تۇغلۇق: سىيىت نوچى ۋە ئۇنىڭ ئۇرۇق-تۇغقانلىرىغا دائىر بەزى مەلۇماتلار

شائىر ، تەتقىقاتچى مۇھەممەدئىمىن قۇربان تۇغلۇق ئەپەندىنىڭ خەلق پالۋىنى سىيىت نوچى ھەققىدىكى تارىخىي ئىزدىنىشلىرى نەتىجىلىك بولغاي !

بۇ ماقالە ھەقىقەتەنمۇ ياخشى يېزىلىپتۇ. ھەقىقەتەن كۈچ بەردى. لېكىن سۈرەتلەر چىقماي قاپتۇ. قايتا يوللىغان بولسىڭىزلار بوپتىكەن.
ئەينى ۋاقتتا %90 خەلق ساۋاتسىز ئىدى. بۇ بىر ھەقىقەت. بۇ نادانلىقنىڭ يالغۇز سىيىت نوچىغىلا يۈكلىنىپ قېلىشى ئادىل ئەمەس.

سىيىت نوچىنىڭ ئۇچتۇرپاندىكى ئۇرۇق-تۇغقانلىرىنىڭ سۈرەتلىرىنى يوللىماقچى ئىدىم. بىراق يوللىيالمىدىم. يەنى تېخنىكام تۆۋەن كىلىپ قالدى. ئەتە باشقىلارنىڭ ياردىمى بىلەن يوللاشقا تىرىشىمەن، ئىنشائاللاھ!!!!

سەبۇرى ئەپەندىم، سىزنى مۇشۇ مۇنبەرنىڭ «تارىخ-پەلسەپە» دېگەن بۆلۈمىگە كىرىپ، پېقىرنىڭ «سىيىت نوچىنىڭ ھايات-ماماتى ۋە ئىجادىي پائالىيىتى» ناملىق يازمىسىنى ئوقۇشقا تەۋسىيە قىلىمەن. ئاندىن قارىشىڭىزنى ئوتتۇرىغا قويۇپ باقسىڭىز قانداق؟

بولىدۇ، مەن كورۇپ چىقاي، سەمىمىي تەكلىپىڭىزگە رەھمەت، كورۇپ بولغاندىن كېيىن ئايرىم پاراڭلىشىپ باقايلى، بەلكىم ھەر ئىككىمىزنىڭ بۇ ھەقتىكى قارىشىمىزنى چوڭقۇرلاشتۇرۇشىمىزغا پايدىسى بولۇپ قالار.

مېنىڭچە مۇنازىرە سورۇنى مۇشۇ يەر بولغاندېكىن ئايرىم پاراڭلاشماي، مۇشۇ يەردىلا پاراڭلىشىڭلار. بىزمۇ تەڭ ئورتاقلىشايلى.

بۇمۇ ياخشى تەكلىپ، مېنىڭ «ئايرىم» دېيىشىمدىكى مەقسەت، بەزى مۇنازىرىلەر سەل كۈچلۈك بولۇپ كەتسە، باشقىلارغا ياخشى تەسىر بەرمەيدىكەن.
   سېيت نوچى توغرىسىدا خېلى كۆپ ئەسەرلەر يېزىلدى، كۆپىنچىسدە بۇ كىشى رىئال شەخس سۈپىتىدە تەھلىل قىلىنغانلىق ئۈچۈن، تۈرلۈك غەيرىي ئىنكاسلار پەيدا بولدى. سېيت نوچى ئەلبەتتە رىئال شەىس، بۇنى ھەممىمىز ئىتىراپ قىلىمىز، بىراق، داستاندىكى «سىيت نوچى» ئوبرازىنىڭ ئەھمىيىتى، ئۇنىڭ رىئال قىممىتىدىن خىلىلا ئېشىپ كېتىپ، مىللىتىمىزنىڭ يېقىنقى زامان تارىخىدىكى ئولمەس ئوبرازغا ئايلاندى. چۇنكى سېيت نوچى تىراگىدىيىسى ئەينى يىللاردىكى پۇتۈل ئۇيغۇر جەمئىيىتىنىڭ ئىجتىمائىي تىراگىيىسىنىڭ چوڭقۇر قاتلىمىنى ئېچىپ بەردى.
مەن ئالدى بىلەن تۇغلۇق ئەپەندىنىڭ بۇ جەھەتتىكى ئەھمىيەتلىك ئىزدىنىشلىرىگە قايىللىقىمنى بىلدۇرىمەن. شۇنىڭ بىلەن بىللە، يۇقىرىدا تەۋسىيە قىلغان ماقالىسىنى ئەستائىدىل ئوقۇپ چىققاندىن كېيىن ئۇنىڭ بىلەن پىكىر ئالماشتۇرۇپ بېقىشنى ئۇمىد قىلىمەن.

باشقىلارغا ياخشى تەسىر بەرمەسلىكى دەل مۇنازىرىنىڭ جېنى. بۇنداق مۇنازىرىنى قىلماي بولمايدۇ. بولسا جەڭگى - جېدەل چىقىپ كەتسۇن. (ئىلمىي ئاساستا)
ئۆز مەيدانى بىر چەتتە قېلىپ، قارشى تەرەپنىڭ كۆڭلىنى مەركەز قىلىش مۇنازىرىنى ئۆلتۈرىدۇ. بۇنداق كۆڭۈل ئايىغۇچىلار مۇنازىرە قىلىمەن دېمەي، ئەڭ ياخشىسى «مۇساپىرلار قاۋاقخانىسى»غا بېرىپ، بىر بوتولكا خام ھاراق بىلەن ئىككى كويلۇق شىمىشكە ئېلىپ چاققاچ كۆڭۈل چۈشەندۈرۈشسۇن.
ماۋۇ گەپلەر مۇنداقلا ئۇدۇل كېلىپ قالدى. بۇ تېمىغا ۋە بۇ تېمىدىكى كىشىلەرگە خاس ئەمەس. بەلكى شېمىشكە چاققۇچىلارغا خاس.

   «بەدىئىي ئەسەردىن تۇرمۇش چىنلىقى ئىزدەش يىلانغا پۇت سىزغاندەك ئىش بولامدۇ-قانداق؟» دېگەنلىرىگە قارىغاندا، سىلى «ئاپتور بۇ ماقالىنى يېزىشتا مەلۇم بىر ‹بەدىئىي ئەسەر›نى مەنبە قىلغان» دەپ چۈشىنىپ قاللىمۇ-قانداق؟ راست، ئاپتور مەزكۇر ماقالىسىدە «سىيىت نوچى» ناملىق خەلق داستانىدىن ۋە ئىمام مۇھەممەدنىڭ «سىيىت نوچى ئۈچتۇرپاندا» ناملىق رومانىدىن نەقىل ئالغان. بىراق، ئۇ نەقىللەرنى «پاكىت» سۈپىتىدە ئىشلەتكەن ئەمەس. نەقىل دېگەن نەقىل، ئۇ كىمنىڭ، قايسىبىر مەشھۇر شەخسنىڭ ياكى ئۇلۇق داھىينىڭ سۆزى بولۇشىدىن قەتئىينەزەر ھەرگىز-ھەرگىز كونكېرت پاكىت بولالمايدۇ. ئۈشبۇ ماقالە ئاپتورىنىڭ مۇشۇنچىلىك ئەقەللىي ساۋادنىمۇ بىلمەسلىكى مۈمكىن ئەمەس. مۇشۇ ماقالىدىكى كونكېرت كىشى ئىسىملىرى، ئورۇن-جاي نامى، ۋاقىت-سائىتى... قاتارلىقلار ھەققىدىكى ئۇچۇرلاردىن ئېنىق كۆرۈنىپ تۇرۇپتۇكى، ماقالە ئاپتورى يۇرتمۇ يۇرت كېزىپ، تونۇش-ناتونۇش، چوڭ-كىچىك...دەپ ئايرىماي، تارتىنىش، ئەيمىنىشلەرنى بىرياققا قايرىپ قويۇپ نۇرغۇن ئادەملەر بىلەن يۈزتۇرانە پىكىرلىشىپ، ئىمكان بار بىرىنچى قول ماتىرىياللارنى يىغىپ، توپلاپ، شۇ ئاساستا بۇ ماقالىنى روياپقا چىقارغان.
    دېمەك، ئاپتور بۇ ماقالىنى يېزىپ چىقىشتا ئېيتاۋۇر قايسىبىر «بەدىئىي ئەسەر»نى ئەمەس، بەلكى، تۇرمۇشنىڭ نەق ئۆزىنى مەنبە قىلغان. ئەلبەتتە، ھەر بەندىنىڭ قەدىمى ھامان چەكلىك بولىدۇ. مەزكۇر ماقالە ئاپتورىنىڭ قەدىمى يەتمىگەن جايلاردا، ئۇ دىدار مۇلاقەتتە بولالمىغان قان-قېرىنداشلىرىمىزنىڭ ئەس-يادىدا يەنە باشقىچە ئۇچۇر-مەلۇماتلار بولسا ئورتاق ۋاقىپ بولغايمىز.

ئابدۇرېھىم شىر (سىيىت نوچىنىڭ ئاكىسى مۇساخاننىڭ ئوغلى)


ئابدۇرېھىم شىرنىڭ ئايالى سارىخان مۇسا

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   تۇغلۇق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-7-14 14:17  

سىيىت نوچىنىڭ ئاكىسى مۇساخاننىڭ قىزى تۇرسۇنخان مۇسا

تۇرسۇنخان مۇسانىڭ ئوغلى پىدا مۇھەممەد

تۇرسۇنخان مۇسانىڭ ئوغلى ئەسئەت ئابدۇللا
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   تۇغلۇق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-7-14 14:29  

ئابدۇرېھىم شىرنىڭ ئوغلى مۇسا ئابدۇرېھىم (ئابدۇرېھىم شىر تۇنجى ئوغلىغا دادىسى مۇساخاننىڭ ئىسىمىنى قويغان)

ئابدۇرېھىم شىرنىڭ ئوغلى سىيىت ئابدۇرېھىم (ئابدۇرېھىم شىر ئىككىنچى ئوغلىغا تاغىسى سىيىت نوچىنىڭ ئىسىمىنى قويغان)

ئابدۇرېھىم شىرنىڭ ئۈچىنچى ئوغلى ئابدۇغېنى ئابدۇرېھىم

ئابدۇرېھىم شىرنىڭ قىزى پاتىگۇل ئابدۇرېھىم

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   تۇغلۇق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-7-14 14:26  

سىيىت نوچىنىڭ ئوغلى توختى ھەققىدىكى ئۇچۇرلار بىلەن تەمىنلىگۈچى مۇھەممەد كەنجى ئايالى بىلەن بىللە

بەزى سۈرەتلەر بەك تۇتۇق چىقىۋاپتۇ، ئابدۇرېھىم شىرنىڭ ئوغلى سىيت ئاخۇن مەشھۇر خەلق پالۋىنى سىيت نوچىغا ئوخشايدۇ، دېيىلىپتىكەن، مەن سىيت ئاخۇن بىلەن ئابدۇرېھىم شىر ۋە سىيت نوچى جەمەتىدىكى باشقا ئەزالارنىڭ قىياپىتىدىكى ئوخشاشلىقلارنى بىر تاپساق تاشقى قىياپىتى جەھەتتىن بەزى خۇلاسە خاراكتېرلىك نەتىجىلەرنى چىقىرىشىمىزغا ياردىمى بولارمىكىن دەپ ئويلىغانىدىم، ئەپسۇس...

دادام رەھمەتلىك:«سېيىت نوچى چوڭ ئادەمكەندۇق، بويى ئېگىز، كۆكرەكلىرى كەڭ ئالقانلىرى بەك چوڭ، قولاقلىرى شاپىلاقتەك باركەنتۇق...» دەپ ھېكايە قىلىپ بېرىدىغان...