ئاۋاز دولقۇنى

ئاۋاز دولقۇنىئاۋاز چىقارغۇچى جىسىم كەلتۈرۈپ چىقارغان تەۋرىنىش ھاۋادا ياكى باشقا ماددىلاردا تارقىلىشى ئاۋاز دولقۇنى دەپ ئاتىلىدۇ. ئاۋاز دولقۇنىنى ھەرخىل مۇھىتتىن پايدىلىنىپ ھەر تەرەپكە تارقىلىدۇ. ئاۋاز دولقۇنى بولسا بىر خىل بوي دولقۇن.  ئېلاستىك مۇھىت ئىچىدە تارقىلىپ بېسىم تەۋرىنىش ھاسىل قىلىدۇ، لېكىن قاتتىق جىسىمدىمۇ تارقىلىدۇ،  بىر ۋاقىتتا بوي ۋە توغرا دولقۇن بولىدۇ.

ئاۋاز دولقۇنى ئاۋازنىڭ تارقىلىش شەكلى. ئاۋاز دولقۇنى بولسا بىر خىل مېخانىكىلىق دولقۇن، جىسىم ( ئاۋاز مەنبەسى ) تەۋرىنىشىدىن ھاسىل بولىدۇ، ئاۋاز دولقۇنىنىڭ تارقىلىش بوشلۇقى ئاۋاز مەيدانى دەپ ئاتىلىدۇ. گاز ۋە سۇيۇق مۇھىتتا تارقالغاندا، بىر خىل بوي دولقۇن، لېكىن قاتتىق مۇھىتتا تارقالغاندا ئارىلىشىپ كەتكەن توغرا دولقۇن بولۇشى مۇمكىن.  ئادەم قۇلىقى ئاڭلىغان ئاۋاز دولقۇنىنىڭ چاستوتىسى ئادەتتە 20 ھېرتزدىن 20 مىڭ گېرتس ئارىلىقىدا بولىدۇ.

ئاۋاز دولقۇنىنى تەڭپۇڭ ھالەتتىكى كىچىك پېرتۇرباتسىيە چەتنەش تارقىتىش ۋاسىتىسى دەپ چۈشىنىشكە بولىدۇ. بۇ تارقىتىش جەريانى پەقەت ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش جەريانى ئەمەس، بەلكى سۈپەت يەتكۈزۈش. ئەگەر كېلىپ چىققان كاشىلا ھەرىكەت مىقدارى بىرقەدەر كىچىك بولسا ئاۋاز دولقۇنىنى يەتكۈزۈشى سىزىقلىق دولقۇن. ئەگەر كاشىلا ناھايىتى چوڭ بولسا سىزىقلىق بولمىغان ئاۋاز دولقۇنىنىڭ دولقۇن دىسپېرسىيىسى پەيدا بولىدۇ ۋە سوقما دولقۇن پەيدا بولىدۇ.

ئاۋاز دولقۇنىنى چاستوتا بويىچە تۈرگە ئايرىغاندا، چاستوتىسى 20 Hz دىن تۆۋەن ئاۋاز دولقۇنى ئىنفرا ئاۋاز دولقۇنى دەپ ئاتىلىدۇ. دولقۇن چاستوتىسى 20000 ～ 20kHz ئاڭلىغىلى بولىدىغان ئاۋاز دولقۇنى دەپ ئاتىلىدۇ. چاستوتا 20kHz~  1GHz بولغان ئاۋاز دولقۇنى ئۇلتىرا ئاۋاز دولقۇنى دەپ ئاتىلىدۇ. چاستوتىسى ئالاھىدە ئۇلترا ئاۋاز دولقۇنىدا ياكى مىكرو دولقۇنلۇق ئۇلترا ئاۋاز 1GHz تىن يۇقىرى بولغان ئاۋاز دولقۇنى دەپ ئاتىلىدۇ.

تەۋرىنىش ئامپلىتۇدىسى

دولقۇن چوققىسى تەرەپتىن ئەكس ئەتتۈرىدىغان كەلگەندە دولقۇن ئويمىنى بېسىمىنىڭ ئۆزگىرىشىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. يۇقىرى ئامپلىتۇدىلىق دولقۇن شەكلى ئاۋازى بىر قەدەر زور بولىدۇ، تۆۋەن ئامپلىتۇدا دولقۇن شەكلى ئاۋازى بىر قەدەر جىمجىت.

دەۋرىي، مەزگىل، مۇددەتى تەكرارلىنىپ تۇرىدىغان بېسىم ئۆزگىرىش تەرتىپى، نۆلدىن يۇقىرى بېسىملىق، ئاندىن تۆۋەن بېسىملىق، ئەڭ ئاخىرىدا ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئۈچۈن نۆل بېسىملىق.

چاستوتا گېرتس ( Hz لىق) نى بىرلىك قىلىپ ئۆلچەش ئارقىلىق،  ھەر سېكۇنتلۇق دەۋر سانى تەسۋىرلىنىدۇ. ( مەسىلەن، 1000 Hz لىق، دولقۇنسىمان سېكۇنتىغا 1000 دانە بار ) چاستوتىسى قانچە يۇقىرى بولسا، مۇزىكا ئاھاڭى شۇنچە يۇقىرى بولىدۇ.

تۆت فازا ئورنىنى بىرلىك قىلىپ ئۆلچەش ئارقىلىق جەمئىي 360 گرادۇس، ئىپادىلەش دەۋرى ئوتتۇرا دولقۇن ئورۇنغا قويۇش كېرەك. نۆلنى باشلىنىش نۇقتىسى قىلىپ، كېيىن 90 گرادۇس يۇقىرى بېسىملىق نۇقتىسى قىلىپ، 180 گرادۇس ئوتتۇرا نۇقتا قىلىنىپ، 270 گرادۇس تۆۋەن بېسىملىق نۇقتىسى قىلىپ، 360 گرادۇس ئاخىرقى نۇقتا قىلىنىدۇ.

دولقۇن ئۇزۇنلۇقى ديۇيم ۋە سانتىمېتىر قاتارلىقلار ئورۇن ئۆلچەش ئارقىلىق، فازا دەرىجىسى بولسا ئوخشاش بولغان ئىككى نۇقتا ئارىسىدىكى ئارىلىقى دولقۇن ئۇزۇنلۇقى چاستوتىنىڭ ئېشىشىغا ئەگىشىپ ئازىيىدۇ.

ئاۋاز تارقىلىش جەريانىدا بارغانسېرى ئاجىزلايدۇ، مانا بۇ ئاۋاز دولقۇنىنىڭ ئاجىزلىشىشى. ئاۋاز دولقۇنى ئاجىزلىشىشنى كەلتۈرۈپ چىقارغان سەۋەبلەر تۆۋەندىكىدەك ئۈچ تۈرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:

دىففۇزىيىلىك ئاجىزلىشىش

جىسىمنىڭ تەۋرىنىشى چىقارغان ئاۋاز تەرەپكە تارقاپ، ئاۋاز دولقۇنى ئبنبرگىيىسى تەدرىجىي تارقىلىپ كېتىدۇ. ئېنېرگىيە تارقىلىشى، بۇنىڭ بىلەن بىرلىك كۆلەمدىكى مەۋجۇت بولۇپ تۇرغان ئېنېرگىيىسى كىچىكلەيدۇ، ئاڭلىغان ئاۋاز ئاجىز بولىدۇ.

بىرلىك يۈزدىكى ئاۋاز دولقۇنى ئبنبرگىيىسىگە ئەگىشىپ ئاۋاز مەنبەسى ئارىلىقىنىڭ كۋادراتى كېمىيىپ بارىدۇ.

ئاجىزلىشىشنى قوبۇل قىلىش

ئاۋاز دولقۇنى قاتتىق مۇھىتتا تارقالغاندا، دىئېلېكترىك تۈپەيلىدىن  يېپىشقاقلىق دەرىجىسى كېلىپ چىقىدىغان بولغاچقا، ماددىي نۇقتا ئوتتۇرىسىدىكى ئىچكى سۈركىلىش، بىر قىسىم ئاۋاز ئېنېرگىيە ئىسسىقلىق ئېنېرگىيەسىگە ئايلىنىپ كېتىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، مۇھىتنىڭ ئىسسىقلىق ئۆتكۈزۈشى، مۇھىتنىڭ زىچ ۋە شالاڭ قىسمى ئارىسىدا ئىسسىقلىق ئالماشتۇرۇش ئېلىپ بېرىشى، بۇنىڭ بىلەن ئاۋاز ئېنېرگىيە خورايدۇ، مانا بۇ مۇھىتنىڭ سۈمۈرۈش ھادىسىسى. ئاجىزلىشىشنى قوبۇل قىلىشى، بۇ خىل ھادىسە مۇھىتنىڭ ئاجىزلىشىشى دەپ ئاتىلىدۇ. ئادەتتە، قوبۇل قىلىش بىلەن ئاۋاز دولقۇنىنىڭ ئاجىزلىشىش چاستوتىسى چاستوتا كۋادراتى بىلەن ئوڭ تاناسىپ بولىدۇ.

تارقىلىش ئاجىزلىشىشى

مۇھىتتا دانچە شەكىللىك قۇرۇلما مەۋجۇت ( مەسىلەن، سۇيۇقلۇق ئىچىدە، لەيلىمە دانىچىلەر، گاز ۋاكۇئولاسى، قاتتىق ئىچىدىكى دانىچە شەكىللىك قۇرۇلما، ئارىلاشما قاتارلىقلار ) بۇلارنىڭ ئاجىزلىشىشى سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان ئاۋاز دولقۇنىنىڭ ئاجىزلىشىشى چېچىلىش دەپ ئاتىلىدۇ.

ئادەتتە شۇ دانچىلىرىنىڭ چوڭ - كىچىكلىكى كىچىك دولقۇن ئۇزۇنلۇقى بولغاندا، چېچىلىش ئاجىزلىشىش چاستوتا تۆتىنچى دەرىجىلىك ئوڭ تاناسىپ بولىدۇ، شۇ دانچىلارنىڭ چوڭ - كىچىكلىكى دولقۇن ئۇزۇنلۇقى بىلەن يېقىن بولسا، چېچىلىش ئاجىزلىشىشى چاستوتا كۋادراتى بىلەن ئوڭ تاناسىپ بولىدۇ.^[0]