مۇرراي دەرياسى

ئاۋسترالىيىدىكى ئەڭ ئۇزۇن، كۆلىمى ئەڭ چوڭ دەريا. باش مەنبەسى يېڭى جەنۇبىي ئوئېلىس شتاتىدىكى كوسيوشىكو تېغىدىن باشلىنىپ، جەنۇبى ئاۋسترالىيە شتىاتىغا كەلگەندە، غەربىي جەنۇبقا بۇرۇلۇپ، ھىندى ئوكياننىڭ ئىنكونتېر قولتۇقىغا قۇيۇلىدۇ. دەريانىڭ باش ھەم ئوتتۇرا ئېقىنلىرى يېڭى جەنۇبىي ئېلىس بىلەن ۋىكتورىيە شتاتلىرىنىڭ تەبىئىي چېگرىسىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئومۇمىي ئۇزۇنلۇقى 2575 كىلومېتىر كېلىدۇ. ئەگەر دارلىنگ دەرياسىنى دەريانىڭ باش ئېقىنى قىلىپ ھېسابلىغاندا ئۇزۇنلۇقى 3719 كىلومېتىرغا يېتىدۇ. كۆلىمى بىر مىليون كۋادرات كىلومېتىر كېلىدۇ. دەريانىڭ سۈيى كۆپ ئەمەس، پەسىللىك ئۆزگىرىشى چوڭ بولىدۇ. مۇرراي دەرياسىنىڭ دارلىنگ، مۇررام بىچى قاتارلىق تارماق دەريالىرى بار. دەريانىڭ يۇقىرى ئېقىنىنىڭ سول تارماقلىرى بويىدا نۇرغۇنلىغان سۇ قۇرۇلۇشلىرى ياسالغان، بۇنىڭ ئىچىدە ئالبېرى ئەتراپىدىكى خىيوم سۇ ئامبىرى ئەڭ چوڭ. مۇرراي دەريا ۋادىسى ئاۋسترالىيىنىڭ مۇھىم يېزا ئىگىلىك رايونى بولۇپ، بۇغداي، ئۈزۈم ئۆستۈرۈشتە ئالاھىدە مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ. چارۋىچىلىقىدا كالا، قوي قاتارلىق چارۋىلار بېقىلىدۇ. دەريانىڭ تۆۋەن ئېقىنىدىن ئالبېرى شەھىرىگە قەدەر بولغان 300 كىلومېتىر لىنىيىسىدە قاتناش قىلىشقا بولىدۇ. 

مۇررېي دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريا تارماق ئېقىملىرى ناھايىتى كۆپ بولۇپ، ئۇنىڭ ئاساسلىق تارماق ئېقىنلىرىدىن دارلىڭ ۋە مۇرۇمبىدگېئې دەرياسى. دارلىڭ دەرياسى ئېغىزى يۇقىرى، سنوۋي دەرياسى يۇقىرى ئېقىنى، ئومۇمىي ئۇزۇنلۇقى1750كىلومېتىر، ھاۋزىسىنىڭ كۆلىمى 267 مىڭ كۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، كۆپ يىللىق ئوتتۇرىچە ئېقىم مىقدارى 168m³ مېتىر. 

مۇررېي دەرياسى ۋادىسى، شەرقىي ئۇزۇنلۇق13 °139 ～28 °152، جەنۇبىي كەڭلىك24 °43  ～34 °37. ۋادىسىدىكى كۆپ قىسىم رايونلارنىڭ يەر تۈزۈلۈشى تەكشى، دېڭىز يۈزىدىن ئېگىزلىكى 200 مېتىر يۇقىرى بولۇپ، تىپىك بولغان تۈزلەڭلىك رايونلار. ۋادىسىدا ئاساسلىقى جەنۇبىي قىسمىغا جايلاشقان شەرقىگە، چوڭ سۇ بۆلگۈچ غەربىدە بولۇپ، كۋېنسلاند تاغ تىزمىلىرى جەنۇبى رايونلىرىنى ئىگىلىدى . غول ئېقىنىنىڭ باش مەنبەسىدىن باشلاپ ، بىر مەزگىل 450كىلومېتىر ئۇزۇن ئېگىزلىك ، گەرچە پەقەت پۈتكۈل دەريانىڭ ئۇزۇنلۇقى

 20 لېكىن بۇ دەريا قىنى دېڭىز يۈزىدىن ئېگىزلىكى تۆۋەنلەپ ناھايىتى چوڭ بولۇپ، يەنى مەنبەسىگە 1430مېتىر  ئەتراپىدا تۆۋەنلەپ، 

  تۆۋەن ئېقىنىدىكى  مېتىر 150 ئەتراپىدا بولىدۇ. مۇررېي دەرياسى، تۆۋەن ئېقىمى دەريا قىنىنىڭ يانتۇلۇقى كىچىك، ئۇنىڭئۇزۇنلۇقى 2000 كىلومېتىر، ھەر كىلومېتىرغا ئوتتۇرا ھېساب بىلەن دەريا قىنى كېمەيگۈچى ناھايىتى كىچىك، سۇ ئېقىمى ئىنتايىن ئاستا كەڭ دەريا سازلىقلار كۆپ. يېقىندا تىنما قەۋەت يۈزىگە كەڭ تارقالغان ۋە شامال قەۋىتى يەر يۈزىدە ناھايىتى ئاز.

مۇررېي دەرياسى بولسا ئۇزۇنلۇقى 3750 كىلومېتىر ( 2330 مىل ) مۇررېي - دارلىنگ دەرياسى ۋادىسىنىڭ بىر قىسمى، دائىرسىگە 

كىۋىنىسلاند شىتاتىنىڭ جەنۇبى، ۋىكتورىيە شىتاتى ۋە يېڭى جەنۇبىي ۋېلىش شتاتى ئۇچرىغان، ئاۋستىرالىيە 7/1 قۇرۇقلۇق كۆلىمى قاپقىقى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. مۇررېي دەرياسى ئېقىن مىقدارى ناھايىتى چوڭ ئۆزگىرىش بولغان، بۇ سۇ تارتىلىش مەزگىلىدە، ھەتتا ئىلگىرى پۈتۈنلەي قۇرۇپ كەتكەن، گەرچە بۇ خىل ئەھۋال ئىنتايىن ئاز ئۇچرايدۇ، تارىختا بولسا پەقەت ئىككى ياكى ئۈچ قېتىم كۆرىلىدۇ. مۇررېي دەرياسى بويىدىكى يەنە نۇرغۇن ئىنگلىزلار تەرىپىدىن قۇرۇلغان شەھەر، ۋودونگا، ئېچۇكا، مىر دۇرال، مۇررېي - دارلىنگ دەرياسى كۆۋرۈكى قاتارلىقلار بار.

  مۇرراي دەرياسى ئېقىن مىقدارى ناھايىتى چوڭ ئۆزگىرىش بولۇش سەۋەبلىك، ئېكىلوگىيە سېستىمىسى كۆپ خىللاشقان. مۇررېي دەرياسى ئىچىدىكى بېلىق تۈرلىرى ناھايىتى كۆپ، مۇررېي دەرياسى ترېسكا بېلىقى، ئالتۇن ئوكۇن، گېررېس بېلىقى، قىزىل ترېسكا بېلىقى، ئاۋسترالىيە ماككۋارىيە بېلىقى، ئاۋسترالىيە يىلانسىمان ئىكتالۇرۇس بېلىقى قاتارلىقلار بار. باشقا بېلىق تۈرلىرىنىڭ باشقا، مۇررېي دەرياسى دەريا راكى، ئۇزۇن بويۇن تاشپاقا، سۇ چاشقىنى بىلەن ئۆردەك تۇمشۇقلۇق ھايۋان قاتارلىقلار مۇرراي دەرياسى ۋادىسىدا ياشايدۇ. مۇررېي دەرياسى ۋادىسى قىزىل ئېۋكالىپىتنىڭ ئاساسلىق ئۆسۈش جايى.

 مۇرراي دەرياسى دەريا ئېغىزى قولتۇقى يوق سەۋەبلىك پاراخوت دېڭىزدىن ئامالسىز ئىچكى قۇرۇقلۇققا كىرەلمەيدۇ. ئەمما ياۋروپالىقلار 19 – ئەسىردە ھور ماشىنىسى بىلەن ئېلىپ بېرىلغان سودا پائالىيىتىنىمۇرراي دەرياسىدا 1853 - يىلى باشلانغان. فرانسىس كادىل سىۋان ئۈمىد ئارىلىدا  كېمە ھەيدەپ، مۇرراي دەرياسىنى بويلاپ سەپەر قىلغان، يەنە بىر كاپىتان بولسا ھەيدەش مارىيە ئەن موما ناملىق پار كېمىسى يېتىپ كەلگەن. بىر دانە ئالتۇن پار بىلەن ھەرىكەتلىنىدىغان پاراخوت يۈك توشۇشقا 1855 يېتىپ بارغان، ئېچۇكا كىچىك كېمە ئارىز بېرىكاتقا ئايلانغان.

 مۇررېي دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ ئېنېرگىيىسى بايلىقى ئاساسلىقى غول ئېقىنى يۇقىرى ئېقىنى ۋە تارماق ئېقىنى. دەريا ئېقىپ ئۆتىدىغان بولغاچقا كۆپ قىسىم رايونلىرى قۇرغاق رايونلار بولۇپ، ۋادى سۇ بايلىقىنى ئېچىش ۋە ئاساسىي مەقسىتى سۇغىرىش ۋە سۇ بىلەن تەمىنلەش ھەمدە شۇ جاينىڭ توك بىلەن تەمىنلەيدۇ. ^[0]