تەكلىماكاننى قۇچاقلاپ(سۆزلەرگە ئىزاھات)
g|%
L"-%gJ
U|@V
74
11. تەكلىماكاننى قۇچاقلاپ D'_Bz8H!p
ئەسئەت سۇلايمان ــ 1969-يىلى قۇمۇلدا تۇغۇلغان، شىنجاڭ ئۇنۋېر سىتېتىنىڭ دوتسېنتى، دوكتۇر.‹‹تەكلىماكانغا دۈملەنگەن روھ››،‹‹تارىم قوۋۇقى چېكىلگەندە››، ‹‹ئۇيغۇر تۇتېم مەدەنيىتى ــ بۆرە تۇتېمى مەدەنيىتى››ناملىق كىتابلىرى نەشىر قىلىنغان . -YGbfd
?KE$r~dn
جەمئىيەت ــ ① مۇئەييەن ئىقتىسادىي بازىس ۋە ئۈستقۇرۇلمىدىن تۈزۈلگەن بىر پۈتۈنلۈك .② كىشىلەرنىڭ ئورتاق ماددىي شارائىت ئاساسىدا بىرلەشكەن توپى : جەمئىيەت كىشىلىرى . ＊ ھېچكىم جەمئىيەتكە ئارىلاشماي ، يالغۇز تۇرمۇش كەچۈرەلمەيدۇ . ③ بىرەر مەقسەتتە تۈزۈلگەن ئىختىيارىي بىرلەشمە ، ئىجتىمائىي تەشكىلات : يازغۇچىلار جەمئىيىتى . تەرجىمانلار جەمئىيىتى . K^[#] +nQ
e}yX_Z' P<
مۇئەييەن ــ ھەممىگە مەلۇم بولغان ، ئېنىق ، ئاشكارا ، بەلگىلىك : ھەرقانداق بىر ئىشنىڭ ئەمەلگە ئېشىشى ئۈچۈن مۇئەييەن شارائىت كېرەك . (bp9Pj
w
s5&@Cxzl
گاڭگىراش ــ نېمە قىلارىنى بىلەلمەي قالماق، ئېسەنگىرىمەك، ساراسىمگە چۈشمەك، ئالاقىزادە بولماق، ھودۇقماق، تەمتىرمەك . RFaSw f,5n
H^%l Dz
بېسىم ــ ① مەلۇم نەرسىنىڭ بىرلىك يۈزىگە چۈشكەن ئېغىرلىق كۈچى : قان بېسىمى . ② قىسىش ، ئېزىش ، زۇلۇم سېلىش : ئۇ قاتتىق بىر روھىي بېسىم پەيدا قىلىشنى كۆڭلىگە پۈككەنىدى . ③ ئېغىر ۋەزىپە ، مەسئۇلىيەت : ئۇنىڭ يۈرىكى ھازىر ئىككى خىل بېسىم ئاستىدا قىينىلاتتى . Guw}=l--YR
`)iY}Iu
ياتلىشىش ــ يات بولۇپ كەتمەك ، يات ھالەتكە كەلمەك ؛ يىراقلاشماق : شۇنىڭدىن كېيىنكى ئەللىك يىلغا يېقىن ۋاقىت ئىچىدە ئۇلار بىر - بىرىنى زادىلا ئىزدەشمەي ياتلىشىپ كېتىشكەنىدى . A7_4 .VH
DOS0;^f
مۆجىزە ــ كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان ، ئادەتتىن تاشقىرى ئىش ، ھادىسە ، نەرسە : مۆجىزە ياراتماق . v X~RP
*
XN=67f$Hw
قىلتاق ــ ① قۇشلارنى تۇتۇش ئۈچۈن قىلدىن سىرتماقلىق قىلىپ ئىشلەنگەن بىر خىل قۇرۇلما : لاچىننى قىلتاق بىلەن تۇتقىلى بولمايدۇ . ② باشقىلارنى ئالداش، قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن ئىشلىتىلگەن ھىيلە-مىكىر، تۇزاق: قىلتاققا چۈشمەك. قىلتاققا دەسسىمەك. ＊ بۇ ھىيلىگەر ئادەملەرنىڭ بىخۇد كىشىلەرنى ئالداش ئۈچۈن ئالدىن تەييارلىغان قىلتىقى . S{t +>/
8 `>h}Q$
ئېكولوگىيە ــ ① جانلىقلار ئارىسىدىكى ۋە جانلىقلار بىلەن جانسىز مۇھىت ئارىسىدىكى مۇناسىۋەتنى تەتقىق قىلىدىغان پەن . ئېكولوگىيە جانلىقلار بايلىقىنى ئېچىپ ئۇنىڭدىن پايدىلىنىش جەھەتتىكى ئاساسىي پەنلەرنىڭ بىرى بولۇپلا قالماستىن ، بەلكى دېھقانچىلىق ، ئورمانچىلىق ، چارۋىچىلىق ، قوشۇمچە كەسىپ ، بېلىقچىلىق ، مېدىتسىنا قاتارلىقلار بىلەنمۇ زىچ مۇناسىۋەتلىك . ② جانلىقلارنىڭ تەبىئىي مۇھىتتىكى مورفولوگىيىلىك تۈزۈلۈشى ، فىزىئولوگىيىلىك ئالاھىدىلىكى ۋە ياشاش خۇسۇسىيىتى : جانلىقلار ئېكولوگىيىسى . GYxM0~:$k
-&x2&WE'
چاكاندا ــ چاكاندا ئائىلىسىدىكى دائىم يېشىل تۇرىدىغان ئۇششاق چاتقال . غولى ئېفېدرىن ئېلىشنىڭ خام ئەشياسى ھېسابلىنىدۇ . چاكاندىنىڭ شىنجاڭدا توققۇز خىل تۈرى بار ، ھەممىسى دورىغا ئىشلىتىلىدۇ . bK"SKV
EC2+`HJ"
كېلىمات ــ مەلۇم بىر رايوننىڭ كۆپ يىللىق كۆزىتىش ئارقىلىق خۇلاسىلەپ چىقىلغان ھاۋا رايى ئەھۋالى . ئادەتتە ئۇ ھاۋا ئېقىمى ، كەڭلىك گرادۇسى ، دېڭىز ئورنىنىڭ يۇقىرى - تۆۋەنلىكى ۋە يەر شەكلى قاتارلىق ئامىللار بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولىدۇ . 5,qj7HZF
s^0/"j |7
ئاۋات ــ ① گۈللەپ ياشنىغان ، راۋاج تاپقان : ئاۋات شەھەر . ② ئادەم كۆپ يىغىلىدىغان؛ ئادەم زىچ ياشايدىغان ؛ قاينام - تاشقىنلىققا چۆمگەن ، قايناق ، قىزىق : داستىخان مېھمان بىلەن ئاۋات (ماقال) . ③ بەزى ئىسىم ياكى ئايرىم سۈپەتلەرگە قوشۇلۇپ كېلىپ ، شەھەر ، قىشلاق ۋە شۇ قاتارلىقلارنىڭ خاس ئىسىملىرىنى ياسايدۇ : قوشئاۋات . يېڭىئاۋات ... ④ ئاقسۇ ۋىلايىتىگە قاراشلىق بىر ناھىيىنىڭ نامى . K 8n4oz#z
>_rha~
رىۋايەت ــ مەلۇم كىشى ، نەرسە ، ئىش ياكى مەلۇم ۋەقە توغرىسىدا خەلق ئارىسىدا قەدىمدىن تارتىپ ، ئېغىزدىن ئېغىزغا كۆچۈپ كەڭ تارقىلىپ كېلىۋاتقان ئاغزاكى ھېكايە ؛ ئەپسانە : رىۋايەت قىلماق . ,C {*s$
&F}"Z(B
فانتازىيە ــ جەمئىيەت تەلىپى ياكى شەخسىي ئارزۇلار ئاساسىدا ، كەلگۈسى شەيئىلەر ئۈستىدە قىلىنغان ئىجادىي تەسەۋۋۇر ، پەرەز ؛ خىيال : ئىلمىي فانتازىيە . فانتازىيە فىلىم . ② ئەمەلگە ئېشىشى قىيىن بولغان ياكى مۇمكىن بولمايدىغان خىيالىي ئارزۇ ، خام خىيال : فانتازىيە بولسا بولغاي سۆزلىگىنىم ، لېكىن ئىشقا ئاشار يازغان كۆزلىگىنىم . XhsTT2B
0j(M*
sl
كولدۇرما ــ تۆگە ، ئات ، ئېشەك قاتارلىقلارغا ئاسىدىغان ، تۇچتىن ياسىلىدىغان قوڭغۇراق . _ pO `
.d/: 30Y
نوقۇل ــ ① يالغۇز ، پەقەت : نوقۇل پۇللا بولسا ھەممە ئىش ھەل بولىدۇ دېيىش پۈتۈنلەي بىمەنە گەپ . ② تومتاق، بىر تەرەپلىمە : نوقۇل كۆزقاراش . ET];%~ ^
)bx_;9Y{
قانۇنىيەت ــ ① ئوبيېكتىپ شەيئىلەر ئوتتۇرىسىدىكى مۇقەررەر باغلىنىش ۋە ئۇلارنىڭ قانۇنلىرى : ئوبيېكتىپ قانۇنىيەت . تەبىئىي قانۇنىيەت . ② قانۇنىي ئاساستا ، تەبىئىي رەۋىشتە ئۆز - ئۆزىدىن كېلىپ چىقىدىغان ، تەبىئىي ، مۇقەررەر ئىش ، ھادىسە ۋە شۇ قاتارلىقلار . $;G{Pyp
;
v
سانپول ــ قەدىمكى شەھەر نامى، ھازىرقى لوپ ناھىيە سامپول يېزىسنىڭ نامى . 7j7e61
Ax
C6_@\&OA
يوتقان ــ قەدىمكى شەھەر نامى ، خوتەندىكى قەدىمكى خارابە .
x{ }z ;yG
)Z+{|^`kJ
مىرەن ــ يەر نامى ، ‹‹مىرەن›› نامى بىلەن ئاتالغان ئىككى يەر نامى بار. بىرى چاقىلىق ناھىسىدىكى ‹‹مىرەن›› دەرياسى يەنە بىرى چەرچەن ناھىيىسىدىكى ‹‹قارا مىرەن دەرياسى››دىن ئىبارەت. \RQ='/H*
(eCFW mO
ئىدىقۇت ــ تۇرپاندىكى جاي نامى. zq5'i!s !0
4\. V
خارابە ــ① قارايدىغان ئادەم بولمىغان ، تاشلىۋېتىلگەن ئورۇن ؛ بۇزۇلۇپ خاراب بولغان جاي ؛ ۋەيران بولغاندىن كېيىنكى قالدۇق ئىزلار ؛ ئەسكى جاي : خارابىگە ئايلانماق . ② خاراب قىلىنغان ، ۋەيران بولغان ، خاراب ، ۋەيران ، ۋەيرانە : خارابە ئۆي . خارابە شەھەر . /W#O +
/.5;in
پاسسىپ ــ① بىرەر ئىش-ھەرىكەتكە ئېتىبارسىز قارايدىغان ، قىزىقمايدىغان ، سۇس ، «ئاكتىپ» نىڭ ئەكسى : پاسسىپ ئادەم . پاسسىپ ئوقۇغۇچى . ② توغرا بولمىغان ، ناتوغرا ؛ ناچار ، سەلبىي : پاسسىپ ئامىل . x2 |6
6*GjP ;S =
چۆل –جەزىرە ــ ئادەم ياشىمايدىغان، ئۆسۈملۈك ،دەل-دەرەخ ئۆسمىگەن، بىپايان دالا، چۆل ۋە باياۋان. ZeasYSo4P
D1,O:+[;.
رىقابەت ــ ئىككى ياكى بىرقانچە تەرەپ ئوتتۇرىسىدا بولىدىغان پايدا - مەنپەئەت ، بازار ۋە ئۈستۈنلۈك تالىشىش كۈرىشى ؛ بەسلىشىش ؛ مۇسابىقە : سودا رىقابىتى . ?BCy J
#_Ea[q7v
مۇقەررەر ــ ① ۋۇجۇدقا كېلىشى ، يۈز بېرىشى ، ئەمەلگە ئېشىشى ئېنىق بولغان ؛ شۈبھىسىز ، تۇرغان گەپ ، چوقۇم : بىر ئەركىشى ئالداشقا باشلىسىلا ، كەينى-كەينىدىن يالغان ئېيتىشى مۇقەررەر . ② قارار تاپقان ، تايىن ؛ تۇرغۇن ھالەتكە كەلگەن : مۇقەررەر تەرتىپ . &yH#s
8^8
~] =? b)B
دەقىقە ــ ① سائەتنىڭ 60 تىن بىر بۆلىكى ، مىنۇت : ئارىدىن ئۈچ يىل ئۆتكەندە ، شەمشىنۇر توققۇز ئاي ، توققۇز كۈن ، توققۇز سائەت ، توققۇز دەقىقە قورساق كۆتۈرۈپ بىر ئوغۇل پەرزەنت كۆرۈپتۇ . ② قىسقىغىنە ۋاقىت ، پەيت : مۇشۇ قىسقىغىنە دەقىقە ئىچىدە ، نېمىشقىدۇر ، قەلبىمنىڭ تېگىدىن كۆتۈرۈلۈپ چىقىۋاتقان يۈكسەك بىر تۇيغۇنى يوشۇرالمىدىم . o0 ;7b>Tv
c]Unbm^ w
F%6*Df;cSe
5 Rz/Ri\c=
hN4VlNKu
5}< [[}(
|
