆھپىلەرنى ياراتقان . تۆت  
ئاساسىدا مىزاج ، خىلىت ، ئەزا ، روھ ، قۇۋۋەت قاتارلىق 10 نەچچە تەلىماتنى بارلىققا كەلتۈرگەن .
قارا خانىيلار خانلىقى - چاغاتاي خانلىقى ۋە سەئىدىيە خانلىقى دەۋرىدە يېزلغان ‹‹تارىخىي رەشىدىيە›› ، ‹‹شەجەرەئى تۈرىك›› ، ‹‹تارىخىي جاھان كۇشىي›› ، ‹‹زەپەرنامە›› ، ‹‹بابۇرنامە›› ، ‹‹رەۋزەتۇسسافا›› ، ‹‹تارىخي خەمىسە›› ، ھون ۋە ئاتىللا تارىخى ، چىڭگىزخان ۋە تېمۇرلەڭ تارىخى ، ‹‹تۈركىي تىللار دىۋانى›› ، ‹‹قۇتاد غۇبىلىك›› ، ‹‹شاھنامە›› ، ‹‹ئوغۇزنامە››
كېيىنكى زامانلاردا يېزىلغان تۈرىك تارىخى ، ھونلارتارىخى ، ئوتتۇر ئاسىياتارىخى ، موڭغۇل تارىخى ، تاتار تارىخى ، بوزقىر ئېمپىراتورلىقى ، ئەسكى تۈرىك يېزىقلىرى ، ئىبنى بەتۇنەنىڭ ساياھەت نامىسى ، زەينۇلئەخبار ، ھۇدۇدۇلئالەم ، تارىم مەدەنىيىتى(فىرانسىيەلىك رەتناگ روسىت يازغان) ، سەئىدىيەخانلىقى تارىخى ، تارىخىي ھەمىدىيە ، ئوتتۇرا ئاسىيا مىللەتلىرىنىڭ پەيدا بولىشى ، تەرەقىيقىلىش ۋە يوقىلىش تارىخى .
بارتولد ، ۋامبىرى ، ئولىشتايىن ، سىۋىن ھىدىن ، گابائىن ، رەشىد رەھمەتى ئارات ، مۇھەممەد ئاتىف ، ئەھمەد رەفىق بەگ ، ھۈسەيىن نامىق بەگ قاتارىق مەشھۇر شەرىق شۇناسلار ، تۈركولوگلارنىڭ ئىلمىي تەتقىقات نەتىجىلىرى ۋە يېقىنقى يىللاردا جۇڭگو پەنلەر ئاكادىمىيىسى تارىخ تەتقىقات مۇئەسەسەلىرى ۋە شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونۇم رايۇنلۇق ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادىمىيىسى مىللەتلەر تەتقىقات ئىنىستىتۇتى تەرپىدىن ئىلان قىلىنغان يەر ئاستى ئارخولوگىيىلىك ماتېرىياللىرى ئۈستىدە ئېلىپ بىرىلغان تەتقىقات نەتىجىلىرىنى بىرلەشتۈرۈپ ئېلىنغان پاكىتلارغا ئاساسەن شۇنى خۇلاسە قىلىپ ئېيتىش مۇمكىنكى ‹‹مىلادىيەدىن تەخمىنەن 500 يىل بۇرۇن ئوتتۇر ئاسىيانىڭ شەرقى شىمالىي قىسىمىدا ئۆتكەن ئارىيانلار ، ھونلار ، ئوغوز ، ئاۋار ، ساك ، سىيانپىي ، جۇرجان ، ئۇيغۇر(تۈرىك)قاتارلىق مىللەتلەر ياشاپ ئۆتكەن . مىلادىي ئالتىنجى ئەسىردىن سەككىزىنچى ئەسىرگە قەدەر ، ئوتىگىن شەھرى (ھازىرقى تاشقى مۇڭغۇليە قاراقۇرۇمدىن 60 كېلومىتىر يىراقلىقتىكى بىر شەھەر) نى مەركەزقىلىپ ئۆزۋاقتىدىكى تۈركى مىللەتلەر دۇنياسىدا ھەشەمەتلىك بىر دۆۋلەت قۇرغان(‹‹تاڭ سۇلالىسىنىڭ يېڭى تارىخى››تۈرىكلەر بابى)ئۇلار ‹‹كۆك تۈرۈكلەرنىڭ››مىراسخورلىرى بۇلۇپ ، كۆك تۈرۈكلەر دۆلىتى يېقىلغاندىن كېيىن ئۇيغۇرلار ‹‹قارا بالغاسۇن››نى مەركەز قىلىپ ‹‹كۆكتۈرىك››لەرنىڭ تەختىگە ۋارىسلىق قىلىپ مەدەنىيەتنى تېخىمۇ راۋاجلاندۇرغان ۋە نۇرغۇن مەدەنىي ۋەتارىخي يادىكارلىقلارنى بەرپاقىلغان . ئەسىرلەر بويى قاتمۇقات يەر ئاستىدا قېپ قالغان ۋە بەزى جايلاردا ئاشكارا قەد كۆتۈرۈپ تۇرغان بۇ ئاسارە-ئەتىقىلەر قەدىمقى ئۇيغۇر خەلىقىنىڭ نەقەدەر تەرەقىي پەرۋەر ، خەلىقپەرۋەر ۋە ئىنسانىيەت تارىخىدا ئوينىغان باتۇرانە روھىنىڭ رولىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ .
ئۇيغۇرلار جۇڭگونىڭ غەربى رايونىدىكى سانى ئەڭ كۆپ بولغان ۋە مەدەنيەت جەھەتتىمۇ ناھايىتى گۈللەنگەن بىر مىللەت ! تىبابەت بۇنىڭ بىر قىسىمى ئەلۋەتتە .
يىپەك يولىدىكى ئۇيغۇرلار ئىسلامىيەتكە كىرىشتىن ئىلگىرى ، ئۇيغۇر تىبابەتچىلىكى جەسەت يېرىپ كۆرۈش ، جەسەت مومىيالاش ، تېڭىقچىلىق ، سامساق ، ھاراق ، ئاچچىق تاش دېزىنفىكسىيەسى ، باش سۆڭىكىنى ئېچىپ خالتىلىق قۇرۇت ئېلىش ، كۆز ئوپىراتسىيىسى ، ئىلغا ، قان ئېلىش ، تېرە كېسەللىكلىرىنى داۋالاش ، ھەرخىل گىياھلىق ، پارلاندۇرۇلغان ، قىياملىق ، زەھەرلىك دورىلارنى ئىشلەش ، گۈڭگۈرىت تىزابى ، بروم تىزابى چىقىرىش ، چېچەك ، كېزىك ، كۆزگە پەردە چۈشۈش ، ئاشقازان ياللۇغى ، قان تولغاق ، زۇكام ، جاراھەتلىنىش ، داغ چۈشۈش كېسەللىكلىرىنى داۋالاشتا زور ئۇتۇقلارنى قازانغان !
_غازىباي؛
غازىباي-مىلادىدىن بۇرۇنقى 350 يىللىرى خوتەندە ئۆتكەن ئاتاقلىق تىۋىپ بولۇپ ، ئۇنىڭ 312 ماددىلىق دورىلار قامۇسى ۋە تىبابەت نەزەرىيىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ‹‹غازىباي ئوت - چۆپ دورىلار قامۇسى››ناملىق مەشھۇر كىتابىنى ئورخۇن - يىنسەي يېزىقى بىلەن مەنبەداش بولغان كارۇشتى يېزىقىدا يازغانلىقى توغرىسىدا مەلۇماتلار بار .
مىلادى 1200 - يىللىرى ھىندىستاندا نەشىر قىلىنغان ‹‹تېرىم (تارىم) يايلىقىدىكى غازىباي قەدىمقى خوتەن رايونى دائىرىسىدىكى نۇرغۇن دورىلارنى يەكۈنلەپ 312 ماددىلىق دورا قامۇسى يازغان غازى باينىڭ مەشھۇر ئەسىرىنى ئەپلاتون ئوقۇپ چىققاندىن كېيىن غازىباينىڭ تىببى ئىلىمدىكى ماھارىتىگە يۇقىرى باھا بەرگەن ۋە ئۇنىڭغا جاۋابەن ئامراق قىزى ئەنفىيالۇسنى غازىباينىڭ ئوغلى بارىيغا نىكاھلاپ بەرگەن ››دېيىلگەن .
_جىۋا؛
جىۋا كۇچا خانى بەگ چۇڭنىڭ سىڭلىسى ۋە ئۇلۇغ ئالىم ، شائىرە ، تەرجىمان ھەم كومىراجىۋانىڭ ئانىسى بولۇپ ، ئۇ ئەقىللىق ، زېرەك ، بىلىمدە كامالەتكە يەتكەن مەشھۇر تىۋىپتۇر . ئۇ ‹‹جىۋا بەش ئەزا كېسەللىكلىرى توغرىسىدا ›› ناملىق ئەسەرنى يازغان . بۇئەسەر 383 يىللىرى ئەتىراپىدا جىۋانىڭ ئوغلى كومىراجىۋا تەرپىدىن خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلىنغان . بۇ قېلىن بىر كىتاب قىلىنغان ئىككى ئەسەر بولۇپ  ، كەمتۈك ھالەتتە تۇرپاندىن قېزىۋېلىنغان .ئۇ گېرمانىىيلىك ئالبېرىت ۋون لىكوك ۋە ئالبېرىت گىرون ۋېدىللار 1903-1902 يىللىرى تۇرپاندىن ئېلىپ كەتكەن تۆت كىتابنىڭ بىرى بولۇپ ، ھازىر گىرمانيە پىروسى باكلاۋىرلار ئىنىستىتۇتىدا49 TIIY دەپ رەت نومۇرى سېلىنىپ ساقلانماقتا .
_كومراجىۋا ؛
ئۇ مىلادى 344- قەدىمقى غەربي دىيار كۈسەن ( كۇچار ) خانلىقىدا دۇنياغا كەلگەن ئاتاقلىق تەرجىمان بولۇپ ، ئۇنىڭ ئاتىسى كومىرايان مۇھىم دۆۋلەت ئەربابى ، ئانىسى جىۋا بولسا مەشھۇر ئايال تىۋىپ .
كومىراجىۋا توققۇز ياشقا كىرگەندە ئانىسى بىلەن كەشمىر گە بېرىپ بۇددا دىنى بىلىملىرىنى ئۆگەنگەن ھەم كۈنىگە 1000 مىسرادىن ئارتۇق نوم تېكىسىتلىرىنى يادلىغان . 13 يېشىدا يۇرتىغا قايىتقاندا كۈسەن خانى قىزغىن قارشى ئېلىپ ، دۆۋلەت ئۇستازىدەپ نام بەرگەن . بىر مەزگىل مۇددەرىس بولغان ، ئۇنىڭ داڭقىنى ئاڭلىغان چىن پادىشاھى 383 يىلى ئەسكەر ئەۋەتىپ ئۇنى ئەكىلىپ گۇزۇڭ شەھرى (ھازىرقى گەنسۇ ۋۇشى )دا 15 يىل تۇرۇپ قېلىپ خەنزۇچىنى مۇكەممەل ئۆگەنگەن . 401 يىلى ئۇنى چاڭئەن (ھازىرقى شىئەن ) گە ئالدۇرۇپ كېلىپ دۆلەت ئۇستازى دەپ ھۆرمەتلەپ ئىشلەتكەن .
كومىراجىۋا 800 نەپەردىن ئارتۇق شاگىرىتقا دەرىس بەرگەن ۋە تارىختا ئەڭ زور كۆلەمدە نوم تەرجىمەقىلىش پائالىيىتى ئېلىپ بېرىلىپ 74 پارچە 384 جىلىد نوم خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلىنغان .
ئۇ شۇقاتاردا ئۇيغۇر تىبابىتىگە ئائىت ئەسەرلەردىن ‹‹ جىۋا بەش ئەزا كېسەللىكلىرى توغرىسىدا ›› ، ‹‹جىۋا كاپوستاكا ›› ۋە 33 جىلىدلىق ‹‹  غەربى دىيار تىۋىپلىرى ئېيتىپ بەرگەن مۇھىم رىتسىپلار ›› ، ئۈچ جىلىدلىق ‹‹ غەربىدىيار ئەۋلىيالىرى رىتسىپلىرى ›› ، تۆت جىلىدلىق ‹‹غەربى دىيار مەشھۇر تىۋىپلىرى توپلىغان مۇھىم رىتسىپلار ›› ،  تۆت جىلىتلىق ‹‹ بۇسەتۋاناگار جونانىڭ دورا رېتسىپلىرى ›› ، ئىككى جىلىدلىق ‹‹ بۇسەتۋاناگار جونانىڭ ئىسىرىقلاش ئۇسۇلى ›› 2600 جىلىدلىق ‹‹ھەر يەرلەردىن توپلانغان رىتسىپلار ›› قاتارلىق مەشھۇر ئەسەرلەرنى خەنزۇچىغا تەر جىمە قىلغان بۇلارنىڭ ئىچىدىكى ‹‹جىۋا بەش ئەزا كېسەللىكلىرى توغرىسىدا›› ۋە ‹‹ جىۋا كاپۇستاكا ››دېگەن ئەسەرلەر ھازىر گىر مانىيدىكى بورىس ماگىستىرلار ئىنىستىتۇتىدا TII 49 دېگەن نومۇر بىلەن ۋە لوندۇندىكى ھىندىستانغا دائىر ئىشلار كۈتۈپخانىسىدا CHII 300 دېگەن نۇمۇر بىلەن ھازىرغىچە ساقلانماقتا .
_گەنجۇ قاغىن ؛


تولۇقلىما مەزمۇن (2013-3-25 15:39):
داۋامى بار

aqqekhayat

گەنجۇ قاغىن-غەربى دىيار ئۇدۇن (خوتەن)دە تۇغۇلغان ئۇيغۇر تىبابىتىنىڭ ئاتاقلىق تىببىي تەرجىمانى ۋە مەشھۇر تىۋىپى بولۇپ ، تاڭ سۇلالىسى مەلىكىسى ۋېن چىڭ مەلىكە شىزاڭدىكى تۇبۇتلار سۇلالىسىنىڭ تۇنجى ئەۋلات پادىشاھى جىدې زۇزەنغا (مىلادى 754-704 يىلغىچە تەختتە ئولتۇرغان  )ياتلىق قىلىنغاندا  ،گەنجۇ قاغىن بۇلار بىلەن  بىرگە  بارغان ۋە ئۆزى بىلەن بىرگە ئېلىپ بارغان  زور بىر تۈركۈم ئەسەرلەرنى ئۆزى يېتەكچىلىك قىلىپ ،ىەنزۇچىغا تەرجىمە قىلغان ۋە تىبەت خەلقىنى داۋالاپ ئۇلارنىڭ ماختىشىغا سازاۋەر بولغان .ئۇ نۇرغۇن يىللىق داۋالاش تەجرىبىلىرىنى يەكۈنلەپ ،تىبەت خەلقىنىڭ تەجرىبىلىرىنى توپلاپ ئۇلارغا ‹‹يۆجى ياۋجىن›› (ئاي كەبى دورىلار بىلەن كېسەللىك بىلەن داۋالاش )دېگەن داڭلىق تېببىي ئەسەرنى تۈزۈپ بەرگەن.
-جان باشلاق(شىراخان)
شىراخان (مىلادى 730-790) چەرچەندە تۇغۇلغان ئۇيغۇر تىبابىتى ئالىمى بولۇپ ،كىچىكىدىن بۇددا رھىبلىرى ۋە ئەمچى ،ئاتاچى قاتارلىقلارنىڭ تېببى داۋالاش تىپلىرىنى توپلاپ ،ئۇيغۇر تىبابەتچىلىكىنىڭ كۆپ ئەسىرلىك داۋالاش تەجرىبىلىرىنى يەكۈنلەش ئاساسىدا كۆپ خىل دورىلارنى ياساپ داۋالاش ئىشلىرى بىلەن شۇغۇللىنىش ئارقىلىق شۇ دەۋردىكى ئاتاقلىق ھۆكىما بوولۇپ تۇنۇلغان. تۇبۇتلار پادىشاھى ئۇنى تىبەتكە تەكلىپ قىلىپ ئوردا تىۋىپى قىلغان .ئۇ ئۇ يەردە نۇرغۇنلىغان شاگىرتلارنى تەربىيلەپ يېتىشتۈرۈش بىلەن بىرگە‹‹خوتەنلىكلەرنىڭ بويۇن زەخمىسىنى داۋالىشى ››قاتارلىق 70 تىن ئارتۇق ئۇيغۇر تىبابەتچىلىك دورىگەرلىك كىتابلىرىنى يېزىپ بەرگەن .ئۇنىڭ بىر قىسىم ئەسەرلىرى شىزاڭنىڭ مەشھۇر 4 توملۇق تىىببى قامۇسغا كىرگۈزەلگەن.
-ئەبۇ نەسىر فارابى (مىلادى870-950)
ئەبۇ نەسىر فارابى 10- ئەسىرنىڭ ئالدىنقى يېرىمىدا ئوتتۇرا ئاسىيا ،ئىران،ئىراق،سۈرىيە،ۋە مىسىرلاردا شۆھرەت قازانغان مەشھۇر ئۇيغۇر تېبابىتى ئالىمى ،پەيلاسوپ بولۇپ،مىلادى 870-يىلى قاراخانىلار ھاكىمىيىتىگە تەۋە فاراب ۋىلايىتىدە ‹‹تارخان›› دەپ ھەربىيلەر ئائىلىسىگە بېرىلىدىغان كەچۈرۈم ئۇنۋانىغا ئېرىشكەن مۇھەممەدبىننى ئوزلۇغ ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن بولۇپ ،ياش ۋاقتىدا  قەشقەر ،بالاساغۇن مەدرىسلىرىدە ئوقۇغان ،كىيىن قەشقەردىن مەرۋە (خۇراسان)گە يۆتكىلىپ ئوقۇپ ،ئەرەبچە ،پارسچە،تىل ئەدەبىياتىنى ئۆگەنگەن ھەمدە پۈتۈن ئۆمرىنى پەلسەپە تەتقىقاتى ۋە قەدىمكى يۇنان ئالىملىرىدىن ئارستوتېل ، ئپلاتۇن  قاتارلىقلارنىڭ ئەسەرلىرىنى تەتقىق قىلىپ ، ئۇنى ئىسلام دىنى  پەلسەپىسى  بىلەن بىر لەشتۈرۈپ ئىسلام دۇنياسىدا يېڭى بىر پەلسەپىۋى ئېقىم ئېچىپ چىقىشقا سەرىپ قىلغان . دەسلەپكى ئىسلام  ۋە تۈرىك پەلسەپىسى ئېنىسكىلوپېدىيىسىدىن ئىبارەت بولغان ‹‹ئەتتەئلىماتى ›› (ئىككىنچى تەلىمات )دېگەن كىتابنى يېزىپ چىقىش ئارقىلىق پۈتۈن ئەرەپ ۋە ئىسلام دۇنياسىدا زىلزىل قوزغىغان . شۇنىڭدىن كېيىن ئۇنىڭغا ‹‹سانىي مۇئەللىم ››(ئىككىنچى مۇئەللىم ) دېگەن ئۇنىۋان بېرىلگەن . بىرىنچى ئۇستاز ئاروستوتىل كۆزدە تۇتىلىدۇ. فارابى مىلادى 950 - يىلى ھەلەي شەھرىدە ۋاپات بولغان .
ئەبۇ ناسىر فارابىنىڭ ئۆمىرىدە يازغان ھەرخىل تىللاردا يازغان كىتابلىرى جەمئي 133 پارچە بولۇپ ، ئۇنىڭ ئىچىدە تىبابەتكە ئائىتلىرى؛
1) ماقالەتەينى نەفىس (روھ ۋە پىسخولۇگىيە )
2) ئەلمەۋجۇداتىل مۇتەغەييىرە ( ئۆزگىرىپ تۇرغان شەيئىلەر )
3) ئەلئەقلۇل كەبىر (چوڭ ئەقىل )
4) پەسىل ۋە ھاۋا كىلىماتى ھەققىدە
5) ئۇخلىغاندا چۈش كۆرۈش ھەققىدە
6) كالامى فى بايانى ئەئزائىل ھەيۋان (ھايۋان جۈملىدىن ئىنسان ئەزالىرى ھەققىدە )
7) كىتابۇل جۇنۇن (ساراڭلىق كېسىلىنىڭ كىلىپ چىقىشى )
8) كىتابۇل ھىس ۋە ئىدراك
9) لىمازايەختىئۇل ئىنسان (ئادەم نىمە ئۈچۈن خاتالىشىدۇ )
10) ئۆمۈر تەبىئىيە ھەققىدە قاتارلىق ئەسەرلەردىن ئىبارەت .
ئەبۇ ئەلى ئىبنى سىنا
مەھمۇد قەشقىرى
يۈسۈپ خاس ھاجىپ
ئىمادۇدەدىن قەشقىرى
ئەللامە ئەلائىددىن  مۇھەممەد خوتەنى
تارىم
جامال قەرشى
سادىر مىش
سۇلتان ئەلى
مۇھەممەد زىكرىيارازى
ئەبۇئابدۇللا خارەزىمى
ئەللامە نەجمىدىن سەمەرقەندى
موللائارىپ خوتەنى
ئوسمان بەگ
مۇراد بەگ
قىسۇرى
قۇتبىدىنشاھ
زورىخان
بەدىرىدىن سوپى ئاخۇنۇم
جامالىدىن مەۋلىۋداموللا ھاجى
گۈلجەمىلىخان
جامالىدىن ئاق ساراي
تەجەللى ھەزىرىتىم
مۇھەممەد ئەكبەر ئەرزانى
مۇھەممەد ئەزەمخان
مۇھەممەد ئەجمەلخان
تۇردى ھاجى
يۈسۈپ ھاجى قەشقىرى
سامساق ئۇستام
ئەمەت ھاقى
باياخۇن ئەزىزى
تۇردى مۇھەممەد ئاخۇنۇم
ئىنايتۇللا ھېلىمى
ئابدۇلھىمىت يۈسۈفى
مانا بۇئەزىز لىرىمىز ئۇيغۇر تىبابىتى ۋە خەلىقنىڭ ساقلىقنى ساقلاش ئىشلىرى ئۈچۈن زورتۆھپە قوشقان شەخىسلەردۇر .
داۋامى بار  

تادۇ

ئۇيغۇر تىبابىتى ، ئۇيغۇرلارنىڭ تارىخى سەمەرىسى، تەپەككۇرى ، پەلسەپىسى.  

ياخشى ئەسەركەن. نادىر ئەسەركەن.

تولۇقلىما مەزمۇن (2013-3-26 14:29):
بۇ ئەقلىي مىللەتلىكىنىڭ پاكىت بايانى.

تادۇ

داۋامىغا تەشنامىز.

USTAL ھەقىي سالاھىيەتلىك ئەزا

بىز مانا شۇندا ق شانلىق تارىحنى ياراتقان ئەجدادلارنىڭ ئەۋلادى ئىكەنمىز مەن بۇماقالىنى ئاجايىپ مەمنۇنلۇق ئىچىدە نەچچە قىتىم ئوقۇپ چىقتىم ئاللاھ رەھمەت قىلسۇن قىرىندىشىم   بىز ھەممىمىز ئىڭىعا مۇھتاج ھەم تەشنا

idikut413 ھەقىي سالاھىيەتلىك ئەزا

مەنمۇ ئازراق قوشۇپ قوياي دۇنيا غا تەسىر كۆرسەتكەن ئۇيغۇر تىبابەت ئالىمىنى ، ئۇ بولسىمۇ ئەبۇ ئەلى ئبىن سىنا .   ئەبۇ ئەلى ئىبىن سىنا بۇخارا ۋىلايىتىنىڭ ئەفشانە ناھىيىسىنىڭ ھاكىمى ئابدۇللا ئائىلىسىدە مىلادى 980-يلى (يەنى:فارابى ۋاپاتىدىن 30 يىل كېيىن) دۇنياغا كەلگەن بولۇپ ،بالىلىق چاغلىرىدىن باشلاپ ئىلىم -پەنگە ھېرىسمەن بولغاچقا پەلسەپە ۋە تىباباتچىلىككە ئائىت نۇرغۇن كىتابلارنى ئوقۇغان ۋە يېزىشقا كىرىشكەن.16ياشقا كىرگەندە بۇخارا ئەمىرى نۇھ بىننى مەنسۇرنىڭ ھاكىمىيىتىدە ۋەزىرلىك مەرتىۋىسىگە ئېرىشىپ بۇخارانىڭ دۇنياغا داڭلىق كۈتۈپخانىسىنى باشقۇرغان . بۇ جەرياندا ئۇ نۇرغۇن كىتابلارنى ئوقۇپ مەلۇماتىنى ئاشۇرغان يەنە كېلىپ فارابىنىڭ ‹‹ئەتتەئلىماتى سانى››دېگەن كىتابى ئبىن سىنا نىڭ پەۋقۇلاددە مدلۇماتقا ئىگە بولۇشىغا سەۋەب بولغان . دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىن ئىلىم ئىزدەپ كەلگەن ئالىم ئۆلىما،تالىب،چوڭ ئەمىرلەر بىلەن .ىلىم تەھسىل قىلغان ۋە ئۇلارنىڭ كېسىلىنى داۋالاپ شۆھرەت قازانغان ،ئۇ نۇرغۇنلىغان كېسەللەرنى داۋالاپ ساقايتقان ۋە شۇ جەرياندا 30پارچىغا يېقىن كىتاب يېزىپ كېيىنكى ئەۋلادلار غا قالدۇرغان . كېيىن مەلۇم سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن تۈرمىگە كىرىپ قالغان شۇ جەرياندا يەنە ‹‹ئەششىپا››‹‹كىتابۇل ھەيران››‹‹كىتابۇل ھېكمەت››ناملىق پەلسەپە كىتابلىرىنى يازغان .تۈرمىدىن چىققاندىن كېيىن ،ئىسپىھان غا بېرىپ ئولتۇراقلاشقان ۋە شۇ جايدا قۇلۇنجى كېسىلى بىلەن 57يېشىدا ۋاپات تاپقان . ئۇنىڭ ‹‹ئەلقانۇن فىت تىب››‹‹ئەششىپا››‹‹مەنتىق››‹‹تۆھپەتۇل ئاشىقىيىن›› ‹‹ئەقىل ئىدراك ۋە قۇۋۋەتلەر ›› بىر قانچە قېتىم ئىتالىيان تىلى،ئېنگىلىز تىلى،لاتىن تىلى،نېمىس تىلى،اىرانسۇز تىللىرىغا تەرجىمە قىلىنىپ  18-ئەسىرنىڭ باشلېرىغىچە پۇتۇن ياۋرۇپادىكى تببىي ئونۋېرستىتلاردا تبابەت ۋە پەلسەپە دەرسلىكى قىلىنىپ ھازىرقى غەرىب تىبابىتىنىڭ شەكىللىنىشىگە  غايەت زور ئاساس سالغان . يەنە كېلىپ ئوپراتسىيە قىلىشمۇ ئىبىن سىنا نىڭ مەلۇم قوليازمىلىرىدا يېزىپ قالدۇرۇلغان بولۇپ ھازىرقى ئوپراتسىيە قىلىش بەلكىم شۇنىڭدىن پايدىلىنغان بولۇشڭ مومكىن .

Qantiper

ئىبىنسىنانى خەنزۇدەۋاتاتتىغۇ

idikut413 ھەقىي سالاھىيەتلىك ئەزا

خەق نېمە دېمەيدۇ ئىت نېمە يېمەيدۇ .ھەتتا مەھمۇد كاشغەرىنىمۇ ئۇيغۇر ئەمەس دەيدىغان مىللەت جىققۇ .

koniya

ھەقىقەتەنمۇ تبابىتىمىز ئۇزاق تارىخقا ئىگە