ئۇلۇڭگۈر كۆلى

جۇڭگونىڭ شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدىكى جۇڭغار ئويمانلىقىنىڭ شىمالىي قىسمىدىكى ئولتۇرۇشما كۆل. ئۇيغۇرچە كالساڭ زەربات كۆلى دەپ ئاتىلىدۇ، بۇرۇلتوقاي دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ستېركۈلىيە دەرىخى — ئۇلۇڭگۈر دەرياسىنىڭ ئاخىرقى نۇقتىسى. كۆل يۈزىنىڭ ئېگىزلىكى 468 مېتىر. كۆلنىڭ شەكلى ئۈچ بۇلۇڭ شەكلىدە بولۇپ، جەنۇبتىن شىمالغا كەڭلىكى تەخمىنەن 30 كىلومېتىر، شەرقتىن غەربكە ئۇزۇنلۇقى 35 كىلومېتىر، كۆل سۈيى يەر مەيدانى 827 كۋادرات كىلومېتىر. ئۈلۈڭگۈر دەرياسى ئاۋۋال جىلى كۆلىگە ئېقىپ كىرىپ، غەربىي شىمالغا ئاقىدۇ، يەنە 8 مىڭ كىلومېتىر كۇي گو دەرياسىدىن ئۆتۈپ  ئۇلۇڭگۈر كۆلى قۇيۇلىدۇ. كۆل سۈيىنىڭ مىنېراللىشىش دەرىجىسى دەرياغا كىرىش ئېغىزىغا غەربكە قارپ تەدرىجىي ئۆرلەپ بېرىپ 2.7 گىرام / لىتىر، سەل تۇزلۇق.

ئۇلۇڭگۈر كۆلى بولسا 4 - دەۋرنىڭ ئاخىرقى مەزگىللىرى شەكىللەنگەن ئولتۇرۇشما كۆل، ئالتاي تېغى ئۈلۈڭگۈر كۆلىنىڭ ئاساسلىق سۇ مەنبەسى بولۇپ، كۆل سۈيىنىڭ ئوتتۇرىچە چوڭقۇرلۇقى سەككىز مېتىر، ئۇلۇڭگۈر كۆلى ئالتاي شەھىرى بىلەن قاراماي شەھىرىنىڭ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان. شىمالىي قىرغىقى تىك يار بولۇپ، ئېرتىش دەرياسى بىلەن بولغان ئارلىقى پەقەت 2.1 كىلومېتىر، كۆل بولسا ئۈزۈلمە قاتلامدىن شەكىللەنگەن. 

ئۆزلۈكىدىن قىش كىرگەندىن بۇيان ، شىنجاڭ ئۇلۇڭگۈر كۆلى بېلىقچىلىقىدا بۇ يەرنىڭ ئۆزگىچە مۇز ئۈستى بېلىق تۇتۇش ئۇسۇلى بىلەن ئاپتونوم رايونىمىز ئىچى- سىرتىدىن  كەلگەن ساياھەتچىلەرنىڭ سەيلە - ساياھەت نۇقتىسى، ئالتاي ۋىلايىتىدە قار - مۇز ساياھىتى داڭلىق ماركا بولۇپ قالدى.

ئۇلۇڭگۈر كۆلى كەڭ سۇ رايونى شۇنداقلا يەرلىك سۇ قاتناش ترانسپورتىنى قولاي شارائىت بىلەن تەمىنلىدى. يەنە كىشىلەر ئۈچۈن ياخشى تەبىئىي شارائىت ۋە مەنزىرە ساياھەت بىلەن تەمىنلىدى، ئارام ئېلىش، دەم ئېلىش، داۋالىنىش ئورنى، ھەم زۆرۈر پەن تەتقىقات، ئوقۇتۇش بىلەن تەمىنلەيدۇ. 

ئۇلۇڭگۈر كۆلىنى قوغداش، شۇ جايدىكى ھۆكۈمەت قوللانغان تەدبىر، مەسىلەن، قەرەللىك كۆل ئىچىگە بېلىجان قويۇپ بېرىش، كۆل ئەتراپىدىكى زاۋۇت قۇرۇشنى مەنئى قىلىدۇ، كەتكەن كۆل ئىچىگە پاسكىنا سۇ قويۇپ بېرىش قاتارلىق كۆپ خىل تەدبىرلەرنى يولغا قويدى. ئۇلۇڭگۈر كۆلىدە ئادىمىلەشكەن باشقۇرۇشنى يولغا قويغان.    

ئۇلۇڭگۈر كۆلى بىلەن بۇرۇلتوقاي ناھىيە بازىرى ئارىلىقى ئىنتايىن يېقىن، پەقەت ئون نەچچە كىلومېتىر يول، ناھىيە بازىرىدىن تاكسى بارىدۇ. بۇنىڭدىن سىرت، ئالتاي بۇرۇلتوقاي ناھىيە بازىرى، قاراماي، ئۈرۈمچى قاتارلىق جايلاردا پويىزغا ئلتۇرۇپ بېرىش ئىنتايىن قولايلىق. 

يېقىنقى يىللاردا، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنىڭ ياخشىلىنىشى ھەم كىشىلەرنىڭ ياۋايى ھايۋاناتلارنى قوغداش ئېڭىنىڭ ئۆسۈشىگە ئەگىشىپ، بۇ كۆل يەنە ئاۋاتلىشىشقا باشلىدى، ئاققۇلارنىڭ سانى نەچچە يۈزدىن ئاشتى، ئۇلارنىڭ ئارىسىدا خەلقئارا مۇھىت ئاسراش تەشكىلاتىنىڭ بەلگىسى بار ئاق قۇلارمۇ بار.

ئالتاي شىنجاڭنىڭ شىمالىغا جايلاشقان. غەربىي شىمالدا رۇسىيە، قازاقىستان بىلەن چېگرىلىنىدۇ، شەرقىي شىمالىي موڭغۇلىيە بىلەن چېگرالىنىدۇ، چېگرا لىنىيىسىنىڭ ئۇزۇنلۇقى 11 كىلومېتىر كېلىدۇ. ئومۇمىي كۆلىمى 117 مىڭ كۋادرات كىلومېتىر. شىمالىي قىسمىدا ئالتاي تاغ تىزمىسى، جەنۇبىي جۇڭغار ئويمانلىقى بار. يەر شەكلى شەرقىي شىمال ئېگىز، غەربىي جەنۇبى پەس. مۆتىدىل بەلباغ چوڭ قۇرۇقلۇق كىلىماتىنىڭ سوغۇق رايون كىلىماتى. ئەتىيازدا بوران كۆپ چىقىدۇ، ياز پەسلى يامغۇر كۆپ ياغىدۇ، كۈز پەسلى سالقىن، قىش پەسلى سوغۇق ھەم ئۇزۇن بولىدۇ. شەھەر تەۋەسىدە ئېرتىش دەرياسى بىلەن ئۇلۇڭگۇر دەرياسىدىن ئىبارەت 2 چوڭ سۇ سىستېمىسى بار. ئېرتىش دەرياسى ئېلىمىزدىكى بىردىنبىر شىمالىي مۇز ئوكيانغا قويۇلىدىغان دەريادۇر، ئۈلۈڭگۈر دەرياسى بولسا ئىچكى قۇرۇقلۇق دەرياسى. بۇرۇلتوقاي سۇ كۆلىمى 100 مىڭ گېكتار، 10 نەچچە خىل بېلىق تۈرلىرى بار، « شىمالىي جۇڭگو بېلىقچىلىق يېزىلىرى » دېگەن نامى بار. ^[2]