...ئارقا تام

HALJAT

ئارقا تام

(پوۋېست)

ماخمۇت يولۋاس

2013-يىلى 19-نۆۋەتلىك "خانتەڭرى ئەدەبىيات مۇكاپاتى"غا ئېرىشكەن ئەسەر

1



−قاچ! سەمەتباي.
−نېمە بولدى؟
−دەرۋازا تاراقلاۋاتىدۇ.
−ئوھۇ... قەرز ئىگىلىرى كەلدى دېگىنە.
−مۇشۇ كۈنلەردە سېنى باشقا كىم ئىزدەيتتى.
−نەگە قاچىمەن؟
−ھاجەتخانىغا.
−ھاجەتخانا؟!... ئۇ يەرمۇ بىخەتەر بولماسمىكىن.
−ھەرقانچە بولسىمۇ بىرسىنىڭ ھويلىسىغا كىرىپلا ھاجەتخانىسىغا بارماس ئەمدى.
−ئەخمەق خوتۇن! سەن بىلمەيسەن-دە. باشقىلارنىڭ ھاجەتخانىسىغا كىرىشكە ئامراق ئادەملەر نۇرغۇن دەيمەن.
−سوۋۇتۇپ قويۇپتىمۇ!؟
−ئاستا گەپ قىل. دەرۋازىغا قۇلاق يېقىپ تۇرغاندۇ ئاۋۇ خەق.
−ئۇنداق بولسا ئارقا تامدىن ئارتىلىپ باغ بىلەن سازلىققا قاچمامسەن.
−سازغا؟... بۇ بولىدىكەن. مەن كەتتىم. قالغان گەپنى ئۆزۈڭ بىل. قەرزنى قايتۇرىمىز. ئەمما، ئازراق ۋاقىت بەرسۇن.
−ئوھۇش!... بۇ گەپنى تولا قىلىپ كەتتىمغۇ.
−ئەمىسە، يېڭى بىر گەپ تاپمامسەن.
−تاپاي غوجام.
−تاماكامنى ئالدىم-ھە؟
−ئالدىڭ، ئالدىڭ. يەيدىغان نەرسەڭ تۇرسا ئۇ. ھە... بول... دىپەيدەك تۇرماي. دەرۋازا سۇنۇپ كېتەي دېدى. ئوھۇش... تازىمۇ بىر...
ئايالىم دەرۋازا تەرەپكە، مەن ئارقا تامغا قاراپ يۈگۈردۈم. ئېگىز تامدىن ئۇچۇپ ئۆتتۈممۇ بىلمەيلا قالدىم. پاھ! پۇل تېپىشتا مۇشۇنداق ئۇچىدىغان بولسام-ھە… ئۆيىمىزنىڭ ئارقىسىدىكى كەنتنىڭ بېغىغا چۈشۈپ، دەرەخلىك ئارىسىدىكى يول بىلەن تۆۋەنگە − سازلىققا قاراپ يول ئالدىم. ئەتراپى كېلول، قارىياغاچ، كۆك تېرەكلەر بىلەن بۈككىدە چۈمكەلگەن مېۋىلىك باغدا قۇشلار بەس-بەستە سايرىشىپ كېتىپتۇ. سايرايدۇ-دە! جانىۋارلار بىر بىرىگە قەرزدار بولۇپ قالمىغاندىن كېيىن… كۆڭلۈم تازا جايىدا بولمىسىمۇ باغنىڭ پەيزى مېنى يەنىلا ئۆزىگە تارتىپ تۇراتتى. ياپيېشىل چىملىق ئېرىقلاردا شىلدىرلاپ ئېقىپ تۇرغان سۈپسۈزۈك سۇلار، رەڭگارەڭ ئېچىلىپ كەتكەن ياۋا گۈللەر، بىر-بىرىنى قوغلىشىپ كۆڭۈل ئىزھار قىلىشىۋاتقان كېپىنەكلەر… سېنىڭدە ھاياتنى سۆيىدىغان يۈرەك بولسا روھىڭنى ئۇرغۇتۇپ، ۋۇجۇدۇڭنى مېھرى-مۇھەببەتكە لىق تولدۇراتتى. توساتتىن كېلول دەرەخلىرىنىڭ قاراڭغۇ دالدىلىرىنىڭ بىر يەرلىرىدىن نازۇك قىزنىڭ تاتلىق پىچىرلاشلىرى ئاڭلاندى. ھەي، بۇ باغدا مەھەللىدىكى يىگىتلەرنىڭ قايسى بىرى بۇنداق پىچىرلاشلاردىن ھۇزۇر ئالمىغان دەيسىز؟ مانا!… باغنىڭ يەنە بىر بۇلۇڭىدىن كۈلكە-چاقچاقلار كۆتۈرۈلدى. ھايال ئۆتمەي دۇتار، تەمبۇرنىڭ مۇڭلۇق ئاۋازى باغنى سېھىرلەشكە باشلىدى. ئاشۇ سېھىر ئىچىدە بۇلبۇللار خۇدىنى يوقىتىپ سايرىشاتتى. «ھەي، ئازاتكاملار پەيزى قىلىۋېتىپتۇ-دە!» دەپ تامىقىمنى چېكىپ قويۇپ ئۆتۈپ كەتتىم. مانا، بۇ ھايات! كۈنلەر مۇشۇنداق ئۆتىدۇ.
بۈگۈن ھېلىمۇ قەرز ئىگىسىنىڭ چىرايىنى كۆرۈشتىن خۇدايىم ساقلىدى. بولمىسا، نېمە دەپ بېزىرىپ تۇرار بولغىيتتىم. كەلگىنى قايسىكىنا؟ مەن، دەپ ئاۋازىنىمۇ چىقارماس بولىۋالدى. كېلىپلا دەرۋازىنى ئۈن-تىنسىز قاققىلى تۇرغان. بۈگۈنكى چوقۇم ھەمرا…
سىزىق! كاساپەت… سىزىپ قويغان سىزىقىدىن ئۆتكۈزمەيدۇ-دە! چارت بولۇپ قالارمۇ دېمىگەن ئادەمنى. تۇرسۇن بېلىققۇ ئۈرۈمچىگە كەتكەن. بىر نەچچە ۋاق قۇلاق تىنچ. بەكرىمۇ تېخى تۈنۈگۈنلا قاققان. بۈگۈن يەنە قېقىپ يۈرمىگەندۇ-ھە؟… ھەي، ھېكايە ئاڭلاشقا ئامراق قېرىنداشلىرىم. يەنە ماۋۇ سەمەتباي دېگەن نېمە تازا كاززاپ ئوخشايدۇ دەپ قالماڭلار-ھە؟ بىر نەچچە يېقىن ئاغىنىلەر كەينىمدىن ئادەم قورقىدىغان گەپ تېپىپ، مېنى سېسىتىپ، كۆڭلىنى خۇش قىلىپ يۈرىدۇ. توۋا! قىزىقكەن بۇ خەق. تۇرمۇشتا بىرەرسىگە قەرز بولۇپ قالماي ياشىغىلى بولامدىكىنا؟ ئەڭ بولمىغاندا ياراتقان ئىگىسىگە قەرز بولۇپ قالىمىزغۇ. قەرز بولۇپ باقمىغانلار بۇنى ھەرگىز چۈشەنمەيدۇ. ئۇلار ئۆزلىرىنى ناھايىتى كاتتا ئادەم ھېسابلايدۇ. زادى ئادەم دېگەن نېمە؟!… مەنچە بۇ دۇنيادا ياشاپ «ئون تىيىن قەرزىم يوق» دېگۈچىلەرنى تازا نورمال ئادەم دېگىلى بولمايدۇ جۇمۇ. بىلگەن ئادەمگە ھاياتلىقتا ئانچە-مۇنچە قەرز بولۇپ بېقىشمۇ ئەرزىيدۇ. ئۇنىڭمۇ ئۆزىگە چۇشلۇق ھۇزۇرى بار دەڭلار.
ئۆزۈمگە كەلسەم، مانا، مەن نەق ئۈچ ئادەمگە قەرز. قان قەرز ئەمەس، پۇل قەرز. ئالسا پۇل ئالىدۇ. جان ئالامتى… ھەي، ئامال قانچە؟ ئوقەتتىن زىيان تارتىپ قەرزگە بوغۇلۇپ قالدىم شۇ. يا ئالدامچىلىق قىلىپ پۇلنى خەجلىۋالغان يېرىم يوق. ئۇلارمۇ يامان ۋاقتىدا قەرزنى سۈيلىگىلى تۇردى. بۇ ھەق. بىراق، شۇ تاپتا قولۇمنى كەسسەممۇ قان چىقمىسا… قىلىدىغان ياخشى گەپلەر تۈگىدى. بېزىرىپ تۇرۇشقا يۈزۈم چىدىمىدى. قاچماي قانداق قىلىمەن؟ پۇل تاپقۇچە قېچىپ تۇراي… بۇنداق دەرد ئېيتىۋەرسەم، سەمەتباي تازا بىر كۆك نامرات ئوخشايدۇ دەپ ئىچىڭلار ئاچچىق بولمىسۇن. بارلىقىغۇ بار. ئەمما، ئېغىلدىكى ئۈچ باش ئالا ئىنەكنى ساتالمايمەن.

داۋامى ئىنكاس شەكلىدە يۇللىندۇ

babur-7

خىلى قىزىق تۇرامدۇ نىمە   ،   داۋامىنى  قاچان يوللاي دەيسىز ئەمدى  

HALJAT

ئايالىم شۇ ئىنەكلەرنىڭ سۈت-قايماقلىرى بىلەن ئۆينى گۈلدەك بېقىۋاتسا. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇ ئىنەكلەرنىڭ تېگى ئايالىم زەيتۇنەمنىڭ ئاتا-ئانىسىنىڭكى! ئالا كۆڭۈللۈك قىلالمايمەن. «تىل قىلدا باغلاقلىق، موزاي قوزۇقتا.» پوق يەپ قالدىممۇ بولدى پېشانەمدىن بىر ئۆمۈر كەتمەيدۇ دېگەن گەپ. پاھ!… ۋاھ!… ئاتا-ئانىسىنىڭ ئۆيىگە بارسام ئاستىمغا كۆرپە تاشلاپ «كېلىڭ بالام» دەپ تۇرغىنى بىلەن جاڭگالنىڭ شورى دەڭلا. شور بولا-ھە؟!… بۇرنۇڭنىڭ تۆشۈكىدىن ئاستا-ئاستا ئېقىپ كىرىپ ئىچ-باغرىڭنى قۇرۇتۇۋېتىدىغان شور. پولاتنىمۇ چىرىتىۋېتىدىغان شور. بۇ شورغا جاڭگالدىكى يۇلغۇن بىلەن چاتقال قومۇش چىدىمىسا، ئادەم بالىسى چىدىمايدۇ. شۇڭا ئىنەكلەرنى سېتىش خىيالىنى قىلىشتىن خۇدا ساقلىسۇن. ئەڭ ياخشىسى ئۆزۈم ئامال قىلاي…
شۇ خىياللار بىلەن باغدىن چىقىپ، مەھەللىنىڭ ئايىغىدىكى ئۇزۇندىن-ئۇزۇنغا سوزۇلغان دۆڭلەردە ئېگىز-پەس دەسسەپ پىرقىراپ يۈرۈپتىمەن. دۆڭدە قوي بېقىۋاتقان بىر بوۋاي پادا كالتىكىگە تايانغىنىچە كۆزىنى مەندىن ئۈزمەي قاراپلا قاپتۇ. ھەي، بوۋاي سېنى نېمە ئويلارغا سېلىپ قويغاندىمەن-ھە؟
ئالدىمدىن يېنىك يورغىلاپ ئۆتۈپ كەتكەن بوز تورغاي، شىۋاق ئارىسىدىن بىلەي تاشتەك پارقىراپ ئالدىراش چىقىپ كەلگەن كەسلەنچۈكتىن چۆچۈپ ھاۋاغا پۇررىدە كۆتۈرۈلدى. كۆكتە چىرايلىق سەپ تۈزگەن تۇرنىلار سازلىقتىن، بىنەملىككە قاراپ «قاق، قاق» قىلىپ ئۇچۇپ كېتىپ باراتتى. سەپتىن چۈشۈپ قالغان بىر تۇرنا ھەرقانچە ئۇچۇپمۇ قاتارغا قېتىلالماي ئاۋارە ئىدى. تۆۋەندىكى يىكەنلىك ھازىر ئېتىزلىققا ئايلىنىپ كەتكەن بولغاچقا بىر توپ بېلىق ئالغۇچلار قارا سۇلۇق يىكەنزارلىقنى ئىزدەۋاتقاندەك تىنىمسىز ئايلىنىپ ئۇچۇپ يۈرۈشەتتى. قويچى بوۋاينىڭ قارا ئىتى ئېگىز دۆڭدە تۇرۇۋېلىپ، ئاشۇ بېلىق ئالغۇچلارغا ھەيۋە قىلىپ بار ئاۋازى بىلەن قاۋايتتى. يەر بېغىرلاپ چاڭگىلىشىپ كەتكەن ئاق تىكەنلىك ئارىسىدا چاشقانلار قۇترايتتى…
2
دۆڭ. دۆڭلەر… شىۋاق ھىدى قاپلىغان دۆڭلەر. سېرىق چېچەك ئېچىلغان دۆڭلەر. قويلارنىڭ ماياقلىرى تىللادەك كۆرۈنىدىغان دۆڭلەر. ئەڭ ئېگىز يېرىگە چىقىپ، يىراقلارغا قارىساڭ ئۆزۈڭنى راھەت سېزىدىغان دۆڭلەر. بۇ تۇپراقتا ياشىغان كىملا بولسۇن، دۇنيانىڭ ئەڭ چەت يەرلىرىگە كېتىپ قالسىمۇ بۇ دۆڭلەرنى ھەرگىز ئۇنتالمايدۇ. ئاشۇ دۆڭلەردىكى سان-ساناقسىز قەبرىلەر، تىرىكچىلىك ئۈچۈن تەرەپ-تەرەپكە تېرىقتەك چېچىلىپ كەتكەن ئادەملەرنى يەنىلا ئۆزىگە باغلاپ تۇرىدۇ. قارىماققا ئۆلۈكلەر بىلەن تىرىكلەر ئايرىلىپ كەتكەندەك كۆرۈنىدۇ. ئەمما، تىنچ تۇرۇپ يۈرىكىڭنى، ۋۇجۇدۇڭنى تىڭشىساڭ ئۇنداق ئەمەسلىكىنى ھېس قىلىسەن. روھلارنىڭ ئەتراپىڭنى چۆرگىلەپ يۈرگەنلىكىنى، سەن بىلەن ھەر ۋاقىت بىللە ئىكەنلىكىنى سېزىسەن. خۇددى قۇش ئۇۋىسىنى ئەگىگەندەك، سۇ ئۆز ئېقىنىغا يۈگۈرگەندەك…
شۇ تاپتا دادام-ئاپام يادىمغا يەتتى. تۇرمۇش ھەلەكچىلىكىدە رەھمەتلىكلەرنىڭ تۇپراق بېشىنى يوقلىمىغىنىمغا ئۇزۇن بولۇپ كېتىپتۇ. بىر غېرىچ يەردە تۇرۇپ-ھە؟!… قەبرىلەرنى ئارىلاپ قەبرە بېشىغا كەلدىم. ئۇسسۇزلۇقتىن چاڭقاپ كەتكەن بىر تۈپ جىگدە قاياقتىندۇر ئۇرغان شامالدىن تۇيۇقسىز ئىرغاڭلاپ كەتتى (بۇ بىر تۈپ جىگدىنى دادام رەھمەتلىك يەرلىكىدە ياتقاندا قويغان ئىدىم). يۈكۈنۈپ ئولتۇرۇپ قىرائەت قىلدىم. كۆزلىرىم ئېچىشىپ، بوغۇزۇم ئاچچىق بولدى. ئېھ! قەدىردانلىرىم بىز بالىلارنى بېقىپ قاتارغا قاتقۇچە كىملەرگە قەرز بولۇپ، ساماندەك سارغايغان بولغۇيتتۇڭلار-ھە؟ ھايات ۋاقتىڭلاردا تىندۇرما بولۇپ كەتكەن ئىچىڭلارنى بىر قېتىممۇ كوچىلاپ باقماپتىمەن دېسە…
دۆڭلەردىكى باشلىرىنى كۆتۈرەلمەي يەرگە چاپلىشىپ يېتىپ كەتكەن شور قورايلارنىڭ تۇزلۇق ھىدى دېمىقىمنى ئىللىق غىدىقلايتتى. بۇ پۇراق شۇ قەدەر ئۆز ئىدى. بۇ قوراينىڭ پۇرىقىنى ھەر يەردە، ھەر قاچان ئۇنىتالمايمەن. بۇ پۇراق ماڭا مەھەللەمنى، ئاتا-ئانامنى، قېرىنداشلىرىمنى، ئايالىمنى، بالىلىرىمنى، مەڭگۈ قايتۇرغىلى بولمايدىغان بالىلىقىمنى، ئاداشلىرىمنى ئەسلىتىدۇ، سۆيدۈرىدۇ. قەلبىم ئازابقا تولغاندا يىغلىتىپ تۇرۇپ كۈلدۈرىدۇ. بۇ پۇراق بىلەن ئۆزۈمنىڭ كىملىكىمنى تونۇيمەن. بۇ مېنىڭ بايلىقىم…
بۇ يەردە ياتقانلار مەھەللىمىزدە ياشاپ ئۆتكەن ئادەملەر. بالا چاغلىرىمىزدا مۇنۇ كۆرۈنگەن دۆڭدىلا گۈمبەزلەر بار ئىدى. ھازىر دۆڭلەرمۇ قالمىغىلى تۇرۇپتۇ. بىزدىن كېيىنكىلەرنى كونا گۆرلەرنى ئېچىپ، ئاتا-بوۋىسىنىڭ سۆڭىكىنى بىر تەرەپكە يىغىپ قويۇپ قويىدىغان گەپمۇ-قانداق؟ يائاللا!… جىق ئادەملەر ئۆلۈپ كېتىپتۇ جۇمۇ. ئادەم قەبرىستانلىققا كەلسىلا ئۆلۈمنى ئويلاپ قالىدۇ. بولمىسا، مەڭگۈ ئۆلمەيدىغاندەك قىلىق چىقىرىپ كېتىمىز. ئەمەلىيەتتە ھەر قانچە چاپراقلىساقمۇ ئاخىرى مۇشۇ يەرگە كېلىمىز-ھە؟!…

bahdaxkizi

داۋامىغا تەشنامىز.

HALJAT

توختا ئاغىنىلەر. كۈننى قەدىرلىمىسەك، ھاياتلىقنى ئاسرىمىساق بولمىغۇدەك. ئۇنىڭ ئۈستىگە قەرز بىلەن كېتىپ، گۆردىمۇ خاتىرجەم ياتقىلى بولمايدۇ ھەقىچان؟…
بۇلتۇر يەرلىكىدە ياتقان ئارۇپكاممۇ ياش ۋاقىتلىرىدىن تارتىپ خەقلەرنىڭ كېسىكىنى تۆكۈپ، تېمىنى سوقۇپ ئۆمرى ئۆتۈپ كېتىپتىكەن. شۇنچە جان تىكىپ ئىشلەپمۇ قەرزدىن قۇتۇلالماي ئۆلۈپ كەتتى دېسە. ھايات ۋاقتىدا ھالىڭ نېچۈك دېمىگەن ئوغلى رەھمەتلىكنىڭ نامىزىنى چۈشۈرۈشنىڭ ئالدىدا جامائەتنىڭ ئالدىغا چىقىپ «دادامدا قەرزى بارلار مېنى ئىزدىسە بولىدۇ، قەرزلەرنى مەن قايتۇرىمەن!» دېۋىدى. ئەل-يۇرت بىردەك «بىز رازى!» دېيىشتى-يۇ. ئەمما جىق گەپ بولدى. تۇپراق بېشىدا مېيىتنى يەرلەپ بولغۇچە قوشنىلىرىدىن بىر نەچچىسى ئارۇپكامنىڭ قاپاقلىرىنى تۈرۈپ تۇرغان بىر تال ئوغلىنى يىراقتىن شەرەتلىشىپ، «ماۋۇ گۇينىڭ دادىسىنىڭ مەھەللىدە كىملەرگە قەرز ئىكەنلىكىنى بىلمەيدىغاندەك…» دەپ قۇلاق يېقىشتى. ئەڭ ياخشىسى قەرز بىلەن كېتىپ قالماي جۇمۇ. قەرز ئىگىلىرى ھەر بىر تۇپراق بېشىغا چىققاندا قەبرەڭگە قاراپ ئالىيىپ قويىدۇ-دە. ئەڭ بولمىغاندا ياتقان يەرلىكىڭنىڭ بېشىغا كەلگەندە پۇتىنى قاتتىقراق بىر نەچچە قېتىم تاپاندىۋېتىپ ئۆتۈپ كېتە…
شۇ كۈنى بىر كۈن ئاچ قورساق دۆڭمۇ-ساي، كۆلمۇ-ساز پىرقىراپ يۈرۈپ، كەچكە يېقىن يەنە شۇ باغدىكى يول بىلەن ئۆيگە قايتتىم. ئايالىم بەلگە ئۈچۈن بىر جۈپ كىيىندۈرۈپ قويىدىغان قوشكېزەك قىزلىرىمنى ئۆگزىگە چىقىرىپ قويغان ئىكەن. ھەي، ئەقىللىق خوتۇن… قىزلىرىممۇ ئارقا تامغا قاراپلا تۇرغان چېغى مېنى يىراقتىنلا كۆرۈپ خۇشاللىقىدا قوللىرىنى پۇلاڭلىتىپ، خاتىرجەم كېلىۋېرىشكە شەرەت قىلدى. قاچاردا ئۇچۇپ ئۆتكەن تامدىن ئىنجىقلاپ تەستە چىقتىم. كىيىم-كېچەكلىرىم ئاپئاق توپىغا مىلىنىپ كەتتى. تامدىن قورۇغا سەكرەپ چۈشتۈم-دە، ئۆزۈمنى دەڭسىيەلمەي يىقىلدىم. بىر كۈن ئاچ قالساڭ پۇت-قولۇڭدا ماغدۇر قالمايدىكىنا؟… ئوڭدا يېتىپ ئۆگزىگە قارىسام قوشكېزەكلىرىم ئېغىزىنى ئالىقىنى بىلەن ئېتىۋېلىپ پىخىلداپ كۈلگىلى تۇرۇپتۇ. شۇ ئارىدا ئالدىغا تارتقان پەرتۇقى بىر تەرەپكە قىيسىيىپ كەتكەن ئايالىم يۇندا چېلىكىنى كۆتۈرۈپ ئارقا تام تەرەپكە چىقىپ قالدى. مېنى كۆرۈپ «ۋاي، ئانىمەي!» دەپ قولىدىكى چېلەكنى تاشلاپلا يېنىمغا يۈگۈرۈپ كەلدى.
−بايقىساڭ بولمامدۇ.
−بۇرۇنلا مۇشۇ باغ تەرەپكە بىر كىچىك ئىشىك ئېچىپ قويايلى دېسەم ئۇنىماي كەتتىڭ زادى.
−ئوھۇش!… بىر دەرۋازىنىڭ دەردىنى تارتالمايۋاتسا نېمە دەيدۇ ئەمدى… قىزلارغا شوتا قويغۇزماي.
−شوتا قويىدىغان قىزلىرىڭ ئەنە ئۆگزىدە تاماشا كۆرۈۋاتىدۇ.
−شۇ بالىلارنىڭ ئالدىدىمۇ سەتقۇ.
−تولا جېنىمغا تەگمەي تۇر-ھە.
−راستقۇ.
−خوتۇن دېگەن خەقنى…
−ھە، نېمە بوپتۇق؟ تولا چەكچەيمىگىنە، بالىلار كەلدى.
ئايالىم بىلەن قىزلىرىم مېنى يۆلەشتۈرۈپ چايخانا سۇپىسىغا ئېلىپ چىقتى. سۇپىدا يانپاشلاپ يېتىپ بىرىنچى بولۇپ قارىغىنىم قازان بولدى. قورسىقىغا ئامراق ئايالىم تۈگمىدەك تۈگۈپ چۆچۈرە قىپتۇ. دىمىغىمغا رەيھان كۆكىنىڭ پۇرىقى گۈپپىدە ئۇرۇلۇشى بىلەن پۈتۈن بەدىنىم لاسسىدە بوشاپ كەتتى. بىر قىزىم ئۇيەر بۇيەرلىرىمنى تۇتسا، يەنە بىر قىزىم ئارقامغا ياستۇق يۆلىدى. ھەي، مېنىڭ ئامراق پاتەم-زۆھرەلىرىم…
قىزلىرىمنىڭ ئانىسىنىڭكىدەك چىرايلىق كۆزلىرىگە تويماي قارايمەن. قارىغانسېرى ئاشۇ مەسۇم كۆزلەردىن نۇرغۇن نەرسىلەرنى ھېس قىلىمەن. نەچچە يىلدىن بېرى ئاشۇ كۆزلەرنىڭ كۈلۈپ تۇرۇشى ئۈچۈن ئوتقىمۇ، سۇغىمۇ كىرىپ باقتىم… يىقىلدىم. يەنە تۇرۇشۇم كېرەك دەپ ئويلايمەن. ئەمما، يوللىرىمدا قەدەمدە بىر توساقلار… بەزىدە قەدەمنى قاياققا يۆتكىشىمنى بىلمەي قالىمەن. بەلكىم ھاياتلىقنىڭ يولى شۇنداقتۇ!… قورساقتىن ئېشىنمايدىغان ئالتە مو يەر… بىر پاتمان قەرز… تاراقلاۋاتقان دەرۋازا… قاچىدىغان ئارقا تام… كۈندىن-كۈنگە قولدىن چىقىپ كېتىۋاتقان ساڭا تەئەللۇق نەرسىلەر…شاكىلى قېلىپ، مېغىزى خەقنىڭ بوغۇزىغا تاقاشمايلا كىرىپ كېتىۋاتقانلىقىنى كۆزلىرىڭنى پارقىرىتىپ قاراپ قېلىشلار… ئاچچىقىلا بار… تاتلىقىنى تاپالماسلار… خوتۇنۇڭنىڭ قولىغا قاراپ قالغان بەزەن چاغلاردا، ساڭا چاندۇرماي غادىيىشلىرى…
قىزلىرىمنىڭ يەنە شەيتىنى تۇتتى. بىر بىرىنى نوقۇشۇپ پىخىلداپ كۈلۈشتى. ئۇلار يەنە بالىدە!
−نېمە بولۇشتۇڭ؟−دېدى ئاپىسى ئون ئىككى ياشقا كىرىپ قالغان قىزلىرىغا ئالىيىپ قويۇپ،−قىز بالىمۇ تولا كۈلەمدىغان، سەتلىشىپ.
−سىز كۆرمىدىڭىز ئاپا. دادامنىڭ ئارقا تامدىن ئارتىلغان ھالىتىنى. ئۆگزىدە تۇرۇپ كۆرسە بەك قىزىق بولىدىكەن. ھا… ھا…−دەپ قورسىقىنى تۇتۇۋېلىپ تېلىقىپ قالدى پاتەم.
−ئۆزىنىڭ ئۆيىگىمۇ ئوغرىدەك چۈشۈپ، تاس قالدى پۇتىنى سۇندۇرۇۋالغىلى بىچارە دادام،−دەپ كۆزىگە لىققىدە ياش ئالدى زۆھرە. ئاندىن بوينۇمدىن قۇچاقلاپ يۈزىنى يۈزۈمگە چىڭڭىدە ياقتى. تۇرۇپلا كۆڭلۈم بىر قىسما بولۇپ، بوغۇزۇمغا بىرنەرسە قاپلىشىپ قالغاندەك گېلىمدىكى قىرتاق سۇيۇقلۇقنى كۈچەپ يۇتتۇم.
−ھەي، ھەي… بولدى قىلىڭلار،−دېدى سەزگۈر ئايالىم ھەممىمىزنىڭ كەيپىياتىنى دەرھال ئوڭشىماقچى بولۇپ،−داداڭلار بىلەن ئۆي تۇتۇپ، مەن كۆرگەننى سىلەر تېخى كۆرمىدىڭلار. قېنى تامىقىڭلارنى ئىچىڭلار. تاماقتىن كېيىن ناۋات بىلەن سىنچاي ئىچكەچ داداڭلارنىڭ بۈگۈنكى بىر كۈنلۈك تەسىراتىنى ئاڭلايمىز.
−ساڭا ئويۇن بولۇۋېتىپتۇ-دە!−دېدىم قولۇمغا ئەمدىلا ئالغان قوشۇقنى شىرەگە تاققىدە تاشلاپ.
−ئەمدى قايغۇرۇپ جاننى سېلىپ بەرگۈلۈكمۇ،−ئايالىمنىڭ ئاغزى گەپتە، قولى ئىشتا، ئۆزى قازان بېشىدا شىپىرلاپ ماڭاتتى،−سەن قېچىپ كەتتىڭ، مېنىڭ دەرۋازىنى ئېچىپ ھەمراغا نېمىلەرنى دېگەنلىكىمنى ئاڭلىساڭ ھەيران قالىسەن.
−يېڭى گەپتىن بىرنى توقۇغانسەن شۇ.
−بۇداقىسى قالتىس دېگىنە.
−نېمە دېدىڭ؟
−بىز بىلەن بىللە ئوقۇغان ساۋاقدىشىمىز كىم ئىدى؟ ئوقۇۋاتقاندا چاچنى گەدەنگىچە قويۇۋالىدىغان…
−قايسى بوپ كەتتا؟
−ۋاي دەريادىن ئالتۇن چايقايدىغانچۇ.
−ھە، ھە… تەلەت.
−تەلەت بىلەن دەرياغا ئالتۇن چايقىغىلى كەتتى. خاتىرجەم بولۇڭ. بۇدا پۇل تېپىپ كېلىپ قەرزىڭىزنى قايتۇرۇپ بەرمىسە، مانا، مەن قورۇ-جاينى سېتىپ بولسىمۇ قايتۇرىمەن دېدىم. ئەمدى ئۇ سىزىق دېگىنىڭىز خېلى ۋاقىتقىچە ئۆيگە ئىزدەپ كەلمەيدۇ.
ئايالىمنىڭ گېپىنى ئاڭلاپ كاللامغا نېمىدۇر لىپپىدە كەلدى. نەچچە ۋاقىتتىن بېرى بۇنى نېمىشقا ئويلىمىدىم-ھە؟ توختا، بولمىغاندا بۇ ئامالمۇ بولىدىكەن! قورۇ-جاي ئاتا-ئانامدىن مىراس قالغان. خوتۇننىڭ ھەققى يوق. ئىنەكلىرى ئەنە ئېغىلدا تۇرىدۇ… تاماق ئىچىپ ئولتۇرۇپ، شۇ خىياللار كۆڭلۈمدىن كەچتى. كېچە كۆزۈمگە ئۇيقۇ كەلمىدى.
−نېمە بولدۇڭ؟−دېدى ئايالىم تولا ئۆرۈلۈپ-چۆرۈلۈشۈمدىن ئىچى سىقىلىپ،−ئىچىڭگە بىر نەرسە كىرىۋالغاندەك ئۇخلىيالمايسەنغۇ؟ يا سازدا بىرەرى بىلەن ئىچ پەش تارتىشىپ قالمىغانسەن؟!
−قەرزدارغا كىم قارايدۇ دەيسەن؟
−ھازىر مۇشۇ قەرز بولۇپ قالغان ئەرلەر، باي تۇل خوتۇنلارنىڭ قوينىغا ئۆزىنى ئاتىدىغان بىر ئىش چىقتى دەپ ئاڭلايمەنغۇ.
−مۇشۇ ئاياللارنىڭ تاپمايدىغان گېپى يوق ھە؟!
−پېشانىمىزدىلا بار سەمەتباي.
−كىمنى دەيسەنوي؟
−مەھەللىنىڭ بېشىدىكى بۇلاق كۆزنىڭ ئۆيىگە شەدىن چىققان ھېلىقى ئادەمگە يىل ئۆرۈلەي دېدى، كەتمىدى. ئاڭلىساق شۇ ئەر ئۈچ بالىسى بىلەن خوتۇنىنى تاشلاپ كېلىۋاپتىمىش…
−خەق بىلەن نېمە كارىمىز. ئۇيقۇڭنى ئۇخلا! تۈزۈۋاتقان پىلانىمنى يوق قىلدىڭغۇ. نەدە بىر يوق گەپنى تېپىپ…
−پىلان!… قانداق پىلان ئۇ؟
−سەن ئۇقمايلا قوي.
−ئوھۇش!… نېمە ئىشىم. ئەتىگەنلىككە بازارغا ۋاق قالماي يەنە… ئۇخلىدىم-ھە. سەنمۇ تولا يوق خىيالنى قىلىۋەرمەي ئۇخلىغىن.
−غېمىڭ بولمىغاندىكىن ئۇخلايسەندە.
−ھە، غەم سەندىلا بار. ئاياللارنىڭ نېمە ئويلايدىغانلىقىنى بىلەمسەن.
−ئەر بولماق ئاسان ئەمەس.
−خوتۇن بولماق ئوڭاي دەيدۇ.
−ئوھۇ!… دەپ كەتكەنلىرىنى مانىڭ…
−سەن ساراڭ بىلەن تەڭ بولغۇچە ئۇيقۇمنى ئۇخلايچۇ.
ئايالىم ھايال بولماي ئۇيقۇغا تەگدى. خېلى ۋاقىتقىچە ئۇنىڭ تاتلىق پۇشۇلداشلىرىنى تىڭشاپ ياتتىم.