ئۇيغۇر تىبابەت تىرە كىسەللىكلەر ئىلمى

TIWIP

ئۇيغۇر تىبابەت تىرە كىسەللىكلەر ئىلمى توغىرسىدا چۈشەنچە
مەلۇمكى ئۇيغۇر تىبابىتى 2500يىلىدىن ئارتۇق تارىخقا ئىگە.ئۇيغۇرتىبابەت تىرە كىسەللىكلەر ئىلمى –تىبابىتىمىز كىلىنكا ئىلمىنىڭ مۇھىم تەركىبىقىسىمى بولۇپ، باشقا كىلىنكا تارماق پەنلەرگە ئۇخشاش شەكىللىنىش تارىخى ئۇزۇنبۇلۇپ، مول كىلىنكىلىق تەجرىبىلەرگە ئىگە بولۇپلا قالماستىن بەلكى، ئۆزگىچەئالاھىدىلىككە ئىگە بىر يۈرۈش، نەزىرىيە سىستىمىسى، ئۇسۇلى ۋە داۋالاش تېخنىكىسىغائىگە پەن.
گەرچە ئۇيغۇر تىبابەت كىلاستىك ئەسەرلەردە تىرەكىسەللىكلەر ھەققىدە يېزىلغان مەخسۇس ئەسەرلەر ئانچە كۆپ بولمىسىمۇ لىكىن قەدىمىيتىببىي كىلاستىك ئەسەرلەرنىڭ ھەممىسىدە تىرە كىسەللىكلەر توغىرسىدا مەخسۇسسۆزلەنگەن مەزمۇنلار بار.
     قەدىمىي تىببىي كىلاستىكئەسەرلەرنىڭ يېزىلىش ئۇسلۇبى شۇ ۋاقىتتىكى يېزىش ئۇسۇلى بويىچە ، چاچتىن تاكىتىرناققىچە بارلىق ئەزالارنىڭ كىسەللىكلىرى رەت تەرتىۋى بويىچە يېزىلىدىغانبولغاچقا بىر كىتاپتا بارلىق كسىەللىكلەر تەڭ سۆزلىنىپ كىلىنگەن.
      ئۇيغۇر تىبابىتى تىرەكسىەللىكلەر ئىلمى ئەجدادىمىز ئىجاد قىلىپ بارلىققا كەلتۈرۈپ نەتىجىلەر ئاساسىدائېلىمىز ئىچى ۋە سىرتىدىكى مىللەتلەر بىلەن قۇشنا ئەللەر تىبابىتىنىڭ ئىلغار تەجرىبىلەرنى قۇبۇل قىلىپ ئۆزلەشتۈرۈپ تىبابىتىمىز تىرە كىسەللىكلىرى ئۈچۈن خىزمەت قىلىدۇرۇپ،تىرە كىسەللىكلەر ئىلمىنىڭ تەرەققىياتىنى تىزلەتتى.مەزمۇننى ئۆزلۈكسىز بېيىتتى . ۋەراۋاجلاندۇردى. شۇنداقلا كىلنكا جەھەتتىكى تەجرىبىسىنىڭ موللىقى، نەزىريەسىسىتىمىسىنىڭ ئەينى زامانغا ماس مۇكەممەللىكى، دىئاگىنوزى بىلەن داۋالاشتېخنىكىسىنىڭ كۆپ خىلىلىقى ۋە ئىلغارلىقى بىلەن قۇشنا ئەللەر تىبابىتىگە ئۈنۈملۈكتەسىر كۆرسىتىش ئارقىلىق ، ئىنسانىيەت ئۈچۈن ئۆچمەس تۆھپىلەرنى قوشۇپ، ئەينىزامانلاردا داڭ چىقارغان .مەسىلەن:مىلادى 1200-1300-يىللىرى ھىندىستاندا نەشىرقىلىنغان ''ھەر قايسى ئەللەر تەزكىرىسى'' دىگەن كىتاپتابۇندىن 3000يىللار ئىلگىرى تاڭسۇلالىسىنىڭ دەسلەپكى مەزگىللەردە ئۆتكەن ئاتاقلىق جۇڭيى تىۋىپى، سۇنسىمياۋ يازغان«بىباھا غەيرى رىتسىپلار »دىگەن ئەسەرلەردە ، تىبابىتىمىزنىڭ ئاق كىسەلنىداۋالاشتىكى سىناقتىن ئۆتكەن رىتسىپلىرى تۇنۇشتۇرۇلغان. بۇنىڭدىن 10ئەسىر ئىلگىرىئۆتكەن ئاتاقلىق ئۇيغۇر تىبابەتچىلىك ئالىمى ئىمادۇردىن قەشقىرى، ئىرانلىقزاماندىشى مۇھەممەت ئىبنى زىكىرياغا ئاق كىسەلنى بەدىيان بىلەن داۋالىغانلىقتەجرىبىسىنى تۇنۇشتۇرغانلىقى ھەققىدىكى خاتىرە : تۈركى تىللار دىۋانىدىكى ئاقكىسەل، قوتۇر، ماخاۋ، چىقۇق، ئۈششۈك قاتارلىق تىرە تاشقى كىسەللىك ناملىرى ۋەئىزاھلىرى بۇنىڭدىن 1400-1300يىل ئىلگىرى دەۋىرلەرگە مەنسۇپ بولغان تۇرپانقىزىلمىلىرىدىكى خاتىرلەردە ، تىرە كىسەللىكلىرىنى 1-ئۇرۇنغا قويغانلىقى ھەمدەتىبابىتىمىز كىسلاستىك ئەسەرلەردە، تىرە كىسەللىكلەر ئۈچۈن ئالاھىدە، ئايرىم ئۇرۇنبىرىلگەنلىكى، ھەربى يۈرۈشلەردىمۇ تىرە-تاشقى كىسەل دوختۇرلىرىمۇ قوشۇنغاسەپلەنگەنلىكى بۇ نۇقتىنى چۈشۈندۈرۈپ بىرىدۇ.
تىبابىتىمىزنىڭ تىرە-تاشقى كىسەللىلەرنى داۋالاش ئۇسۇللىرىۋە تېخنىكىلىرى كۆپ بولۇپ، دورا ئىچكۈزۈش،سىرتىدىن دورا سۈركەش، زىماد قىلىش، دوراقايناتمىلىرىدا يۇيۇندۇرۇش ، ۋاننا قىىش ، نوقۇل قىلىش، ھورلاندۇرۇش، ئىسسىق ياكىسوغۇق ئۆتكۈزۈش، تەرلىنىش ، قۇستۇرۇش، ئىچى سۈرۈش، تىرىگە ئېلىش، ھەمەلچە قىلىش،داغلاش، قان قان توختىتىش، يەرلىك ئورۇننى مەس قىلىش، ئاغرىق توختىتىش، قىچىشىشنىپەسەيتىش، كىسىشىش، تىكىش، ئۇۋۇلاش، پەللىگە دورا تېڭىش، يىڭنە سانجىتىش ، قۇمغاكۆمۈش، ئاپتاپتا قاقلاش، ئېغىز ئالدۇرۇش، ئىششىق ياندۇرۇش قاتارلىق 50خىلدىن ئارتۇق داۋالاش ئۇسۇللىرىنى قوللانغان ۋە ھازىرمۇ قوللىنىلىۋاتىدۇ.
   ئۇيغۇر تىبابەت تىرە كىسەللىكلەر ئىلمى:
ئادەم بەدەننىڭ تىرە ۋە شىللىق پەرىدىلىرىدە يۈز بەرگەن پاتىئولوگىيەنىڭ ئۆزگىرىش ۋە ئۇنىڭ ئۆزگىرىش ۋە ئۇنىڭ ئۆزگىرىش قانۇنىيىتىمىزتەتقىق قىلىدىغان پەن. يەنى تىرە ۋەشىللىق پەردىلەردە يۈز بەرگەن ھەر خىلكىسەللىكلەرنى تۇنۇش، پەرىقلەندۇرۈش، دىئاگىنوز قويۇش، كىسەللەرنىڭ سەۋەبى،ئالامىتى، داۋالاش- ئالدىنى ئېلىش پىرىنسىپى ۋە ئۇسۇللىرىنى تەتقىق قىلىدىغان پەن.
يىتەكچى ئىدىيەسى:
تىرە كىسەللىكلەر ئىلمى باشقا كىلىنكا پەنلەرگەئوخشاشلا ئادەم ئاناتومىيەسىدىن باشقا، ئۆمۈرى تەبىئىيە، ساقلىقنى ساقلاش،زۆرىرىيەتلىرى، كىسەللىكلەرنى تۇنۇش، سەۋەبى ۋە قوزغاتقۇچى ئامىللىرى، راۋاجى ۋەدەرىجىسى قاتارلىق بىر يۈرۈش نەزىريە بىلەن دورىگەرلىك تەلىماتلىرىنى يىتەكچىئىدىيە قىلىدۇ.
شۇنداقلا ئادەم بەدىنى بىلەن سىرتقى مۇھىت مۇناسىۋىتىنى ئاساس قىلىدۇ. دىئاگىنوز قويۇشتا ، يۇقارقىلارنى ئاساس ۋە يىتەكچى ئىدىيە قىلىپ،قاراپ، تۇتۇپ، سوراپ، تىڭشاپ، چىكىپ، پۇراپ تەكشۈرۈش ۋە ھازىرىقى زامان قوشۇمچەتەكشۈرۈش ئۇسۇللىرىنى زىچ بىرلەشتۈرۈپ، بىمارنىڭ مىزاجى ۋە كىسەللىك ماددىسىنىئايرىپ دىئاگىنوزى بىكىتكەندىن كىيىن، پەرھىز بۇيرۇش، مىزاج تەڭشەش، ئاساسىيداۋالىغۇچى دورىلارنى بىرىش، سىرتىدىن دورا ئىشلىتىش ، كۈن نۇرىغا قاقلاش، ئاساسىيكىسەللىك بىلەن ئەگەشمە كىسەللىكىنى ئايرىش، قۇۋەتلىگۈۈچى، زەھەر قايتۇرغۇچى،توسالغۇلارنى ئاچقۇچى، يەللەرنى تارقاتقۇچى ، ئىممونىتىنى كۈچبيتكۈچى ئەزالارخىزمىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرگۈچى دورىلارنى ئىشلىتىشنى ئاساس قىلىدۇ.بۇ خىلپىرىنسىپلار بىمارنىڭ يېشى، مىزاجى، جىنسىي، ئادىتى، بەدەن قۇۋۋىتى، كىسەللىكئەھۋالى ئەزالارنىڭ تۈزۈلىشى ئالاھىدىلىكىگە قاراپ جانلىق قوللىنىدۇ.سەۋەبىنىيوقىتىپ، تۈپ يىلتىزىدىن قۇرتۇپ، كسىەللىكتىن ئۈزۈل-كىسىل خالى قىلىدۇ.بولۇپمۇھازىر سەۋەبى ئىنىق ئەمەس دەپ قارىلىۋاتقان ئاق كىسەل، تەڭگە تەمرەتكە قاتارلىقكىسەللىكلىرىنى داۋالاشتا ئۆزگىچە ئۇسۇل ۋە ئالاھىدىلىكىگە ئىگە . بۇ ھالتىبابىتىمىزنى باشقا تىبابەتلەردىن يۇقىرى ئىمتىيازغا ئىگە قىلىدۇ