سۆھبەتلىشەمسىز

سۇ

	سۆھبەتلىشەمسىز ؟   سۇ   ماقالىدە ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ئوقۇغۇچىلار بىلەن يېزىقچە سۆھبەتلىشىشنىڭ زۆرۈرلۈكى، رولى، دىققەت قىلىشقا تېگىشلىك نۇقتىلار ۋە كۈچەش نۇقتىلىرى ھەققىدە مۇلاھىزە ئېلىپ بېرىلدى. ئاتا – ئانىلارمۇ بالىلىرى بىلەن يېزىقچە سۆھبەت ئېلىپ بېرىشنىڭ زۆرۈرىيىتى بارمۇ – يوق ، دېگەن نۇقتىدا تۇرۇپ ئويلىنىپ بېقىشىنى، بالىلارنىڭ مەۋقەسىدە تۇرۇپ ئەمەلىي مىساللار بىلەن مۇلاھىزە قىلىپ بېقىشىنى ئۈمىد قىلىمەن . - ئاپتور   ئوقۇغۇچىلار بىلەن سۆھبەتلىشىش – سىنىپ مۇدىرىلىق خىزمىتىدە چۈشىنىشنى چۇڭقۇرلاشتۇرۇپ، مۇناسىۋەتنى راۋانلاشتۇرىدىغان ۋە كۈچەيتىدىغان، ئوقۇتقۇچىلار بىلەن ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىناقلىق، دوستلۇقىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، سىنىپ ئىشلىرىنى ئىلگىرى سۈرۈشتىكى مۇھىم ئۇسۇللارنىڭ بىرى. ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئۆسۈپ يېتىلىشى سىنىپ مۇدىرىنىڭ باھاسىدىن ئايرىلالمايدۇ. سىنىپ مۇدىرىلىق خىزمىتىدە ئوقۇغۇچىلارغا باھا بېرىش دائىملىق ۋە زۆرۈر ئىش. ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئۆسۈپ يېتىلىش خاتىرىسىدىمۇ ئوقۇتقۇچىلارنىڭ باھاسى ئىنتايىن مۇھىم ئورۇندا تۇرىدۇ. يېڭى دەرس ئىسلاھاتى يولغا قويۇلغاندىن بۇيان سىنىپ مۇدىرىنىڭ باھا سۆزى يېزىشىغا نىسبەتەن تەلەپ يۇقىرى ۋە ئىنچىكە بولماقتا. مۇشۇ باھالار ئوقۇتقۇچىلار بىلەن ئوقۇغۇچىلارنىڭ يېزىقچە سكزبىتىدە ئەكىس ئېتىدۇ. كۆپ ساندىكى سىنىپ مۇدىرلىرى سۆھبەتلىشىنىڭ سىنىپ باشقۇرۇشتىكى مۇھىم رولىنى ئېتراپ قىلسىمۇ ، ئەمما يېزىقچە سۆھبەتنى ئاۋارىچىلىق ھېس قىلىدۇ. بەزى ئوقۇتقۇچىلار يېزىقچە سۆھبەتلىشىشنىڭ زۆرۈرىيىتى بار دەپ قارىسىمۇ، ئىشنىڭ ئالدىراشلىقىنى باھانە قىلىپ تاشلاپ قويىدۇ. بۇ يەردىكى يېزىقچە سۆھبەت دېگىنىمىز ئېغىزچە سۆھبەتكە نىسبەتەن ئېيتىلغان. تاپشۇرۇققا يېزىلغان باھامۇ يېزىقچە سۆھبەتنىڭ بىر خىل شەكلى.  يېزىقچە سۆھبەتنىڭ زۆرۈرىيىتى بارمۇ؟ ئوقۇغۇچىلار ھەر ۋاقىت ئوقۇتقۇچىىنىڭ باھاسىغا دىققەت قىلىدۇ ۋە مۇۋاپىق باھاغا ئېرىشىشنى ئۈمىد قىلىدۇ. ئوقۇتقۇچىنىڭ باھاسىغا ئاساسەن ئۆز ھەرىكىتىنى تەڭشەيدۇ، ئۆزگەرتىدۇ، تۈزىتىدۇ. يېزىقچە سۆھبەتمۇ ماھىيەتتە ئوقۇغۇچىلارغا نىسبەتەن بىر خىل ئىلھاملاندۇرۇش خاراكتىرلىك باھا ياكى سەمىمىي تەنقىد. شۇڭا ئانچە ئەتراپلىق بولمىسىمۇ باھا بەرمىگەندىن باھا بەرگەن ياخشى، ئېغىزچە دېگەندىن يېزىقچە دېگەن ياخشى، ئاشكارە ئىپادىلىگەندىن يۇشۇرۇن دېگەن ياخشى، پات – پات بولسا تېخىمۇ ياخشى. سىنىپ مۇدىرىلىرى يېزىقچە سۆھبەت ئارقىلىق كۈتۈلمىگەن ئۈنۈمگە ئېرىشەلەيدۇ. يېزىقچە سۆھبەت – ئوقۇغۇچىلارنى چۇڭقۇر چۈشىنىش ئىمكانىيىتىگە ئىگە قىلىدۇ ئېغىزچە سۆھبەتتە كۆڭۈلدىكى گەپلەرنىڭ ھەممىسى دەپ بولغىلى بولمايدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە دېيىشكەن گەپلەرنىڭ ھەممىسى قارشى تەرەپنىڭ ئېسىدە قېلىشى ناتايىن. يېزىقچە سۆھبەتتە گەپ– سۆزلەرنى بىر قەدەر رەتلىك ئىپادىلىگىلى، كۆڭلىڭىدە ئويلىغانلىرى، كەلگۈسى ھەققىدىكى يۈكسەك ئارزۇ، ئۈمىد، ئىشەنچ، تىلەك قاتارلىقلارنى ئېنىق، جانلىق ئىپادىلىگىلى بولىدۇ. يېزىقچە ئىپادىلەنگەن سەمىمىي نەسىھەتلەر، ئۈمىد – تىلەكلەر بالىلارغا ئىلھام ۋە مەدەت بولىدۇ. يەنە ئوقۇغۇچىلارغا خەت پوچېركا ئارقىلىقمۇ ئۈلگە بولغىلى بولىدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە ساقلاپ قويسا يادىكار بوپقالىدۇ. زۆرۈر بولغاندا يەنە ئوقۇغىلى بولىدۇ. ئېھتىمال، ئوقۇتقۇچى يازغان بىر پارچە خەت – ئالاقە ئوقۇغۇچىلارغا بىر ئۆمۈر يول كۆرسىتىشى مۇمكىن. يېزىقچە سۆھبەتتە ئېغىزچە دېيىشكە ئەپسىز بولغان، گەپ – سۆزلەرنىمۇ دېيىشكىلى بولىدۇ . يېزىچە سۆھبەتنىڭ قايىل قىلىش كۈچى زور بولىدۇ.   يېزىقچە سۆھبەتنىڭ مەنىۋىي جەھەتتىن رىغبەتلەندۈرۈش رولى زور يېزىقچە سۆھبەت بىر تەرەپتىن ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئوقۇتقۇچىلارنى ھۆرمەتلەش ھېسسىياتىنى كۈچەيتسە، يەنە بىر تەرەپتىن ئۆزىگە بولغان ئىشەنچىنى ۋە ئۆز – ئۆزىدىن پەخىرلىنىش تۇيغۇسىنى ھەسسىلەپ ئاشۇرىدۇ. ئوقۇغۇچىلاردا ئوقۇتقۇچىنىڭ قەلبىدە مېنىڭمۇ بىر كىشىلىك ئورنۇم بار ئىكەن، دەيدىغان تونۇشقا كەلتۈرىدۇ. ئوقۇتقۇچىنىڭ ئوقۇغۇچىغا تېخىمۇ كۆڭۈل بۆلۈۋاتقانلىقىنى، كۆيۈنۈۋاتقانلىقىنى ئىپادىلەيدۇ. ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئۆزلۈك ئېڭىنى ئويغىتىدۇ ۋە كۈچەيتىدۇ. ئوقۇغۇچىلاردا سەمىمىيلىك، مۇستەقىللىق، قەتئىيلىك قاتارلىق خاراكتىر پەزىلەتلىرىنى يېتىلدۈرىدۇ. ئوقۇتقۇچىلار بىلەن ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئارىلىقىنى يېقىنلاشتۇرىدۇ . يېزىقچە سۆھبەت يەنە ئاتا - ئانىلار بىلەن ئالاقە باغلاشتىكى كۆۋرۈك بولۇپ قالىدۇ مۇۋاپىق يېزىلغان، ئوقۇغۇچىلارغا تەسىر قىلغان باھالارنى ئوقۇغۇچىلار ئاتا – ئانىسىغا چوقۇم تەسىر كۆرسىتىدۇ. ئاتا– ئانىلارمۇ ئوقۇتقۇچىلارنىڭ بالىغا قارىتا قانچىلىك دەرىجىدە ئەجىر قىلىۋاتقانلىقىنى، قايسى جەھەتلەرگە كۈچەۋاتقانلىقىنى، ئۆزى قايسى جەھەتلەردىن تېخىمۇ ماسلىشىش كېرەكلىكىنى ھېس قىلالايدۇ. يېزىقچە سۆھبەت– سىنىپ خىزمىتىدە ئىدىيە، پىكىر ئالماشتۇرۇش، ئىناقلىقنى كۈچەيتىش، خىزمەتلەرنى ئىلگىرى سۈرۈشىنىڭ ئۈنۈملۈك ئۇسۇلى بولۇپلا قالماستىن، سىنىپ مۇدىرىنىڭ باشقۇرۇش ئىقتىدارىنىڭ بىر خىل نامايەندىسى  ھېسابلىنىدۇ. بىر سىنىپ كوللىكتىپىنىڭ ياخشى نەتىجىسى نەدىن كېلىدۇ؟ كۆپچىلىكنىڭ ئەقىل پاراسىتى، كۈچ– قۇۋۋىتى ۋە ئۇيۇلتاشتەك ئىتتىپاقلىقىدىن كېلىدۇ. يېزىقچە سۆھبەت ئارقىلىق چوڭ ئىشلار، چوڭ مەسىلىلەر توغرىسىدا تەدبىر بەلگىلەش جەھەتتە ئوقۇغۇچىلارنىڭ رولىنى تولۇق جارىي قىلدۇرۇپ، ھەر كىم چامىسىنىڭ يېتىشىچە چارە- تەدبىر كۆرسىتىشنى ئەمەلگە ئاشۇرۇپ، ئىرادە بىرلىكىمۇ بولغان، شەخسلەرنىڭ كۆڭۈل ئازادىلىكىمۇ بولغان، ھەممە ئوقۇغۇچى سىنىپ ئىشلىرىغا كۈچ چىقىرىشنى خالايدىغان، كۆيۈنىدىغان، جانلىق، جۇشقۇن، ئاكتىپ ۋەزىيەتنى ياراتقىلى بولىدۇ . يېزىقچە سۆھبەت ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئۆگىنىش ئاكتىپلىقى ۋە تەشەببۇسكارلىقىنى قوزغىغىلى بولىدۇ  يېزىقچە سۆھبەت ئوقۇتقۇچىلارنى بىر قەدەر توغرا، ھەقىقىي، تولۇق ئۇچۇرلار بىلەن تەمىنلەيدۇ. سىنىپ مۇدىرى يېزىقچە سۆھبەت ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارنىڭ بىلىم قۇرۇلمىسى، قىزىقىشى، خاراكتىرى، ئائىلە ئەھۋالى، ئۆگىنىش ۋە تۇرمۇشىدىكى قىيىنچىلىقلار، باش قېتىنچىلىقلار، كۆڭۈلسىزلىكلەر، غەم- قايغۇ ، روھىي ئازابلىرى، خوشاللىقلىرى ھەققىدە كۆپلىگەن ئۇچۇرلارغا ئېرىشىپ ئۇلارنىڭ قىيىنچىلىقىنى مۇۋاپىق ھەل قىلىپ، خاتىرجەم ئۆگىنىشىگە شارائىت يارىتىپ بەرگىلى، روھىنى كۆتۈرۈپ كەيپىياتىنى ياخشىلىغىلى، ئوقۇغۇچىلار بىلەن سىنىپ مۇدىرى ئارىلىقىدىكى كۆرۈنمەس تامنى ئۆرۈۋەتكىلى،  تۈگۈننى يېشىۋەتكىلى، بەزى ئالمىشىپ كەلگەن ئوقۇغۇچىلاردىكى ماسلىشالماسلىق ئەھۋالىنى تۈگىتىپ، يېتىمسىراش، ياتسىراش كەيپىيادىن قۇتۇلدۇرۇپ، ئەسلىدىكى ھالىتىنى ساقلاپ قېلىشقا، تېخىمۇ تىرىشىشقا ئىشەنچ پەيدا قىلغىلى بولىدۇ. ئوقۇغۇچىلاردا كۆرۈلۈش ئېھتىمالى بولغان تۈرلۈك پسىخىك مەسىلىلەرنىڭ ۋاقتىدا ئالدىنى ئېلىش، تۈزىتىش ۋە تەڭشەش مەقسىتىگە يەتكىلى بولىدۇ سىنىپ مۇدىرلىرى ئەمەلىيەت جەريانىدا شۇنى ھېس قىلىدۇكى، بەزى ئوقۇغۇچىلار ئوقۇتقۇچىلار بىلەن بىۋاستە ئېغىزچە سۆھبەتلىشىشتىن قورقىدۇ، بەزىلىرى زىيادە تارتىنچاق، تەپتارتىپ ھەقىقىي ئەھۋالنى يۇشۇرىدۇ، بەزىلىرى يۈز- تۇرانە سۆھبەتتىن ئۆزىنى قاچۇرىدۇ. دۇدۇقلاپ دېمەكچى بولغىنىنى دېيەلمەيدۇ. بەزىلىرى ئىشەنمەيدۇ ياكى خالىمايدۇ. ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىچكى دۇنياسىنى چۈشىنىش، ئۇلارغا ئۈنۈملۈك يېتەكچىلىك قىلىش ئۈچۈن يېزىقچە سۆھبەتنىڭ ئۈنۈمى ئېغىزچە سۆھبەتنىڭ ئۈنۈمىدىن يۇقىرى بولىدۇ. شۇڭا سىنىپ مۇدىرى يېڭى ئوقۇش باشلانغان ۋاقىتتا « قەلىب سۆزى ساندۇقى » ئېسىپ ياكى « كۆڭۈلدىكى سۆزىنى يېزىش دەپتىرى » تۇرغۇزۇپ ، قەرەللىك كۆرۈپ تۇرۇش كېرەك. ئوقۇغۇچىلار دەسلەپتە ئىشەنمەسلىكى ، كۆنەلمەسلىكى ياكى تاققا – تۇققا سۆزلەرنى يېزىپ قويۇشى مۇمكىن، مۇۋاپىق يېتەكلەش ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارنى قايىل قىلغاندا، ئىشەندۈرگەندە تەدرىجى ھالدا ئوقۇتقۇچى بىلەن ئوقۇغۇچىلارنىڭ سىردىشىش كۆزنىكىگە ئايلىنىدۇ. يېزىقچە سۆھبەتتە تۆۋەندىكى بىر قانچە نۇقتىغا دىققەت قىلىش كېرەك باراۋەر ۋە دېموكراتىك بولۇش كېرەك  ئوقۇغۇچىلار بىلەن باراۋەر بولغاندىلا ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىشەنچىسىگە ئېرىشكىلى بولىدۇ. دېموكراتىك بولغاندىلا ئوقۇغۇچىلار ئوقۇتقۇچىنى چىن كۆڭلىدىن ئېتىراپ قىلىدۇ. ئوقۇتقۇچى ھەر زامان ئۆزىنى ئوقۇغۇچىلاردىن چوڭ تۇتۇپ، كىبىر كۆرسىتىپ، يول كۆرسەتكۈچى، بۇيرۇقۋاز، ھۆكۈم قىلغۇچى قىياپىتىدە ئوتتۇرىغا چىقسا ئوقۇغۇچىلار ھەرگىزمۇ كۆڭلىدىكى سۆزىنى يازمايدۇ. ئۆز– ئارا ھۆرمەت، ئىشەنچنى بىرىنچى ئورۇنغا قويۇپ، سەمىمىي، كەمتەر بولۇش كېرەك . ھېسسىيات جەھەتتە ئورتاقلىشىش كېرەك ئوقۇغۇچىلارنىڭ سۆزىنى ئىمكانىيەتنىڭ بېرىچە تولۇق ئاڭلاشقا دىققەت قىلىش، ھەر قانداق ئورۇندا ئوقۇغۇچىلارنىڭ تۈرلۈك ئىچكى تەسىراتىنى چۈشىنىپ، بىللە ئىپادىلەپ، ھېسسىيات جەھەتتىكى ماسلىقنى، يېقىنلىقنى ئىپادىلەش كېرەك. ئۆزىنىڭ قارىشى بويىچە ئوقۇغۇچىلارغا خالىغانچە باھا بەرمەسلىك، سالماق پوزىتسىيىدە تۇرۇپ، مەسىلىنىڭ ماھىيىتىنى چۈشىنىش كېرەك. مەخپىيەتلىكنى ساقلاش كېرەك ئوقۇغۇچىلارنىڭ باشقىلار بىلىپ قېلىشىنى خالىمايدىغان ئىشلىرى، يۇشۇرىدىغان سىرلىرى بولىدۇ. ئوقۇغۇچىلار مۇشۇ ئالدىنقى شەرت ئاساسىدا قىلچە تەپتارتماستىن كۆڭلىدە نېمە بولسا شۇنى سۆزلىيەلەيدۇ. شۇڭا سۆھبەت خاتىرىسىنى ئاشكارىلىماسلىق ، زۆرۈرىيىتى بولمىسا باشقىلارغا ھەتتا ئاتا – ئانىسىغىمۇ كۆرسەتمەسلىك كېرەك.  يېزىقچە سۆھبەتتە تۆۋەندىكىلەرگە كۈچەش كېرەك   يېزىقچە سۆھبەتتە ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىندىۋىدۇئاللىقىنى گەۋدىلەندۈرۈش كېرەك جاھاندا ئوپمۇ – ئوخشاش ئىككى تال يۇپۇرماقنى تاپقىلى بولمىغاندەك مىجەز – خاراكتىرى پۈتۈنلەي ئوخشايدىغان ئىككى ئوقۇغۇچىمۇ بولمايدۇ. شۇڭا يېزىقچە سۆھبەتتتە مەزمۇن قاراتمىلىق بولۇشى، ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئالاھىدىلىكىنى ئاساس قىلىشى، ئۇنىڭدىكى باشقا ئوقۇغۇچىلارغا ئوخشىمايدىغان، ئۆزىگىلا خاس بولغان نۇقتىلارنى يېزىپ چىقىشى كېرەك. يېزىقچە سۆھبەت مەزمۇنىنى ئىندىۋىدۇئاللىققا ئىگە قىلىش ئۈچۈن ئوقۇتقۇچى دائىملىق باشقۇرۇش جەريانىدا ھەر بىر ئوقۇغۇچىنى كۈزىتىشى ۋە ئەتراپلىق خاتىرە يېزىشى ھەر بىر ئوقۇغۇچىنىڭ ئادەتتىكى ئىپادىسىنى تەكشۈرۈشى، خاس ئالاھىدىلىكلىرىنى بايقىشى لازىم. سىنىپ ھەيئەتلىرى، دەرس ئوقۇتقۇچىلىرى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك باشقۇرغۇچى خادىملار بىلەن پىكىر ئالماشتۇرۇشى لازىم. شۇنداق قىلغاندىلا سۆھبەت مەزمۇنىنى ياخشى يېزىپ  چىقالايدۇ. مەن ئۆگىنىش نەتىجىسى ياخشى، باشقىلارغا ئۈلگە بولالايدىغان، ئەمما، ئالاقىگە ماھىر بولمىغان، باشقىلار بىلەن ئاسانلىقچە چىقىشالمايدىغان بىر ئوقۇغۇچۇمنىڭ خاتىرىسىگە مۇنداق باھا يازدىم: سىز ئەقىل نۇرى چاقناپ تۇرغان بىر جۈپ كۆزىڭىزنى ئىشقا سالسىڭىزلا، سىنىپتىكى بارلىق ساۋاقداشلار ئارىسىدا بىر مۇنەۋۋەر سىنىپ كادىرىنىڭ ئوبرازىنى تىكلىيەلەيسىز. سىز دەرسنى كۆڭۈل قويۇپ ئاڭلايسىز، تاپشۇرۇقلارنى ئەستايىدىل ئىشلەيسىز، ساۋاقداشلار بىلەن ئىناق ئۆتسىز، باشقىلارغا ئەدەبلىك مۇئامىلىدە بولسىز، ئالاقىدە ناھايتى سەمىمىي، مۇئەللىم تاپشۇرغان ئىشلارنى ئۈن– تىنسىز ئورۇندايسىز، ئاكتىپلىق بىلەن قىلىسىز، بۇ جەھەتتە سىنىپتىكى ساۋاقداشلار سىزنى ئۆزىگە ئۈلگە قىلىدۇ. سىزدەك ئوقۇغۇچىلار ئۈچۈن مۇئەللىم ئارتۇقچە باش قاتۇرۇپمۇ يۈرمەيدۇ. مۇئەللىم ئويلايدۇكى، سىز ساۋاقداشلار بىلەن بولغان ئالاقىدە سەل تەشەببۇسكارراق، سەل يۇمشاقراق، سىيلىقراق بولسىڭىز سىزنى تېخىمۇ كۆپ ساۋاقداشلار ئېتىراپ قىلىدۇ ۋە ھۆرمەت قىلىدۇ. بىر ئادەمگە نىسبەتەن ئېيتقانداق كەڭ قورساق، ئەپۇچان بولۇش ئەڭ ئۇلۇغ ئەخلاق. ناۋادا سىز كەڭ قورساق بولۇشنى ئۆگىنىۋالسىڭىز، بارلىق ئوقۇغۇچىلار سىزنىڭ دوستىڭىزغا ئايلىنىدۇ، يولىڭىزدىكى توسالغۇلار ئۆزلۈكىدىن يوقايدۇ. يۇقارقى باھالاش سۆزىدە ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىندىۋىدۇئال ئالاھىدىلىكى چىڭ تۇتۇلغان بولۇپ، خاسلىقى رۆشەن گەۋدىلەندۈرۈلۈپ ئىپادىلەنگەنلىكتىن بولسا كېرەك، ئوقۇغۇچۇم سىنىپ ھەيئەتلىك خىزمىتىنى ئىشلەش جەريانىدا تەدرىجى پىشىپ يېتىلدى. يېزىقچە سۆھبەتتە كەڭ قورساق بولۇش لازىم ئىپادىسى ياخشى بولغان ئوقۇغۇچىلارغا نىسبەتەن ئوقۇتقۇچىلار باھالاش سۆزىنى ناھايتى مۇكەممەل، كەم– كۈتسىز قىلىپ ئاسانلا يېزىپ چىقالايدۇ. ئىپادىسى ياخشى بولمىغان ئوقۇغۇچىلارغا باھا سۆزى  يېزىش ھەقىقەتەن تەس.  نىسبەتەن ئوقۇتقۇچىلارنىڭ بېشى قاتىدۇ، خاتىرىمۇ ھە دېگەندە سەلبىي مەنىدىكى سۆزلەر بىلەن توشۇپ كېتىدۇ. ئەمەلىيەتتە ئاشۇ ئىپادىسى ياخشى بولمىغان ئوقۇغۇچىلارغا نىسبەتەن سىنىپ مۇدىرى باھا سۆزىنى تېخىمۇ ياخشى يېزىپ چىقىشى كېرەك. بۇنىڭ ئۈچۈن ئۇلارنىڭ روھىي دۇنياسىنى تەتقىق قىلىش كېرەك. ئۇلارنىڭ ھازىرقى ئويلىغانلىرى ۋە ئارزۇلىرى ئوتتۇرىسىدىكى زىددىيەت، سىنىپتىكى ئورنى بىلەن روھىي دۇنياسىدىكى ئورنى ئوتتۇرىسىدىكى زىددىيەت، روھىي جەھەتتىكى ئاجىزلىق، ھېسسىيات جەھەتتىكى سۇسلۇق، ئىرادە جەھەتتىكى بوشاڭلىق، ئىدىيىۋىي تونۇش جەھەتتىكى قاتماللىق قاتارلىق نۇقتىلاردىن چۇڭقۇرراق چۈشەنچىگە ئىگە بولۇش ۋە سەۋەبىنى چۈشىنىش كېرەك. ئوقۇغۇچى سىنىپ مۇدىرىنىڭ باھا سۆزىنى كۆرگەندىن كىيىن ئىچكى دۇنياسىدا سېلىكىنىش ھاسىل قىلالىشى، ئۆزىدىكى يېتەرسىزلىكى، كەمچىلىكلەر ۋە ئارتۇقچىلىقلار ۋە قابلىيەت، ماھارەتلەرنى ئېنىق ھېس قىلىپ ، ئىلگىرلەش ھاسىل قىلالىشى كېرەك. شۇندىلا ئوقۇتقۇچىلار ئوقۇغۇچىلارنى ھەقىقىي تەسىرلەندۈرۈپ، باھا يېزىشتا كۆزلىگەن ئۈنۈمگە ئېرىشەلەيدۇ. بىر ئوقۇغۇچى بار ئىكەن، دەرسلەردىكى نەتىجىسى ئادەتتىكىچە، ئەمما دەرەخكە يامىشىشقا ماھىر ئىكەن، تام ئۈستىدە ھېچنېمە تۇتمايلا بىمالال  ماڭالايدىكەن. ئۇنىڭ تاپشۇرۇقىغا باھا سۆزى مۇنداق يېزىلغان: سىز بەك پەملىك ۋە چاققان، ئىشىنىمەنكى بۇمۇ كەلگۈسىدە چوڭ ئىشلارنى ۋۇجۇدقا چىقىرالىشىڭىزدىكى زۆرۈر پىسىخىك پەزىلەت. سىز ئۆزىڭىز قىزىققان مۇشۇ تۈرنى تاللاپ ئىزچىل تىرىشىپ بېقىڭ. قاراملىق قىلماي مۇئەللىمنىڭ يېتەكچىلىكىدە ئىلمىي ماھارەتلەرنى ئىگىلىسىڭىز، چۇقۇمكى، گىمناستىكا ساھەسىدە داڭلىق تەنھەرىكەتچى بولۇپ چىقىسىز. لېكىن سىزدە تېز قىزىپ، تېز سوۋۇيدىغا ، باشقىلارنىڭ پىكرىنى بەك توغرا دەپ قارايدىغان، ئاسانلا ئەگشىپ كېتىدىغان بىر خىل خاھىش بار، بۇ سىزنىڭ ياراملىق ئادەم بولۇپ چىقىشتىكى ئەڭ چوڭ دۈشمىنىڭىز. خالىسىڭىز مەن سىزنىڭ مەسلىھەتچىڭىز، تۈرتكىڭىز، يېتەكچىڭىز بولاي. بولامدۇ؟ سىنىپ مۇدىرى مۇنداق دەيدۇ:  مەن بىخەتەرلىك نۇقتىسىدىن ئېيتقاندا ئۇنى چەكلىشىم كېرەك ئىدى، ئەمما مەن ئۇنىڭدا كۈچلۈك بوشلۇق ھەرىكەت ۋە تەڭپۇڭلۇق سەزگۈسى بارلىقىنى بايقىدىم. تەن ساپاسىدىن ئېيتقاندا، ئۇ تەنھەرىكەتچىنىڭ ياخشى ماتىرىيالى ئىدى .  يۇقۇرىدىكى باھا سۆزىدىن بۇ سىنىپ مۇدىرىنىڭ ئوقۇغۇچىلارنىڭ كەمچىلىكلىرىنى تولۇق چۈشىنىدىغانلىقىنى، يازغان باھا سۆزىلىرىنىڭ غەمخورلۇققا ۋە چۈشىنىشكە تولغانلىقىنى كۆرۈشكە بولىدۇ. سۆھبەت مەزمۇنى تەسىرلىك بولۇش كېرەك سىنىپ مۇدىرى ئوقۇغۇچىلاردىكى ئىجابىي، يېڭى ئۆزگىرىشلەرنى بايقاشقا ماھىر بولۇپلا قالماستىن ئۇنى ۋاقتىدا تەقدىرلەش ۋە ئىلھاملاندۇرۇش كېرەك. باھا سۆزى ئارقىلىق ئوقۇغۇچىغا ئۆزىنىڭ ھەر ۋاقىت ئوقۇتقۇچىنىڭ دىققەت مەركىزىدە تۇرىدىغانلىقىنى، ھەتتا كىچىك ئىشلارنىڭمۇ ئوقۇتقۇچىنىڭ نەزەرىنىڭ سىرتىدا ئەمەسلىكىنى بىلدۈرۈپ قويۇش كېرەك. شۇنداق قىلغاندا ئوقۇغۇچى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ماختىشىغا ، ئىلھاملاندۇرۇشىغا ئېرىشىش ئۈچۈن، ئوقۇغۇچىلارنىڭ ھۆرمىتىگە ئېرىشىش ئۈچۈن تىرىشىدىغان بولىدۇ. تەقدىرلەش، ماختاش ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارنىڭ يۇشۇرۇن ئىجادچانلىقىنى قوزغاتقىلى بولىدۇ. بۇلارنىڭ ھەممىسى باھا سۆزىنىڭ تەسىرىگە باغلىق بولىدۇ. مەكتىپىمىزدىكى بىر ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى يېزىقچىلىقتا قابىلىيىتى بار بىر ئوقۇغۇچىنىڭ تاپشۇرۇقىنى تەكشۈرگەندىن كىيىن مۇنداق باھا يېزىپتۇ: سىز بىر ئەقىللىق  ۋە جانلىق قىز. ناخشا ئېيتىشقا، ئۇسۇل ئويناشقا ماھىر، قىزىقىش دائىرىڭىز ئىنتايىن كەڭ ، بىلىمىڭىز مول ۋە ئەتراپلىق، تەپەككۇرىڭىز تېز. مېنى قايىل قىلغان يەنە بىر تەرىپىڭىز شۇكى، سىزنىڭ تىل ئىپادىلەش قابىلىيىتىڭىز بەك قالتىس، تىل بايلىقىڭىز ئىنتاين مول، مېنى بەك قايىل قىلىدۇ. سىزنىڭ گەپ قىلىشنى ئانچە خالاپ كەتمەيدىغان بۇ خارەكتىرىڭىزگە، سىزنىڭ ئىجتىھاتلىق، تىرىشچان، ئالغا ئىنىتىلىدىغان بىر خىل روھ يۇشۇرۇنغان، ئۇنىڭ ئۈستىگە سىز ئەقىل – پاراسەتلىك بولغاچقا، ھەر قانداق نەرسىنى ئاھايتى ئاسانلا ئۆگىنىۋالالايسىز، غەيرەت قىلىڭ، سىز ناھايتى ئىستىقباللىق. يۇقۇرىدىكى سۆھبەت مەزمۇنىدا بىر خىل قايىللىق تۇيغۇسى ئەكس ئەتكەن بولۇپ، ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئۆزىگە ئىشىنىش ھېسسىياتىنى كۈچەيتىدۇ. ئۇلارغا ئىشەنچ ئاتا قىلىدۇ. ئۆزىدىكى ئارتۇقچىلىقلارنى يەنىمۇ ئىلگىرلىگەن ھالدا جارىي قىلدۇرۇشقا ئىلھاملاندۇرىدۇ. يېزىقچە سۆھبەت- سىنىپ مۇدىرى بىلەن ئاتا- ئانىلارنىڭ پىكىر ئالماشتۇرۇش ۋاستىسى، سىنىپ مۇدىرى بىلەن ئوقۇغۇچىلارنىڭ سىردىشىش كۆزنىكى. سىنىپ مۇدىرى باھا سۆزى يازغاندا تەقدىرلەش كۆپرەك، تەنقىدلەش ئازراق؛ ئىلھاملاندۇرۇش كۆپرەك، ئىنكار قىلىش ئازراق؛ كونكرېت پاكىت، سان – ساناقلار  ۋە تەپسىلاتلار كۆپرەك، تومتاق ۋە قېلىپلاشقان سۆزلەر ئازراق بولۇشنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشى كېرەك. ئوقۇغۇچىلار تەسىرلىنىش ئىلكىدە ئىلگىرلىشى، ئىلگىرلەش جەريانىدا ئەتراپلىق تەرەققىي قىلىشى كېرەك. بۇ جەريان تەربىيىنىڭ جانلىنىشى، ئادىمىيلىككە ئىگە بولۇش جەريانىدۇر. تەربىيە جەريانى ئادىمىيلىككە تويۇنسا، تەربىيلەنگۈچىمۇ ئادىلمىيلىككە تويۇنۇپ يېتىشىپ چىقىدۇ. ئومۇمەن ئېيتقاندا، يېزىقچە سۆھبەت ئوقۇغۇچىلارنىڭ پسىخىك ئالاھىدىلىكىگە ئىنتايىن ماس كېلىدىغان ئۇسۇل. سىنىپ مۇدىرلىرى سىناپ باقسا ئويلىمىغان ئۈنۈمگە ئېرىشەلەيدۇ.

taxbalik

	ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم تىمىڭىزنى ئوقۇپ ھەقىقەتەن مەمنۇن بولدۇم . ئوقۇتقۇچىلار مۇشۇنداق قىلىپ سىناپ باقسا ئىشىنمەن چوقۇم ئۆزى كۈتمىگەن نەتىجىلەرگە ئىرشىشىدە گەپ يوق !!!

riwayat0601

	يېزىقچە سۆھبەتلىشىشنىڭ رولى ھەقىقەتەن چوڭ ، ئۇنۇمى ئاسان كورۇلىدىغان بىرخىل تەربىيە ئۇسۇلى دىيىشكە بۇلىدۇ ، گەرچە ھەممە بالىغا تۇلۇق تەسىر كورسىتەلمىسىمۇ ، ئۇقۇتقۇچىنىڭ ياخشى باھاسى مەلۇم نىسبەتتىكى ئۇقۇغۇچىلارنىڭ كىيىنكى ھايات مۇساپىسىنى داۋاملاشتۇرۇشىدىكى يول كورسەتكۈچ بۇلۇپ قېلىشى مۇمكىن .   ھېلىمۇ ئىسىمدە تۇلۇقسىز ئوتتۇرا مەكتەپتە ئۇقۇۋاتقان ۋاقتىمدا تىل ئەدەبىيات دەرىس بىرىدىغان ئۇقۇتقۇچىمىز بىر قېتىملىق مەشىق ھېكايە يېزىش تاپشۇرۇقىدا مىنىڭ دەپتىرىمگە ：《 ھېكايىنىڭ ۋەقەلىكنى بەك ياخشى تاللاپسىز ، ۋەقەلىكنى ئۇرۇنلاشتۇرۇش جەھەتتە خېلى زور تىرىشچانلىق كورسىتىپسىز ، تاپشۇرۇق دەپتىرىڭىزنى كۆرگەندىن كىيىن  سىزگە بولغان  ئۇمۇدىم ، ئىشەنچەم تېخىمۇ يۇقىرى كۆتۈرۈلدى ، قەلىمىڭىزگە بارىكاللا .   بۇنىڭدىن كىيىنكى يېزىقچىلىق تاپشۇرۇقلىرىنى تېخىمۇ ياخشى ئىشلەش ، كەلگۇسىگە  ئاساس سېلىشىڭىز ئۈچۇن ئۈچ تۈرلۈك تەكلىپ بىرەي ، بىرىنچى ، كوپرەك كىتاپ كورۇڭ ، ئىككىنچى ، ئۇقىغان كىتابلىرىڭىزدىن خاتىرە  قالدۇرۇشقا ، كۈندىلىك خاتىرە يېزىشقا ئادەتلىنىڭ ، ئۇچۇنچىدىن  ، داۋاملىق يېزىپ تۇرۇڭ . مەن سىزگە دائىم ياردەمدە بۇلۇشنى خالايمەن 》    مۇشۇ دەپتەرنى 20 يىلدىن بۇيان قىممەتلىك بايلىقىمدەك كورۈپ ساقلاۋاتىمەن . ئاشۇ ئۇقۇتقۇچىمنىڭ كوپرەك كىتاپ ئۇقۇپ بىرىڭ دىگەن سوزى بۇيچە ھازىرغىچە كىتاپ ئۇقۇش ئادىتىمنى تاشلىمىدىم . يېزىقچىلىق جەھەتتە  نەتىجەم بولمىسىمۇ ھەۋەس بىلەن ياشاۋاتىمەن .