مەدەنىيەت توقۇنۇشلىرى

We live in an age of easy access to the rest of the world. Cheap flights mean that millions of people are able to visit places their parents could only dream about, while the Internet enables us to communicate with the remotest places and the traditional postal services are now referred to almost mockingly as "snail mail." When students go off back-packing, they can email their parents from Internet cafes in the Himalayas or from a desert oasis. And as for mobile phones—the clicking of text messaging at any hour of the day or night has become familiar to us all. Everyone, it seems, provided, of course, they can afford to do so, need never be out of touch.

    Significantly also, this great global communications revolution is also linked to the expansion of English, which has now become the leading international language. Conferences and business meetings around the globe are held in English, regardless of whether anyone present is a native English speaker. English has simply become the language that facilitates communication, and for many people learning English is an essential stepping stone on the road to success.

So why, you may wonder, would anyone have misgivings about all these wonderful developments, and why does the rise of English as a global language cause feelings of uneasiness for some of us? For there are indeed problems with the communications revolution, problems that are not only economic. Most fundamental is the profound relationship between language and culture that lies at the heart of society and one that we overlook at our peril.

    Different cultures are not simply groups of people who label the world differently; languages give us the means to shape our views of the world and languages are different from one another. We express what we see and feel through language, and because languages are so clearly culture-related, often we find that what we can say in one language cannot be expressed at all in another. The English word "homesickness" translates into Italian as "nostalgia," but English has had to borrow that same word to describe a different state of mind, something that is not quite homesickness and involves a kind of longing. Homesickness and nostalgia put together are almost, but not quite, the Portuguese "saudade," an untranslatable word that describes a state of mind that is not despair, angst (English borrowed that from German), sadness or regret, but hovers somewhere in and around all those words.

The early Bible translators hit the problem of untranslatability head-on. How do you translate the image of the Lamb of God for a culture in which sheep do not exist? What exactly was the fruit that Eve picked in the Garden of Eden? What was the creature that swallowed Jonah, given that whales are not given to swimming in warm, southern seas? Faced with unsurmountable linguistic problems, translators negotiated the boundaries between languages and came up with a compromise.

Compromising is something that speakers of more than one language understand. When there are no words in another language for what you want to say, you make adjustments and try to approximate. English and Welsh speakers make adjustments regarding the colour spectrum in the grey/green/blue/brown range, since English has four words and Welsh has three. And even where words do exist, compromises still need to be made. The word "democracy" means completely different things in different contexts, and even a word like "bread" which refers to a staple food item made of flour means totally different things to different people. The flat breads of Central Asia are a long way away from Mother's Pride white sliced toasties, yet the word "bread" has to serve for both.

Inevitably, the spread of English means that millions of people are adding another language to their own and are learning how to negotiate cultural and linguistic differences. This is an essential skill in today's hybrid world, particularly now when the need for international understanding has rarely been so important. But even as more people become multilingual, so native English speakers are losing out, for they are becoming ever more monolingual, and hence increasingly unaware of the differences between cultures that languages reveal. Communicating in another language involves not only linguistic skills, but the ability to think differently, to enter into another culture's mentality and shape language accordingly. Millions of people are discovering how to bridge cultures, while the English-speaking world becomes ever more complacent and cuts down on foreign language learning programmes in the mistaken belief that it is enough to know English.

World peace in the future depends on intercultural understanding. Those best placed to help that process may not be the ones with the latest technology and state of the art mobile phones, but those with the skills to understand what lies in, under and beyond the words spoken in many different languages.

بىز ئالاقىلىشىش ناھايتى قولايلىق بولغان دەۋردەياشاۋاتىمىز. ئايروپىلان بېلەتلىرىنىڭ ئەرزانلىقىدىن بىز ئانا-ئانىلىرىمىز پەقەتچۈشىدىلا بارالايدىغان جايلارغا بارالايمىز، بىز ئىنتېرنېت تورى ئارقىلىق يىراقتىكىكىشىلەر بىلەن ئالاقىلىشالايدىغان بولدۇق ۋە ئەنئەنىۋى پوچتىنى "قۇلۇلە يوللانما" دەپ زاڭلىق قىلىدىغان بولدۇق. ئوقۇغۇچىلار بوغچىسىنى يۈدۈپ ماڭغىنىدا، ئۇلار ھىمالايادىكى تور سەپلەنگەن قەھۋەخانىدىن ياكى قۇملۇقتىكى يېشىللىقتىن ئاتا-ئانىسىغا ئېلخەت يوللىيالايدۇ. كەچ بولامدۇ كۈندۈز بولامدۇ بىزھەرۋاقت يانفوننىڭ كونۇپكىسىنى بېسىش ئارقىلىق قىسقا ئۇچۇر يوللىيالايدىقىنىمىزھەممەيلانگە ناتونۇش ئەمەس ئەلۋەتتە. كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇكى، قەرقانداق كىشى ھەق تاپشۇرالايدىغانلا بولسا، ئۇلار نىڭ ئالاقىسى يوقاپ كەتمەيدۇ.

يەنە بىر مۇھىم ئىش شۇكى، بۇ دۇنياۋىي ئالاقە ئىنقىلابى ھازىرقى خەلقئارا تىللىرىغا يېتەكچى بولۇپ مېڭىۋاتقان ئېنگلىزتىلىنىڭ ئومۇملىشىشى بىلەن بىرگەۋدىلەشكەن، ئېنگلىز تىلىنى ئانا قىلغان بولسۇن بولمىسۇن، دۇنيەنىڭ ھەربىربۇلۇڭ-پۇشقاقلىرىدىكى يىغىلىش ۋە سودا يىغىنلىرى ئېنگلىزتىلىدىن ئايرىلالمايدۇ.ئېنگلىز تىلى قىينالمايلا  ئالاقىنى قولايلاشتۇرىدىغان تىلغا ئايلاندى ۋە شۇنىڭ بىلەن بىرگە نۇرغۇن كىشىلەرگە نىسبەتەنئېنگلىزتىلى ئۆگىنىش مۇۋاپىقىيەت يولىدىكى ئۇلتېاشقا ئايلاندى.

ئۇنداقتا بەلكىم مۇنۇ سوئاللار سىزنى قىزىقتۇرىشى مۇمكىن،نېمە ئۈچۈن بەزىلەر ئېنگلىزتىلىنىڭ گۈزەل تەرەققىياتىدىن ئەندىشە قىلىدۇ؟ئېنگلىزتىلىنىڭ گۈللىنىشى نېمە ئۈچۈن بەزىلىرىمىزنى بىئارام قىلىدۇ؟ چۈنكى ئالاقە ئىنقىلابىدا ھەقىقەتەن مەسىلە بار، مەسىلە پەقەت ئىقتىسادتىلا ئەمەس. ئەڭ ئاساسلىق مەسىلە شۇكى، تىل ۋە مەدەنىيەت ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتنىڭ جەمىيەتنىڭ يۈرىكىگەجايلاشقانلىقىغا پسەنت قىلماسلىق ئىنتايىن خەتەرلىك.

مەدەنىيەتنىڭ ئوخشىماسلىقى ئاددىيلا بىر توپ كىشىلەرگەماركا چاپلىغانلىق ئەمەس، تىل بىزنىڭ دۇنياغا بولغان قارىشىمىزنى تەسۋىرلەپ بېرىدۇھەمدە تىللار ئارا بىر- بىرىدىن پەرقلىنىدۇ. بىز كۆرگەن، ھېس قىلغانلىرىمىزنى تىلئارقىلىق ئىپادىلەيمىز، چۈنكى تىللار بولسا مەدەنىيەتلەر بىلەن ئېنىق زىچ باغلانغان.بىرخىل تىل بىلەن ئىپادىلەپ بېرەلەيدىغىنىمىزنى يەنە بىر خىل تىل بىلەنتەسۋىرلىيەلىشىمىزنىڭ قىيىنلىقىنى دائىم ئۇچرىتىپ تۇرىمىز. ئېنگلىزچە  " ئۆي سېغىنىش homesickness " دېگەنسۆزنى ئىتالىيەچىگە "يۇرت تەشنالىقىnostalgia  " دەپ دەپ تەرجىمە قىلىمىز. ئەممائېنگلىزتىلىدا بەزى گەپلەر ئوخشاش سۆز بىلەن ئوخشىمىغان مەنانى ۋە خىيالنىئىپادىلەيدۇ. ئۆي سېغىنىش ئۇنچىۋالا ئىنتىلىشنى ئىپادىلىمەيدۇ. ئۆيسېغىنىش بىلەن يۇرت سېغىنىش كېسلى دېگەن ئىككى سۆزنى بىريەرگە قويساق مەنىسى چوڭپەرقلەنمەيدۇ، ئەمما بەكمۇ ئوخشاپ كەتمەيدۇ. پورتۇگالچە " saudade " دېگەن سۆز باشقا تىللارغا تەرجىمەقىلغىلى بولمايدىغان، ئۈمىدسىزلەنمەسلىكنى، ئاچچىغلانماسلىقنى ( "angst " دېگەن سۆز ئېنگلىزتىلغا نېمىسچىدىنكىرگەن) ، ئازابلانماسلىقنى ۋە پۇشايمان قىلماسلىقنى تەسۋىرلەيدىغان  ۋە يۇقارقى سۆزلەرنىڭ ئوتتۇرىسىدكى بىر سۆز.

ئىلگىركىئىنجىل تەرجىمانلىرى تەرجىمە قىلغۇلى بولمايدىغان مەسىلىلەرگە يولۇققان. سىزقانداق قىلىپ قوي كۆرۈپ باقمىغان مەدەنىيەتتىكى كىشىلەرگە خۇدانىڭ قوزىسىنىڭتەسۋىرىنى تەرجىمە قىلىپ بېرىسىز؟ ھەۋۋا ئانا جەننەتتە ئۈزۈپ يېگەن  مېۋىنىڭ شەكلى زادى قانداق ئىدى؟ ئىللىق جەنۇبىيدېڭىزدا لەھەڭ بولمىسا ، يۇنۇس ئەلەيھىسسالامنى يۇتقان چوڭ بېلىق زادە نېمە؟ چىگرىدىن ھالقۇغىسىز قوشتىل مەسىلىلىرىگە يولۇققاندا تەرجىمانلار تىل ئوتتۇرىسىدىكى چىگرا سىزىقى توغرىلىقمۇنازىلەشكەن ۋە بىر قەدەر مۆتىدىل بولغان سۆز تېپىشنى ئويلاشقان.

مۆتىدىلسۆز تېپىش بولسا بىر قانچە تىل بىلىدىغان كىشىلەر چۈشىنەلەيدىغان نەرسە. سىز باشقابىر تىلدا سۆزلەۋېتىپ دېمەكچى بولغان مەنىنى ئىپادىلەيدىغان سۆز تاپالمىغاندا، سىزئەسلىدىكى سۆزنى قايتىدىن ئويلىشىپ، مەنىسى يېقىن سۆزنى تاپىسىز. ئېنگلىزچەسۆزلەيدىغانلار ۋە ۋېلشچە سۆزلەيدىغانلار رەڭ سپېكتىردىكى كۈلرەڭ\يېشىلرەڭ\كۆكرەڭ\قوڭۇررەڭ ئارىسىدا تەڭشەش ئېلىپ بارىدۇ، چۈنكى ئېنگلىز تىلىدا تۆت سۆز بار ئەمما ۋېلشتىلىدا بار ئۈچ سۆز بار. تىللار ئارا مىنىسى ئوخشاش سۆز بولسىمۇ يەنىلا مۆتىدىلسۆز ئىزدەشكە توغرا كېلىدۇ. "دېموكراتىيە" دېگەن سۆز ئوخشىمىغان ئارقاكۆرۈنۈش ئاساسىدا پۈتۈنلەي ئوخشىمايدىغان مەنىنى بىلدۈرىدۇ، ھەتتا ئۇندىن ياسىلىدىغانئاساسلىق يېمەكلىكنى ئىپادىلەيدىغان "بولكا" دېگەن سۆزمۇ ئوخشىمىغانكىشىلەرگە نىسبەتەن ئوخشىمايدىغان نەرسىنى بىلدۈرىدۇ. ئوتتىرا ئاسىيادىكى ياپىلاقبولكا (بۇ جايدا ناننى كۆرسىتىدۇ، ئېنگلىز تىلىدا نان دېگەن سۆز بولمىغاچقا ئاپتورياپىلاق بولكا دەپ ئاتىغان---- تەرجىماندىن) "ئانا پەخرى" ماركىلىقكېسىپ پارچىلاپ قويۇلغان ئاق بولكىدىن خېلىلا يىراق، شۇنداقتىمۇ "بولكا"ئىككى خىل مەنا ئۈچۈن خىزمەت قىلىدۇ.

ئېنگلىزتىلىنىڭ كەڭ تارقىلىشى مىلىيونلىغان كىشىلەرنىڭ يەنەبىر تىل بىلەن ئۆزىنى قوراللاندۇرىشىنىڭ ھەمدە مەدەنىيەت ۋە قوش تىل ئارىسىدىكىپەرقلەرنى قانداق بىرتەرەپ قىلىشنى بىلىشنىڭ لازىملىقىنى بىلدۈرىدۇ، بىز بۇنىڭدىنئۆزىمىزنى چەتكە ئالالمايمىز. بۇ خىل مۇھىم سەۋىيە ھازىرقى ئارىلاشما دۇنيادابولۇپمۇ خەلقئارالىق چۈشەنچە مۇھىم بولۇۋاتقان ھازىرقى زاماندا  ناھايتى مۇھىم. لېكىن كۆپ تىللىق كىشىلەرنىڭكۆپىيىشىگە ئەگىشىپ، ئېنگلىزتىلى ئانا تىلى بولغان كىشىلەر بازارسىز قېلىۋاتىدۇ،چۈنكى ئۇلار كۈنلەرنىڭ ئۆتۈشى بىلەن تاق تىللىق كىشىلەرگە ئايلىنىپ قېلىۋاتىدۇ،ئۇلار بۇ خىل تىللار ئوتتىرىسىدىكى پەرقتىن خەۋىرى يوق.يەنە بىر تىل بىلەنئالاقىلىشىش يالغۇز قوش تىل سەۋىيەسىلا بىلەن ئەمەس، يەنە تېخى باشقا تىل تەپەككۇرشەكلى ئاساسىدا تەپەككۇرقىلىش ئىقتىدارى ،ئوخشىمايدىغان مەدەنىيەت فىسخولوگىيىسى ۋە ئەھۋالغا قاراپ تىل تەڭشەشنى ئۆز ئىچىگەئالىدۇ. مىلىيونلىغان كىشىلەر مەدەنىيەت ئوتتۇرىدا كۆۋرۈك ياساش بىلەن مەشغۇلبولۇۋاتقاندا ئېنگلىزتىلى دۇنياسى بارغانسىرى مەغرۇرلانماقتا ھەمدە پەقەت ئېنگلىزتىلىنىبىلىشلا كۇپايە دېگەن خاتا قاراش بىلەن چەتئەل تىلى ئۆگىنىش پروگراممىلىرىنىئەمەلدىن قالدۇرماقتا.

كەلگۈسىدەدۇنيا تىنچلىقى ئوخشىمىغان مەدەنىيەت ئوتتىرىسىدىكى چۈشىنىش ئاساسىدا بولىدۇ.  بۇ خىل چۈشىنىشنى ئەڭ ياخشى ئىلگىرىسۈرەلەيدىغان كىشىلەر ئەڭ ئىلغار تېخنىكىنى ئىگەللىگەن ۋە ئىلغار ئەقلىفونئىشلىتىدىغان كىشىلەر بولماستىن بەلكى ئاشۇ نۇرغۇن ئوخشىمايدىغان تىللار بىلەنئېيتىلغان سۆزلەرنىڭ تېگىگە يېتىش ئىقتىدارىغا ئىگە كىشىلەردۇر.

تەرجىمەقىلغۇچى : تۇردى مەمەت

ق قنومۇرى:479112445

2014-يىلى12- ماي