باشقا بىر نۇقتىدىن «قۇتادغۇ بىلىگ» (1)

tahajan

putin يوللىغان ۋاقتى  2016-3-2 14:56
ئۇيغۇرلار ۋە تورداشلار ‹قۇتادغۇ بىلىك›كە ئىمىلىيەتت ...

پۇتىن سەن بەكلا ساپاسىز كەنسە

tahajan

تاي يوللىغان ۋاقتى  2016-3-2 18:41
مەنمۇ شۇنداخ دەپ كارايمەن پۇتىن ئەپەندىم،راس بىزدە بى ...

سەن  پۇتىننىڭ يالاقچىسىما

tahajan

arkak007 يوللىغان ۋاقتى  2016-3-2 16:13
بەزىلەرنىڭ كۆزىگە ئورۇسئاكىلىرىنىڭ يازغىنىدىن باشقا  ...

ئەگەشتىم

tadlax

قۇتادغۇبىلىگىنىڭ قىممىتىنى بىلىشتە، ئالدى بىلەن قۇتادغۇ بىلىگىنىڭ ماھىيتىنى بىلىش زۇرۇل.
قۇتادغۇ بىلىگ ئىسلام پەلسەپىسىدىن كۆكلىگەن بىر شاخ. ياكى ئىسلام پەلسەپىسىدىن پايدىلىنىپ يىزىپ چىقىلغان. ئەمدى بۇنىڭدىكى پەلسەپە توغرىسىدا نۇرغۇنلاردا چۇشەنجە بىردەك ئەمەس.  نۇرغۇنلارنىڭ پەلسەپە ، بۇلۇپمۇ ئىسلام پەلسەپىسى توغرىسىدا ئىزدىنىشى يىتەرلىك ئەمەس. بۇنداق شارائىتتا سۆزقىلىشمۇ بىئەپ.
ئىسلام پەلسەپىسى، قەدىمقى تۆت زاد، تۆت تادۇ، تۇپراق ئوت سۇھاۋا قارشىنى مەنبەقىلىدۇ. يەنى قەدىمدىكى پەيلاسۇپلار ماكان زامان ئىنسان مەدىنىيەت بۇتۆت ئوتتۇرسىدا مۇكەممەل باغلىنىش ، ئىنچىكە سىسستىما باردەپ قارىغان. مەسلەن ، ماكاندىكى يەتتە قىتئە، ئاسماندىكى يەتتە يۇلتۇز، مۇزىكىدىكى يەتتە ئاھاڭ، يەتتە خىل رەڭ. بۇلارنىڭ خۇي پەيلىدە ئوخشاشلىق بار. ياكى ئىنسانغا قاراپ ، ئىنساندىكى سىستىما بۇيىچە ، ماكاننى شەرھىيلىگىلى بۇلىدۇ. ئاسماندىكى يۇلتۇزلارغا قاراپ، ماكاننى ئىنساننى شەرھىيلىگىلى بولىدۇ.تەبىيراق دىسەك، ئىلاھا، ماكان زامان ئىنسان مەدىنىيەتنى بىربىرىگە ئوخشۇتۇپ ياسىغان. قارىماققا ئوخشىمايدىغاندەك،ئايرىم ئايرىم دۇنيادەك تۇيۇلسىمۇ، پەلسەپە سىسستىمىسىبىلەن تامامەن بىر بىرىگە ئوخشىتىشقا بولىدۇ. ئاشۇ سىسستىما دەل پەلسەپە بولىدۇ.
مەدىنىيەت جەھەتتە، پەلسەپە تارىخىغا كۆز يۇگۇرتسەك، قۇرئان كەرىمدە ئىنساننىڭ تۇپراقتىن ياسالغانلىقى، يەنى تۇپراققا سۇقىتىپ لاي قىلىپ. ئاندىن شەكىلگە كىرگۇزۇلۇپ، ھاۋادا قۇرتۇلغاندىن كىيىن. سۇس ئوتتا پۇشۇرلۇپ چەكسە جىرىڭلايدىغان ھىجىر ھالەتكە كەلگەندە روھ پۇدەلگەنلىكى قەيىت قىلىنىدۇ.بۇ ئىنسان يارتىلىشىدىن پەلسەپە بىلەن يارتىلغانلىقىنى نەزەرگە تاشلايدۇ. بۇ تۆت تادۇ قارشى ئىنسان تەبىيتىگە سىڭدۇرۇلگەن دىگەننى ئىما قىلىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا قىساسۇل ئەنبىيادا بۇ بايانلار تىخىمۇ بىيىغان.
ئاندىن ئادەم بىلەن ھاۋا ئانىمىز زىمىنغا چۇشۇرۇلگەن.زىمىندا خەلىق بولغاندىن كىيىن، نوھ دەۋرى بولغان ،ئىنسانلارنى توپان بالاسى غەرىق قىلغان. ئاندىن ،لۇد سەمۇد ئاد قەۋىملىرى ياشىغان. ئاد قەۋىمى بىلەن ئويغۇرلارنىڭ ئەجدادىنىڭ مەلۇم ئوخشاشلىقى بار. مەسلەنئويغۇرلاردا ئىككىنجى ئاينى ھۇد دەيدۇ. ھۇد ئادلارنىڭ پەيغەمبىرى. ياكى ھازىرقى ئۇيغۇرلار ھۇدقا ئەگەشكەنلەرنىڭ ئەۋلاتلىرى بۇلىشى مۇمكىن.
يەنە ، قۇرئان كىرىمدە ئىبرايىم ئەلەيھى سالام قىسسىدە، قۇشتىن تۆتنى ئالغىن، دىگەن بايانلار ئۇچرايدۇ.  پەلسەپە نوختىسىدىن مۇشۇ ئىبارە تۆت تادۇ پەلسەپىسىنىڭ  ئىبرايىم ئەلەيھى سالام بىلەنمۇ مۇناسىۋىتى بارلىقىنى ئىلگىرى سۇرۇيدۇ.

tadlax

ئىبرايىمدىن كىيىن ، بىر ئىرا يۇلتۇزچىلىق ئىلمى  غايەت زور دەرجىدە گۇللەنگەن. مىسىر ئىھراملىرى، سەددە چىن سىپىللىرى، مايالار مەدىنىيەتلىرى يۇلتۇزچىلىق ئىلمىنىڭ بىر نامايەندىلىرى.دىمەك پەلسەپە ئىنسان ئاپرىدىيسىدىن باشلىنىپ، ئىبرايىم ئەلەيھى سالامغا كەلگەندە ئاندىن ، يۇقرى باسقۇچقا كۆتۇرۇلگەن ..
ئىسلام مەدىنىيتىگە كەلگەندە مۇرجىئە ،مۇئتەزىللەر پەلسەپە بىلەن ئىسلام مەدىنىيتىنى گۇللەندۇرگەن. ئىنىقراق دىسەك، قۇرئان كىرىمغا پەلسەپىنىڭ يۇكسەك پەللىسى مۇجەسسەم قىلىنغان. ماكان زامان ئىنسان قۇرئان ،بۇ تۆت ئاننى پەلسەپە سىستىمىسى بىلەن بىر بىرىگە ئوخشۇتۇشقا باغلاشقا بولىدۇ.قۇرئاندا بىلىش ئادىللىق ياخشىلىق تەقۋادارلىق كۆپرەك سۆزلىنىدۇ. بىلىش تۇپراق، ئادىللىق ئوت، ياخشىلىق سۇ، تەقۋادارلىق ھاۋا بولىدۇ. كونىلاردا ئەبجەت ھىساپلايدىغان ئىشلار بار. ئەبجەدنى قۇرئانغا قاراپ ھىساپلايدۇ. باشقا كىتاپ چۇشمەيدۇ.ئىنساندا ئىنىقسىز ھۆكۇم، ياكى تەدبىر . قۇرئاننى پەلسەپىگە سالسا پۇتۇنلىنىدۇ.  دىمەك قۇرئان كەرىمنىڭ تەستىقى بىلەن ئىسلام مەدىنىيتىدە قەدىمدە پەلسەپە  ناھايتى يۇكسەك ئىتىبارغا ئىگە بولغان.ماكان جۇغراپىيە ئىلىملىرى پەيدا بولغان. ئاندىن زامان ئىلمى نۇجۇم ماتىماتىكا ئىلىملىرى شەكىللەنگەن. ئىنسان تىبابەت ئىلملىرى يۇكسەك پەللە ياراتقان. مەدىنىيەت جەھەتتە،  پىققىي ، قانۇنشۇناسلىق، لوگىكا، شىريەت ، مەنتىيقە ئىلملىرى پەيدا بولغان. بۇتەدىرجىي ياۋرۇپا ئەدىبىيات سەنئەت گۇللىنىشىنىڭ پىلتىسىنى ياققان. دىمەك يۇقارقىدەك گۇللىنىشلەرنىڭ مەنبىيى ،ئاشۇ تۆت تادۇ قارشى، شۇنىڭدىكى سىسستىما نىڭ مۇئەييەن تۆھپىسى ھىساپلىنىدۇ.

tadlax

يۇقارقىلاردىن شۇنى ئازىراق قىياس قىلىشقا بولىدۇ. قۇتادغۇ بىلىگ ئاشۇ پەلسەپە ،ۋە ئۇنىڭ سىسستىمىسىنىڭ جەمىيەتلەشكەن بىر شەكلى. ياكى يۇسۇپ خاس ھاجىپ ،پەلسەپىنى جەمىيەتكە تەدبىقلىغان جەمىيەتشۇناس.ئىبىنسىنا  تىبابەتكە تەدبىقلىغان.ئىلمى نۇجۇم زاماندىكى بىر كۇرىنىشى.
قۇتادغۇبىلىگىدىكى، ئايتولدى بىلىش تۇپراقنى كۆرسىتىدۇ. كۇنتۇغدى ئادىللىق ئوتنى كۆرسىتىدۇ. ئوگدۇلمىش ئۇقۇش ئۇقۇمۇشلۇق ياخشىلىقنى سۇنى كۆرسىتىدۇ. ئودغۇرمىش تەقۋادارلىق ھاۋاغا قىياس.
ئەمدى بۇ پەلسەپە بىلەن ئۇيغۇرلارنىڭ نىمە مۇناسىۋىتى دىگەن ئۇقۇم شەكىللىنىدۇ.  زامانغا قارغاندا، مەيلى ئازەرلەر بولسۇن، ياكى ئىبىنسىنا ، فارابىي  ، يۇسۇپ خاس ھاجىپ، ماخمۇد قاشقىرى،بىرونىي ، ئۇلۇغ بىگ ، غازباي ، بۇلار ئىسلام پەلسەپىسىنىڭ ئاتامانلىرى. بۇلارنىڭ ئۇيغۇرلار بىلەن قانداشلىقى ئىمكانىيتى يۇقرى. ياكى ئاتا بوۋىلىرىمىز. ئىسلام پەلسەپىسى ساھاسىدە، بۇلارنىڭ مەدىنىيەتكە قوشقان تۆھپىسى مىسلىسىز.ھازىرغىچە تىبابەت جەھەتتە ۋارىسلىق قىلىپ كىلىۋاتىدۇ.
ئىنسان جەھەتتە، ئۇيغۇرلارنىڭ تەپەككۇر ئۇسۇلى ، تۆت تادۇ پەلسەپىسىگە ناھايتى يىقىن. ياكى ئىگىلىرى. چوڭدىن كىچىككىچە، ئالىمدىن ساۋاتسىزغىچە ئىسسىق سۇغۇق ئارىيالايدۇ. بۇ ئىرسىي ئالاھىدىلىك. تىلىمۇ بۇ خىل تەپەككۇرنى ۋايىغا يەتكۇزۇشتە قىينالمايدۇ.ماكان جەھەتتە، تۆت پەسلى بار، كىشىلىرىنىڭ قارا قىزىل كۆك سىرىق ھەرقاندىغى تىپىلىدۇ. ياكى تۆت خىل مىجاز گىرەلەشمە ھالەتتە. باشقا مىللەتلەردە ك ئايرىم تىپ رۇشەن گەۋدىلەنمەيدۇ. مەدىنىيەت جەھەتتە، بىلىش ئادىللىق ياخشىلىق تەقۋادارلىق ھەممىسى بار. سوپىلار تەقۋادارلىقققا مىسال. دىمەك يۇقارقىدەك تۆت جەھەتتىن قارغاندىمۇ ،ئۇيغۇرلانىڭ قىسمىتى بىلەن پەلسەپە ئىنتايىن زىچ مۇناسىۋەتلىك.ئۇيغۇرلارنى يىتۇك پەلسەپىچى مىللەت دىسەك ، ھەرگىزمۇ ئارتۇق كەتمەيدۇ. ھەم بۇ ئىقتىدار ئۇيغۇرلارغا خاس.

tadlax

قۇتادغۇبىلىگىنىڭ ئەدەبىي قىممىتى، ۋە ئەمىلىي قىممىتى توغرىسىدا بەك يەڭگىل پىكىر قىلساق بولمايدۇ.  قۇتادغۇ بىلىگ ئويغۇرلارتەپەككۇرنىڭ سىسستىمىلاشقان بىرشەكلى. تۇغما تەپەككۇرى. قۇتادغۇ بىلىگىنىڭ ئەدەبىي قىممىتى يوق دىگەنلىك ، ئۇيغۇرلاردا تەپەككۇر يوق دىگەنلىك بولىدۇ.
ئۇيغۇر تىبابىتى نەزىريەسى بىلەن قۇتادغۇ بىلىگ پەلسەپىسى   بىر سىسستىما بىر پەلسەپە.  بۇ نوختىدىن ئويغۇر تىبابىتى قۇتادغۇ بىلىگىنىڭ ئەمەلىي قىممىتىنىڭ بىر نىشانىىسىى.ئەدەبىي قىممىتى جەھەتتە، گەرچە يۇسۇپ خاس ھاجىپنىڭ جەمىيەت شۇناسلىق بايانىنى يىقىنقى زاماندا ئىشلىتىش يۇرگۇزۇشكە ئىمكانىيەت بولمىغان بولسىمۇ، شۇ دەۋىرلەردە مەرگىزىي ئاسىيادا  يۇقرى باھالارنى بەرگەن. بۇنىڭ پاكىتى شۇ كىتاپتا يىزىغلىق. بۇ شۇ ۋاقىتلاردا خان ھاكىملار پايدىلانغانلىقىنى بىلدۇرىدۇ.مەخپىي ئىلىم ھىساۋىدا قەدىرلەنگەن.ئۇنىڭدىن باشقا ئىسلام مەدىنىيتى تۇسىدىكى جەمىيەت قۇرۇشتا، قۇتادغۇ بىلىگ ناھايتى ياخشى بىر ئۆرنەك. بۇنىڭدىن باشقا جەمىيەت ئەندىزلىرى ئىسلام مەدىنىيتىدە يۇكسىلەلمەيدۇ. ئۇزاق مەۋجۇد بۇلۇپ تۇرالمايدۇ. بۇ جەھەتتە قىممىتى زور.ئەكسىچە، قۇتادغۇ بىلىگ بىلەن تۇرۇك تىللار دىۋانىنى  ، قەلەم سەپىرىدىن ئىلۋەتسەك، ئويغۇرلارنىڭ ئىنسانىيەت مەدىنىيتىدە قىممىتى بولمايدۇ.

akramjan99

نىمە ئ‍ۇ تۈرك دېگەن گەپ، بۇ چوڭ تۈرىكچىلىك لاگىرى تەشۋىقاتىغۇ ، ئ‍ۇيغۇر تۈرك دەپ ئ‍السا بولمامدۇ ئ‍ۇ تۈركىيىلىك تۈرك تەتقىقاتچىلار،   ئ‍ۇلار قىرغىزلارغا ياردەم ئ‍ۇيغۇرلارنىڭ  ئ‍اچچىغىنى كەلتۇرىۋاتىدۇ. جۇڭگۇ ئ‍ۇيغۇر تارىخى مەدەنىيىتى جەمىيئىتى كىرەكسىز ،جەمىيئەت بولۇپ قالدى، مۇشۇنداق مەسىلىلەرگە باش قاتۇرۇشى ، ئ‍ۇيغۇر ئ‍اپتۇنۇم رايۇن رەھبەرلىرىگە ، مەركەزدىكى مۇناسىۋەتلىك دۆلەت ئ‍ۇرگانلىرىغا  ئ‍ىنكاس قىلىپ ، دۆلەتنىڭ يۇقارقى مەسىلىگە بولغان كۆڭۇل بۆلۇشى ۋە تەتقىقاتنى باشلاشنى قولغا كەلتۇرۇش كىرەك  . ،مۇناسىۋەتلىك ئ‍الىم ،مۇتەخخەسىسلەرنى ،تەتقىقاتچىلارنى تەتقىقاتقا تەكلىپ قىلىش ھەم  خەلقئارالىق ئ‍ىلمى مۇھاكىمە يىغىنى قاتارلىق  يىغىنلارنى ئ‍ېچىش ،ھەم تەتقىقات نەتىجىسىنى ئ‍ۇتتۇرىغا قويۇش ئ‍ارقىلىق ، خەلقئارادىكى كەڭ جامائەتچىلىككە يۇسۇپ خاس ھاجىپنىڭ ئ‍ۇيغۇر ئ‍ىكەنلىكىنى ئ‍ېتىراپ قىلدۇرۇش  كىرەك  . ئ‍ىسپات ،پاكىت ئ‍ارقىلىق يۇسۇپ خاس ھاجىپنىڭ ئ‍ۇيغۇر ئ‍ىكەنلىكى ئ‍ىسپاتلانسا خەلقئارادىكى تەتقىقاتچى ئ‍الىملار تەبىئي يوسۇندا پاكىتنى ئ‍ېتىراپ قىلىدۇ ۋە يۇسۇپ خاس ھاجىپنىڭ ئ‍ۇيغۇر ئ‍ىكەنلىكىنى پۇتۇن دۇنياغا  تارقىتىدۇ، تەتىقىقاتچىلار تەتقىقات جەريانىدا شۇ خىلدىكى بۇرۇنقى تەتقىقات نەتىجىسنى  ئ‍ىشلىتىدۇ ،يۇسۇپ خاس ھاجىپنىڭ ئ‍ۇيغۇر ئ‍ىكەنلىكى  دۆلىتىمىز ۋە خەلقىئارادىكى تەتقىقاتچىلار  قاتنىشىپ تەتقىقات نەتىجىسىدە ئ‍ىسپاتلانسا كىيىن تېخىمۇتېخىمۇ ئ‍ىشلىتىلىدۇ  .ئ‍ۇيغۇرنى دۇنياغا تېخىمۇ تونۇتىدۇ