قاسىم سىدىق:ساقلانغىنى بولمايدىغان بىر مۇقەررەرلىك

بۇنداق بىردەك بولماسلىق مۇئەييەن مەنىدە ۋە مۇئەييەن چەك ئىچىدە سىممىتىرىيىلىكنىڭ بۇزۇلۇشى بولۇپ ئىپادىلىنىدۇ.بىز بىردەكلىكىنى سىممىتىرىكلىكنىڭ ساقلىنىشى دەپ قارىغىنىمىزدا دەل شۇنداق بولىدۇ.مەسىلەن ،ھەركەت مىقدارى ۋە ھەركەت يۆنىلىشنىڭ بىردەك بولماسلىغى.
دەۋرىلىك گويا سىممىتىرىلىكنىڭ ساقلىنىشىدىن دېرەك بەرگەندەك قىلىدۇ.لىكىن،يەنىلا ئۇنىڭدا سىممىتىرىكلىك ئۇزۇل كېسىل مەنىدە ،مۇتلەق مەنىدە ساقلانمايدۇ.بۇ يەردە مۇناسىپراق كېلىدىغان ئاتالما شۇكى،  سىممىتىرىكلىك ئىزچىل ھالدا ئاجىز بۇزۇلۇش ھالىتىدە ساقلىنىدۇ.يەنى،سېممىتىرىكلىك سىممىتىرىكلىكنىڭ بۇزۇلۇشىنىڭ ئىزچىل تەكرارىلىغى ۋە دەۋرىلىگى شەكلىدە ساقلىنىدۇ.
مۇبادا سىممىتىرىكلىك مۇتلەق مەنىدە ساقلانسا بۇ ھالدا پەقەت تۇرغۇن ئالەم مودىللىرىلا ئورۇنلۇق بولسا بولىدۇ.ئەپسۇس ،پاكىتلار بۇنداق مودىلنى رەت قىلدى.ئالەملا ئەمەس،قوياش سېستىمىسىدىكى پىلانىتلار ھەر كىتىدىمۇ سىممىتىرىكلىكنىڭ بۇزۇلۇشى تىپىدىكى ساقلىنىشى مەۋجۈت.مەسىلەن،پىلانىتلار ئىلگىرى تويۇق بولغان ئىللىپىسىمان ياكى چەمبەرسىمان ئوربىتىدا ھەركەت قىلىدۇ،دەپ قارىلىپ كەلگەن.ھازىر بۇنداق قاراشنىڭ پۇت تىرەپ تۇرالمايدىغانلىغى ئاشكارە بولدى.پىلانىتلارنىڭ ئوربىتىسى ئوچۇق ئىللىپىسىمان ئوربىتا.ئاسمان جىسىملىرى بىر قېتىملىق دەۋرى ئالەمدەئىلگىرىكى ئورنىنىڭ نەق ئۇزىگە،يەنى ئىلگىرى تۇرغان نىيوتۇن بوشلىغىنىڭ ئەسلىدىكى نەق ئورنىغا قايتا كېلەلمەيدۇ.ئەسلىدىكى ئورنىدىن يۆتكىلىپ كەتكەن بولىدۇ.

يۇقۇرقىلاردىن بىز سىممىتىرىكلىكنىڭ بۇزۇلۇشىنىڭ يالغۇز مىكرۇ دۇنيانىڭلا پاتىنتى ئەمەسلىكىنى كۇرۇۋالالايمىز.مۇبادا سىممىتىرىيىلىك بۇزۇلمىسا ئالەم تۇرغۇن بولۇشى،ھېچنەرسە يارالماسلىغى ۋە ياكى ئۇلمەسلىكى كېرەك.ئالەمنىڭ پارتىلىشى،كېڭىيىشى قاتارلىقلار ،ھەر بىر كونكىرىتلىقتىكى فىزىكىلىق،خېمىيىلىك،بىئولۇگىيىلىك ئۇزگىرىشلەرنىڭ ھەممىسى سىممىتىرىكلىكنىڭ بۇزۇلۇشىنىڭ ئىپادىسى دەپ قاراشقا بولىدۇ.

سىممىتىرىيىلىك ئەسلى ئىستېتېكا ئۇقۇمى،فىزىكلار ئۇز دۇنياسىنى بېزەش ئۈچۈن بۇ ئۇقۇمنى فىزىكىغا ئېلىپ كىرگەن.ماھىيەتتە بۇ بەك زۇرۇرى ئۇقۇممۇ ئەمەس.ئۇ بىر تەسۋىرلەش،شەرىھلەش تىلىدىنلا ئىبارەت.لىكىن،نەزەريىۋى  قەسىرلەرنى بۇنداق ئۇقۇملار بىلەن بېزەش كىشىگە ئازادىلىك ۋە پاساھەت ئاتا قىلىدۇ.

بەزىلەر ئېھتىمال ،سەن ھەركەت مىقدارىنىڭ ساقلىنىش قانۇنىنى يوققا چىقارماقچىمۇ؟ دەپ سورىشى مۆمكىن.ھەرگىز ئۇنداق ئىش يوق.كىلاسسىك نۇقتىئىنەزەرلەرنى ئاساس قىلىپ قارىساق.ھەركەت مىقدارى ئومۇملىقتا ساقلىنىدۇ.ھەر بىر كونكىرىتلىقتا ساقلانمايدۇ.لىكىن شەكىل نەزەريىسىنىڭ ھەركەت مىقدارنىڭ ھەربىر كونكىرىتلىقىتىمۇ ساقلىنىدىغانلىغىنى ئىسپاتلاپ بېرەلەيدىغان بىر ئۇقۇمى بار ،ئۇ بولسىمۇ، ھەجىملىك ھەركەت مىقدارىنىڭ ساقلىنىشى.مەن ھازىرقى زامان فىزىكىسى مۇبادا مۇشۇ ئۇقۇمنى قوبۇل قىلسا بەزى قىيىنچىلىقلارنى ھەل قىلىشقا ياردىمى بولاتتى،دەپ قارايمەن.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ق.سىدىق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-1-20 12:46  

مۇبادا ،يۇقۇرقى ئالاقىدار قەۋەتلەردە ئوتتۇرىغا قويۇلغان تەشەببۇسلار بۇرۇن باشقا نەزەريىلەردە خاس ئىدىيە سۈپىتىدە ئوتتۇرىغا قويۇلمىغان بولسا،مەن سىممىتىرىكلىكنىڭ بۇنداق بۇزۇلۇشىنى“سىممىتىرىكلىكنىڭ شەكىل نەزەريىسى خارەكتىرلىك بۇزۇلىشى”دەپ ئاتاشنى تەشەببۇس قىلىمەن.ھەركەت ئەگرىلىگى ئىدىيىسى ۋە 29-41-تىئورمىلار بۇنداق تەشەببۇسنىڭ ئىلمى ئاساسلىرىدىن ئىبارەت.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ق.سىدىق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-1-20 13:25  

سىممىتىرىكلىكنىڭ سىتىخىيىلىك بۇزۇلۇشى

物理体系从高温到低温的过程中，或者从高能级到基态的过程中，从一个对称的体系变得不对称的过程，称为对称性自发破缺

将一根火柴棍直立在桌上，这时火柴棍与重力，桌面构成的体系具有以火柴棍为轴的旋转对称性。火柴棍如果圆头朝下，那肯定是立不稳的，总会倒下，指向某个特定的方向，破坏先前的旋转对称性。这一过程中，对称性从有到无，自发地消失，因此叫做对称性自发破缺

تەپسىلاتنى مەنبەدىن كۇرۇڭ:

http://baike.baidu.com/link

__________

ئىلىم دۇنياسى سىممىتىرىكلىكنىڭ بۇزۇلۇشى ۋە بۇزۇلۇش شەكىللىرىنى ئاللىبۇرۇن بايقاپ بولغان.ھازىرغىچە ئېنىق بولمىغىنى پەقەت بۇنداق بۇزۇلۇشنىڭ فىزىكىلىق سەۋەپلىرىدىن ئىبارەت.

سىتىخىيلىك بۇزۇلۇش ماھىيەتتە قانۇنىيەتلىك بۇزۇلۇشتىن ئىبارەت.ھەركەت ئەگرىلىك ئىدىيىسى ۋە 29-41-تىئورمىلارھەرقانداق بۇزۇلۇشنىڭ قانۇنى ئاساسلىرىدىن ئىبارەت.ھەجىملىك ساقلىنىش ئىدىيىسى سىممىتىرىكلىكنىڭ شەكىل نەزەريىسى خارەكتىرلىك ساقلىنىشنىڭ نەزەريىۋى ئاساسى.

...
تۇرىدۇ بىر كۈنى يولۋاس ئالدىدا ،
خىرىس قىپ ئۆز-ئارا،سوراقتا بىللە .
ۋە ياكى ئۆلىدۇ ئوۋچى قۇلىدا ،
‹‹ئادالەت››ئىسىملىك چوماقتا بىللە .

مەيپۇرۇش-مەيخورلار ھاراقتا بىللە ،
شۇڭلاشقا ھەر دائىم قاۋاقتا بىللە .
ئۈستىگە قارىسا كاستيۇم -بورولكا ،
ۋە لېكىن ھايۋانى سىياقتا بىللە .
...

قالتىس !
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   yoruq تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-1-20 14:45  

A·E·Noether خانىمنىڭ بايانلىرىغا ئاساسلانغاندا سىممىتىرىلىك بىر خىل مىقدارنىڭ ئىزچىل ساقلىنىشىدىن،تۇراقلىق بولىشىدىن دىرەك بىرىدۇ.بىر ئومۇمى مىقدارنىڭ ئىككى تەركىپلىگۆچىسى بولسا،ئۇلار ھەر بىر كۇنكىرىتلىقتا ئۇزگىرىشچان،ئەمما،ئۇلارنىڭ يىغىندىسى بىر پۈتۈنلۆكتە نىسبى تۇراقلىق بولسا ،سىممىتىرىكلىك ھەر بىر كونكىرىتلىقتا بۇزۇلغان،ئومۇملىقتا ساقلانغان بولىدۇ.دەۋرى جەريانلار دەل مانا مۇشۇنداق ئالاھېدىلىككە ئىگە.شەكىل نەزەريىسىنىڭ ھەركەتنىڭ خۇسۇسى خارەكتىرى ئەگرى بولىدۇ ئىدىيىسى ۋە 29-41-تىئورمىلارسىممىتىرىكلىككە ئالاقىدار يۇقۇرقىچە مەزمۇنلارنى ئۇزئىچىگە ئالغان _ گەرچە بۇلاردا سىممىتىرىكلىك ئاتالغۇسى ئىشلىتىلمىگەن بولسىمۇ .بىر لوگىكىلىق ئابىستىراكىتىيەنىڭ تەدبىقلىنىش دائىرىسى بەكمۇ كەڭ بولىدۇ.بۇنداق ئابىستىراكىتىيەنىڭ ئۇزى ۋە ياكى بۇنداق ئابىستىراكىتىيەنىڭ بەرپاچىسى ئۇزىنىڭ شۇنداقلا بۇ ئەمگىكىنىڭ  تەدبىقلىنىش دائىرسىنى بىرمۇ-بىر ساناپ بەرمىسىمۇ بولىۋىرىدۇ.

29-ئېغىش بىلەن سىممىتىرىيىلىكنىڭ بۇزۇلۇشىنىڭ مۇناسىۋىتىنى ،مەن 29-تىئورمىچە ئېغىشنى چۈشەندۆرگەندە تىلغان ئالغان  تولىمۇ ئاددى ۋە ئاممىباپ مۇنداق مىسال بىلەن چۈشەندۆرۆشكە بولىدۇ:

بىز ئادەتتە تۆپ-تۇز مېڭىش ئۈچۈن ئىككى قەدىمىمىزنىڭ باپ-باراۋەر ئالغا تاشلىنىشىدىن پايدىلىنىمىز.مانا بۇ ئوڭ ۋە سول پۇتلاردا  باراۋەر ئۇزۇنلۇقتا ئېلىنغان ئىككى قەدەمنى بىر-بىرىگە نىسبەتەن سىممىتىرىك ئېلىنغان قەدەم دېيىشكە بولىدۇ.بۇ ھالدا ئىزچىل ھالدا تۇز سىزىقلىق يۆنىلىشنى ساقلايمىز.مانا بۇ سىممىتىرىكلىكنىڭ ساقلىنىشىدۇر.بۇيەردە ۋاقىت سىممىتىرىكلىگىنى مۇھاكىمە قىلماي تۇرساقمۇ بولىدۇ.
ئەمدى بىز بىر قەدىمىمىزنى ئىزچىل قىسقا بىر قەدىمىمىزنى ئادەتتىكىدەك ئالساق قانداق مەنزىرە كېلىپ چىقىدۇ،قانداق نەتىجە كېلىپ چىقىدۇ؟.بۇ ھالدا سېممىتىرىكلىك بۇزۇلغان بولىدۇ.بىز ئۇمۇمى مۇساپىدە جەزمەن قىسقا قەدەم ئالغان تەرەپكە ئېغىپ كېتىمىز ۋە تۇز سىزىقتىن يىراقلىشىپ كېتىمىز.
مىنىڭ بىلىشىمچە،يۇقۇرقىچە چۈشەندۇرۈش سىممىتىرىكلىك،سىممىتىرىكلىكنىڭ ساقلىنىشى ۋە بۇزۇلۇشى قاتارلىق پىرىنسىپال ئۇقۇملارغا خىلاپ ئەمەس.ئۇنىڭ ئۈستىگە بەكمۇ بەكمۇ ئاددى.ئۇيغۇر تىلىدا دائىم قوللۇنۇلىدىغان مۇۋازىنەت،مۇۋازىنەتنىڭ بۇزۇلىشى قاتارلىق ئاتالغۇلارمۇ مۇئەييەن مەنىدە سىممىتىرىكلىك،سىممىتىرىكلىكنىڭ بۇزۇلۇشى قاتارلىق ئۇقۇملارنى ۋە ئۇلارنىڭ كونكىرىت ئەمەلى ھالەتلىرىنى ئۇز ئىچىگە ئالغان بولىدۇ.

ئۇيغۇر تىلىدىكى يەكپاي،يەكپايلىق....ئالىغاي،ئالىغايلىق...يەڭدىمەسلىك،يەڭدەش...قاتارلىق ئاز بولمىغان ئاتالغۇلاردىمۇ سىممىتىرىكلىككە،سىممىتىرىكلىكنىڭ بۇزۇلۇشىغا ئالاقىدار ئىدىيەلەر يوشۇرۇنغان بولىدۇ.

كەسپى،ئىلمى ئۇقۇملار ماھىيىتىدىن ئالغاندا ئۇنچىۋالا سىرلىق ئەمەس.مەكتەپتە ئوقۇپ ساۋات چىقارمىغان،ھەر بىر ئۇيغۇر نەققاش،خۇتەنلىك ھەربىرگېلەم ئۇستىسى،ھەر بىر بىناكار،ھەر بىر كەشتىچى قىز ھەركۈنى ئۇز كەسىپلىرىدە سىممىتىرىكلىك بىلەن مەشغۇل بولىدۇ.پەقەت ئۇلار سېممىتىرىكلىكتىن ئىبارەت بۇ ئاتالغۇنى ۋە ئۇ ئۇزئىچىگە ئالغان مەنالارنى ،بۇنداق ئۇقۇمنىڭ ئالەم ۋە فىزىكا بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى بىلمەيدۇ،خالاس.بىز ئىلمى ئۇقۇملارنى ئاددى ئۇسۇلدا چۈشەندۆرۈشكە تىرىشچانلىق كۇرسىتىشىمىز كىرەك.بۇنداق قىلىشنىڭ ھەر تەرەپلىمە پايدىسى بار.
ئۇيغۇر دارۋازلىرى ئۇزۇن خادا ئارقىلىق مۇۋازىنىتىنى- سىممىتىرىكلىكىنى ساقلايدۇ.بۇنداق مىساللار ناھايتى كۇپ.


بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ق.سىدىق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-1-20 18:05