كىتاب ۋە كىتاب مەدەنىيىتى(سۆزلەرگە ئىزاھات)
D5@}L$ u
10. كىتاب ۋە كىتاب مەدەنىيىتى P*Jk 8MK#G
ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن ــ (1933-1995)ئالىم، پروفېسسور، ئەدىب. $h k_v~zM
26_PFHQu4
مۇقەددىمە ــ ① ئىلمىي ، ئەدەبىي ، مۇزىكا ، تىياتىر ئەسەرلىرى ۋە گەپ-سۆز ، نۇتۇق قاتارلىقلارنىڭ كىرىش قىسمى ، باشلىنىشى : كىتابنىڭ مۇقەددىمىسى . مۇزىكىنىڭ مۇقەددىمىسى . ② بىرەر ئىشنىڭ بېشى ، دەسلەپكى باسقۇچى : ئەتىكى توينىڭ مۇقەددىمىسى ھېسابىدىكى بۇ ئۇسسۇل سورۇنى كەچ كىرگەنچە قىزىشقا باشلىدى . b0%#=KMi
W^:g_
برونزا ــ ① مىسنىڭ قوغۇشۇن ، قەلەي ، ئاليۇمىن قاتارلىقلار بىلەن ئارىلاشتۇرۇلغان قېتىشمىسى . ② شۇ قېتىشمىدىن ياسالغان تۈرلۈك قورال- جابدۇقلار . ③ (ئىنسانىيەت مەدەنىيەت تارىخىدىكى) كىشىلەر برونزىدىن ياسالغان قورال - جابدۇقلارنى ئىشلىتىشنى بىلگەن ھەم برونزا قوراللارنى ئىشلەتكەن : برونزا دەۋرى . z"
sv,W
2)^T[zHe
دەستۇر ــ ① ئىش-ھەرىكەت ئۈچۈن قوللانما ، نىزام ، كىتاب ؛ قائىدە - قانۇنلار توپلىمى : پۈتۈلگەن دەستۇرنى ئاۋايلاپ ئاچتىم . ② تېبابەت رېتسېىپلىرى مەجمۇئەسى : سامساق مەن ئۆگەنگەن دەستۇرلاردا قورساق ساھىلىگە مۇناسىپ دورىلاردىن بىرى . %%O_:@9x,
'aZAWY d
دەجلە ــ جاي نامى . (دەريا نامى) rlDJHR6
a
فرات ئارىلى ــ ئارال نامى . f=MR.\
;%i.@@:IQ
مىخ يېزىق ــ قەدىمكى سومېر خەلقى ئىجاد قىلغان بىر خىل يېزىق. ئۇ مىلادىيىدىن 3500 يىل بۇرۇنلا مەۋجۇت بولۇپ، ئېلىمىزدىكى چىغناق-تاغاق يېزىقىدىن 2000 يىل بۇرۇن پەيدا بولغان. بۇ يېزىق ياغاچ، تاش ۋە خىش تاملارغا ئويۇپ يېزىلغان ، مىلادىيىدىن بۇرۇنلا ئوتتۇرا ئاسىياغا خېلى كەڭ تارقالغان ، بابىلۇنلۇقلار ۋە بەزى پارس ئەللىرى ئۇنى قوللانغان . مىخ يېزىق ئەسلىدىكى تەقلىدىي يېزىق شەكلىدىن بارا-بارا بوغۇملۇق يېزىققا، ئاندىن تاۋۇشلۇق يېزىققا قاراپ تەرەققىي قىلغان. بىراق مىلادىيىدىن كېيىن بۇ يېزىقنى كىشىلەر ئانچە قوللانمايدىغان بولۇپ قالغان . x(88Y7o.t
6sRK bp|r7
ئىختىرا ــ پەن-تېخنىكا ساھەسىدە بارلىققا كەلگەن يېڭىلىق؛ كەشپ، كەشپىيات، ئىجاد: ئىختىرا قىلماق. يېڭى ماشىنىلارنى ئىختىرا قىلماق.
d `+cNKf
مىرزىخانا ــ مىرزىلار ئىش قىلىدىغان ئۆي ، كاتىبات ئىشخانىسى : ئوڭ تەرەپتىكى شىرەلەرگە مىرزىخانىغا لازىملىق قەلەمدان ، قەغەز ، مىكە تاشلار قويۇلغان . K_~SJbl
vo DTU]pf
تاش مەتبەئە ــ مىخ مەتبەئەدىن بۇرۇن ،تاشقا خەتنى ئويۇۋېلىپ سىياھ تۆكۈپ، سىياھ ئۈستىگە قەغەز قويۇپ چىقىرىلىدىغان مەتبۇئاچىلىق. R'r^ v
2L_ts=
خەزىنە ــ ① پۇل ، ئالتۇن - كۈمۈش ، تىللا ۋە باشقا قىممەت باھالىق بۇيۇملار ساقلىنىدىغان مەخسۇس جاي ؛ ئامبار : بوۋاي خەزىنىدىن ناھايىتى نۇرغۇن ئالتۇنلارنى ئېلىپ ، ھەممىسىنى خەلققە بۆلۈپ بېرىپتۇ . ② بىرەر شەخس ، تەشكىلات ياكى دۆلەت ئىختىيارىدىكى قىممەت باھالىق بۇيۇملار ؛ مەبلەغ؛ بايلىق: توي － خۇدانىڭ خەزىنىسى (ماقال). گۈزەلشاھ كۆپچىلىككە ئەگەر بۇ بەسلىشىشتە يۈسۈپ غالىب كەلسە ، 40 قېچىرغا خەزىنە يۈكلەپ يۇرتىغا قايتۇراي ، - دەپتۇ . ③ مەدەنىي ۋە مەنىۋى بايلىقلار : ھەربىر ئوقۇغۇچىنى ئاڭ - تۇيغۇ خەزىنىسىدىن نۇرغۇن نەرسىلەرنى ئېلىپ چىقالايدىغان قىلىمەن . Q:B :
L$+ap~ld
كائىنات ــ يەر شارى ۋە باشقا بارلىق ئاسمان جىسىملىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان چەكسىز بوشلۇق ؛ ئالەم : تاڭ سەھەر ، شەرقتىن كۆتۈرۈلگەن شەپەق نۇرى كائىناتنى قىزىللىققا پۈركىگەنىدى . IZ6[|Ach6
z_J"Qk
جاھاننامە ئەينىكى ــ جاھاننىڭ ھەممە يېرىنى كۆرسەتكۈچى ئەينەك . `QlChxd
a{6rQ
ماھىيەت ــ ① بىرەر نەرسىنىڭ ئەڭ مۇھىم ، تۈپ مەزمۇنى : بۇنىڭ ماھىيىتى مانا مۇشۇ يەردە . ② نەرسە ۋە ۋەقەلەرنىڭ ئەڭ مۇھىم ئىچكى بەلگىلىرى ، ھادىسىلەر ئوتتۇرىسىدىكى ئىچكى باغلىنىش ، ئۇلارنىڭ پەيدا بولۇش خاراكتېرى ۋە ئۇسۇللىرىنى بەلگىلەيدىغان باش ئامىل . #9Z*.
Q [y75 [
قىياس ــ ① ئالدىن بىلىنگەن ئەھۋالغا ئاساسەن مەلۇم بولمىغان ئەھۋالنى تەسەۋۋۇر قىلىش ؛ مۆلچەر ، پەرەز : ئۇكىلىرىممۇ ، بۇ كىشىمۇ مېنىڭ بۇ قىياسلىرىمنىڭ ھەممىسىنى تەستىقلاشتى . ② ئوخشاش ، تەڭ : گۈل سۈپىتى ئادەتتە ، تەقلىد ئەڭ ئېسىل تۈرگە ، يارىڭ گۈلگە ئوخشايدۇ ، ياشلىقمۇ قىياس گۈلگە . ③ كۆز ئالدىدا بولمىغان شەيئىلەرگە نىسبەتەن ، ئويلاپ چىقىرىلغان تەسىرات ، تەسەۋۋۇر : قىياس قىلماق . !R WX1Z
jv]:`$}G\
قىياسەن ــ قىياسىي رەۋىشتە ، قىياس بىلەن ، قىياسقا ئاساسلىنىپ ، قىياس بويىچە : سەمەت قەمەرنىسانى قىياسەن كۆز ئالدىغا كەلتۈرۈپ ، بىرنەچچە قېتىم خۇشال ئىسقىرتىپ قويدى . Ng,#d`Br
q7wd9 6G:
ئىزاھلىغۇچى ــ تەبىر بەرگۈچى . d 7u"Z5 t
ewk62 {
روزىغار ــ ① كۈن كەچۈرۈش ئۈچۈن ئىستېمال قىلىنىدىغان ئوزۇق - تۈلۈك ، يېمەك - ئىچمەك ، ئاشلىق ۋە شۇ قاتارلىق نەرسىلەر ؛ ئوزۇقلۇق : ھەبىبۇللا ھاجى روزغار تەييارلاپ تەڭ كېچە مەھەل بىلەن ئاقيول تىلەپ ئۇلارنى ئۇزىتىپ قويدى . ② ئۆي - جاي ، ماكان ؛ مال - مۈلۈك ، تەئەللۇقات ، ئۆي ، بىسات : موماي ئاخىرى چوڭ نەۋرىسى روشەنگۈلنى ئېلىپ قەدىمىي روزغارىغا قايتىپ كەلگەنىدى . ③ تۇرمۇش ، تىرىكچىلىك : - ئۇلارغا ئەلۋەتتە روزغار كېرەك ، - دېدى ئىمام خاتىپ تۈزلا جاۋاب بېرىپ . 2ZB'WzH.X
]RQQg,|D
سۈرۈك ــ دەۋا قانۇنىدا ، دەۋا سۇبيېكتىپنىڭ ۋە باشقا ئىشتىراكچىلارنىڭ دەۋا پائالىيىتى باشلانغان ۋە ئاخىرلاشقان ۋاقىت كۆزدە تۇتۇلىدۇ . ②مەلۇم بىر ئىش ئۈچۈن چەك بەلگىلەپ بېرىلگەن ۋاقىت ، مۆھلەت ، مۇددەت : ئۈچ كۈنلۈك سۈرۈك بەرمەك . پادا ،توپ . \sF}NBNT@
.) B _~tct
ناتىق ــ سۆزمەن ،نۇتۇق سۆزلەش ئىقتىدارى يۇقىرى ، گەپكە ئۇستا ، گەپدان : ئۇ ناھايىتى پائالىيەتچان ، ھارماس ھەمدە ناھايىتى ناتىق ئادەم ئىدى . q'M-a tE.
s%J|r{F6
كوتا ــ قىسقا ، كالتە : كۈندۈزى ماڭغان يىلاننىڭ ئۆمرى كوتا ، كېچىسى يۈرگەن ئەرنىڭ ئۆمرى كوتا (ماقال) .
`qSNS->
_pKW($\
نۇسرەت ــ ① غەلىبە ،زەپەر : نۇسرەت قازانماق . ＊ ئىش ئۇلارنىڭ ئېيتقىنىدەك بولسا نۇسرەت چوقۇم بىزنىڭ بولغۇدەك . ② مەدەت ، ياردەم : تالاي شىرزادىغا نۇسرەت ئاتا قىلغان قەدىم يۇرتتا ، ئۈنۈپ چىقتى شۇ كەچمىش جەڭ ئىزىدىن بەت ئېچىپ يۇلغۇن . ③ ئامەت ، بەخت : نۇسرەت ياغماق . ＊ پەلەكنىڭ يالغان ۋەدىلىرىگە ئىشنىپ ، جاھالەتنىڭ ھىمايىسى بىلەن قولۇڭغا كەلگەن بىر مەزگىللىك نۇسرەتنى كۆرۈپ ، كۆرەڭلەپ كەتمە . ④ ئەر- ئاياللارنىڭ ئىسمى . lb&tAl"D
'sY>(D*CQ
كىتاب ئاشنالىرى ــ كىتاب خۇمارلىرى ، كىتاب مەستانىلىرى .
Nd#t !=
1U~Aup HE
ئوڭ تاناسىپ ــ ئىككى مىقدار(bبىلەن a) نىڭ بىرسى (a) بىرقانچە ھەسسە چوڭايسا (ياكى كىچىكلىسە) ئىككىنچى بىر مىقدار ( b) مۇ ئۇنىڭغا ئەگىشىپ ئوخشاش ھەسسە چوڭايسا (ياكى كىچىكلىسە) ، بۇ ئىككى مىقدارنىڭ ئۆزگىرىش مۇناسىۋىتى ئوڭ تاناسىپ دېيىلىدۇ ۋەb∝a قىلىپ يېزىلىدۇ . بەزىدە قىسقىچە ئوڭ نىسبەتمۇ دېيىلىدۇ . u sR19 _E-
WMZa
6cH
ئىشرەت جاھازىلىرى ــ ھاراق ۋە باشقا زىننەت بويۇملىرىنى قويۇشقا ئىشلىتىدىغان ئىشكاپلارنى كۆرسىتىدۇ . \h : Rw |
R?>a UFM
ئەنقا ــ رىۋايەتلەردە ئېيتىلىشىچە ناھايىتى چوڭ ، ھەيۋەتلىك ئەپسانىۋى قۇش . iyu%o9_ 0
8S@ ~ ^D
غەۋۋاس ــ ① سۇ ئاستىغا چۈشۈپ ، ئۈنچە - مەرۋايىت قاتارلىقلارنى ئىزدەپ تېپىش ئارقىلىق تۇرمۇشىنى قامدايدىغان كىشى : - پادىشاھ : ئەي غەۋۋاسلار! ھەممىڭلار بۇ كىشىگە دەريادىن گۆھەر تاشلاپ بېرىڭلار ، بۇ يەردىن تېز يانسۇن ، - دەپ پەرمان قىلدى . ② سۇ ئۆتكۈزمەيدىغان مەخسۇس كىيىملەرنى كىيىپ ، سۇ ئاستىدا خىزمەت قىلىدىغان خادىم : غەۋۋاس كىيىمى . OWB^24Z&3
11X- X
جاۋاھىرات ــ قىممەت باھالىق ئېسىل تاشلار ؛ ئۈنچە- مارجانلار . ]Vl * !,(i
C
n\'sb{
ئېقىم مەسىلىلىرى ــ يېقىنقى مەزگىلدىكى دۆلەت ئىچى ۋە سىرتىدىكى چوڭ مەسىلىلەر . sTeL4g|%{
)f(#Fn
مۇنتىزىم ــ ① تەرتىپلىك يوسۇندا ئۈزلۈكسىز داۋام قىلىدىغان ، بۇزۇلمايدىغان ، ۋاقىتلىق ئەمەس : مۇنتىزىم پىلان . مۇنتىزىم تەربىيە . ② بەلگىلەنگەن تەرتىپتە ، سىستېمىلىق ئىش ئېلىپ بارىدىغان ، چۇۋالچاق ئەمەس : مۇنتىزىم قوشۇن . 0RYh4 '=F
D D"]as"#
نوقۇل ــ ① يالغۇز ، پەقەت : نوقۇل پۇللا بولسا ھەممە ئىش ھەل بولىدۇ دېيىش پۈتۈنلەي بىمەنە گەپ . ② تومتاق ، بىر تەرەپلىمە : نوقۇل كۆزقاراش . GL nj& Ve
]#j ]yGV
فېرما ــ چارۋىچىلىقنىڭ مەلۇم بىر تارمىقى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ، ئالاھىدە ئىختىساسلاشقان ئىگىلىك ؛ مەيدان : توخۇ فېرمىسى . سۈت فېرمىسى . o`M7:8G
wcsUb 9(
نەشر ــ ئەسەرلەرنى مەتبەئە ئورۇنلىرىدا بېسىش ، بېسىپ تارقىتىش : نەشر قىلماق . ＊ «ئويغانغان زېمىن»رومانىنىڭ 2 - قىسمى يېڭىلا نەشردىن چىقتى . 4}W*,&_
|M)'@s:
ئىستراتېگىيە ــ ① ئۇرۇش قىلىش سەنئىتى :ئۇرۇش ئىستراتېگىيىسى . ② ئىجتىمائىي، سىياسىي كۈرەشكەرەھبەرلىك قىلىش سەنئىتى : ئىنقىلابىي ھەرىكەت ئىستراتېگىيىسى . jNaK]
~U~KUL|
دەبدەبە ــ ① ھاياجاننى ئۇرغۇتىدىغان ، لەرزىگە كەلتۈرىدىغان كەيپىيات، قىياپەت ، مەنزىرە ، ھەرىكەت : كەينىدە لەشكىرى-ئالدىدا ئەلەم ، قايتىپتۇ شان-شەرەپ دەبدەبە بىلەن . ② ھەددىدىن زىيادە سۆلەتۋازلىق ، ھەشەمەت، تەنتەنە ، داغدۇغا : ئۇ قازىنىڭ تاپشۇرۇقى بويىچە ، شەھەرگە دەبدەبە بىلەن كىرىپ كەپتۇ . *S:^3{.m=
(] (:0H
كومپوزىتور ــ مۇزىكا ئەسەرلىرىنى ئىجاد قىلغۇچى كىشى . nP0|nPWz#
9y>dDN M\<
چىمپىيون ــ تەنتەربىيە مۇسابىقىلىرىدا ، غالىب چىققان ، بىرىنچى ئورۇننى ئىگىلىگەن شەخس ياكى كوماندىغا بېرىلىدىغان ئۇنۋان ۋە شۇ ئۇنۋانغا ئېرىشكەن شەخس ياكى كوماندا : چېمپيون بولماق . پۇتبول چېمپىيونى . 3-lJ] 7OT
kHo0I8
رېكورت ــ ئىشلەپچىقىرىش پىلانى ياكى بىرەر تاپشۇرۇقنى بېجىرىشتە ۋە ياكى تەنھەرىكەت تۈرلىرىدە ئېرىشىلگەن ئەڭ ياخشى نەتىجە ، بەلگىلەنگەن ئەڭ يۇقىرى ئۆلچەم . ئادەتتە ئۇ ئۆلكىلىك (ئاپتونوم رايونلۇق) رېكورت ، دۆلەتلىك رېكورت ۋە دۇنيا رېكورتى دېگەنلەرگە ئايرىلىدۇ . J)x-Yhe
Kxn/@@z>u
ترىلوگىيە ــ بىر - بىرىگە مۇناسىۋەتلىك ئەمما ئۆز ئالدىغا تۇرغاندا مۇستەقىل بىر ئاساسىي ئىدىيىنى ئىپادىلەپ بېرەلەيدىغان ئۈچ توملۇق ئەسەر . )%- FnW
J LT1
0c3
Dw j!B;AZ_
kl?U 2A.=
r? nvJHP
aqQ
YU5l4~
|