ئەقىدە قاشگەرلىكى شىركىتىدىن ئابلىكىم ئاۋۇت يازمىسى

تارىم بوستانلىقىدا ياشىغان  ئەجدەتلىرىمىز تاش قوراللار دەۋرىدىن باشلاپلا خوتەن قاشلىرىدىن پايدىلىنىپ تۈرلۈك ئىشلەپ-چىقىرىش قوراللىرى،جەڭ قوراللىرى،تۇرمۇش بۇيۇملىرى،نەزىر-چىراق ،ھەمدەپنە بۇيۇملىرى،دىنى مۇراسىم بۇيۇملىرى،زىننەت بۇيۇملىرى....قاتارلىق  بۇيۇملارنى ياساپ  تۇرمۇشىنى رەڭدارلىققا ئىگە قىلغان ۋە دۇنياغا مەشھۇر <خوتەن قاشگەرلىك مەدەنىيىتى>نى بارلىققا كەلتۈرگەن.بىز تۆۋەندە زىننەت بۇيۇملىرىدىن خوتەن قاش بىلەيزۈكلىرى ئۈستىدە توختىلىمىز.

ئۇيغۇرلارنىڭ قەدىمقى زىبۇ زىننەتلىرى دۇنياغا داڭلىق.ئۇيغۇر ئاياللىرى تەبىئەتتىكى ھەر خىل ئالتۇن، كۈمۈش، قاشتېشى ۋە ياقۇتقا ئوخشاش قىممەتلىك مېتال ۋە تاشلاردىن زىننەت ئۈچۈن ئىنتايىن كۆركەم، سىپتا سەنئەت بويۇملىرىنى بارلىققا كەلتۈرۈپ ، ئۇلار بىلەن ئۆزلىرىنى زىننەتلەپ، تېخىمۇ جەزبىدار ۋە گۈزەل كۆرۈنۈشكە تىرىشقان. ئاسماننىڭ بېزەكلىرى بولغان يۇلتۇزلار، كېچىنى يورۇتقۇچى ئاي ۋە تەبىئەت دۇنياسىدىكى گۈل-گىياھلار خوتۇن-قىزلارنىڭ بويۇن ،قول ۋە قۇلاقلىرىدا زىننەت بويۇمى بولۇپ ئەكس ئەتكەن.
قەدىمقى ئەجداتلىرىمىزدا كىمنىڭ يېنىدا قاشتېشى بولسا، ئۇنىڭغا چاقماق تەگمەيدۇ، دېگەن ھېكمەتلىك سۆز بولغان . شۇڭا  سۈزۈك ، جۇلالىق خوتەن قاشلىرىدىن تۈرلۈك شەكىل ۋە نۇسقىلاردا  زەر پار قىلىنىپ  ياسالغان نەپىس،كۆركەم قاش بىلەيزۈكلەرنى سېلىش خانىم-قىزلىرىمىزنىڭ ئادىتىگە ئايلانغان ھەم ئەقىدە ۋە گۈزەللىك قارىشى سىڭىپ كەتكەن بۇ ئادەت دەۋرىمىزگىچە يىتىپ كەلگەن.

بىز دەۋرىمىز قاشگەرلىك مەدەنىيىتىنى تېخىمۇ جۇلالىتىش مەخسىدىدە دەۋرىمىزدىكى ۋە ئېلىمىز تارىخىدىكى خوتەن قاش بىلەيزۈكلىرىنىڭ بىر قىسىم تۈرى ۋە نۇسقىللىرىنى ئاۋامغا سۇندۇق.

قاش بىلەيزۈكلەرنىڭ تۈرى ناھايتى كۆپ بولۇپ ،ئۇنى تۆۋەندىكىدەك تۈرلەرگە ئايرىش مۈمكىن

1.رەڭگىگە ئاساسەن

خوتەن ئاق قاش بىلەيزۈك

خوتەن چار قاش بىلەيزۈك

خوتەن شەربەت قاش بىلەيزۈك

خوتەن قارا قاش بىلەيزۈك

خوتەن كۆك قاش بىلەيزۈك

خوتەن كۆكۈش قاش بىلەيزۈك

خوتەن يىشىل قاش بىلەيزۈك

2.ئىشلەتكەن خام ماتىريالىغا ئاساسەن

خوتەن زىرە قاش بىلەيزۈك

خوتەن كان قاش بىلەيزۈك

خوتەن كان قاش بىلەيزۈك

3.شەكلىگە ئاساسەن

بالىلار بىلەيزۈكى

تولغىماچ بىلەيزۈك

توم بىلەيزۈك

جاۋاھىرات پارا قىلىنغان بىلەيزۈكلەر

چاتما قاش بىلەيزۈكلەر

چاسا بىلەيزۈك

چوڭلار بىلەيزۈكى

زىرە قاشلاردىن توقۇلغان بىلەيزۈكلەر

زەر ( ئالتۇن )  قاش بىلەيزۈكلەر

كاۋاك ئويما بىلەيزۈك

نەقىشسىز بىلەيزۈك

نەقىشلىك بىلەيزۈك

ئىنچىكە بىلەيزۈك

تۇرمۇش سەۋىيەسىنىڭ يۇقۇرى كۆتۈرىلىشى،خانىم-قىزلىرىمىزنىڭ گۈزەللىك قارىشى ۋە ئېھتىياجىنىڭ سەرخىللىشىشى ۋە كوھكەنلىرىمىزنىڭ لاھىيەلەش،تېخنىكا سەۋىيەسىنىڭ  ئېشىشىغا ئەگىشىپ تېخىمۇ رەڭدار ،جۇلالىق قاش بىلەيزۈكلەر  ئىشلىنىپ ئاۋام خەلىققە سۇنۇلغۇسى.خوتەن قاشگەرلىك مەدەنىيىتىمىز تېخىمۇ جۇلالانغۇسى.

پايدىلانغان ماتىرياللار:

1.ئابدۈشكۈر مۇھەممەد ئىمىن  قەدىمكى مەركىزى ئاسىيا

شىنجاڭ خەلق نەشىرىياتى 2002-يىل نەشىرى

2.قەدىمكى ئۇيغۇرلارنىڭ زىبۇ-زىننەت تاقاش ئادىتىگە نەزەر ناملىق ماقالە

شىنجاڭ ئىجتىمائىي پەنلەر مۇنبىرى

3.ئۇيغۇرلاردا شامانىزىم ناملىق كىتاپ

مىللەتلەر نەشىرياتى 2006-يىل نەشىرى

4.سۈرەتلەرنىڭ كېلىش مەنبەسى: 中国出土玉器全集 ناملىق ئالتە قىسىملىق كىتاب

ۋە تور دۇنياسى