ئەندىزىلىك توختام ۋە زوراۋان ماددىلار

polat315

ئەندىزىلىك توختام ۋە زوراۋان ماددىلار

       يېقىندىن كاللامدا ئەندىزىلىك توختام ۋە ئۇنىڭ زىينىغا ئۇچىرىغاندا ئۆزىنى قانداق قوغداش توغرىسىدا  تورداشلار بىلەن ئورتاقلىشىش ،ئۆز-ئارا ئالماشتۇرۇش ئېلىپ بېرىش ئويى پەيدا بولۇپ قالدى،شۇ سەۋەب بۇ يەردە ئۆز چۈشەنچەمنى ئوتتۇرغا قويماقچىمەن،تورداشلار كۆپىرەك پىكىرلەشسەك ،پىكىر بېرىشسەك....

       ئەندىزىلىك توختام-ئادەتتە ئۆزگەرمەس توختام،قېلىپلاشقان توختام،ئەگەشمە توختام دەپمۇ ئاتىلىدۇ،ئىستىمالچىلارنىڭ ھوقۇق مەنپەتىنى قوغداش قانۇنىدا ئەندىزىلىك توختام دەپ ئېلىنىدۇ.بۇ توختام ئادەتتە ئەندىزىلىك ماددىلاردىن  تۈزىلىدۇ،توختام قانۇنىدا بۇنىڭغا مۇنداق ئىزاھات بېرىلگەن،ئەندىزىلىك توختام دېگىنىمىز ئالاقىدار تەرەپ تەكرار ئىشلىتىش يۈزىسىدىن ئالدىن تۈزۈۋېلىنىدىغان ،ھەم توختام تۇرغۇزۇلغاندا قارشى تەرەپ بىلەن مەسلىھەتلەشمەيدىغان ماددىلاردىن تۈزۈلگەن توختام شەكلىنى كۆرسىتىدۇ.يەنە بەزىلەر مۇنداق چۈشەنچە بېرىدۇ،يەنى"بىر تەرەپ ئالاقىدار ياكى ھۆكىمەت ئورگانلىرى ،ئىجتىمائىي تەشكىلاتلار ئالدىن تۈزۈۋالغان ھەمدە بېسىپ تەكرار ئىشلىتىشكە تەمىنلىدىغان توختامدۇر".بۇ توختام بەلگىلىك جەمئىيەت ئىقتىسادى تەرەققىيات ئاساسىدا شەكىللەنگەن ۋە ئومۇمى يۈزلۈك ئىشلىتىلىۋاتىدۇ.ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا مەلۇم بىر كەسىپنىڭ مونوپوللىششى،تەكرار سودا،سودىلاشقان ئىككى تەرەپنىڭ قولايلىق بولۇش ،ۋاقىت تېجەشلىك بولۇشنى ئىزدەش تەقەززاسى قاتارلىق ئوبىكتىپ ئامىللار ئەندىزىلىك توختامنىڭ مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشىنى ۋە سودا ساھەسىدە ئومۇمى يۈزلۈك ئىشلىتىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى.
       بۇنداق تەكرار ئىشلىتىدىغان ،قارشى تەرەپ بىلەن ئالدىن كېلىشمەيدىغان ماددىلاردىن تۈزۈلگەن توختامنى خالىغانچە ماددىلارنى قوشۇپ تۈزۈشكە بولمايدۇ ،بۇنداق توختام شەكلىنى ئىشلىتىپ تۈزۈلگەن ماددىلار قانۇنى جەھەتتىن تۆۋەندىكىدەك بىر قانچە چەكلىمىلەرگە ئۇچىرايدۇ:
       بىرىنجىدىن ،بۇنداق توختام تۈزۈلگەندە ئالاقىدارلارنىڭ ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيتى چوقۇم باراۋەرلىك پىرىنسىپى بويىچە بېكىتىلگەن بولۇشى كېرەك.ئەقىلگە مۇۋاپىق ئاساستا قارشى تەرەپنىڭ مەجبۇرىيتى ۋە نىمىلەرگە دىققەت قىلىشنى ئەسكەرتىپ قويىدىغان ماددىلار قارشى تەرەپنىڭ تەلىپى بويىچە مۇۋاپىق چەشەنچە بېرىش كېرەك.
       ئىككىنجىدىن،توختامنى تەمىنلىگۈچى تەرەپ ئۆزىنىڭ مەسئۇلىيەتنى يەڭگىلىتىپ ،قارشى تەرەپنىڭ مەسئۇلىيتىنى ئېغىرلاشتۇرۇپ،قارشى تەرەپنىڭ ئاساسى ھوقۇقىنى چەتكە قېقىش خاھىشى بولغان ماددىلارنى كىرگۈزىۋالسا  ،قانۇن بويىچە بۇنداق ماددىلار ئىناۋەتسىزدۇر.
      ئۈچىنجىدىن،توختامنى شەرىھلەش ھوقۇقى تۈزگۈزچى تەرەپكىلا تەۋە دېيىلگەن ماددا ئىناۋەتسىزدۇر.
       ئۇنىڭدىن باشقا ئىستىمالچىلارنىڭ ھوقۇق مەنپەتىنى قوغداش قانۇنىنىڭ 24-ماددىسدا مۇنداق بەلگىلەنگەن ،"تىجارەتچى تەرەپ ئەندىزىلىك توختام،ئوقتۇرۇش،بايانات، دۇككان بىلدۈرگىسى قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق  باراۋەر بولمىغان،ئەقىلگە مۇۋاپىق بولمىغان بەلگىلىمىلەرنى چىقىرىشقا بولمايدۇ ".
        ئەندىزىلىك توختامدىكى ئاتالمىش"زوراۋان ماددا"دېگىنىمىز ،بەزى تىجارەتچىلەرقانۇنى مەسئۇلىيەتتىن قاچىدىغان ياكى ئۆز مەسئۇلىيتىنى يەڭگىللىتىدىغان باراۋەرسىز ئەندىزىلىك ماددىلار ،ئوقتۇرۇش،بايانات،دۇككان بىلدۈرگىسى قاتارلىقلارنى ئۆز ئالدىغا بەلگىلىۋېلىپ ئىستىمالچىلارنىڭ ھوقۇق مەنپەتىنى چەكلەپ ،ئاممىنىڭ مەنپەتىگە زىيان يەتكۈزىدىغان  بەلگىلىمىلەرنى كۆرسىتىدۇ.
مەسىلەن:
"بۇ رېستۇرانغا سىرىتتىن ئىچىملىك ئېلىپ كىرىشكە بولمايدۇ"(ئىستىمالچىلارنىڭ تىجارەت سورۇنىدا ئەركىن تاللاش ھوقۇقىنى چەكلىگەن دۇككان بىلدۈرگىسىغا تەۋە)
"ئەڭ تۆۋەن چېكى بەلگىلەنگەن ئىستىمال ئۇقتۇرىشى"(بۇ سورۇننىڭ ئەڭ تۆۋەن ئىستىمالى 500يۇەن ،ئۇنىڭدىن تۆۋەن ئىستىمال قلىشقا بولمايدۇ،بۇمۇ توختام قانۇنىغا خىلاپ )
"سودا سارىيىمىزدىن سېتىۋېلىنغان ماللار بىردەك قايتۇرۇلمايدۇ"....دېگەندەك .
تورداشلار ئۆزى ئىستىمال قىلىش ۋە مۇلازىمەت قوبۇل قىلىش جەريانىدا يۇقارقىدەك زوراۋان ماددىلارغا ۋە بىلدۈرگىلەرگە كۆپ ئۇچىرىغان بولىشى مومكىن ،بۇنداق ئەھۋالدا توختام قانۇنى ۋە ئىستىمالچىلارنىڭ ھوقۇق مەنپەتىنى قوغداش قانۇنى ۋە باشقا قانۇنلاردىن پايدىلىنىپ ئۆزىنى قوغدىشى زۆرۈر.
تورداشلارنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇشتا يەنە قانداق زوراۋان ماددىلارنىڭ باراۋەرسىز چەكلىشىگە ئۇچىرىدى ،بېشىدىن ئۆتكىنىنى ،ئۇچىرىغىنى  ئېيتىپ باقسا ،پىكىر ئالماشتۇرۇپ باقساق....

borabalisi

بىر قېتىم مەن بىر ktv دا قوغدىغۇچى بولۇپ ئىشلەپ باققان ، تىزىمغا ئالدۇرغىچە ئالدىن 400 يۈەن تاپشۇردۇم، ئەمما ئۈچ كۈندىن كېيىن چوڭ باشلىقى كېلىپ :‹‹ سەن xx يەردىن كەپسەن ، بىز ساڭا ئىشەنچ قىلالمايمىز ›› دەپلا ئىككى ئايلىق توختامنى بۇزۇپ مېنى ھەيدىۋەتتى ، ئاچچىقىمدا ئاشۇ باشلىقنىڭ ئىشخانىسىغا كىرىۋىلىپ چىقماي ئېيتىشتىم ، ئاخىرىدا ئىككى يۈز تۈەننى قايتۇرۇپ بەردى ، 4 كۈنلۈك مۇئاشىمنى ئەسلىدىكى توختام تاماملانمىغانلىقى ئۈچۈن بەرمەيمىز دەپ يوق قىلدى ، ئالدىن تاپشۇرغان پۇلدىن 200قولۇمغا قايتمىدى ،  شۇنىڭ بىلەن ساقچىغا مەلۇم قىلدىم ، ساقچى كېلىپ ماڭا :‹‹ ھۆكۈمەتنىڭ قانۇنى بارلىقى راست ، ئەمما قانۇن قانۇنلۇق سودا خاراكتېرىدىكى ئورگانلارنىڭ يەنە بىر قىسىم يەرلىك قانۇنلارنى چىقىرىشىغا يول قويغان ›› سەپ تۇرىۋالدى ، شۇنداق ھار كەلگەن بولسىمۇ ئامال قىلالمىدىم ....

manas

جەمئىيەتتە يۇقىرىدىكى قېرىندىشىمىز ئېيتقاندەك ئەھۋاللار ھەقىقەتەن مەۋجۇت. تەشۋىقاتلار پۇقرانى قانۇنغا بويسۇنۇش، قانۇن بويىچە ئىش كۆرۈشكە دەۋەت قىلىدۇ، ئەمما قانۇن بويىچە ھەق- ھوقۇقىنى قوغدىماقچى بولغانلار قانۇن ئىجرا قىلغۇچىلارنىڭ يالغان-ياۋىداق پەتىۋالىرى ياكى پىرىنسىپسىز ھالدا مەھسۇلات ياكى مۇلازىمەت بىلەن تەمىنلىگۈچىلەرنىڭ مەنپەئەتىنى قوغدىشى بىلەن قۇرساق كۆپىكى تارتىپ يۈرۈشىدۇ. مېسال ئالسام: مەن ئۆز ۋاقتىدا ئۆي سېتىۋالغاندا ھەقىقەتەن «زوراۋان توختام» غا قول قويۇپ قويۇپتىكەنمەن. نەتىجىدە بىرى ساتقۇچى تەرەپنىڭ ئۆينى تاپشۇرۇش ۋاقتى كېچىكىپ كەتتى، ئەمما ئۇلارنىڭ مەسئۇلىيىتىنى سۈرۈشتۈرۈش مۇمكىن بولمىدى. يەنە بىرى توختام ئىمزالاشقاندا ساتقۇچى تەرەپ تەمىنلىگەن بىر قۇچاق ماتېرىياللار ئىچىدە خوجىلىق مۇلازىمىتى ھەققىدىكى «مەسئۇلىيەتنامە» گە ئوخشايدىغان بىر پارچە نەرسە بار ئىكەنتۇق، ئۇنىڭغىمۇ پەلپەتىشچىلىك ئىچىدە ئىمزا قويۇلۇپ كېتىپتۇ. كېيىن بوش ۋاقىت چىققاندا قاراپ باقسام «مەسئۇلىيەتنامە» دە ساپلا خوجىلىق شىركىتىنىڭ ھوقۇقى تەكىتلەنگەن بولۇپ، مەسئۇلىيىتىگە دائىر ماددىلار ناھايىتتى ئابىستراكىت ياكى يوقنىڭ ئورنىدا ئىكەن. ئەمما بۇ خوجىلىق شىركىتى ئۆي ئىگىلىرى بىلەن تۈزۈشكەن قانۇنلۇق مۇلازىمەت توختامى يوق ئەھۋال ئاستىدا ھېلىغىچە خوجىلىق مۇلازىمەت ھەققىنى يىغىپ كېلىۋاتىدۇ. ئۆز ۋاقتىدا ئىستېمالچىلار جەمئىيىتى، قۇرۇلۇش ئىدارىسى دېگەندەك ئورۇنلارنىڭ ئالاقىدار بۆلۈملىرىنى ئىزدەپ ئەھۋال ئىنكاس قىلىپ باقتىم، ئەمما مەسىلىنى ھەل قىلىدىغان بىرەرى چىقمىدى. شۇنداق قىلىپ بەزى يىللىرى خوجىلىق ھەققىنى تاپشۇرمايمۇ باقتىم، شۇغىنىسى بۇ مۇلازىمەت شىركىتى ئۆيۈمنىڭ توكىنى كېسىپ تاشلاپ مېنى ھەق تاپشۇرۇشقا قىستىدى. شۇ چاغدىمۇ ئەھۋالنى تىگىشلىك ئورۇنلارغا دەپ باقتىم، مىڭ ئەپسۇسكى مېنىڭ توك پۇلىنى قەرەلىدە تاپشۇرۇپ نورمال توك ئىشلىتىشتىن ئىبارەت ئەقەللى ئىنسانىي ھوقۇقىمنىمۇ قوغداپ بېرىدىغان ئورۇن چىقمىدى. تەكلىپىم: ئۆي ئالسىڭىز ئۆيگە دائىر بارلىق توختام ماتېرىياللىرىنى تەپسىلى كۆرۈپ چىقىپ، ئاندىن توختامغا قول قويسىڭىزمۇ كېچىكمەيسىز.

pasiban

بىزنىڭ بۇ يەدىكى بىر ئۆي-مۈلۈك شىركىتى ئىككى يىل بولدى، توختامدىكى ئۆينىڭ پۈتۈش ۋاتىدىن بىر يىل ئۈتۈپ كەتتى، تېخى ھازىرغىچە ئۆي پۈتمدى، ئۆي سېتىۋالغۇچىلار  ئۆي پۇلىنى قايتۇرۋېلىش ئۈچۈن شىركەتكە بارسا پۇل قايتۇرۇلمايدۇ دە پۇلىنى قايتۇرمىدى. تېخى بىر قانچە ئالا قاناتلارنى ئىشقا سېلىپ ھەيۋە قىلىدى. ئۆي ئالغۇچىلار سوتقا ئەرز قىلىۋىدى نەتىجىسى چىقمىدى. بۇنداق قورساق كۈپىكىدە تۇرغانلار بىر ئىش قىلالماي، يا پۇلىنى قايتۇرۋالالماي تۇرۋاتىدۇ. بۇنىڭغا قانداق ئامال بار

SOGUK

  شۇنىڭ ئۇچۇن  مۇلازىمەتچان  ھوكۇمەت قۇرىز  دەۋاتىمىز  .

nijat0220

       بۇنداق ئادەمنىڭ ئوغىسىنى قاينىتىدىغان ئىشلار ماڭدامدا بىر ئۇچراپ تۇرىدۇ دىسە...

makit

مەنمۇ بانكىدىن ئالغان قەرىزنىڭ سۇغۇرتا تالۇنىنى  ئىمزا قويۇپ بولغاندىن كىيىن  ئۆيىدە كۆرۇپ  شۇنى ھېس قىلدىمكى پۇتۇن مەسئۇليەت بىزىگىلا ئىترگلىك ئىكەن ،  بانىكا ۋە سۇغۇرتا شىركەتىڭ مەسئۇلىيتىى يوقىنىڭ ئىچدە ئىكەن .

ھون

سودىدىكى ئىلىم-بىرىم ئىشلىرىدا پۇقرالارنىڭ زوراۋان توختاملارنىڭ زىيانكەشلىكىگە ئۇچراش نىسبىتى ئىنتايىن ئېغىرلاشماقتا. قانۇنغا تايىنىپ ئۆزىنىڭ ھوقۇق-مەنپەئەتىنى قوغداشنى بىلسىمۇ، قانۇن ئىجرا قىلغۇچىلار يەنىلا يامانغا يانتاياق بولىدىغان، ئاجىز پۇقرالارنىڭ ئاھۇ-زارىغا قۇلاق سالمايدىغان ئىشلار ساماندەك كۆپىيىپ كېتىۋاتىدۇ. قانۇننى ئادىللىق بىلەن ئىجرا قىلىپ خەلق ئۈچۈن خىزمەت قىلىمىز، ھۆكۈمەتنىڭ خىزمەت ئىستىلىنى ياخشىلايمىز دېگەندەك قۇرۇق ۋەدىلەر ئاۋام پۇقرالارنى قاتتىق گۇمانغا سېلىپ قويماقتا.