查看完整版本: [-- ئۇيغۇر تىلى نەزەرىيىسى(ئەنۋەرچەرچەن) --]

تەۋپىق مۇنبىرى -> ئۇيغۇرتىلى بىلىملىرى -> ئۇيغۇر تىلى نەزەرىيىسى(ئەنۋەرچەرچەن) [打印本页] 登录 -> 注册 -> 回复主题 -> 发表主题

ئەنۋەرچەرچەن 2013-05-07 23:19

ئۇيغۇر تىلى نەزەرىيىسى(ئەنۋەرچەرچەن)

تىل ۋە يېزىق l or8@Qz  
  B (/U3}w-  
Oh.ZPG=  
1.      تىل توغرىسىدا چۈشەنچە iVtl72O  
a~h:qpg c  
  JN/UU fj  
&MmU  
مەلۇم بىر جەمىئىيەت ئەزالىرىنىڭ تىل-ئالاقە ئەمەلىيىتى داۋامىدا شەكىللەنگەن تاۋۇش ياكى ئاھاڭ بىلەن مەزمۇننىڭ  بىرىكىشىدىن تەركىب تاپقان،شۇ جەمىئىيەت ئەزالىرىنىڭ تىل – ئالاقە ئىشلىرى ئۈچۈن ئورتاق خىزمەت قىلىدىغان بىر پۈتۈن ئىلمىي سېستىما تىل دەپ ئاتىلىدۇ. q:>^ "P{  
[@  
 مەلۇم بىر جەمىيەت ئەزالىرىنىڭ تىل ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن ئىجاد قىلىنغان مەنە بىلەن شەكىلنىڭ بىرىكىشىدىن تەركىب تاپقان،شۇ جەمىئىيەت ئەزالىرىنىڭ تىل-ئالاقە ئىشلىرىدا تىلنى خاتىرىلەش ئۈچۈن ئورتاق خىزمەت قىلىدىغان بەلگىلەر سېستىمىسى يېزىق دەپ ئاتىلىدۇ.  GJi~y  
rjt8fN  
يېزىق ــ تىلنى خاتىرىلەيدىغان بەلگىلەر سېستىمىسىدىن ئىبارەت.يېزىق تىل پەيدا بولۇپ ناھايىتى ئۇزاق زامانلاردىن كېيىن پەيدا بولغان. seFGJfN\?f  
!9*c8bL D  
  )O+}T5c=  
6\7nc F O3  
2.      ئۇيغۇرتىلى ۋە يېزىقى s1Ok|31|  
 
  i!2TH~zl  
_CBWb  
ئۇيغۇرتىلى-ئالتاي تىللىرى سېستىمىسى تۈركىي تىللار ئائىلىسىگە مەنسۇپ تىل. 7A\Cbu2tf  
mS>xGtD&K  
ئۇيغۇرلار يېزىق تارىخى بىر قەدەر ئۇزۇن،ئۆز تارىخىدا كۆپ خىل تىل يېزىقلارنى قوللانغان خەلقتۇر. dpQG[vXe  
مەملىكەت ئىچى ۋە سىرتىدىكى نوپۇزلۇق ئالىملارنىڭ تەتقىقات نەتىجىلىرىگە ئاساسلانغاندا،ئۇيغۇرلارنىڭ يېزىق تارىخى 1600 يىلدىن ئارتۇق تارىخقا ئىگە بولۇپ، ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆز تارىخىدا قوللانغان يېزىقلىرى ئاز بولغاندىمۇ 15 خىلدىن ئاشىدىغانلىقى مەلۇم، بۇ يېزىقلار ئىچىدە قوللىنىش دائىرىسى بىر قەدەر كەڭ ، قوللىنىلغان ۋاقتى بىرقەدەر ئۇزۇن ھەمدە ئۇيغۇر ۋە تۈركىي خەلقلەر ئارىسىدا ئورتاق قوللىنىلغان،تەسىرى چوڭراق،ئۇيغۇر خەلقىنىڭ پارلاق مەدەنىيەت تارىخىنى يارىتىش ئۈچۈن ئۆچمەس تۆھپىلەرنى قوشقان يېزىقلار تۆۋەندىكىلەردىن ئىبارەت: T@}|zDC#  
f~E*Zz`;  
  pZ`|iLNl-  
gOgps:  
ئۇيغۇرلارنىڭ تارىختا ئىشلەتكەن ئاساسلىق يېزىقلىرى YV=QF J'  
Z*G(5SqUh"  
نامى Lb LiB*D#s  
s  {^yj  
ئىشلەتكەن ۋاقتى >-&R47G  
* <1r3!  
يېزىلىش شەكلى R^{)D3  
! 8`3GX:B_  
ھەرپ سانى H@]MXP[_  
 
شۇ يېزىقتا يېزىلغان ئەسەرلەر qZ@s#UiB  
\W,I?Kx$  
سوغدى يېزىقى a22XDes=  
arf8xqR-U]  
4-5- ئەسىرلەر +>JjvYx}\  
#:SNHM^><  
  6-O_\Cq8  
{z|;Xi::"  
  JwXT%op9RP  
`ta7Gc/:UY  
  |ely|U. Tf  
,f&5pw =  
ئورخۇن-يىنسەي يېزىقى CH 
yR\btx|e5~  
5-ئەسىردىن 8-ئەسىرگىچە )sT> i  
=3v]gOcO  
ئوڭدىن سولغا،بەزىدە سولدىن ئوڭغا،بەزىدە زەنجىرسىمان يېزىلىدۇ.بۇ يېزىق دولبارچىن يېزىقى دەپ ئاتىلىدۇ. @qHNE,K  
k Zq!&  
39 ھەرپ بار، 4ھەرپ 8سۇزۇق تاۋۇشنى، 31 ھەرپ 18 ئۈزۈك تاۋۇشنى ئىپادىلەيدۇ ]S5JUAGkE*  
~Onoe $A[<  
مۇيۇنچۇر مەڭگۈ تېشى، كۆلتىكىن مەڭگۈ تېشى بىلگە خاقان مەڭگۈ تېشى تۇنتۇيۇق مەڭگۈ تېشى `kJ^zw+  
m RO~aD!N  
قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقى 5EfS^MRf\n  
g'm+/pU)w)  
جەنۇبىي شىنجاڭدا 8-ئەسىردىن 11-ئەسىرگىچە،تۇرپان رايونىدا 8-ئەسىردىن 14-15-ئەسىرگىچە fOMW"myQ  
Sh8"F@P8  
يۇقىرىدىن تۆۋەنگە ياكى سولدىن ئوڭغا يېزىلىدۇ. باش، ئوتتۇرا، ئاخىر شەكىلگە ئىگە `u&Zrdr,  
Uh):b%bS;J  
23ھەرپ بار، 5ھەرپ 8سوزۇق تاۋۇشنى، 18 ھەرپ 21 ئۈزۈك تاۋۇشنى ئىپادىلەيدۇ. &E=>Hj(dTG  
]@Uq=?%  
ئالتۇن يارۇق، مايتىرى سىمىت، ئوغۇزنامە قۇتادغىبىلىگ (ۋېنا نۇسخىسى)  _ "VkGG  
Ls] g  
ئەرەب ھەرپى ئاساسىدىكى ئۇيغۇر يېزىقى De(Hw& IV  
7M<'/s  
12-ئەسىرنىڭ ئاخىرى 13- ئەسىرنىڭ باشلىرىغىچە قوللىنىلغان ft$RSb#  
c17_2 @N  
ئوڭدىن سولغا يېزىلىدۇ. ھەرپلەر باش، ئوتتۇرا، ئاخىر ۋە يالغۇز شەكىلگە ئىگە p4'G$]#  
||;hci O  
30ھەرپ بار، سوزۇق تاۋۇشى بەلگە ئارقىلىق ئىپادىلىنىدۇ :.$3vaZ@  
a>GyO&+Dkg  
دىۋانۇ لۇغەتىت تۈرك، قۇتادغۇبىلىگ (پەرغانە، قاھىرە نۇسخىلىرى)، ئەتەبەتۇل ھەقايىق (C نۇسخا)، قۇرئان تەپسىرى [/e 
\3pc"^W  
چاغاتاي يېزىقى P@9t;dZN  
B2C$N0R#  
13-ئەسىرنىڭ ئاخىرىدىن باشلاپ 20-ئەسىرنىڭ 30-يىللىرىغىچە. Gu2P\I2zx  
J|w\@inQ  
ئوڭدىن سولغا يېزىلىدۇ. (UU(:/  
WC.t_"@  
33ھەرپ بار. V{^!BBQ  
%= /)  
13-ئەسىردىن 20- ئەسىرگىچە يېزىلغان بارلىق ئەسەرلەر. 21< j\ M  
K9OYri^TQ  
لاتىن ھەرپلىرى ئاساسىدىكى ئۇيغۇر يېزىقى .R9IL-3fO  
WV#%PJ  
1965-يىلى 1-ئايدىن 1982-يىلنىڭ ئاخىرىغىچە قوللىنىلغان Dg} Ka7H  
IiZ&Pr  
سولدىن ئوڭغا يېزىلىدۇ. ھەرپلەر چوڭ، كىچىك، يازما، باسما شەكىلگە ئىگە #_(jS+lP?k  
@ )-$kk*  
37 ھەرپ بار 7  
R hvfC5Hq  
شۇ مەزگىلدىكى پۈتۈن گېزىت- ژۇرناللار ۋە ئەسەرلەر. %o:2^5\W  
9`w)  
ھازىرقى زامان ئۇيغۇر يېزىقى E4W zU  
K a(J52  
1954-يىل 5-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن 1965-يىلغىچە ۋە 1982 –يىلدىن ھازىرغىچە. LI6hE cM=  
(Gw,2 -A  
ئوڭدىن سولغا يېزىلىدۇ. o)[2@fRC(  
yH<$k^0r*  
32 ھەرپ بار. ZZ.m(A TR  
G_dsrpI=N  
«جەڭگاھ خاتىرىلىرى»، «ئانا يۇرت»، «ئويغانغان زىمىن» 2AVa(  
,.o<no  
  -dO'~all  
zA;@@)hwR  
3. ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلى wCHR7X0*b  
cf7v[ZZ}  
بىر مىللەتنىڭ بارلىق ئەزالىرى ئۈچۈن چۈشىنىشلىك بولغان ،شۇ مىللەت تىلىنىڭ ئومۇمىي ئالاھىدىلىكىنى ئەكىس ئەتتۈرۈپ بېرىدىغان ،بەلگىلىك قائىدە-قانۇنىيەتلەرگە ئىگە،قېلىپلاشقان تىل ــ  ئەدەبىي تىل دېيىلىدۇ. ~kCwJ<E  
,JEbd1Uf  
ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلىدىكى مەلۇم قانۇنىيەت بويىچە پىششىقلانغان ۋە قېلىپلاشتۇرۇلغان، ئۇيغۇر مىللىتى ئۈچۈن ئورتاق ئالاقە قورالى بولۇپ خىزمەت قىلىۋاتقان تىل ــ ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلى دېيىلىدۇ. P &)1Rka  
b`_w])Y@  
ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلى ئۆزىنىڭ قوللىنىش شەكلىگە ئاساسەن ئەدەبىي جانلىق تىل،ئەدەبىي يېزىق تىل دەپ دەپ ئىككى تۈرگە بۆلۈنىدۇ. o_Si mJFK  
rz(0:vxwA  
ئەدەبىي جانلىق تىل ــ تەلەپپۇز قائدىسىنىڭ بەلگىلىمىلىرى ئاساسىدا ئوقۇتۇش ئىشلىرىدا،  رادئىو-تېلىۋىزىيە ئاڭلىتىشلىرىدا،كىنو-تىياتىرلاردا ۋە ھەر خىل ئاممىۋى سورۇنلاردىكى نۇتۇق، سۆھبەتلەردە قوللىنىلىدۇ. ^<0IB#dA  
4q$H  
ئۇيغۇر ئەدەبىي يېزىق تىلى ئىملا قائىدىسىنىڭ بەلگىلىمىلىرى ئاساسىدا مەتبۇئات، نەشرىيات،ئاخبارات ئىشلىرىدا يەنى ھەرخىل ژانىردىكى ئەسەرلەردە ،دەرسلىكلەردە،گېزىت- ژۇرناللاردا،ھۆججەت ۋە خەت –ئالاقىلەردە قوللىنىلىدۇ. &)pK%SAM  
|8)Xc=Hz  
4. ئۇيغۇر تىلىنىڭ دىئالېكتلىرى ۋە شېۋە {5%/T,  
RH~3M0'0  
1) بىر مىللىي ئورتاق تىلنىڭ ئوخشاش بولمىغان رايونلاردا قوللىنىلىدىغان،مەلۇم جەھەتتىن ئۆزئارا پەرقلىنىپ تۇرىدىغان رايون خاراكتىرلىك تارمىقى دىئالېكت دەپ ئاتىلىدۇ. e(1k0W4B  
(3*UPZv  
«دېئالىكت» دېگەن بۇ ئاتالغۇ قەدىمكى گرىكلەرنىڭ «dealctos» دېگەن سۆزىدىن كېلىپ چىققان بولۇپ،ھازىر تىلىمىزدا «بىر مەھەللىلىكلەرنىڭ گېپى» ياكى«يەرلىك تىل» دېگەن مەنىلەردە قوللىنىلىدۇ. 4(vyp.f  
:G)<}j"sM  
ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى مانا شۇ ئۆلچەمگە ئاساسەن مەركىزىي دىئالېكت،خوتەن دىئالېكتى،لوپنۇر دىئالېكتى دەپ ئۈچ دېئالىكتقا بۆلۈنگەن. )'q%2%Ak  
v@G4G*x\  
2) شېۋە ــ بىر دىئالېكت ئىچىدىكى رايونلارنىڭ بىر-بىرىدىن مەلۇم جەھەتتىن پەرقلىنىدىغان يەرلىك تىلى شېۋە دەپ ئاتىلىدۇ. Xz;b,C&*t  
@XOi62(  
5. تىلنىڭ تەركىبىي قىسىملىرى R V!o4"\]  
"7?js $  
ھەرقانداق بىر تىل فونېتىكا، لېكسىكا ۋە گرامماتىكىدىن ئىبارەت ئۈچ تەركىبىي قىسىمدىن تۈزۈلىدۇ. w1B<0'#  
p27p~b&  
1) فونېتىكا ــ تىل تاۋۇشلىرى توغرىسىدىكى پەن. Bt>}LLBS2  
C 
2) لېكسىكا ــ سۆلۈك دېمەكتۇر. بىر تىلدىكى بارلىق سۆزلەرنىڭ يىغىندىسى لېكسىكا دەپ ئاتىلىدۇ.  EW5]!%  
2nx8iA  
3) گرامماتىكا ــ سۆزلەرنىڭ ياسىلىشى، تۈرلىنىشى ۋە سۆزلەردىن جۈملە تۈزۈش قائىدىلىرىنىڭ يىغىندىسى.  
)tPl 
گرامماتىكا يەنە ئۆزىنىڭ مەزمۇنىغا ئاساسەن مورفولوگىيە ۋە سىنتاكسىس دېگەن ئىككى قىسىمغا بۆلۈنىدۇ. ,$i<@2/=m  
] 1Qi=2'  
مورفولوگىيە ــ سۆلەرنىڭ ياسىلىشى، تۈزۈلىشى، تۈركۈملەرگە بۆلۈنىشى ھەققىدىكى قائىدە – قانۇنىيەتلەرنىڭ يىغىندىسى. tnRJ#[Io  
2e\Kw+(>{  
سىنتاكسىس ــ تىل ئىلمىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى. ئۇ جۈملىلەرنىڭ تۈزۈلىشى، جۈملىدىكى سۆزلەرنىڭ باغلىنىشى، جۈملە بۆلەكلىرى، جۈملىنىڭ تۈرلىرى، جۈملىلەردىكى تىنىش بەلگىلەر توغرىسىدىكى قائىدە- قانۇنىيەتلەرنى تەتقىق قىلىدۇ. c V(H<"I  
QZYM9a>  
  T=yCN#cqQ`  
[R$liN99z;  
  فونتىكا *hl 
  _6 /Qp`s  
Vg) ^|  
1. فونېتىكا ھەققىدە قىسقىچە چۈشەنچە ]N_140N~  
)rS^F 
«فونېتىكا» دېگەن بۇ ئاتالغۇ گرىكچە سۆز بولۇپ، گرىكلارنىڭ  phonetikosسۆزىنىڭ تومۇرى بولغانphone (تاۋۇش،ئۈن،ئاۋاز جاراڭلاش) دېگەن سۆزدىن كېلىپ    چىققان بولۇپ، ھازىر  تىلىمىزدا «تىل تاۋۇشى» ۋە «تىل تاۋۇشلىرىنى تەتقىق قىلىدىغان پەن» دېگەن مەنىدە قوللىنىلىدۇ. دېمەك،تىل تاۋۇشلىرىنى تەتقىق قىلىدىغان پەن فونېتىكا دەپ ئاتىلىدۇ. cG5 $lB  
@>Biyb  
  V?o&])?[  
 aeQ{_SK  
2. فونىما ۋە ۋارىيانت <6gU2@1  
PwRNBb}6  
1) فونىما ــ تىلدا سۆزنىڭ فونتىكىلىق شەكلىنى ۋە مەنىسىنى پەرقلەندۈرۈش رولىغا ئىگە بولغان ئەڭ كىچىك فونتىكىلىق بىرلىك فونىما ياكى تىل تاۋۇشى دەپ ئاتىلىدۇ. KF*B  
]eORw $f  
2) ۋارىيانت ــ سۆزلەرنىڭ مەنىسىنى پەرقلەندۈرۈشتە ئاساس بولالمايدىغان تىل تاۋۇشى ياكى بىر فونېمىنىڭ ئىككىنچى خىل تەلەپپۇزى ۋارىيانت دەپ ئاتىلىدۇ. Es_ SCWJ  
#{.pQi})  
ئۇيغۇرتىلىدا تۆۋەندىكىدەك ۋارىيانتلار بار: ,|=iv  
v #zfs'  
ئۇيغۇر تىلىدىكى«ژ»تاۋۇشى«ي»تاۋۇشىنىڭ ۋارىيانتى،«ژ»تاۋۇشى يەنە بەزى شېۋىلەردە «ج» تاۋۇشىنىڭ ۋارىيانتى بولۇپ كېلىدۇ. م: يىل ــ ژىل ، ئۈجمەــ ئۈژمە =W97|BIW,  
-uS7~Ww.a  
«ف» تاۋۇشى «پ» تاۋۇشىنىڭ ۋارىيانتى. م: فالەچ ــ پالەچ KH iYV  
.l" _ K  
  \q>e1-  
5[0l08'D  
3. ھەرپ ۋە ئېلىپپە 70I4-[/z[d  
+$Ddd`J'  
1) ھەرپ ــ تىل تاۋۇشلىرىنى يېزىقتا ئىپادىلەيدىغان بەلگە ھەرپ دېيىلىدۇ. xf{C 'uF/  
+;4AG::GN  
2) ئېلىپبە ــ ھەرپلەرنىڭ شەكلى،نامى ۋە تەرتىپىنى كۆرسىتىدىغان جەدۋەل ئېلىپبە دەپ ئاتىلىدۇ. P,+ 0   
(&a3v  
  h1D~AgZOVj  
Vf\?^h(tP  
4.ئۇيغۇر تىلىدىكى تاۋۇشلار OQX{ 
FK/ro91L  
ئۇيغۇر تىلىدا جەمئىي 32 تاۋۇش، 32 ھەرپ بار، ئۇلار: K.sj"#D  
y("0Xve  
ئا ئە ب پ ت ج چ خ د ر ز ژ س ش غ ف ق ك گ ڭ ل م ن ھ ئو ئۇ ئۆ ئۈ ۋ ئې ئى ي .w*{=x0k  
=6q*w^ET  
  f%"_U'  
|SXMu_w  
5.ئۇيغۇر تىلىدىكى تاۋۇشلارنىڭ تۈرلەرگە بۆلۈنۈشى \]d*h] Hms  
."#jN> 
ئۇيغۇر تىلىدىكى بارلىق تاۋۇشلار ئۆپكىدىن چىققان ھاۋا ئېقىمىنىڭ تاۋۇش چىقىرىش ئەزالىرىنىڭ توسالغۇسىغا ئۇچراش-ئۇچرىماسلىقىغا قاراپ سوزۇق تاۋۇشلار ۋە ئۈزۈك تاۋۇشلار دەپ ئىككى تۈرگە بۆلۈنىدۇ. y^+[eT&  
@_weMz8}  
1) سوزۇق تاۋۇش ــ ئۆپكىدىن چىققان ھاۋا ئېقىمى تاۋۇش چىقىرىش ئەزالىرىنىڭ توسالغۇسىغا ئۇچرىماي سوزۇلۇپ ئېيتىلىدىغان،مۇزىكىلىق ۋە ئاھاڭدارلىققا ئىگە تاۋۇشلار سوزۇق تاۋۇشلار دەپ ئاتىلىدۇ. :e9jK[)h0  
F|ML$  
ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلىدا 8 سوزۇق تاۋۇش بار .ئۇلار: NByN}e  
1V9X(uP  
ئا ئە ئې ئې ئو ئۇ ئۆ ئۈ B7 jlJqV  
&CP@] pi9L  
2) ئۈزۈك تاۋۇشلار ــ ئۆپكىدىن چىققان ھاۋا ئېقىمى ئېغىز بوشلۇقىغا كەلگەندە توسقۇنلۇققا ئۇچراپ،ئۈزۈلۈپ-ئۈزۈلۈپ ئېيتىلىدىغان ،شاۋقۇنلۇق تەلەپپۇز قىلىنىدىغان تاۋۇشلار ئۈزۈك تاۋۇش دەپ ئاتىلىدۇ. h.+&=s!Nsy  
7G=P|T\  
ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلىدا جەمئي 24ئۈزۈك تاۋۇش بار.ئۇلار: <"Cwy0V kp  
$0C/S5b  
ب پ ت ج چ خ د ر ز ژ س ش غ ف ق گ ك ڭ ل م ن ھ ۋ ي d/zX%  
H#` ?toS  
  VQ 3&  
`8bp6}OD,  
   6. سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ تۈرلەرگە بۆلۈنىشى     CfnCi_=[`  
_)" 5 gv  
لەۋ ھالىتى   /  تىل ئورنى 9'aR-tFun;  
Kg6 7cmj)f  
لەۋلەشكەن سوزۇق تاۋۇشلار <7Lz<{jaJ  
>R-$JrU.=  
لەۋلەشمىگەن سوزۇق تاۋۇشلار ~$<@:z{*  
420K fVA  
تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇشلار Fej$`2mRH  
=W?c1EPLCx  
ئۆ   ئۈ BL7%MvDQ  
7e4\BzCC  
ئە j"]%6RwM]  
o3yZCz  
يىل ئارقا سوزۇق تاۋۇشلار lsd\ `X5,  
6_7d1.wv9  
ئو   ئۇ =0A{z#6  
p<YO3@B+  
ئا p[RD[&#b  
QH;aJ(>$  
ئارا سوزۇق تاۋۇشلار m&2m' =(  
$O[ut.   
  }r N"H4)  
7Sokn?~i  
ئې   ئى kb>9;-%^JK  
dJkT Hmw  
  /g2 1.*Z  
uzsR*x%s-  
7.سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ماسلىشىشى SU*P@?:/}  
4;_.|!LN  
ئۇيغۇر تىلىدا كۆپ بۇغۇملۇق سۆزلەر تەركىبىدىكى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ تىلدا پەيدا بولۇش ئورنى ۋە شۇ تاۋۇشنى تەلەپپۇز قىلىنىش ۋاقتىدىكى لەۋنىڭ ھالىتى جەھەتتىن ئۆز ئارا ماسلىشىپ كېلىشى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ماسلىشىشى دېيىلىدۇ. >$}nKPC,Y  
z\fk?Tj 
سوزۇق تاۋۇشلاردىكى بۇنداق ماسلىشىش كۆپ بۇغۇملۇق سۆزلەرنىڭ ئاخىرقى بۇغۇملىرىدىكى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ بىرىنچى بۇغۇمىدىكى سوزۇق تاۋۇشقا، سۆزلەرگە ئۇلانغان قۇشۇمچىلارنىڭ تەركىبىدىكى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ قوشۇمچە ئۇلىنىدىغان سۆزنىڭ ئاخىرقى بۇغۇمىدىكى سوزۇق تاۋۇشقا تىل ئورنى ياكى لەۋ ھالىتى جەھەتتىن ماسلىشىپ ئوخشاش خارەكتىردە كېلىشىگە قارىتىلغان. z8A`B VqI  
2t_E\W7w+  
سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ماسلىشىشى تىل ئورنى جەھەتتىن ماسلىشىش ياكى لەۋ ھالىتى جەھەتتىن ماسلىشىشىدىن ئىبارەت ئىككى تۈرلۈك بولىدۇ. |s|RJA1  
1V)0+_Yv  
1)    سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ تىل ئورنى جەھەتتىن ماسلىشىشى aFKks .n3  
OS,-dG(  
سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ تىل ئورنى جەھەتتىن ماسلىشىشى تۈپ سۆزلەردىكى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ، شۇنىڭدەك كۆپ سۆزلەرگە ئۇلىنىدىغان قوشۇمچىلارنىڭ تەركىبىدىكى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ تىل ئورنى جەھەتتىن پۈتۈنلەي تىل ئارقا ياكى پۈتۈنلەي تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ئۆز ئارا ماسلىشىشىپ كېلىشىگە قارىتىلغان. H3MT.Cpd  
>ly`1t1  
مەسىلەن:ئانار، ئارغامچا، بايراق، ئوتلاق، دەپتەر، مەكتەپ... WtOpxAq  
7.)e4  
2)    سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ لەۋ ھالىتى جەھەتتىن ماسلىشىشى Z]f_? @0  
R{Q*"sf  
سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ تىل ئورنى جەھەتتىن ماسلىشىش ئاساسىدا يەنە لەۋ ھالىتى جەھەتتىنمۇ ئۆزئارا ماسلىشىپ كېلىدۇ. لەۋ ھالىتى جەھەتتىن ماسلىشىش پەقەت لەۋلەشكەن سوزۇق تاۋۇشلار بىلەنلا مۇناسىۋەتلىك بولىدۇ. تىل ئالدى لەۋلەشكەن سوزۇق تاۋۇشلار تۈزۈلگەن سۆزلەرگە، شۇنداقلا ئاخىرقى بۇغۇمى تىل ئالدى لەۋلەشكەن سوزۇق تاۋۇشلار بىلەن تۈزۈلگەن كۆپ بۇغۇملۇق سۆزلەرگە جۈپلۈك تۈرى بولغان قوشۇمچىلاردىن تىل ئالدى لەۋلەشكەن سوزۇق تاۋۇشلۇق قۇشۇمچىلار قوشۇلىدۇ. F|p&v7T  
&5>R>rnB  
مەسىلەن:كۆز – كۆزۈم، كۆزۈڭ، كۆزلۈك 8OE=7PK  
QCB2&lN\&L  
تىل ئارقا لەۋلەشكەن سوزۇق تاۋۇشلار بىلەن تۈزۈلگەن سۆزلەرگە، شۇنداقلا ئاخىرقى بۇغۇمى تىل ئارقا لەۋلەشكەن سوزۇق تاۋۇش بىلەن تۈزۈلگەن كۆپ بۇغۇملۇق سۆزلەرگە جۈپلۈك تۈرى بولغان قوشۇمچىلاردىن تىل ئارقا لەۋلەشكەن سوزۇق تاۋۇشلۇق قوشيمچىلار ئۇلىنىدۇ. NH&/=  
\HX'^t`  
مەسىلەن:بوي-بويۇم، بويۇڭ، بويلۇق LVNq@,s  
)yvI  {   
ئوغۇل- ئوغلۇم 'z$BgXh\  
sb"z=4  
ئارا سوزۇق تاۋۇش «ئى، ئې» لار بىلەن تۈزۈلگەن بىر ياكى كۆپ بۇغۇملۇق سۆزلەرنىڭ تەركىبىدە «ك،گ»تاۋۇشلىرى بولسا، تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇشلۇق قوشۇمچىلار ئۇلىنىدۇ؛ «ك،گ»تاۋۇشلىرى بولمىسا، تىل ئارقا سوزۇق تاۋۇشلۇق قۇشۇمچىلار ئۇلىنىدۇ. _IzJxAcJ  
gc``z9@Xg  
مەسىلەن: HKu? J  
XaT9`L<  
تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇش ئۇلانغىنى: چىگ + كەن = چىگكەن \Tf[% Kt x  
W/03L, 1  
تىل ئارقا سۇزۇق تاۋۇش ئۇلانغىنى: ئېرىق – ئېرىقلار، ئېرىقتا، ئېرىققا j{k]8sI,H]  
0($@9k4!/  
  .|>zQ(7YC  
0\fV'JDOR  
8. سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ئاجىزلىشىشى +; / ]'  
VVY#g%(K  
ئۇيغۇر تىلىدا سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ئاجىزلىشىشى دېگەن بۇ ئۇقۇم «ئا،ئە»تاۋۇشلىرىنىڭ «ئې»ياكى«ئى»غا ئاجىزلىشىشىنى كۆرسىتىدۇ. dnRS$ $9#  
3FWl_d~uD  
1)«ئا ،ئە »تاۋۇشلىرى بىلەن تۈزۈلگەن بىر بۇغۇملۇق سۆزلەرگە سوزۇق تاۋۇش بىلەن باشلىنىدىغان قوشۇمچىلار قوشۇلغاندا«ئا،ئە» تاۋۇشلىرىدىكى ئۇرغۇ كېيىنكى بوغۇملارغا يۆتكەلسە،«ئا،ئە »تاۋۇشلىرى «ئې»غا ئاجىزلىشىدۇ ۋە ئاجىزلاشقىنى بويىچە يېزىلىدۇ.مەسىلەن: %:61@<  
k^A17Nf`2  
ئات + ىم = ئېتىم     ئات + ى = ئېتى        ئات + ىش = ئېتىش )ro3yq4??  
+Fn^@/?yC  
2)«ئا،ئە»تاۋۇشلىرى بىلەن تۈزۈلگەن بىر بۇغۇملۇق بىر قىسىم سۆزلەرنىڭ ئۇرغۇسى نىسبەتەن تۇراقلىق بولۇپ،سۇزۇق تاۋۇشلۇق قوشۇمچە قوشۇلسىمۇ،ئۇرغۇ كېيىنكى بوغۇمغا يۆتكەلمىگەنلىكى ئۈچۈن، بۇ خىل سۆزلەر تەركىبىدىكى«ئا،ئە»تاۋۇشلىرى ئاجىزلاشمايدۇ ھەم ئاجىزلاشتۇرۇلماي يېزىلىدۇ. مەسىلەن: KDx~^OO  
hN0Y8Ia/5%  
يار + ىم = يارىم        سان + ى = سانى      پەم + ى = پەمى %V40I{1  
/-Saz29f^Q  
3) كۆپ بوغۇملۇق سۆزلەرنىڭ ئاخىرقى بۇغۇمىدا كەلگەن «ئا،ئە»تاۋۇشلىرى شۇ سۆزلەرگە بەزى قوشۇمچىلار قوشۇلغاندا «ئې»غا ئاجىزلىشىدۇ ۋە شۇنداق يېزىلىدۇ. مەسلەن: T6T3:DG_B  
}b$?t7Q)  
مەكتەپ + ىم = مەكتىپىم   ۋەتەن + ى = ۋەتىنى    دەپتەر + ىڭ = دەپتىرىڭ JCL+uEX4S  
J 
4) ئەرەب،پارس،رۇس تىللىرىدىن كىرگەن كۆپ بوغۇملۇق بىر قىسىم سۆزلەرنىڭ ئاخىرقى بوغۇمىدىكى «ئا،ئە»تاۋۇشلىرى ،خەنزۇتىلىدىن كىرگەن بىر قىسىم سۆزلەردىكى قوشما يۈنمۇلار تەركىبىدىكى «ئا،ئە»تاۋۇشلىرى ئۆزلىرىنىڭ ئەسلىدىكى ئۇزۇن سوزۇق تاۋۇشلۇق خاراكتىرىنى يوقاتمىغانلىقى ئۈچۈن ئاجىزلاشماي شۇ پېتىچە يېزىلىدۇ. مەسىلەن : i5f8}`w  
" Bz\ 
ئىمزا + ىم = ئمزايىم  جەمەت + ى = جەمەتى   نەسەب + ى = نەسەبى مارشال + ى = مارشالى   سىلىڭيۇەن + ى = سىلىڭيۇەنى x,CTB  
Z&f@)j  
  d|P,e;m-  
Ry$zF~[   
9.تاۋۇشلارنىڭ چۈشۈپ قېلىشى ۋە قوشۇلۇپ قېلىشى ]xx}\k  
\ oY/hT_  
1) ئاخىرى ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن ئاياقلاشقان ئىككى بۇغۇملۇق بەزى سۆزلەرنىڭ ئاخىرقى بوغۇمىدىكى «ئى،ئۇ،ئۈ»تاۋۇشلىرى شۇ سۆزلەرگە ئىگىلىك شەخس قوشۇمچىلىرى ئۇلانغاندا، چۈشۈپ قالىدۇ. مەسىلەن: _/S qw  
s%& /Zt  
سىڭىل + ىم = سىڭلىم، ئوغۇل+ ۇم= ئوغلۇم كۆڭۈل+ۈم= كۆڭلۈم، ئۆمۈر+ۈم= ئۆمرۈم. Q!91uNL  
\80W?9qj  
2)«مەن،سەن» شەخىسلىك ئالماشلىرى ئىسىملارنىڭ ئىگىلىك كېلىش ۋە چۈشۈم كېلىش قوشۇمچىلىرى بىلەن تۈرلەنگەندە ،تەركىبىدىكى «ن»تاۋۇشى چۈشۈپ قالىدۇ. مەسىلەن: ?rJe"TOIy  
WAUgbImc{  
مەن+ نىڭ = مېنىڭ ،سەن + ىڭ = سېنىڭ، مەن + نى= مېنى، سەن + نى= سېنى -<{;.~nI.  
P?o|N<46  
3) ئاخىرى سوزۇق تاۋۇش بىلەن ئاياقلاشقان ئىككى بوغۇملۇق بەزى سۆزلەرگە ئىسىملارنىڭ بىرىنچى،ئىككىنچى شەخىس قوشۇمچىلىرى ئۇلانغاندا ،قوشۇمچىلارنىڭ ئالدىغا «يى،يۇ،يۈ» تاۋۇش بىرلىكى قوشۇلىدۇ ۋە شۇنداق يېزىلىدۇ.ئۈچىنچى شەخس قوشۇمچىسى ئۈچۈن «سى» قوشۇلىدۇ. مەسىلەن: 'JRYf;9c  
0a}a  
پولو + م = پولويۇم     سەپرا + م= سەپرايىم     جازا + سى= جازاسى fc<~R  
[:(hqi!  
ئەسكەرتىش: پەقەت «سۇ»سۆزىگىلا ئۈچىنچى شەخىستە «سى»قوشۇلماي «يى»قوشۇلىدۇ. مەسىلەن:   سۇ + م = سۈيۈم          سۇ + ڭ = سۈيۈڭ      سۇ + مىز = سۈيىمىز x~u"KU2B  
_J X> #h  
4) سوزۇق تاۋۇشلار بىلەن ئاياقلاشقان بەزى پېئللارغا بىر قىسىم قوشۇمچىلار قوشۇلغاندا قوشۇمچىلارنىڭ ئالدىغا «يى»ياكى«يۇ»تاۋۇش بىرلىكى قوشۇلۇپ قالىدۇ ھەم قوشۇلغىنى بويىچە يېزىلىدۇ. مەسىلەن: 8'* /|)Hn  
Q*ixg$>  
دە + ش = دە + يى+ ش = دېيىش       يۇ + ش = يۇ + يۇ + ش = يۇيۇش )m$MC25  
)?{jD  
  X$*]$Ge>  
;R]~9Aan  
10.بوغۇم ۋە بوغۇم تۈزۈلىشى PYiO l  
 }=d}q *  
سۆزلەرنى تەلەپپۇز قىلغاندا تەبىي ھالدا ئۈزۈلۈپ ئېيتىلغان تاۋۇش ياكى تاۋۇشلار توپى بۇغۇم دەپ ئاتىلىدۇ. Xc$Zkfmms  
V8rS~'{\  
بوغۇم تۈزۈلۈشىنى ئىپادىلەش جەدۋېلى(«A»سوزۇق تاۋۇشنى،«B» ئۈزۈك تاۋۇشنى ئىپادىلەيدۇ) "?^#+@LV  
L=dQ,yA  
رەت bwI"V&*  
بوغۇم شەكلى %-[*G;c'w  
مىسال W5/|.}  
رەت  F*_+k  
بوغۇم شەكلى =7[}:haB{  
مىسال $o/i / wcj  
رەت `A#0If  
بوغۇم شەكلى ~x^Ra8A  
مىسال 5uV_Pkb?8  
1 97/ 4J  
A vdigw.=z  
$)$_}^.k  
ئا-ئى-لە 3 2"f'{  
9I*2xy|I  
5 3Kc9*]D  
BBA U "r)C;5  
' 6)Yf}I  
ئەۋج،ئەرك ?op;#/Q(  
M!i*DU+SE  
9 KoA+Vv9  
BBABB VLVDi>0i  
\ueCbfV!Z4  
فرونت A@Lr(L  
_q}Cnp5  
2 Vf.*!`UH  
BA 5%4yUd#b  
cNN0-<#c  
ئاي،ئىش 8B]\;m  
X @pm!c#  
6 z}B8&*>  
BBAB o3eaNYa  
`p1B58deC  
مەرد، رەخت s;E(51V<>  
'r ^ .Ao5  
10 ?.uhp  
AAB "EA =auN{  
6J#R1.h  
جۇڭ-خۇا @o*~\E 
xLLTp7b(  
3 o2bmsnXQ  
AB wtfH3v  
f*88k='\W  
سا-دا rZ5xQ#IA  
fv+d3s?h  
7 @Q{:m)\  
ABB _ W#Km  
( xzruI5P  
پرا-نىك mA% }ijR6y  
C`3 XOth  
11 ]]`[tVaFr  
BAAB }?Pa(0=U  
TNeL%s?B3  
يۇئەن OVgak>$  
S:xs[b.ZZ  
4 )@y'$)5s  
BAB t4~?m{  
L8zMzm=-  
باي، مەن j E5=e 
d9sqO9Ud8  
8 9K`uGu  
BABB wam- =3W  
4C{3>BE  
كران !p~K;p,  
@0>3))  
  #)xg$9LQb  
8?7gyp!k_f  
  E|A,NPf%I  
KQ x<{-G6  
  UT9=S21  
|UO1vA @  
  QJG]z'c+  
Yb|zE   
11.بوغۇملارنىڭ تۈرلىرى sv^; nOAc  
DOXRU5uP3  
  V,uhBMT#  
)N-+,Ms  
تىلىمىزدىكى بۇغۇملارنىڭ سوزۇق ياكى ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن ئاياقلاشقانلىقىغا قاراپ بوغۇملار ئوچۇق بۇغۇم ۋە يېپىق بۇغۇم دەپ ئىككى خىلغا بۆلۈنىدۇ. $`'^&o;&f  
U gB  
بىرلا سوزۇق تاۋۇشتىن تۈزۈلگەن ياكى سوزۇق تاۋۇش بىلەن ئاياقلاشقان بوغۇملار ئوچۇق بۇغۇم دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن: ئا-ئى-لە   ئى + را + دە      نا + را + زى... )m[!HE`cZ  
$)@zlnU  
ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن ئاياقلاشقان بۇغۇملار يېپىق بۇغۇم دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن : c_^H;~^rL  
 
تەك + لىپ، چاي + دان، ئوت، مەن... 0t4i'??  
?qK:P  
  Pq4sv`q) S  
Dkdm~~Rr  
12.بۇغۇم كۆچۈرۈش قائىدىسى AARhGx|L<  
w|5}V6WD  
1) قۇر ئاخىرىغا پاتماي قالغان كۆپ بۇغۇملۇق سۆزلەرنىڭ شۇ قۇرغا پاتماي قالغان قىسمى كېيىنكى قۇرغا بوغۇم بويىچە كۆچۈرۈپ يېزىلىدۇ. مەسىلەن : ,vhR99g{  
(Pu*[STTT  
باغۋەنچى-                باغۋەن-           باغ- ,,iQG' *  
kdo)y(fn@  
لىك                       چىلىك             ۋەنچىلىك hmi15VW  
l:[=M:#p  
2) بىر بۇغۇملۇق سۆزلەرنى قۇر ئاخىرىدا بۆلۈپ يېزىشقا بولمايدۇ.،ەسىلەن: oyd{}$71d  
bVrvb`0  
راست        را-                     خەلق   خە lwB!ti  
WgL! @g  
ست  ئەمەس                     -لق  ئەمەس = G_6D  
5Tu.2.)N  
3) رەقەم بىلەن يېزىلغان سانلار قۇر ئاخىرىغا پاتماي قالسا ،ئۇلارنى پارچىلاپ كېيىنكى قۇرغا بۆلۈپ يېزىشقا بولمايدۇ. مەسىلەن: Ylf4q/-  
=sm(Z ;"  
2008-     20-                       55857     558- ?\yo~=N^  
E0|aI4S4  
يىلى        08-يىلى ئەمەس            توننا       57 توننا ئەمەس bM'AD[  
L9.#/%I\  
4) باش ھەرپى ئېلىنىپ قىسقارتىلغان سۆزلەرنى پارچىلاپ قۇردىن –قۇرغا بۆلۈپ يېزىشقا بولمايدۇ. مەسىلەن: ev3x*}d0  
We ->d |=  
ج ك پ              ج ك- @.{  
>&VL2xLy  
 نىڭ                  پ نىڭ  ئەمەس 6~}H3rvO}  
~JXHBX  
5) جۈپ سۆزلەرنى قۇردىن-قۇرغا بۆلۈپ يېزىقا توغرا كەلسە ،ئاۋالقى تەركىبىنىڭ كەينىگە سىزىقچە قويۇلغانلىقتىن كېيىنكى قۇرنىڭ بېشىغا سىزىقچە قويۇلمايدۇ.مەسىلەن: T)uw2  
"|.(yN  
گۈل-                 گۈل- +[ItkfSod!  
$c}0L0  
چىچەك                -چېچەك ئەمەس Cu:Zn%  
&f*dFUM]I  
  R%%`wm G)"  
'T[ zh#v>S  
لېكسىكا HhvG#Sam!  
  "b 0cj  
q3F5\6aN  
1. لېكسىكا توغرىسىدا   چۈشەنچە Wv"tAseu  
I*}#nY0+  
«لۇغەت تەركىبى» بىرتىلدىكى بارلىق سۆزلەرنىڭ ئومۇمىي يىغىندىسى دېگەنلىكتۇر. 5-^%\?,x  
0?SLRz8  
«لېكسىكا» سۆزى گرىكلارنىڭ «Lexis»(سۆز) دېگەن سۆزىدىن كەلگەن .گرىك تىلىدا «Lexikos» سۆزى 《سۆز ،لۇغەت 》دېگەن مەنىدە قوللىنىلىدۇ. -`OR6jd  
rAWl0y_m  
بىر تىلدىكى بارلىق سۆزلەرنىڭ يىغىندىسى لۇغەت تەركىبى ياكى لېكسىكا دەپ ئاتىلىدۇ. Pzp+I}  
ie@`S&.8 T  
  ^YR|WKY  
c~UAr k S  
2. لۇغەت تەركىبى /J.\p/% \  
Y/,$Y]%g  
ئۇيغۇر تىلىنىڭ لۇغەت تەركىبىدىكى سۆزلەر قوللىنىلىش دائىرىسىگە قاراپ ئاساسىي لۇغەت تەركىبى ۋە ئادەتتىكى لۇغەت تەركىبى دەپ ئىككى تۈرگە بۆلۈنىدۇ. 3z)"U  
g&+Y{*Gp  
1) ئاساسىي لۇغەت تەركىبى ــ لۇغەت تەركىبى ئىچىدىكى ئەڭ تۇراقلىق،ئەڭ مۇكەممەل،  ئىشلىتىلىش دائىرىسى كەڭ، يېڭى سۆزلەرنى ياساشتا ئاساس بولىدىغان سۆزلەر ئاساسىي لۇغەت تەركىبى دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن: 8b:clvh  
|Vwc/9`t]>  
تاش،كۆز،زەمبىل،دادا،ئاش،تۆگە،بەر،ياخشى،بۈگۈن،ئون... T+WZE  
e" Eqi-  
2) ئادەتتىكى لۇغەت تەركىبى ــ تىلىمىزدىكى ئاساسىي لۇغەت تەركىبىگە تەۋە بولغان سۆزلەردىن باشقا بارلىق سۆزلەر ئادەتتىكى لۇغەت تەركىبى دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن: 5, -pBep<  
kxm:g)`=[  
ئدراك، لوگارىفما، ساپا مائارىپى، سۇلياۋ، بىگىز، سەينا، باخشى... b+IOh|  
> X[|c"l.  
  xN`r4  
=Y &9 qt  
3. چۈشەنچە ۋە سۆز \[hn]@@  
djsz!$  
ئوبىكتىپ شەيئىلەر ۋە ئۇلارنىڭ خۇسۇسىيەتلىرى توغرىسىدا كىشى مېڭىسىدە ئەكس ئەتكەن ئۇقۇم چۈشەنچە دەپ ئاتىلىدۇ. چۈشەنچە سۆز ئارقىلىق ئىپادىلىنىدۇ. X-kXg)!Bg  
#%? FM>  
ئوبىكتىپ شەيئىلەر توغرىسىدا بەلگىلىك بىر مەنىنى بىلدۈرىدىغان ئەڭ كىچىك تىل بىرلىكى سۆز دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن:    ئوقۇغۇچى، بۈگۈن، كېمە، ئادەم، زىرائەت... 48tcgFg[  
*wC\w  
  ;OOj[%.  
WI1T?.Gc   
4. سۆز شەكلى ۋە سۆز مەنىسى :`0'GM" `  
{Q5KV%F_  
سۆزنىڭ تاۋۇشلۇق تۈزۈلۈشى سۆز شەكلى دېيىلىدۇ. مەسىلەن: ئۇ (بىرلا تاۋۇشتىن تۈزۈلگەن)، زامانىۋىلاشتۇرۇش (16تاۋۇشتىن تۈزۈلگەن). Mv.Ciyc  
Hf VHI1f  
سۆزدە ئىپادىلەنگەن مەزمۇن سۆز مەنىسى دېيىلىدۇ. JY{X,?s  
`6&`wKz  
سۆزلەر لىكسىكىلىق ۋە گرامماتىكىلىق مەنىلەرگە ئىگە. <57g{e0I  
>s&XX, w  
سۆزدە ئىپادىلەنگەن ئوبىكتىپ شەيئىلەر توغرىسىدىكى ئۇقۇم سۆز مەنىسى دېيىلىدۇ. كونكىرتراق ئېيتقاندا،سۆزلەرنىڭ مەلۇم شەيئى ياكى ھادىسە ھەققىدىكى ماددىي  مەنىسى،يەنى ئوبىكتىپ شەيئى ۋە ھادىسىلەرنىڭ كىشى ئېڭىدا ئومۇملاشتۇرۇلۇپ ئىنكاس قىلىنىشى سۆز مەنىسى يەنى سۆزنىڭ لىكسىكىلىق مەنىسى دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن : كىتاب، قەلەم... 9Ei5z6Vk/+  
c Zqfz  
سۆزلەرنىڭ جۈملىدە باشقا سۆزلەر بىلەن بولغان تۈرلۈك مۇناسىۋەتلىرىنى ئىپادىلەيدىغان مەنىسى سۆزنىڭ گرامماتىكىلىق مەنىسى دەپ ئاتىلىدۇ. ^^%JoQ.  
Hi^ 35  
  {$;2 HbM(  
Ua %UbAt  
5. سۆزنىڭ ئەسلىي مەنىسى ۋە كۆچمە مەنىسى ".gNeY6)x  
4sTMgBzw  
سۆزنىڭ ئەسلىدىكى ئۆزى ئىپادىلىگەن ئوبىكىتنى بىلدۈرگەن مەنىسى سۆزنىڭ ئەسلىي مەنىسى دەپ ئاتىلىدۇ. PSPTL3_~  
eH %Ja[  
ئاۋالقى ئۇقۇمنىڭ بىرەر ماھىيەتلىك خۇسۇسىيىتىگە ئاساسەن سۆز مەنىسىنىڭ كۆچىشى نەتىجىسىدە بارلىققا كەلگەن يېڭى مەنىسى سۆزنىڭ كۆچمە  مەنىسى دەپ ئاتىلىدۇ.مەسىلەن: /hL\,x 2  
?ty>}.c t  
بۇ بۇلاقتىن سۇ كۆپ چىقىدۇ.(ئەسلىي مەنە) XIKvH-0&  
D93gH1z  
مەكتەپ بىلىم بۇلىقى. (كۆچمە مەنە) V@[rf<,  
RND9D\7  
  !scD|ti  
1c$vLo832  
6. مەنىداش (سىنونىم) سۆزلەر YlTaN,?j  
^*0'\/N&  
شەكلى ھەر خىل ،ئەمما مەنىلىرى ئوخشاش ياكى بىر-بىرىگە يېقىن سۆزلەر مەنىداش سۆزلەر دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن: ئۇلۇغ، بۈيۈك، يۇكسەك؛ ھۆسىن،چىراي،جامال، رۇخسار؛ يەر، زىمىن، تۇپراق؛ 7/aOsW"6  
Or8kp/d  
مەنىداش سۆزلەر مەنە جەھەتتىن بىر-بىرىگە يېقىن بولسىمۇ،جۈملە ئىچىدە قوللىنىلغاندا بەزى پەرقلەر بولىدۇ.يەنى بەزى مەنىداش سۆزلەرنى جۈملىدە ئالماشتۇرۇپ قوللانغىلى بولمىسىمۇ،بەزى مەنىداش سۆزلەرنى جۈملىدە ئالماشتۇرۇپ قوللىنىشقا بولمايدۇ. مەسىلەن: $5NKFJc  
5pfYEofK[  
«يولداشلار بىرئاز ئارام ئېلىۋالايلى» دېگەن جۈملىدىكى «ئارام» دېگەن سۆزنىڭ ئورنىغا بۇ سۆزنىڭ مەنىداش سۆزلىرىدىن بولغان «دەم»،«ھاردۇق» دېگەن سۆزلەرنى قوللىنىشقا بولىدۇ ھەمدە بۇسۆزلەرنىڭ جۈملىدە ئوخشاش مەنىنى ئىپادىلەيدۇ.«ئانا»بىلەن«ئاپا»مەنىداش سۆز بولسىمۇ ،«ئانا تۇپراق»دېگەننى «ئاپا تۇپراق»دېگىلى بولمايدۇ. Be2lMC  
uH:YKH':/  
  T7[NcZ:I  
q9]IIv  
7. شەكىلداش (ئومۇنىم ) سۆزلەر bm% $86  
JW.=T)  
شەكلى،يېزىلىشى ئوخشاش،ئەمما مەنىلىرى ئوخشاشمايدىغان سۆزلەر شەكىلداش ياكى ئاھاڭداش سۆز دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن: QPt Gdd  
L;Z0`mdz  
قولۇڭدىن كەلگىنىچە چىقار ياخشى ئات، $37 g]ZD  
mtz#}qD66  
ياخشىلىق قىل بالام ،يامانلىقنى ئات. \;u@"  
V'*~L\;pU  
نەسىھىتىم ياد قىلىپ ئال پەرزەنتىم. jO*l3:!~\  
n_ lo`  
يالغۇز يۈرسە چاڭ چىقىرالماس ياخشى ئات. (مۇھەممەتئېلى زۇنۇن شېئرى) @Z>ZiU,^  
)9l^O  
  `Qr%+OD  
iY"l}.7)  
8. قارمۇ-قارشى مەنىلىك (ئانتونىم) سۆزلەر =] *.ZH#h  
zg-2C>(6a  
مەنىلىرى ئۆز-ئارا قارمۇ قارشى بولغان سۆزلەر قارمۇ-قارشى مەنىلىك سۆزلەر دەپ ئاتىلىدۇ.مەسىلەن: ئسسىق-سوغۇق، ئاق-قارا، قاتتىق-يۇمشاق... y WV#Up  
[JF150zr  
  Yw#2uh  
j~*L~7  
9. تۇراقلىق تەركىبلەر 0jEL<TgC  
8<Hf" M  
ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق سۆزنىڭ بىرىكىشىدىن ھاسىل بولغان، ئۇزاق قوللىنىلىش جەريانىدا مەنە ۋە تۈزۈلۈش جەھەتتە تۇراقلىشىپ،بىر پۈتۈنلۈكنى تەشكىل قىلىدىغان سۆز بىرىكمىلىرى ۋە جۈملىلەر تۇراقلىق تەركىبلەر دىيىلىدۇ. eUg~)m5G  
=Q\r?(Iy  
تۇراقلىق تەركىبلەر مەنە ۋە تۈزۈلۈشىگە ئاساسەن ئىدىيوملار، ماقال-تەمسىللەر ۋە ھېكمەتلىك سۆزلەر دېگەن ئۈچ تۈرگە بۆلۈنىدۇ. i-6 Z"b{  
z*-2.}&U<  
1) ئىدىئوملار R rda# h^  
( SvWv m  
«ئىدىئوم» ئاتالغۇسى گرىكچە « idioma» (ئالاھىدە سۆز) دىگەن سۆزدىن كەلگەن. *6VF $/rP  
>Z5gSs0  
تەركىبىدىكى سۆزلەرنىڭ ئەسلى مەنىلىرىدىن باشقىچە مەنىنى بىلدۈرىدىغان، ئۇزاق قوللىنىلىش جەريانىدا مەنە ۋە گرامماتىكىلىق قۇرۇلما جەھەتتە تۇراقلاشقان، قىسقا، ئىخچام تۇراقلىق ئىبارىلەر ئىدىئوم دىيىلىدۇ. مەسىلەن: 4q k9NK2 U  
76`8=!]R  
«ئاغزى قۇلىقىغا يەتمەك» دىگەن ئىدىئوم ھەرگىز ئاغزى يوغىناپ، قۇلىقىغا يەتكەنلىكىنى ئەمەس، بەلكى بەكمۇ خوشال بولغانلىقنى بىلدۈرىدۇ. nR-YrR*k  
\pVXimam  
  J|qZ+A[z  
9@Jtaq>jf  
2) ماقال ۋە تەمسىللەر (^Y~/  
sG92XJ  
① ماقال 73/P &hT  
v]B3m  
«ماقال» دىگەن بۇ ئاتالغۇ تىلىمىزغا ئەرەب تىلىدىن كىرىپ ئۆزلەشكەن بولۇپ، ئۇنىڭ ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلىدىكى مەنىسى«ئاتا-بوۋىلار سۆزى» ياكى «چوڭلار سۆزى، نەسىھىتى» دېگەنلىك بولىدۇ. d^{RQ   
lh7jux  
خەلق ئارىسىغا كەڭ تارقالغان، قۇرۇلمىسى ۋە مەنىسى تۇراقلاشقان، ئاڭلىغۇچىلارغا ئۈلگە،ئىبرەت بولىدىغان جۈملىلەر ياكى قاپىيە، ۋەزىن، تۇراقلارغا ئىگە بولغان شېئىرىي پارچىلار ماقال دىيىلىدۇ. مەسىلەن: 21K>`d\  
w n/_}]T  
ئەمگەك بىلەن ئەر كۆكىرەر، يامغۇر بىلەن يەر. &"&Z #llb  
ON=@ O  
سورا-سورا بىلىم ئالۇر، ئۇيىلا-ئۇيىلا كېيىن قالۇر. }wr{W:j  
,(d) Qg  
تەمسىل RYQ 
[$0p+1  
تۇرمۇشتىكى ھادىسىلەرنى، كىشىلەرنىڭ ياخشى- يامان خۇسۇسىيەتلىرىنى، ھايۋان ۋە نەرسىلەرنى قىلىقلىرى، تەبىئىتى ۋە ھالىتىگە سېلىشتۇرۇش ئارقىلىق مەلۇم ئوي- پىكىرنى ئىپادىلەپ بېرىشنى مەقسەت قىلغان تۇراقلىق بىرىكمىلەر تەمسىل دىيىلىدۇ. مەسىلەن: dP# |$1  
`^u>9v-+'  
قاغا بالام ئاپپاق، كىرپە بالام يۇمشاق. ;X?}x%$  
G`SUxhCk  
توخۇ داڭگال چۈشەر، ئۆچكە جاڭگال(چۈشەر) 3h;{! |-3  
jN {Xfjmfv  
ماقال بىلەن تەمسىلنىڭ پەرقى: ماقالدا خەلقنىڭ تۇرمۇش تەجرىبىلىرى توغرىسىدا يەكۈنلىگەن ئوي- پىكىرلىرى ئۇدۇللا ئىپادىلىنىدۇ. تەمسىلدە بولسا، ئوي-پىكىرلەر ئۇدۇل يول بىلەن ئەمەس، بەلكى ھايۋانات ياكى باشقا شەيئىلەرنىڭ خىلمۇ-خىل خۇسۇسىيەتلىرى ۋاستە قىلىنىپ، ئەگىتمە يول بىلەن ئىپادە قىلىنىدۇ.  مەسىلەن: q$I;dOCJ,  
>.Chl$)<  
ئەقىلغا ئىشارەت، نادانغا جۇۋالدۇرۇز.(ماقال) +]*zlE\N`  
iP =V8g?L  
موزاينىڭ يۈگرىشى سامانلىققىچە.  مۈشۈككە ئويۇن، چاشقانغا قىيىن. (تەمسىل) Ja,wfRq  
m_.>C  
3)ھېكمەتلىك سۆزلەر 8K.R=  
QN #U)wn:  
مەلۇم شەخس تەرىپىدىن ئوتتۇرىغا قويۇلغان، ئۆزىدە چوڭقۇر ھېكمەت ۋە پەلسەپىۋى پىكىر ئەۆس ئېتىپ تۇرىدىغان تۇراقلىق جۈملىلەر ھېكمەتلىك سگزلەر دىيىلىدۇ. مەسىلەن: O~T@rX9f  
kO,zZF&  
بىلىم كىشىلەردىن ئەڭ جىددىلىكنى ۋە ۋە ئەڭ زور قىزغىنلىقنى تەلەپ قىلىدۇ.(ئامېرىكا) 6ys &zy  
`);AW(Q  
ئۆزگىنىڭ سەۋەنلىكى كۆز ئالدىدىن كەتمەيدۇ،ئۆزىنىڭ سەۋەنلىكى كەينىگە ئۆتىۋالىدۇ. (فرانسىيە) 6N",- c  
ZG>PQA  
  B P2=2)Q  
Z1 Bp+a3  
  X#*JWQO=  
23c 8  
مورفولوگىيە ھەققىدە چۈشەنچە )\eI ;8  
  =<{np  
)Qe~ 8u@?  
1.    مورفىما (سۆز ۋە ئۇنىڭ مەنىلىك بۆلەكلىرى) $}) g?Q  
(#Wu# F1;  
  |C!oxhu<  
%k;|\%B`  
ئايرىم تۇرغاندا مۇستەقىل بىر ئۇقۇم ياكى مەنىنى ئىپادىلەيدىغان ،تىلدا ئەركىن قوللىنىشقا بولىدىغان ئەڭ كىچىك تىل بىرلىكى سۆز دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن: سۇ،ھاۋا،كۈن،ئوقۇغۇچى... q1Q L@Ax  
jN[`L%Qm   
سۆزنى تەشكىل قىلغۇچى ئەڭ كىچىك (باشقا مەنىلىك بۆلەكلەرگە ئاجراتقىلى بولمايدىغان) مەنە بۆلىكى مورفىما دەپ ئاتىلىدۇ. {ys=Ndo8  
Dp)=0<$y  
مورفىمىلارنى سۆزنى تەشكىل قىلىشتىكى رولىغا قاراپ باش مورفىما ۋە ئەگەشمە مورفىما دەپ ئىككى تۈرگە بۆلىمىز. U 
czS+< w  
سۆزنىڭ مۇستەقىل تۇرۇپ ئۆز ئالدىغا لىكسىكىلىق مەنە ئىپادىلەيدىغان قىسمى باش مەنىلىك بۆلەك ،تۈپ تومۇر سۆز سۆز يىلتىزى (باش مورفىما) دەپ ئاتىلىدۇ.مەسىلەن:ئادەم،ئاش ،كۆل... 2E}*v5b,  
6)Y.7XR  
ئۆز ئالدىغا ئايرىم تۇرغاندا،بەلگىلىك بىر لىكسىكىلىق مەنە ئىپادىلىمەيدىغان ،پەقەت مورفىمىلارغا قوشۇلۇپ كېلىپ،قوشۇمچە مەنە ئاڭلىتىدىغان بۆلەكلەر ئەگەشمە مورفىما دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن: ئوقۇغۇچىلار،باغۋەنلەر... TU:7Df  
;[=8B \?  
قوشۇمچىلارنى ئۆزلىرىنىڭ رولىغا قاراپ،سۆز ياسىغۇچى قوشۇمچە ۋە تۈرلىگۈچى قوشۇمچە دەپ ئىككى تۈرگە بۆلىمىز. ;/r1}tl+3>  
"1 L$|  
سۆزلەرگە قوشۇلۇپ،يېڭى سۆز ياسايدىغان قوشۇمچىلار سۆز ياسىغۇچى قوشۇمچىلار دەپ ئاتىلىدۇ.مەسىلەن: ئىش-ئىشچان، ئىشچى،باغ-باغۋەن، باغۋەنچىلىك... eU ".3`CtY  
]n_ k`  
سۆزلەرگە قوشۇلۇپ،ئۇ سۆزنىڭ لىكسىكىلىق مەنىسىنى ئۆزگەرتمەي،شۇ سۆزنى باشقا بىر سۆز بىلەن باغلاش ھەمدە شۇ سۆزنىڭ گرامماتىكىلىق مەنىسىنى بەلگىلەش ئۈچۈن خىزمەت قىلىدىغان قوشۇمچىلارنى سۆز تۈرلىگۈچى قوشۇمچىلار دەپ ئاتىلىدۇ.مەسىلەن: lDYyqG4  
pTPi@SBaP{  
«ھازىر قەشقەردىن ئۈرۈمچىگە پويىز بىلەن بارىدىغان بولدۇق»دېگەن جۈملىدىكى «دىن،گە،دۇق» قاتارلىق قوشۇمچىلار سۆز تۈرلىگۈچى قوشۇمچىلاردۇر. WD]p U  
="Ho%*@6  
  w<Wf?aG  
xTj|dza  
     مورفىمىلارنىڭ تۈرلىرىنى تۆۋەندىكىدەك كۆرسىتىشكە بولىدۇ: (.D~0a JU  
=]6%G7T  
  B:'J `M"N  
|bTPtrT8  
  R3x3]]D  
L2\#w<d  
                                    مورفىما rDm~h~u5  
ZP@ $Q%up  
↘             ↙ %|auA q&w  
??^5;P{yx  
باش مورفىما            ئەگەشمە مورفىما 6eLR2  
/5S30 |K  
                      ↘                 ↙ {j9{n  
6/5YjO|a  
قوشۇمچە                                  ياردەمچى سۆز HJ9Kz^TnC  
IbT=8l,Li  
                          ↘      ↙                        ↘    ↓           C_( *>!Z%  
6"wlg!k8  
 سۆز ياسىغۇچى قوشۇمچە   سۆز تۈرلىگۈچى قوشۇمچە   باغلىغۇچى     يۈكلىمە      تىركەلمە lNz7u:U3  
)P%ZA)l%_o  
              ↓          ↙ y0{u<"t%w  
.?D7dyU l1  
سۆز ئالدى قوشۇمچىسى   سۆز ئارقا قوشۇمچە FTH|9OP  
J; 3{3  
                             ↘        ↙ O)C\v F#  
sz5MH!/PJ  
ئۈنۈملۈك قوشۇمچە      ئۈنۈمسىز قوشۇمچە q VjdOY:z  
dah[:rP,n{  
  -<c=US  
CWf / H)~  
  w:??h4lt  
jAGTD I  
   2.  سۆزلەرنىڭ تۈزۈلىشىگە قاراپ بۆلۈنۈشى /;{P}-H`ei  
w;D+y*2  
  5&xB6|k  
Ytgcs( /$  
رەت %el"BSB  
نامى |\w=u6jX  
ئېنىقلىمىسى QpZ:gM_  
مىسال g"Ljm7  
ئەسكەرتمە {-ZFp  
1 ,_|]Ufr!a  
تۈپ سۆز Tfh 2.  
بىرلا مۇستەقىل(باش) مورفىمىدىن تۈزۈلگەن، مەنىلىك بۆلەكلەرگە بۆلۈنمەيدىغان سۆزلەر(سۆز تومۇرى ياكى سۆز يىلتىزى) YNYx>U e  
yPM3a7-Bm  
ئادەم، ماشىنا، نان BLN^  
l6(-I Tb  
باشقا سۆزلەرنى ياساشنىڭ ئاساسى ^?$WVB  
_C.BF E _p  
2 +$X#q8j06  
ياسالما سۆز &GNxo$CG  
تۈپ سۆزلەرگە سۆز ياسىغۇچى قوشۇمچىلارنىڭ قوشۇلىشى بىلەن ياسالغان سۆزلەر JBZUv  
;`l'2 z@N  
باغ+ۋەن، ئوت+لا+ق !(q sD+  
DvPlV q~  
  vgD {qg@  
!icT/5  
3 9m|kgY# 4  
بىرىككەن سۆز 0E?jW7yr  
ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق سۆزنىڭ زىچ بىرىكىشىدىن تۈزۈلۈپ، يېڭى مەنا بىلدۈرىدىغان سۆزلەر '7D,m H  
4 SHU  
ئاقتىكەندۆڭ، _9tK[ /h  
\%/#x V  
كىرئالغۇ /CuXa%Ci^  
2-=\~<)  
بىرىككەن سۆزلەر قوشۇپ يېزىلىدۇ 4|mD*o  
[ ,K.*ZQi  
4 txZ?=8j_Y  
جۈپ سۆز ZunCKc  
ئىككى سۆنىڭ مەلۇم تەرتىپتە قاتارلىشىپ ئېيتىلىشىدىن تۈزۈلگەن، ھەم يېڭى،ھەم كەڭ مەنە ئىپادىلەيدىغان سۆزلەر ! iptT(2  
:l2g#* c  
تىل- يېزىق، sp7*_&'J  
Yly@ww9t|  
ئوپۇل- توپۇل kloR#?8A  
i]=&  
جۈپ سۆزلەرنىڭ ئوتتۇرىسىغا سىزىقچە قويۇلىدۇ E,wVe[0)f  
R64!>o"nED  
5 :LWn<,4F&  
قىسقارتىلما سۆز q;fKcblKj  
شۇ سۆزلەرنى تەشكىل قىلغۇچى سۆزلەرنىڭ باش ھەرپى ياكى بوغۇمىنى ئېلىش يولى بىلەن قىسقارتىپ يېزىلغان سۆزلەر }m/RZP~=  
/w8"=6Vv~  
ش ئۇ ئا ر، H{?9CxYa  
>S1)YKgz  
ئا.ت.ئۆتكۈر،ئوبكوم R//$r%a  
<]Wlx`=/D  
  Vvt  ;  
2b=)6H1  
  "BKeot[""p  
Fl{WAg  
3. سۆز تۈركۈملىرى ھەققىدە |2`"1gt  
9p@C4oen  
  F?u^"}%Fc  
kax\h  
سۆز تۈركۈمى `7+j0kV)  
RGD]8 mw  
ئېنىقلىمىسى ;`v% sx#  
Q0_>'sEM  
بېرىلىدىغان سوئاللار DlyMJ#a  
 >0Ev#cX4  
تۈرلىرى 7Bz*r0 9S  
gJ3c;  
مىسال {SG>'KXZ  
:a3LS|W  
مۇستەقىل           سۆزلەر qJ8-9^E,L  
ئىسىم zuL7%qyv  
شەيئىلەرنىڭ،ۋەقە ھەم تەبىئەت ھادىسىلىرىنىڭ ناملىرىنى بىلدۈرىدىغان سۆز تۈركۈمى %85Icg  
|$hgT K[L  
كىم؟كىملەر؟نېمە؟نېمىلەر؟كىمى؟ X)uDSI~  
o;`!kIQ  
نېمىسى؟ iRV ;Fks  
kI*UkM-  
ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن:خاس ئسىم ۋە ئومۇمىي ئسىمتۈزۈلۈشىگە ئاساسەن:تۈپ ئىسىم ۋە ياسالما ئىسىم. 2HOe__Ns  
r(uP!n1+  
شەھەر،كىتاب،دەريا 2mJ:c  
(iDBhC;/B  
سۈپەت 6$B'Q30}r  
شەيئلەرنىڭ تۈرلۈك بەلگە خۇسۇسىيەتلىرىنى بىلدۈرىدىغان سۆز تۈركۈمى 3sC: jIp  
I]sqi#h$2W  
قانداق؟ MTB@CP!u  
2oNV=b[  
مەنىسى ۋە تۈزۈلۈشى جەھەتتىن:تۈپ سۈپەت ،ياسالما سۈپەت،قوشما سۈپەت PHkDb/HIx|  
oYq,u@oM  
ياخشى،ئەقىللىق،چوڭ-كىچىك 8*k oxS  
_[$# b ]V  
سان ib Ue*Z["1  
شەيئىلەرنىڭ سانىنى ھېسابىنى سان جەھەتتىكى تەرتىپىنى بىلدۈرىدىغان سۆزلەر ^?Vq L\V5  
1nXqi)&?;  
قانچە؟ نەچچە؟ قانچىلىك؟ نەچچىلىك؟ قانچىنچى؟نەچچىنچى؟ G"fdu(.@  
\6c8z/O7   
تۈزۈلۈشى جەھەتتىن:ئاددىي سان ۋە مۇرەككەپ سان،مەنىسىجەھەتتىن: j/`Up  
$nc, ?)i!  
ساناق سان،دەرىجە سان،مۆلچەر سان،ئۆملۈك سان،كەسىر سان E~69^ cd  
zK /f$}  
10،2-،ئۈچەيلەن، بەشتىن بىر، V4oak!}?  
$*aE$O6l  
يۈزلىگەن  xLLC)~  
|Pj9ZG#  
مىقدار w1.MhA  
شەيئىلەرنىڭ مىقدارى ۋە ھەرىكىتىنىڭ ھېسابلاش بىرلىكىنى بىلدۈرىدىغان سۆزلەر v?%0~!  
s.bT[0Vl  
  &,_?>.\[<  
widI s[ )  
كېلىش مەنبەسىگە قاراپ خاس مىقدار ۋە كۆچمە مىقدار،مەنىسىگە قاراپ شەيئى مىقدارلىرېى ۋە ھەرىكەت مىقدارلىرى &l?N:(r  
}^IwQm*i  
گرام،تۆت خالتا،بىر تامچە،ئۈچ قېتىم %zRiLcAT  
)Xq@v']%~9  
ئالماش 91U^o8y  
جۈملىدە ئۆزىدىن باشقا سۆز تۈركۈملىرىنىڭ ئورنىغا ئالمىشىپ كېلىدىغان سۆز تۈركۈمى rO5u~"v]  
e!.7no  
ئۆزى ئالمىشىپ كەلگەن سۆز تۈركۈمىنىڭ سوئالىغا جاۋاب بولۇپ كېلىدۇ @*bvMEE  
Dl>*L  
شەخىسئالماشلىرى،كۆرسىتىش ئالماش،سوئال ئالماش،ئۆزلۈك ئالماش،ئېنىقلاش(بەلگىلەش ) y *y`t6D  
FLi(#9  
ئالماش،بولۇشسىز(ئىنكار)ئالمش ئېنىقسىز(بەلگىسىز)ئالماش =W;t@"6>2  
v; je
 
مەن، بۇ،نېمە؟ ئۆزۈم،ھەممىمىز،ھېچ يەر، قانداقتۇر }C_G0'"F  
._8xY$l$  
رەۋىش  5xG|35Pj  
شەيئىلەر ھەرىكىتىنى ۋاقتى، ئورنى ،ئۇسۇلى،ھالىتى،سەۋەبى قاتارلىقلارنى بىلدۈرىدىغان سۆز تۈركۈمى  
N1D6D$s0  
قاچان؟ قاچاندىن بېرى؟ قاچانغىچە؟ قانداق؟ قانداقچە؟ قانداقسىگە؟قەيەردە؟ x`};{o z;  
J=f:\]@Oy  
مەنىسى جەھەتتىن:ۋاقىت، ئورۇن، ھالەت،سەۋەب-مەقسەت، دەرىجە رەۋىشلىرى،تۈزۈلۈش جەھەتتىن: ئاددىي، ياسالما،  قوشما رەۋىش S3j]{pZ(z  
*/0vJz%<.M  
تۈنۈگۈن،كەينىمىزدە،پات-پات،قەستەن،ئنتايىن 6Tm Rc  
?2;n=&ZM  
پېئىل e>vUkP y  
ئادەم ۋە نەرسىلەرنىڭ ئىش ھەركىتى ۋە ھالىتىنى بىلدۈرىدىغان سۆز تۈركۈمى \9| ]  
Gs=a(0 0i?  
نېمە قىلدى؟نېمە بولدى؟نېمە بولۇۋاتىدۇ؟نېمە قىلماقچى؟ نېمە قىلسا؟نېمە بولمىسا؟ ^;k _  
VG'(   
مەنىسىگە ئاساسەن:تۈپ ۋە ياسالما پېئىلئىش ھەرىكەتنىڭ بولغان بولمىغانلىقىغا ئاساسەن:بولۇشلۇق ۋە بولۇشسىز پېئىلشەخسنى بىلدۈرۈش بىلدۈرمەسلىكىگە ئاساسەن:شەخسلىك ۋە شەخسسىز پېئىللارتۈزۈلۈشىگە قاراپ ئاددىي پېئىل ۋە قوشما پېئىلقوللىنىلىشىغا قاراپ:مۇستەققىل ۋە ياردەمچى پېئىل i!d7,>l+Q~  
g7U:A0Z  
ئوقۇ،ئوقۇدى،ئوقۇمىدى،بارمىدى im? XXsH'  
rIFC#Jd/  
  ?n9$,-^v  
تەقلىد ;gW|qb+#)j  
كىشىنىڭ ئاڭلاش،كۆرۈش ۋە ھېسسىي سېزىمىگە تەقلىد قىلىنغان سۆزلەر (&]15 FJ$1  
'5,,XhP  
  ] xLb )Z  
+$= Wms-z  
نېمىگە تەقلىدقىلىنغانلىقى ۋە مەنىسىگە ئاساسەن:ئاۋاز تەقلىدلىرى،ھالەت تەقلىدلىرى،ھېسىيات تەقلىدلىرى Dw ;vDK  
%^%-h}1  
ۋاراڭ-چۇرۇڭ،ۋال-ۋۇل،زىڭ-زىڭ 75 }u D  
*4^]?Y\*  
ياردەمچى سۆزلەر FuiW\=^  
تىركەلمە 2P=~3g*  
ئۈچۈن، ئارقىلىق، توغرۇلۇق، تۈپەيلى، ھەققىدە، ئاساسەن، باشقا، سىرت... =+=|{l?F  
(dip Ks?K  
باغلىغۇچى f vM3.P  
①بىرىكتۈرگۈچى باغلىغۇچىلار(ۋە، ھەم، بىلەن، ھەمدە، يەنە) ② قارمۇ- قارشى باغلىغۇچىلار(لېكىن، ئەمما، بىراق، ئەكسىچە) ③ئايرىغۇچى باغلىغۇچىلار (يا، ياكى، نە، خا، بەزىدەن گاھى) ④سەۋەب باغلىغۇچىلىرى (شۇڭا، چۈنكى، شۇڭلاشقا، سەۋەبى، شۇنىڭ ئۈچۈن) ⑤كۈچەيتكۈچى باغلىغۇچىلار (بەلكى، ھەتتا، ھەتتاكى، بولۇپمۇ) ⑥شەرت باغلىغۇچىلىرى (ئەگەر، گەرچە، ناۋادا، مۇبادا) RTY4%6 ]O  
ZWW8Hr  
ئۇلانما GWZXRUc  
مۇ، چۇ، ما، دۇ، غۇ، قۇ، لا، زە، يۈ، ۇ، ھە، دە، تە B@vH1T  
*dTf(J  
ئىملىق سۆزلەر ]b| @ 
كىشىلەرنىڭ ھەرخىل ھېس تۇيغۇلىرىنى ئارزۇ تىلەكلىرىنى ۋە بۇيرۇق چاقىرىقلىرىنى ئىپادىلەشتە قوللىنىلىدىغان سۆزلەر (4{9 QO  
$rYu 4^  
  9d} nyJ  
.T-p]9*p  
مەنىسىگە ئاساسەن: ھېس تۇيغۇ،قاراتما، W3rvKqdw5  
@il}0  
بۇيرۇق-چاقىرىق ئىملىقلىرى ,!4_Uc  
0^Cx`xdX:  
ئوھوي، خەپ، ھەي، ھوي، تىرت 8!>pFVNJf  
k>hZ  
ئەسكەرتمە:  سۈپەت بىلەن رەۋىشنىڭ ئوخشاشلىقى ــ ھەر ئىككىسى «قانداق؟» دېگەن سوئالغا جاۋاب بولۇپ كېلىدۇ.پەرقى ــ سۈپەتلەر شەيئىنىڭ تۈرلۈك بەلگە خۇسۇسىيەتلىرىنى بىلدۈرىدۇ، رەۋىشلەر بولسا شەيئىلەر ھەركىتىنىڭ تۈرلۈك بەلگىلىرىنى بىلدۈرىدۇ. سۈپەتلەر كۆپىنچە ئىسىملارغا باغلىنىپ كېلىدۇ، رەۋىشلەر كۆپىنچە پېئىللارغا باغلىنىپ كېلىدۇ.بەلگە- خۇسۇسىيەتنى بىلدۈرىدىغان ئوخشاش بىر سۆز قايسى سۆز تۈركۈمىگە باغلىنىپ كەلگەنلىكىگە ئاساسەن ئوخشىمىغان سۆز تۈركۈمى بولۇپ كېلىدۇ. مەسىلەن:  E/;YhFb[  
[1CxMk~"[  
ئۇ چىرايلىق خەت يازىدۇ. (سۈپەت)  ئۇ خەتنى چىرايلىق يازىدۇ. (رەۋىش) >E=a~ O  
P'~3WL4MKs  
1) ئىسىملارنىڭ ئىگىلىك شەخس قوشۇمچىلىرىنى كۆرسىتىش جەدۋېلى fZgU@!z  
Bx >@HU  
شەخسلەر {rLOAewr  
mJ7kOQ-.$  
شەخس تۈرى jqedHn x  
S~Q";C[&  
قوشۇمچىلار LJ3UB  
8t!"K_Mkx  
مىسالللار @("AkYPj  
my6T@0R  
1-شەخس H l@rS  
بىرلىك u 36;;z  
Kw|`y %~  
-م،-ىم،-ۈم،-ۇم }f}&|Vap  
xj 
بالام،ئىشىم،يولۇم،كۆزۈم .9ne'Ta  
XQA2uR4h  
كۆپلۈك n9^zAcUbAW  
@[Th{HTc.G  
-مىز،-ىمىز ZSNg^)cN  
xjpW<-)MLf  
بالىمىز،ئىشىمىز،يولىمىز،كۆزىمىز NO1PGen  
:lAR;[WFS  
2-شەخس va0 a4s1O  
بىرلىك 79v&6Io  
yT4|eHl  
-ڭ،-ىڭ،-ۇڭ،-ۈڭ L2$%h1  
~4M]SX1z  
بالاڭ،ئىشىڭ،يولۇڭ،كۆزۈڭ Ah,Zm4:  
a4wh-35/  
كۆپلۈك iG ;6e~p  
/mb| %U]~  
-ڭلار،-ىڭلار،-ۈڭلار،-ۇڭلار ,MLPVDN*D  
gC 4w&yL  
بالاڭلار،ئىشىڭلار،يولۇڭلار،كۆزۈڭلار h3 :k$`_  
[L8gG.wy  
ھۆرمەت تۈرى i@2?5U>h  
rg`"m  
-ڭىز،-ىڭىز،-لىرى .(sT?M`\J  
 
بالىڭىز،ئىشىڭىز،يولىڭىز،كۆزىڭىز،بالىلىرى |h#mv~cF  
@g{=f55  
3-شەخس DI*xf Kt  
بىرلىك،كۆپلۈك ئوخشاش #hai3>9|B  
-X |G  
-ى،-سى MZ{)`7acR\  
|h.he_B+7  
بالىسى،ئىشى،يولى،كۆزى $N+azal+y  
%3q@\:s  
  4b4nFRnH  
$ @^n3ZQ4  
2) ئۇيغۇر تىلىدىكى كېلىشلەر ۋە ئۇلارنىڭ قوشۇمچىلىرىنى كۆرسىتىش جەدۋېلى ^*iZN =\  
0.?|%;^ib  
رەت #j@Su )+  
نامى 75{QBlf<  
قوشۇمچىلىرى )(, +o   
سوئاللار yaeX-'(Fv[  
مىساللار R,tR{| 8  
ئادەملەرگە Jln dypE  
4j/8Otn  
نەرسىلەرگە m%m8002  
Ww@R ewo  
ئادەم،كىتاب #Jg )HU9  
-p9|l%W  
1 "M2HiV  
aA=qel  
باش كېلىش \Z<' u;  
@T sOc0?-  
يوق |odl~juU  
,D>$N3;  
كىم؟ p)d'yj  
i9uJ%nd:  
نېمە؟ @ScH"I];uA  
r0}Z&>]66N  
ئادەم،كىتاب ,H\EPmNHK  
jbGP`b1_  
2 ]xb R:CYJ  
u:NSPAD)  
ئىگىلىك كېلىش 8E ^yHd4Y  
Mo0+"`   
نىڭ v 4DF #O  
A9!%H6  
كىمنىڭ؟ 7xz|u\?_2  
FhHcS >]:.  
نېمىنىڭ؟ Z>{3t/`  
g,@0 ;uVq  
ئادەمنىڭ،كىتابنىڭ ECWn/4Aws  
SoI"a^fY  
3 "}Of  f  
_k o16wfg  
چۈشۈم كېلىش : 2Ho  
b)tvXiO1>  
نى ~q 0)+'  
Py3Xvudv  
كىمنى؟ llXyM */  
W2e~!:w  
نېمىنى؟ N{U``LV  
~pWbD~aeg  
ئادەمنى،كىتابنى BWamF{\d1a  
d h#4/Wa,  
4 fgVeB;k|  
_h", ,"p#o  
بېرىش كېلىش { K'QE0'x  
#05#@v8.f  
غا،قا،گە،كە n8n(<  
,iY/\ U''  
كىمگە؟ P~$FgAV  
`!rH0]vy  
نېمىگە؟ 1:%HE*r  
=LEKFXqM  
ئادەمگە ،كىتابقا gmkD'CX*A  
{-;lcOD  
5 a=}JW]  
o7Ms]AblT  
چىقىش كېلىش '# K:e  
:a3  +f5  
دىن،تىن 7DaMuh~<  
AW3\>WC  
كىمدىن؟ a-w=Lp VM  
R SEo'2  
نېمىدىن؟ E=!=4"rZF  
k{_ Op/k}V  
ئادەمدىن،كىتابتىن _hT-5)1r  
(`h$+p^-y  
6 0\3mS{s  
*h6Lh]7  
ئورۇن-پەيت كېلىش Sj?u^L8es}  
$B6CLWB  
دا،دە،تا،تە A$*#n8 ,  
h_Ky2IB$  
كىمدە؟ "JI FF_  
=2&/Cn4  
نېمىدە؟ hT:+x3  
| 
ئادەمدە،كىتابتا s|iph~W!L  
2kg 
  ,Qvclu8r  
aq-`Bar  
3) ئىسىملارغا قوشۇمچىلارنىڭ ئۇلىنىشى @**@W[EM  
=gI;%M\'  
① بەزى ئىسىملارغا بىرلا ۋاقىتتا ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق ياسىغۇچى ۋە تۈرلىگۈچى قوشۇمچە قاتار ئۇلىنىپ كېلىۋېرىدۇ. مۇنداق ۋاقىتتا ئاۋال ياسىغۇچى قوشۇمچە، ئاندىن تۈرلىگۈچى قوشۇمچە ئۇلىنىدۇ. مەسىلەن: مۈلۈك ــ مۈلۈكدارلىرىمىزنىڭ >7@kwj-f)  
VAkZ@ u3'~  
② ئىسىملارغا ئىسىملارنىڭ كۆپلۈك، ئىگىلىك شەخس، كېلىش قوشۇمچىلىرىنى بىرلا ۋاقىتتا قوشۇشقا توغرا كەلسە، ئاۋال كۆپلۈك قوشۇمچىسى (لار، لەر)، ئاندىن ئىگىلىك شەخس قوشۇمچىسى، ئاندىن كېلىش قوشۇمچىسى ئۇلىنىدۇ. مەسىلەن: ENu`@S='I3  
Wtl0qug  
ئوقۇتقۇچى+ لار + ىمىز + غا = ئوقۇتقۇچىلىرىمىزغا \BB(0Ah+t  
&P8 Run  
  ml7nt 0{  
)h(Dt(2Wm  
4) سۈپەت دەرىجىلىرى جەدۋېلى +R7";.  
eF5?4??  
رەت "BB#[@  
نامى $V"NB`T  
ياسىلىشى +3VDapfin  
مىسال wn* z*  
1 r4Ygy/%  
ئەسلىي دەرىجە XQEGMaZ  
3[Pa~]yS  
سۈپەتنىڭ ئەسلى ھالىتى، باشقا دەرىجىلەرنى ياساشنىڭ ئاساسى U\S%Jq*  
G~ZDXQ>5CP  
ياخشى. ئاق f~Dl;f~H_;  
fShf4G_w\  
2 iKB8V<[\T  
سېلىشتۇرما دەرىجە x&3!z[m@@  
Kb0O auW  
«راق،رەك» قوشۇمچىلىرى ئارقىلىق ياسىلىدۇ. jY-i`rJN  
8VvoPlo  
ياخشىراق،ئىگىزرەك hCO*gtA)M  
K5(?6hr;  
3 6w K=  
كېمەيتمە دەرىجە ToJV.AdfT  
\()\pp~4  
«ۇش،ۈش،غۇچ، متول» قوشۇمچىلىرى ئارقىلىق ياسىلىدۇ. aKaqi}IT  
\s;]Tg  
ئاقۇش،كۆكۈش، eif<aG5  
قارامتۇل، قىزغۇچ +S M $#  
4 zsI0Q47\  
ئاشۇرما دەرىجە Js qze'BGY  
ئەسلى دەرىجىدىكى سۈپەتلەرنىڭ ئالدىغا«بەك، تازا، ئىنتايىن، تېخىمۇ،ئەڭ،خويمۇ، ئاجايىپ»قاتارلىق رەۋىشلەرنىڭ قوشۇلىشى ئارقىلىق ياسىلىدۇ. GZQ)Tz R  
df #DKV:  
②سۈپەتنىڭ 1- بوغۇمىنى تەشكىل قىلغان سوزۇق تاۋۇشنىڭ ئاخىرىغا «پ» تاۋۇشىنى قوشۇپ، ئاندىن ئۇنى ئەسلى سۈپەتنىڭ ئالدىغا قوشۇش ئارقىلىق ياسىلىدۇ `a:@[0r0U  
FH M^x2  
ناھايىتى چىرايلىق، ئاجايىپ كۆركەم، قىپقىزىل، ئاپئاق ix^:qw;  
4'+/R%jk"  
5 "rc}mq  
ئەركىلەتمە دەرىجە -sO EL{  
«غىنا، قىنا،گىنە، كىنە» قوشۇمچىلىرى ئارقىلىق ياسىلىدۇ. k4pvp5}%  
چوڭغىنا،ئوماققىنا، :Iwe> ;}  
sPkT>q  
تەمكىنگىنە، تۈزۈككىنە 4x8mJ4[H^  
'y cs{}'  
5) سانلارنىڭ تۈرلىرى جەدۋېلى (مەنىسىگە ئاساسەن بۆلۈنىشى) f(D?g  
O|7q,bEm^  
رەت 2U~oWg2P  
نامى Qg9{<0{u  
ئېنىقلىمىسى Htsa<t F  
سوئاللار  J|6aa  
مىسال Mqw&%dz'_  
1 2vj)3%:7#E  
ساناق سان & NOKrN~HX  
i9.5 2  
شەيئىلەرنىڭ ئىنىق سانىنى بىلدۈرىدىغان سانلار !EpP-bq'*  
w`#lLl B  
قانچە؟ نەچچە؟ *vBcT.|,  
m? 
بەش،100، 376 GVEjB;  
?]3`WJOj  
2 )QI]b4[  
دەرىجە سان R_@yj]%H=  
|L`w4;  
شەيئىلەرنىڭ سان جەھەتتىكى تەرتىپىنى،دەرىجىسىنى بىلدۈرىدىغان سانلار /1MO]u\  
=gfLl1wY[  
قانچىنچى؟ نەچچىنچى؟ W*U\79H  
oz[E>%  
تولۇق 2-يىللىق 1- سىنىپ t[a n,3  
vn,L),"=  
3 z ^a,7}4  
ئۆملۈك سان iY*Xm,#  
Z,u:g c+*  
مەلۇم بىر ئىشتا، ھەركەتتە بىرقانچە كىشىنىڭ توپىنى، بىللە بولىشىنى بىلدۈرىدىغان سانلار q"]-CGAa  
OkFq>;{a  
قانچەيلەن؟ نەچچەيلەن؟ o'D6lkf0  
NrL%]dl3/  
بەشەيلەن، ئۈچەيلەن QZ{:#iuig  
W:0@m^r  
4 4Q3Q.(  
مۆلچەر سان e1+ %c9UQ  
] >`Q"g~0  
شەيئىلەرنىڭ سانىنى تەخمىنەن مۆلچەر بىلەن ئىپادىلەيدىغان سانلار MK=:L   
]`UJwq  
قانچىچە؟ قانچىلىغان؟ نەچچىچە؟ نەچچىلىگەن؟ !5=3Y4bg1  
][_:{ N/  
مىڭچە، يۈزلىگەن، ئوندەك، 5-6 ئادەم >GZF \ER  
JDMaLo  
5 F]Y Pq  
كەسىر سان }*0%wP  
NGb`f-:jw  
پۈتۈن نەرسىنىڭ پارچىسىنى، بۆلەكلىرىنى ئىپادىلەيدىغان سانلار A)VOv`U@2  
b\;QR?16R  
قانچىدىن قانچە؟ نەچچىدىن نەچچە؟ +/UInAM  
UB(8N7_/  
ئۈچتىن ئىككى، يېرىم، چارەك، 0.25  r5F#q  
* 9*I:Uh57  
6) ئالماشلارنىڭ تۈرلىرى جەدۋېلى >0~y "~M  
Ou,B3kuQ+  
رەت =P2T&Gb  
نامى 1_<'S34  
ياسىلىشى ۋە مىسال 2M|jWy_  
1 +n%WmRf6!  
شەخىس ئالماشلىرى Ba@UX(t  
Y}F+4   
مەن،بىز،سەن،سىز،سىلى، سىلەر،ئۇ،ئۇلار -+c_TJ.dC  
5)EnOT"'  
2 \t )Zk2  
كۆرسىتىش ئالماش `_z8DA}E  
.K:>`~<)  
بۇ،شۇ،مۇشۇ،ئاشۇ،ئاۋۇ،ئەنە،مانا،ئۇنداق، مۇنداق، ئانداق، مۇشۇنداق، ئانچە، مۇنچە، شۇنچە، مۇنچىلىك، مۇشۇنچىلىك، 8G s{Zfp!D  
~ dmyS?Or  
3 }0qgvw  
سوئال ئالماش P>jlFm  
[%Y Cupr#  
كىم؟ قەيەر؟ قانچە؟ نەچچە؟ قانچىلىك؟ نەچچىلىك؟ قانداق؟ قايسى؟ قاچان؟ قېنى؟ نىمىشقا؟ uiO8F*,!&r  
8Cwg V  
4 M0n@?S  
ئۆزلۈك ئالماش q=g;TAXZl  
'TezUBRAz  
ئۇيغۇر تىلىدا «ئۆز»دىگەن بىرلا ئالماش بار (ئۆزلىرى، ئۆزۈم) ;/ WtO2  
XeJx/'9o{  
5 mI9~\k&9  
ئېنىقلاش(بەلگىلەش )ئالماش W 4~a`D7  
ھەممە، پۈتۈن، جىمى، پۈتكۈل، بارلىق، بارچە، ھەر، ھەريەر، ھەرجاي، ھەرۋاقىت، ھەركىم، ھەرنەرسە، ھەرقانداق، ھەرقايسى، ھەرقاچان (4x`/  
jQ(qaX&  
6 *)H?d  
بولۇشسىز(ئىنكار )ئالماش >>F E?@  
Q4}2-}|  
«ھېچ»دېگەن سۆزگە سوئال ئالماشلىرى ۋە «نەرسە،گەپ، ئىش، يەر، بىر» دېگەن سۆزلەرنىڭ قوشۇلىشى بىلەن ئىپادىلىنىدۇ.م: ھېچنەرسە 34&n { xv  
+A e4LeVzc  
7 2LEf"FH0~  
ئېنىقسىز(بەلگىسىز)ئالماش ENr\+{{%  
nV@k}IJg:?  
سوئال ئالماشلىرىغا«دۇر، تۇر، ئاللا، بىر»قوشۇمچىلىرىنىڭ قوشۇلىشى بىلەن ياسىلىدۇ.م: قانداقتۇ، نىمىدۇر، ئاللىكىملەر G;>b}\N g  
u @?n3l  
   7) رەۋىشلەرنىڭ تۈرلىرى جەدۋېلى V80g+)|  
3#!}W#xv  
تۈرى 5k)/SAU0  
رەت &-dyg+b3  
نامى XJ^dX]4  
رەۋىشلەر ۋە مىسال Po~{Mpe  
مەنىسى :70[zo7n'  
  Y@)/iwq  
جەھەتتىن VEj-%"\   
  Ka%u#};  
بۆلۈنىشى FZf{kWH  
1 2K[Y|.u8>q  
ۋاقىت رەۋىشى {]-AuC2E/0  
#X1iig+  
 بۈگۈن، ئەتە، ئۆگۈن، تۈنۈگۈن، ئاداققىچە، مەڭگۈ، بۇيىل، بۇلتۇر، كېچە، ئاخشام، ھەمىشە، ھېلىتىن، ۋاقتىدا، ئارلاپ... %P@V7n  
/&1FgSARK  
2 OynQlQD/Eu  
ئورۇن رەۋىشى uknX py))  
^phgNzD  
نېرى، بېرى، ئالدى، سىرت، ئارقا، كەينى، يۇقۇرى، تۆۋەن، ئىچكىرى، تاشقىرى، شۇيەردە، پەستە، ھەرياندىن، ھەرياققا... !g|)?XWc  
^/c v8M=  
3 QT`|"RI%  
ھالەت رەۋىشى {"e)Jj_=  
WZh%iuI{C  
تېز،چاپسان،مەردانە، بىردەك، ئۇچقاندەك، پائال، قولمۇ- قول، n VNz5B  
YmwUl> @{  
ۋاللىدە، گۈپپىدە، تىغمۇ- تىغ، ئۇيغۇرچە، تەستە، شارتتىدە... Z.QgL=  
;URvZ! {/Z  
4 mG\$W#+j  
سەۋەب-مەقسەت رەۋىشى 'r 0kX||  
4>t'4p6{  
ئەتەي، قەستەن، ئامالسىزلىقتىن، بىكاردىن- بىكار، ھېچ گەپتىن ھېچ گەپ يوق، تەجرىبىسىزلىكتىن، زورمۇزور... {wL30D^  
Tf*DFyr  
5 .Ld{QPa  
دەرىجە رەۋىشى Y?'Krw `  
 Gv(?u  
تازا، پۈتۈنلەي، ئاساسەن، ئۈزۈل-كېسىل، راسا، دەل، ناھايىتى، بەك، قەتئىي، سەل-پەل، ئاجايىپ، جەزمەن، ھەرگىز، چوقۇم... o'?[6B>oj  
,wYA_1$$H  
تۈزۈلىشى جەھەتتىن بۆلۈنىشى ASU.VY  
YQ-!>3/)-  
1 V] 0T P#  
ئاددىي رەۋىش h1 npaD!  
t6C2DHh7$  
چاپسان، ئاستا، تازا، خويمۇ 7 .y35y  
SNOML7pd  
2 1=L5=uz1d:  
ياسالما رەۋىش 0&$,?CL?  
HD_ #-M  
ئۇيغۇرچە، پاقىچىلاپ، مەردلەرچە، مەجبۇرەن =1r!'<"h  
:\F1S:&P  
3 y2M]z:Y U  
قوشما رەۋىش Dq[Z0"8  
#ZyY(S1.  
ئىلگىرى- كېيىن، مۇقەررەر ھالدا، ئۆچمەنلىك بىلەن (.pi,+Ws  
U ATF}x   
8) شەخسلىك پېئىللار ۋە شەخسسىز پېئىللار lj /IN[U/  
c5(4rT{(m  
پېئىللار شەخسنى بىلدۈرۈش - بىلدۈرمەسلىك ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن شەخسلىك پېئىللار ۋە شەخسسىز پېئىللار دەپ ئىككى تۈرگە بۆلۈنىدۇ. 'm^]X3y*  
$d*PY_  
شەخسلىك پېئىللار ــ پېئىللارغا شەخس قوشۇمچىلىرى ئۇلىنىپ، شۇ پېئىللاردا ئىپادىلەنگەن ئىش ھەركەرنىڭ مەلۇم شەخس تەرىپىدىن ئورۇندالغانلىقىنى بىلدۈرىدىغان پېئىللار شەخسلىك پېئىللار دېيىلىدۇ. مەسىلەن: مەن ئۇقۇۋاتىمەن. ئۇ يېزىۋاتىدۇ. Oy_%U*  
^{Fo,7  
شەخسسىز پېئىللار ــ ئىش – ھەركەتنىڭ مەلۇم شەخسكە تەۋە ئىكەنلىكىنى بىلدۈرمەيدىغان، ئىسىم، سۈپەت، رەۋىشلەرنىڭ رولىدىمۇ كېلىدىغان پېئىللار. ئۇلار تۆۋەندىكىچە:  f=A`{ 8^  
7/ zaf  
شەخسسىز پېئىللار جەدۋېلى YSbe Cyv  
*?pnTQs^  
رەت 9qk J<  
نامى q 7-ZPX  
ئېنىقلىمىسى }g& KT!r  
قوشۇمچىلىرى L{0\M`B-  
مىسال 3 MCV?"0  
1 w7c0j If{  
سۈپەتداش ! u@JH`  
ھەم پېئىللىق، ھەم سۈپەتلىك خۇسۇسىيەتكە ئىگە پېئىل تۈرى OX7a72z  
@KRia{  
غان، قان، گەن، كەن، ار، ەر، ماس، مەس |kY  
,Jx.Kj.,  
ئالغان، بەرمەس، كەتكەن Qxfds`4V9i  
L|nFN}da  
2 x*p'm[Tdtm  
رەۋىشداش gnYo/q=K  
ھەم پېئىللىق، ھەم رەۋىشلىك خۇسۇسىيەتكە ئىگە پېئىل تۈرى c axO xRo\  
FOh q&\nkU  
پ، ىپ، ۇپ، ۈپ، غۇچە، قۇچە، گۈچە،كۈچە، غاچ، قاچ، گەچ،كەچ، غىلى، قىلى، گىلى، كىلى، ئا، ئە، ي ;oO_5[,M  
7uf5w0]  
ئوقۇپ، كۆرگۈچە، كەتكىلى، ئالماي P$]K  
I%b5a` 7  
3 e jR_3K^  
ئىسىمداش NZO86y/  
ھېچقانداق زامانغا تەۋە بولمىغان ھەم پېئىللىق، ھەم ئىسىملىك خۇسۇسىيەتكە ئىگە پېئىل تۈرى eFotV.T!#  
A%X=yqY  
ش،ىش، ۇش، ۈش، ماق، مەك، غۇ، قۇ، لىق، لىك، گۈ، كۈ Vvp{y  
f@q.kD21  
ئوقۇش، تۇرۇش، بەرمەك، ياتقۇ، بارغانلىق 8kC$ Z)  
lANi$ :aE  
  ko|M 2\  
}{kn/m/  
جۈملە توغرىسىدا چۈشەنچە 0:-z+`RHE  
  O S#RCN*  
O9m sPb:  
1. سىنتاكىس ۋە ئۇنى تەتقىقات ئوبىكتى um%s9  
KS1udH^Zc  
سىنتاكىس جۈملىدە سۆزلەرنىڭ باغلىنىشى،مۇناسىۋىتى،جۈملە بۆلەكلىرى،جۈملىنىڭ مەنە ۋە تۈزۈلۈش ئالاھىدىلىكى قاتارلىق جەھەتلەردىكى قائىدە-قانۇنىيەتلەرنى،جۈملىدە سۆزلەرنى ئۆز-ئارا باغلايدىغان سىنتاكسىسلىق ئامىل ۋە سىنتاكسىسلىق ئۇسۇللارنى؛شۇنىڭ بىلەن بىللە سۆز بىرىكمىلىرى ۋە جۈملىنى تۈرگە بۆلۈشنىڭ ئۆلچىمى ھەم جۈملە تۈرلىرى ھەققىدىكى قائىدە-قانۇنىيەتلەرنى ئۆزىنىڭ تەتقىقات ئوبىكتى قىلىدۇ. l>L?T#v!_  
a8v\H8@X  
  h~qv_)F_  
`Y+ R9bd  
2.جۈملە ۋە ئۇنىڭ ئالاھىدىلىكى 0M)\([W9&  
 Lsai8 B  
تولۇق ئاياغلاشقان ئوي-پىكىرنى بىلدۈرگەن بىر سۆز ياكى بىر قانچە سۆزنىڭ ئۆزئارا بىرىكمىسى جۈملە دەپ ئاتىلىدۇ. F>^KXq:Z  
1f 1D^|  
جۈملە تۆۋەندىكىدەك ئالاھىدىلىكلىرى ئارقىلىق سۆز ۋە سۆز بىرىكمىسىدىن پەرق قىلىدۇ: d>T8V(Bb  
m:Rm(ga9  
1) جۈملە ئاياغلاشقان مەلۇم بىر ئوي-پىكىرنى ئىپادىلەيدۇ. #%8)'=1+4?  
wDSwcNS  
2) ھەرقانداق جۈملە ئۆزىگە خاس ئىنتوناتسىيە بىلەن ئېيتىلىدۇ. +fKV/tSWi  
__1Hx?f  
  {5HQ=&  
#Ye0*`  
3. جۈملىنىڭ مەزمۇنى ۋە ئېيتىلىش ئاھاڭىغا قاراپ بۆلۈنىشى *b!.9pK  
wuxOFlrg  
رەت 0LP0q9S:9  
{zc*yV\  
نامى BZKg:;9  
0"N4WH O  
ئېنىقلىمىسى 7|bBC+;(  
7Up-a^k^`  
تىنىش بەلگە rTOex]@N  
m(5LXH Jnv  
مىسال `r}a:w-  
C.H(aX)7  
1 Dr(; A>?qG  
بايان (خەۋەر) جۈملە p]toDy-}  
بىرەر شەيئىي، ھادىسە، ئىش- ھەركەت ھەققىدىكى ئوي- پىكىرنى خەۋەر ياكى بايان تەرىقىسىدە ئىپادىلەيدىغان جۈملىلەر jxq89x  
C nD3%%  
چېكىت (.) ياكى پەش (،) <~svy)Cz  
@00&J~D  
بۈگۈن قار ياغدى bHTTxZ-%  
/nt%VLms %  
2 `Cy;/95m  
سوئال جۈملە D6\k}4n-  
مەلۇم نەرسە، ھادىسە، ئىش- ھەركەت توغرىسىدا سوئال مەزمۇنىدا ئېيتىلغان جۈملىلەر nA=E|$1  
i^4i]+  
سوئال (؟) !Pd )  
=feVT2*  
ئەقلىي قابىلىيەت قانداق يېتىلىدۇ؟ WtMDHfwqu\  
1t#|MH ?U_  
3 5j5} c`:  
بۇيرۇق جۈملە 9 tCF m.m  
سۆزلىگۈچىنىڭ بۇيرۇق، ئۆتۈنۈش، تىلەك، شوئار، چاقىرىق مەزمۇنىدىكى ئوي- پىكىرلىرىنى  ئىپادىلەيدىغان جۈملىلەر #ePtfRzJ  
 ;W@  
چېكىت (.) ياكى ئۈندەش (!) =UZQ` {  
qtS+01o  
بۇ ئىشنى ئەستايىدىل ئويلىنىپ بېقىڭ. Tpp?(lT7r  
{6;S= 9E\  
4 GbBz;ZV%z,  
ئۈندەش جۈملە QbEb} Jt  
سۆزلىگۈچىنىڭ تۇرلۈك ھېس- ھاياجانلىرىنى (ئارزۇ- ئارمان، خوشاللىق، قانائەتلىنىش، غەزەپلىنىش، خاپا بولۇش، پۇشايمان، ئەجەپلىنىش...) ئىپادىلەيدىغان جۈملىلەر "jP{m; p  
j55OG~)  
ئۈندەش (!) e]3b0`E  
rSNaflYAr  
ئېھ سۆيۈملۈك يۇرتۇم! $6*6%T5}  
^eCMATE  
4. جۈملىلەرنىڭ تۈزۈلۈشىگە قاراپ بۆلۈنۈشى ew|e66Tw$  
*T0!q#R  
جۈملىلەرنى تۈزۈلۈشىگە قاراپ ئاددىي جۈملە ۋە قوشما جۈملە دېگەن ئىككى تۈرگە بۆلىمىز. l]Q<BV  
U$wD'v3pw  
1)  ئاددىي جۈملە ــ ئاياغلاشقان بىر ئوي-پىكىرنى بىلدۈرگەن،ئايرىم جۈملىلەرگە بۆلۈنمەيدىغان جۈملىلەر ئاددىي جۈملىلەر دەپ ئاتىلىدۇ.مەسىلەن: @ wx  
*QP+p,L*  
ئەخلاقسىزلىق ئۆزىگە ھەم باشقىلارغا كۆپ زىيان كەلتۈرىدۇ. ,p9 >/)l  
m-MfFEZ  
2)  قوشما جۈملە ــ ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق ئاددىي جۈملىنىڭ بىرىكىشىدىن تۈزۈلۈپ، مۇرەككەپ (قوشما) ئوي-پىكىرنى بىلدۈرىدىغان جۈملىلەر قوشما جۈملە دەپ ئاتىلىدۇ.مەسىلەن: D;+sStZK3  
o'Kl+gw4  
كىم ئىلىم،ھۈنەر،پەزىلەت ئۆگىنىشتىن ئۆزىنى قاچۇرسا،ئاجىزلىق مىسكىنلىككە دۇچار بولىدۇ («قاۇسنامە»دىن). 7'idjc R  
Ktn:6=,  
  Ln"D .gpq  
AY_GD ^  
5. جۈملىدىكى سۆزلەرنىڭ باغلىنىشى ۋە باغلىنىش يوللىرى w,eW?b  
~UQX t r  
جۈملە تەركىبىدىكى سۆزلەر باغلىنىش ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن مۇستەقىل (تەڭداش) باغلىنىش ۋە بېقىندى باغلىنىش دەپ ئىككى تۈرگە بۆلۈنىدۇ. >.&E-1[ +:  
yy M`J7]J  
1) تەڭداش باغلىنىش ــ جۈملىدە ۋەزىپىسى ئوخشاش بولغان سۆزلەرنىڭ باغلىغۇچىلار ئارقىلىق ياكى باغلىغۇچىلارسىز ئۆزئارا باغلىنىپ كېلىشى تەڭداش (مۇستەقىل ) باغلىنىش دەپ ئاتىلىدۇ.مەسىلەن: ,C0D|q4/!.  
bkFO4OZd  
ئوقۇش،يېزىش،سۆزلەش ــ بىلىم ئىگىلەشتىكى مۇھىم ئۇسۇللارنىڭ بىرى. uP$C2glyz  
=d#(n M*  
2) بېقىندى باغلىنىش ۋە ئۇنىڭ تۈرلىرى QzS=oiL  
%\T#Ik~3  
جۈملە تەركىبىدىكى بىر سۆزنىڭ ئىككىنچى بىر سۆزگە ئەگىشىپ،بېقىنىپ باغلىنىپ كېلىشى بېقىندى باغلىنىش دەپ ئاتىلىدۇ. بېقىندى باغلىنىشنىڭ تۈرلىرى تۆۋەندىكىچە: B["jndyr  
=rA]kGx  
رەت eh}|Wd7J  
BvP++,a&Sa  
نامى cCs@[D#O1  
{t|Q9&  
ئالاھىدىلىكى j\iNag(   
.|@2Uf  
مىسال 5xQ5)B4k  
-Gjz+cRns  
ئەسكەرتمە !LCy:>i!d  
$3xDjiBb  
1 ,YRBYK:  
ئىگە خەۋەرلىك باغلىنىش EqOhzII^  
bI 8')a  
ئىگە بىلەن خەۋەر كۆپىنچە سان ۋە شەخس جەھەتتىن ماسلىشىپ كېلىدۇ _ Td#C1g3  
nELY(z  
مەن كەلدىم 0IZF%`  
ئىگىسىز جۈملىلەردە بۇ خىل باغلىنىش بولمايدۇ wUL 5"\  
|io)?`pj  
2 RL H!f1cta  
چىرمىشىش باغلىنىش K[x=knFO  
d(9-T@J  
بېقىنغۇچى سۆز ئىگىلىك كېلىشتە، بېقىندۇرغۇچى سۆز ئىگىلىك شەخستە تۈرلىنىپ باغلىنىدۇ riRG9c |  
P@% L.y B  
فورمۇلا: +نىڭ سۆز + شەخس قوشۇمچىسى = چىرمىشىش باغلىنىش DyA1zwp}  
خوتەن + نىڭ گىلەم + ى = خوتەننىڭ گىلىمى lkC|g%f  
بەزىدە ئىگىلىك كېلىش قوشۇمچىسى « نىڭ» چۈشۈپ قالىدۇ. م: سۇ ئاستى ,?`kYPZ  
 
3 }J2f$l>R  
باشقۇرۇش باغلىنىش 1]vDM&9  
*y$CDv  
باش كېلىش ۋە ئىگىلىك كېلىشتىن باشقا كېلىشلەر بىلەن تۈرلىنىپ باغلىنىدۇ YPO24_B  
Hw6 2'%  
تاپشۇرۇقنى ئۆيدە ئىشلىدىم @x;(yqOb  
بەزىدە چۈشۈم كېلىش قوشۇمچىسى « نى» چۈشۈپ قالىدۇ. م: سۇ ئىچتىم qv |}>wU  
A"R(?rQi=  
4 B(O6qWsL  
يانداش باغلىنىش P :%b[7  
q]*jTb  
قوشۇمچىلار بىلەن ئەمەس، ئۆزلىرىنىڭ ئورۇن تەرتىپى ئارقىلىق باغلىنىدۇ )5y" T0]  
=)*Z rD  
يېڭى ئۆي، ئوقۇپ چىقتىم، 200 توننا كۆمۈر 3Wx\Liw,  
  e<FMeg7n  
rp2g./2  
مەسىلەن : بىزنىڭ سىنىپتىكى ئوقۇغۇچىلار بارلىق دەرسلەرنى تىرىشىپ ئۈگەنمەكتە. %az6\"n  
PSX o"   
  !,]c}Y{i  
d\tY-X3  
ئوقۇغۇچىلار     ئۈگەنمەكتە U;"J8  
Kc#1H|'2N  
                                   ↑           uY/C iTWr  
I:YgKs)[  
بىزنىڭسىنىپتىكى  بارلىقدەرسلەرنى تىرىشىپ ugTnz$  
`>)pqI%L[g  
  82?LZ?!PD  
a0Fq$  
يۇقارقى جۈملىدە سۆزلەر بىر- بىرى بىلەن بىقىنىش مۇناسىۋىتىدە باغلىنىپ كېلىپ تۆۋەندىكىدەك باغلىنىش مۇناسىۋەتلىرىنى ھاسىل قىلغان : /q'-.-bo  
B7.&yXWgn  
ئوقۇغۇچىلار ئۈگەنمەكتە (ئىگە خەۋەرلىك باغلىنىش) ② بىزنىڭ سىنىپتىكى (چىرمىشىش باغلىنىش) ③ سىنىپتىكى ئوقۇغۇچىلار (يانداش باغلىنىش) ④ بارلىق دەرسلەرنى (يانداش باغلىنىش) ⑤دەرسلەرنى ئۈگەنمەكتە (باشقۇرۇش باغلىنىش) ⑥ تىرىشىپ ئۈگەنمەكتە (يانداش باغلىنىش) ,Tk53 "  
m@0> =s~.  
   =Mxu,A  
A:pD:}fm}D  
6 . سۆز بىرىكمىسى توغرىسىدا چۈشەنچە \$F#bIjC  
v#:?:<  
ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق سۆزنىڭ مەلۇم قائىدە بويىچە بىرىكىپ كېلىشىدىن تۈزۈلگەن،سۆزگە قارىغاندا مۇرەككەپراق ئۇقۇمنى بىلدۈرىدىغان تىل بىرلىكى سۆز بىرىكمىسى دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن: *!3qO^b?  
J6rWe  
«ئەڭ چوڭ ھۆرمەتكە لايىق» دېگەن بىرىكمىنى تەھلىل قىلىدىغان بولساق،گەرچە تۆت سۆزنىڭ بىرىكىشىدىن تۈزۈلگەن بولسىمۇ ،«قانداق؟» دېگەن بىرلا سوئالغا جاۋاب بولۇپ،بىر تۇراقسىز سۆز بىرىكمىسىنى ھاسىل قىلىدۇ. Py/~Q-8p  
Z J1@z.  
جۈملىدە مەلۇم گرامماتىكىلىق باغلىنىشتا كەلگەن ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق سۆزلەرنىڭ مۇقىملاشمىغان بىرىكمىسى تۇراقسىز سۆز بىرىكمىسى دەپ ئاتىلىدۇ.مەسىلەن: F|o 1 r  
=@X?$>'  
«جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى»،«بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى»،«تۆت ئاساسىي پرىنسىپ»،«ئۈچكە ۋەكىللىك قىلىش مۇھىم ئىدىيىسى»... HsT6 #K  
TD4 n%k.  
تۇراقسىز سۆز بىرىكمىلىرى جۈملە تەركىبىدىكى (بىرىكمە تەركىبىدىكى) بېقىندۇرغۇچى سۆز (باش سۆز ) نىڭ خاراكتىرىگە قاراپ ،ئىسىم خاراكتىرلىك سۆز بىرىكمىسى ۋە پېئىل خاراكتىرلىك سۆز بىرىكمىسى دەپ ئىككى تۈرگە بۆلۈنىدۇ. مەسىلەن: dP]Z:  
lEb H4 g  
ئىشچىلار سىنىپى (ئىسىم خاراكتىرلىك) ، ئېلىپ چىقىپ كەتتى (پېئىل  خاراكتىرلىك) mmCGIX  
bQI.Qk  
  HW"5MZ8E  
.f!:@fX>=  
7. جۈملە بۆلەكلىرى fWF!%|L  
%+UTs 'I  
  IA}.{zY~|  
C/ ]Bx  
1)    جۈملە بۆلەكلىرىنى ئايرىشنىڭ باسقۇچلىرى (دىققەت قىلىدىغان نوقتىلار) : W v,?xm  
H ;Gs0Qi;  
  aghlYcPg  
]J/;Xp  
① بېرىلگەن جۈملىنىڭ ئاددى جۈملە ياكى مۇرەككەپ جۈملە ئىكەنلىكىنى ئايرىۋالىمىز. i=fhK~Jd  
z@jKzyq  
② جۈملە تەركىبىدىكى مۇستەقىل سۆز ياكى ياردەمچى سۆزلەرنى ئايرىپ چىقىمىز، چۈنكى ياردەمچى سۆزلەر مۇستەقىل جۈملە بۆلىكى بولالمايدۇ. `;m0GU68  
x@> ~&eP  
③ جۈملە تەركىبىدىكى كېڭەيگەن بۆلەك ( ئىزاھلىغۇچى سۆز)، جۈملە بىلەن گرامماتىكىلىق باغلىنىشى يوق سۆزلەر ( قاراتما سۆز، قىستۇرما سۆز، ئۈندەش سۆز)نى ئايرىپ چىقىمىز، چۈنكى بۇلارمۇ جۈملىدە مۇستەقىل جۈملە بۆلىكى بولالمايدۇ. t!>0^['g4  
NxFCVqGb  
④ جۈملە تەركىبىدىكى تەڭداش بۆلەكلەرنى ئايرىيمىز، چۈنكى تەڭداش بۆلەكلەر ئوخشاش ۋەزىپىدە كېلىدۇ. s;tI?kR>%  
~BBh4t&  
⑤ جۈملە تەركىبىكى سۆزلەرنىڭ باغلىنىش يوللىرىغا دىققەت قىلىمىز }UG<_ bE|  
q1|@v#kH6  
⑥يۇقۇرقى باسقۇچلار تاماملانغاندىن كېيىن جۈملە بۆلەكلىرىنى ئايرىشنى باشلايمىز، بۆلەكلەرنى ئايرىغاندا چوقۇم سوئال قويۇپ ئايرىيمىز، سوئالنىڭ دەل جايىدا، توغرا بېرىلىشى جۈملە بۆلەكلىرىنى توغرا ئايرىشنىڭ كاپالىتى. سوئالنىڭ توغرا بېرىلىشى ئۈچۈن ئالدىنقى بەش  باسقۇچنى ئەستايىدىل تاماملاش كېرەك. KkR.p,/  
~6Odw GWV  
⑦ جۈملە بۆلەكلىرىنى سوئال قويۇپ ئايرىشتا، ئاۋال باش بۆلەكلەرنى ئايرىپ چىقىمىز، چۈنكى، باش بۆلەكلەر جۈملىنىڭ ئاساسى. بولۇپمۇ خەۋەر بولمىسا جۈملە مەۋجۇت بولمايدۇ. LM!@LQAMY  
?.nD!S@  
⑧ باش بۆلەكلەرنى ئايرىپ بولغاندىن كېيىن ، ئەگەشمە بۆلەكلەرنى سوئال قويۇپ ئايرىيمىز، بۇلارغا سوئال بەرگەندە خەۋەر تەرەپتىن باشلاپ سوئال بەرگەن مۇۋاپىق، چۈنكى، باشقا بۆلەكلەر ھەرخىل يوللار بىلەن ئاخىرقى ھېسابتا خەۋەرگە باغلىنىدۇ. >R\!Qk  
;9uDV -"  
  .WGrzhsV  
!1bATO:x  
  1Msc:7:L  
jZq CM{  
  ` >k7^!Ds  
>i2WYT  
2)     جۈملە بۆلەكلىرى جەدۋېلى {XLRrU!*  
iDlg> UYd  
  kg$w 
, .uI>  
تۈرى Kr%O}<"  
3MHByT %  
رەت :j;_Xw  
l ZD"7om  
نامى B|- W  
xGK"`\V  
ئالاھىدىلىكى ajD/)9S  
h%U,g 9_  
مىسال n`|CD Kb  
Hr=?_Un"  
ئەسكەرتمە %Yny/O\e%  
4 _Idf  
باش بۆلەكلەر ~|=G3( I[  
1 6 G?7>M  
ئىگە Xe 
①جۈملىنىڭ كىم ياكى نىمە توغرىسىدا ئېيتىلغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ ②كۆپىنچە بىرلا سۆزدىن، بەزىدە بىرقانچە سۆز ۋە سۆز بىرىكمىسىدىن تۈزۈلىدۇ Rj /y.g  
!R1OSVFp  
كىتاب ــ ئىنسان ھاياتىنىڭ مەنىۋىي ئوزۇقى. UJrN+RtL  
KvuM{UI5  
①بەزىدە جۈملىنىڭ ئىگىسى چۈشۈپ قالىدۇ، ئىگىنىڭ كىم ياكى نىمە ئىكەنلىكىنى خەۋىرىدىن بىلگىلى بولىدۇ ②بەزى جۈملىلەرنىڭ ئىگىسى بولمايدۇ ③ ئىگە بولۇپ كېلىدىغان ئاساسلىق سۆز تۈركۈمى ئىسىم 5s1XO*s)>X  
EL1*@  
2 tcj3x<  
خەۋەر L ^{C4}x=  
①خەۋەرسىز جۈملە تۈزۈلمەيدۇ ② ئاددى ۋە قوشما ھالەتتە كېلىدۇ ③ جۈملىدىكى ئورنى تۇراقلىق، ئومۇمەن جۈملىنىڭ ئاخىرىدا كېلىدۇ h>&t``<  
cW\Y1=Gv|  
ئەر كۆركى ساقال، سۆز كۆركى ماقال. Y .\ 
zZ{(7K fz  
① شېئىرلاردا خەۋەر مىسرانىڭ بېشى ۋە ئوتتۇرىدىمۇ  كېلىدۇ ②خەۋەر بولۇپ كېلىدىغان ئاساسلىق سۆز تۈركۈمى پېئىل ny[\yj4F  
A7sva@}W  
ئەگەشمە بۆلەكلەر yo"!C?82=  
3 8WMGuv  
ئېنىقلىغۇچى S]}W+BF3  
①ئىسىمغا باغلىنىپ كېلىدۇ ②كۆپىنچە قانداق؟دىگەن سوئالغا جاۋاب بولۇپ كېلىدۇ ③ «نىڭ» قوشۇمچىسى بىلەن كېلىدۇ ④ «دىكى، تىكى، دەك، تەك» قوشۇمچىلىرى بىلەن كېلىدۇ .+dego:  
vy1N, 8a  
ھەسەلنىڭ ھەرىسى بار. Cw ]bhaG g  
~mYCXfoc{  
ئېغىلدىكى قويلار مەرەۋاتىدۇ. pl5Q2zq%  
H5?H{  
①«نىڭ» قوشۇمچىسى بىلەن كەلگەندە ئىسىمغا باغلىنىپ كېلىشى شەرت قىلىنمايدۇ    ②« دىكى، تىكى، دەك، تەك » قوشۇمچىسى بىلەن كەلگەندە چوقۇم  ئىسىمغا باغلىنىپ كېلىشى كېرەك ③ئېنىقلىغۇچى بولۇپ كېلىدىغان ئاساسلىق سۆز تۈركۈمى سۈپەت④ بەزىدە « نىڭ» قوشۇمچىسى چۈشۈپ قالىدۇ. Xrd-/('2  
DzE_p- zs  
4 C#D8 E.W  
تولدۇرغۇچى Q'K[?W|C  
① «نى» قوشۇمچىسى بىلەن كېلىدۇ. ②تىركەلمىلەر بىلەن قوشۇلۇپ كەلگەن سۆزلەرمۇ تولدۇرغۇچى بولىدۇ b<"LUM*;  
PHQ99&F1  
ئادەمنى نومۇس ئۆلتۈرەر، توشقاننى قومۇش. j`ybzG^  
A< 
①بەزىدە « نى» قوشۇمچىسى چۈشۈپ قالىدۇ. ② ئومۇمەن خەۋەرنىڭ ئالدىدا، جۈملىنىڭ بېشى ۋە ئوتتۇرىدا كەلگەن ھەرقانداق سۆز تۈركۈمى تولدۇرغۇچى بولۇپ كېلەلەيدۇ. i $;y  
[pYjH+<  
5 v JPX`T|  
ھالەت kcyT#'=j  
①پېئىلدىن بولغان خەۋەرگە باغلىنىپ كېلىدۇ ② بېرىش (يۆنىلىش) كېلىش،چىقىش كېلىش. ئورۇن- پەيت كېلىشلەرنىڭ قوشۇمچىلىرى بىلەن كېلىدۇ.  ③كۆپىنچە قانداق؟دىگەن سوئالغا جاۋاب بولۇپ كېلىدۇ odNHyJS0  
<`WtP+`  
مۇئەللىم ناھايىتى قىزىقارلىق سۆزلىدى. x !QA* M  
6*tbil_G+  
ھەرقانداق مۇستەقىل  سۆز تۈركۈمى ھالەت بولۇپ كېلەلەيدۇ. i $W E1-  
zPt0IB_j'  
 3) ھالەت بىلەن ئېنىقلىغۇچىنى پەرقلەندۈرۈش V H2 /  
(X(c.Jj  
ئوخشاشلىقى: بەزىدە ھەر ئىككىلىسى قانداق؟ دېگەن سوئالغا جاۋاب بولۇپ كېلىدۇ. $G@^!(  
kV:C=MLI  
پەرقى: سۈپەتلەر كۆپىنچە ئىسىملارغا باغلىنىپ كېلىدۇ، ھالەتلەر بولسا پېئىلدىن بولغان خەۋەرگە باغلىنىپ كېلىدۇ. مەسىلەن: ![CF >:e  
-e(,>9Q  
ئۇ      خەتنى    چىرايلىق   يازىدۇ.   ئۇ     چىرايلىق        خەت      يازىدۇ. ;OD+6@Sr  
KuohUH+  
(ئىگە)(تولدۇرغۇچى)(ھالەت)  (خەۋەر)  (ئىگە) (ئېنىقلىغۇچى) (تولدۇرغۇچى) (خەۋەر) ZFO*D79:K  
O| zLD  
4) جۈملە بۆلەكلىرىنى ئايرىشقا مىساللار: `p{,C`g,R  
\QKr2|  
ئىككىمىز   بىر مەكتەپتە، بىر سىنىپتا     ئوقۇغان. .7Lv  
`.8#q^  
(ئىگە)      ( تەڭداش ھالەت)       (خەۋەر) y/}ENUGR  
O)i]K`jk  
②  بۇ      مەھسۇلاتلارنىڭ  نۇرغۇنى   لاياقەتسىز    باھالاندى. BpQ/$?5E"  
z`Cq,Sz/  
(ئېنىقلىغۇچى) (ئېنىقلىغۇچى)   (ئىگە)    (ھالەت)     (خەۋەر) sBfPhBT|  
+m8gS; 'R4  
يازلىق تەتىلدە ھەممەيلەن ئۈرۈمچىنى   كۆرۈپ كەلدۇق. E?+MM0  
; 3WA-nn  
      (ھالەت)      (ئىگە) (تولدۇرغۇچى)  (قوشما خەۋەر) t%f6P  
td6$w:SN,l  
④   ئەتىكى    قۇيرۇقتىن     بۈگۈنكى       ئۆپكە     ئەلا. }7H8Y}m  
SdTJ?P+m  
(ئېنىقلىغۇچى)  (ھالەت)   (ئېنىقلىغۇچى)    (ئىگە)   (خەۋەر) +#c3Y ;JP  
%4Thb\T  
بۇ قېتىمقى  پائالىيەتكە      15    مەكتەپتىن   300       ئوقۇغۇچى   قاتناشتى. & M wvj  
KiJRq>  
(ئېنىقلىغۇچى) (ھالەت)  (ئېنىقلىغۇچى)(ھالەت) (ئېنىقلىغۇچى)  (ئىگە)     (خەۋەر) oe:@7st G  
-&ic%0|f  
⑥  كىچىكلەر    چوڭلارنى     ھۆرمەتلەش كېرەك. x{X(Y]*1S  
=k1 ,jn+  
(ئىگە)   (تولدۇرغۇچى)      (خەۋەر) 2y&m8_s-p  
exqFwmhh  
⑦  ئۇلار       تاغنىڭ      ئۈستىگە   چىقىپ كەتتى. w< hw>e^.  
lKMOsr@l  
(ئىگە)   (ئېنىقلىغۇچى)  (ھالەت)    (خەۋەر) {1Z`'.FU  
3K/32W i  
⑧  مەن      1-         دەرىجىنى     تەستە      ئالدىم. T5; zgr  
nyyKA_#:5  
(ئىگە) (ئېنىقلىغۇچى)  (تولدۇرغۇچى)  (ھالەت)   (خەۋەر) qB57w:J  
:a M ZJm  
تېلېۋىزوردىكى        بۇ       چىم- چىم     زادىلا    تۈگىمەيۋاتىدۇ. nRYHp7`  
yrp5\k*{y  
(ئېنىقلىغۇچى)  (ئېنىقلىغۇچى)   (ئىگە)      (ھالەت)    (خەۋەر)  `0 .<  
J*Dt\[X  
⑩  قاسىم،    بۇ           گەپنى     نەچچە قېتىم      دەيمەن. !~+"TI}_%w  
;D}8acQ  
(ئېنىقلىغۇچى) (تولدۇرغۇچى)    (ھالەت)       (خەۋەر) d5zv8?|X+  
5K_KZL-  
8. جۈملە بىلەن گىرامماتىكىلىق باغلىنىشى يوق سۆزلەر جەدۋېلى Gwyjie9t  
o~Jce$ X  
رەت Af~>}-`a  
نامى [1+ o  
ئېنىقلىمىسى #&fi[|%X$  
مىسال G@Ha t  
1 /WvF}y  
قاراتما سۆزلەر #~3$4j2U(y  
جۈملە بۆلەكلىرى بىلەن ھېچقانداق گرامماتىكىلىق باغلىنىشى بولمىغان، باشقىلارنىڭ دىققىتىنى جەلپ قىلىش مەقسىدىدە قوللىنىلىدىغان سۆزلەر xEW >7}+\  
R,]J~TfPK  
ئۇكام، دەرسلەرنى ياخشىراق ئۈگەنگىن. Sz!mn  
Pu|PIdu!08  
2 OoW,mmthj>  
قىستۇرما سۆزلەر \nfjz\"R?b  
ئۆزى جۈملە بۆلىكى بولالمايدىغان، سۆزلىگۈچىنىڭ تۈرلۈك كۆز- قارىشى، تۇيغۇسى، پوزىتسىيىسىنى بىلدۈرىدىغان سۆزلەر `S `,H  
mP!=&u fcU  
بۈگۈن، ئېھتىمال، يامغۇر يېغىپ قالىدۇ. @ Sq =q=S  
Q7 4Q|r7  
3 $-J0ou8~  
ئۈندەش سۆزلەر L1H k[j]X|  
ئايرىم جۈملە بۆلىكى بولالمايدىغان، سۆزلىگۈچىنىڭ تۈرلۈك ھېس- تۇيغۇلىرىنى بىلدۈرىدىغان سۆزلەر nj90`O.K  
?* {Vn5aX{  
ھوي! سەن قاچان كەلدىڭ ؟ +69[06F  
(h8RthQt  
9. ئاددى جۈملىنىڭ تۈرلىرى جەدۋېلى (تۈزۈلۈش جەھەتتىن) pr=f6~Z-y  
iBqxz:PHN(  
رەت %%-?~rjI  
نامى :@~Nszlb  
ئېنىقلىمىسى jqzG=/0~{  
مىسال 3+<f7  
1 pdw;SIoC  
يىغىق ئاددى جۈملە @cS(Bb!(M  
باش بۆلەكلەردىنلا تۈزۈلگەن جۈملە >h Rq  
%0_}usrsk  
دەرس باشلاندى. iO dk)  
~N]pB]/][  
يېيىق ئاددى جۈملە W690N&Wz  
باش ۋە ئەگەشمە بۆلەكلەردىن تۈزۈلگەن جۈملە $g!iy'4n*  
sEHA?UP$ 
بۈگۈن دەرس باشلاندى kL e{3>}j  
PB;j4  
2 u+m9DNPF  
ئىگىلىك جۈملە PM3fJhx  
ئىگىسى بار جۈملە (ئىگىسى بەزىدە ئېيتىلىدىغان، بەزىدە ئېيتىلمايدىغان، ئېيتىلمىسىمۇ ئىگىنىڭ كىم ياكى نىمە ئىكەنلىكىنى خەۋىرىدىن بىلگىلى بولىدىغان جۈملە) W=I~GhM  
OU[ FiW-E  
بىز كېلەر ھەپتە مەكتەپكە بارىمىز. ھازىر تاماق يەۋاتىمەن. FVWHiwRU,  
ot,=.%O  
ئىگىسىز جۈملە TU^s!Tj  
ئىگىسى يوق، خەۋىرى ھېچكىمگە، ھېچنىمىگە باغلىق بولمىغان ئاددى جۈملە [sl"\3)  
2Yg\ 
ئىنتىزامنى بۇزۇشقا يول قويۇلمايدۇ. )v %tyU  
#:=*n(GT  
3 P,)\#([vc  
تولۇق جۈملە hw1J  
مۇناسىۋەتلىك بۆلەكلىرى تولۇق ئېيتىلغان ئاددى جۈملىلەر &0 SgEUZr  
()zn8_z  
ئىشچاننىڭ كۈلكىسى ھورۇننى يىغلىتار. @*iT%p_L  
F **/T  
تولۇقسىز جۈملە W/ u_<\  
مەلۇم بۆلەكلىرى چۈشۈپ قالغان، چۈشۈپ قالغان بۆلەكلەرنى ئالدىنقى ياكى كېيىنكى جۈملىلەردىن بىلىشكە بولىدىغان ئاددى جۈملىلەر E|x t\ *  
6d;RtCENo  
بۇ خىل جۈملىلەر ئاساسەن دىئالوگلاردا ۋە ئىگىسى چۈشۈپ قالغان جۈملىلەردە  كۆرۈلىدۇ. ij02J`w:Ra  
E*VOyH 2[  
  h:4F?'W  
  مۇرەككەپ جۈملە _ "lW  
  =|IY[2^  
#* Iyvx  
1. مۇرەككەپ جۈملە ، ئۇنىڭ ئالاھىدىلىكى ،تۈرلىرى &cT@MV5  
}=s64O 9j  
مەنە جەھەتتىن باغلىنىشلىق بولغان ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق ئاددىي جۈملىنىڭ مەلۇم سىنتاكىسلىق مۇناسىۋەتتە بىرىكىشىدىن تۈزۈلۈپ، مۇرەككەپ ئوي-پىكرنى ئىپادىلەيدىغان جۈملە مۇرەككەپ جۈملە دەپ ئاتىلىدۇ. imZ"4HnPP  
( gF{S* `  
مۇرەككەپ جۈملىلەر تۆۋەندىكىدەك ئالاھىدىلىكلەرگە ئىگە : T49^  
lnt}l  
1)       مۇرەككەپ جۈملىلەر ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق ئاددىي جۈملىنىڭ مەنتىقىغە ئۇيغۇن ھالدا بىرىكىشىدىن تۈزۈلۈپ،مۇرەككەپ پىكىرنى ئىپادىلەيدۇ. JO&+W^$uY}  
%VwkYAgA  
2)       مۇرەككەپ جۈملە تەركىبىدىكى ئاددىي جۈملىلەر ئېغىز تىلدا ئىنتوناتسىيە ئارقىلىق ،يېزىقتا تىنىش بەلگىلىرى ئارقىلىق بىر-بىرىدىن پەرقلىنىپ تۇرىدۇ. l vfplA  
}/M`G]wT#  
3)       مۇرەككەپ  جۈملە تەركىبىدىكى ئاددىي جۈملىلەرنىڭ ئۆز ئالدىغا ئايرىم ئىگىسى بولۇشىمۇ ياكى بىر ئىگە بىر قانچە ئاددىي جۈملىگە ئورتاق بولۇشىمۇ مۇمكىن . "1ov<  
'rSJ9Mw"x  
4)       بەزى مۇرەككەپ جۈملىلەر ئاددىي جۈملىلەرنىڭ تەڭداشلىق مۇناسىۋەتتە باغلىنىپ كېلىشى ئارقىلىق تۈزۈلىدۇ.بەزى مۇرەككەپ جۈملىلەر ئاددىي جۈملىلەرنىڭ بېقىندىلىق مۇناسىۋەتتە باغلىنىپ كېلىشى ئارقىلىق تۈزۈلىدۇ؛يەنە بەزى مۇرەككەپ جۈملىلەر ئاددىي جۈملىلەرنى تەڭداشلىق ھەم بېقىندىلىق مۇناسىۋەتتە باغلىنىپ كېلىشىدىن تۈزۈلىدۇ. K'S \$  
c!J|vRA5  
ئۇيغۇر تىلىدىكى مۇرەككەپ جۈملىلەر تەركىبىدىكى تارماق جۈملىلەرنىڭ قانداق مۇناسىۋەتتە باغلانغانلىقى ئۆلچەم قىلىنىپ (گرامماتىكىلىق تۈزۈلۈشىگە قاراپ )،تەڭداش مۇرەككەپ جۈملە، بېقىندىلىق مۇرەككەپ جۈملە ۋە ئارىلاش مۇرەككەپ جۈملە دەپ چوڭ ئۈچ تۈرگە بۆلۈنىدۇ. ~otV'=/my  
(n4Uc308  
  >W^)1E,Qh  
7!^Zsp^+  
2. تەڭداش مۇرەككەپ جۈملە CzG/=#IU  
m";?B1%x  
ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق ئاددىي جۈملىلەرنىڭ تەڭداش مۇناسىۋەتتە باغلىنىشىدىن تۈزۈلگەن مۇرەككەپ جۈملە تەڭداش مۇرەككەپ جۈملە دەپ ئاتىلىدۇ، يەنى تەڭ ھوقۇقلۇق،مۇستەققىل ، بىر-بىرىگە بېقىنمايدىغان ئاددىي جۈملىلەردىن تۈزۈلگەن جۈملە تەڭداش مۇرەككەپ جۈملە دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن:   ئادەم مەڭگۈ ياشىمايدۇ، ئۇنىڭ ياخشى نامى مەڭگۈ ساقلىنىدۇ. Pv Vn}i   
r,cK#!<%  
تەڭداش مۇرەككەپ جۈملە تەركىبىدىكى ئاددىي جۈملىلەرنىڭ باغلىنىش شەكلىگە ئاساسەن تۆۋەندىكى ئىككى تۈرگە بۆلۈنىدۇ: tq2Ti Xo%  
RbJbVFz8C  
1)       باغلىغۇچى ئارقىلىق باغلانغان تەڭداش مۇرەككەپ جۈملە. 8ubb~B;  
L6"?p-:@'  
2)       باغلىغۇچىلارسىز باغلانغان تەڭداش مۇرەككەپ جۈملە. + u'y!@VV  
* AjJf)o  
  MU5#ph  
J)a^3>  
3. بېقىندىلىق مۇرەككەپ جۈملە h|Udw3N1L  
}[8Nr+ y  
ئۆزئارا بېقىنىش ۋە بېقىندۇرۇش يولى بىلەن باغلانغان بىر نەچچە ئاددىي جۈملىلەردىن تۈزۈلگەن، مۇرەككەپ ئوي-پىكىرنى ئىپادىلەيدىغان جۈملە بېقىندىلىق مۇرەككەپ جۈملە دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن : بۈگۈن ھاۋا ياخشى بولغاچقا ،ھەممىمىز ناھايىتى كۆڭۈللۈك ئوينىدۇق. %eLf6|1x  
L4H5#?'  
بېقىندىلىق مۇرەككەپ جۈملىلەردە بېقىنىش ۋە بېقىندۇرۇش مۇناسىۋىتى مەۋجۈت بولغاچقا، تەركىبىدىكى جۈملىلەر بېقىنىش ۋە بېقىندۇرۇش يولى بىلەن ئۆزئارا باغلىنىپ كەلگەنلىكتىن، ئۇلارنىڭ بىرى باش جۈملە، يەنە بىرى بېقىندى جۈملە بولىدۇ. CAV Q[r5y  
|!?`KO{  
1) باش جۈملە #\r5Q>  
QX&1BKqWn  
بېقىندىلىق مۇرەككەپ جۈملە تەركىبىدىكى ئىككىنچى بىر ئاددىي جۈملىنى ئۆزىگە بېقىندۇرۇپ كەلگەن جۈملە باش جۈملە دەپ ئاتىلىدۇ. K18S j,]B  
ql c{k/ u  
2) بېقىندى جۈملە DqT p*hI  
 MuCnBx  
باش جۈملىگە ئەگىشىپ ئۇنىڭ بىرەر بۆلىكى ياكى پۈتۈن جۈملىنىڭ مەزمۇنىنى تولۇقلاپ،ئېنىقلاپ كەلگەن ئاددىي جۈملە بېقىندى جۈملە دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن: :OvTZ ?\  
Ng PY/R>  
جاپا-مۇشەققەتكە چىداپ كۈرەش قىلغاندا، نەتىجىنى قولغا كەلتۈرگىلى بولىدۇ. l4`HuNR1  
>Lr ud{  
   ( بېقىندى جۈملە)                               ( باش جۈملە) h`:f  
f))'8  
②   شۇنى بىلىشىمىز كېرەككى،   دۈشمەننىڭ تەبىئىتى ئاسانلىقچە ئۆزگەرمەيدۇ. U>jLh57  
Fi*j}4F 1  
        ( باش جۈملە)                    ( بېقىندى جۈملە)  %~A$cc  
*)4 `"D  
ئەسكەرتىش: بېقىندىلىق مۇرەككەپ جۈملە تەركىبىدىكى باش جۈملە ۋە بېقىندى جۈملىنىڭ ئورنى مۇقىم بولمايدۇ. كۆپىنچە بېقىندى جۈملە ئالدىدا، باش جۈملە كەينىدە كېلىدۇ. بىراق، بېقىندىلىق مۇرەككەپ جۈملە تەركىبىدىكى باش جۈملە ۋە بېقىندى جۈملە « كى، سەۋەبى، چۈنكى» قاتارلىق باغلىغۇچىلار بىلەن باغلىنىپ كەلگەندە، باش جۈملە ئالدىدا، بېقىندى جۈملە كەينىدە كېلىدۇ. / %:%la%  
ZyQ+}rO  
  ~56F<=#,  
8rwXbYx x  
4. كۆپ بېقىندىلىق مۇرەككەپ جۈملە 'E#;`}&Ah  
uk)6%  
تەركىبىدە ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق بېقىندى جۈملىلىرى بولغان بېقىندىلىق مۇرەككەپ جۈملىلەر كۆپ بېقىندىلىق مۇرەككەپ جۈملە دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن: hd E?%A  
|zaYIVE[  
قاتتىق يامغۇر يېغىپ كېتىپ، دەريانىڭ سۈيى ئۇلغىيىپ كېتىپ، كۆۋرۈكنى سۇ ئېقىتىپ كەتكەنلىكى ئۈچۈن، بىز دەريادىن ئۆتەلمىدۇق. .]\+JTm  
9q=\ _[\[  
  R?K[O   
6%&RDrn  
5. ئارىلاش مۇرەككەپ جۈملە Q|`sYm'.  
-brn&1oJ  
تەركىبىدىكى ئاددىي جۈملىلەر ئۆزئارا بىر بىرى بىلەن ھەم تەڭداش ھەم بېقىنىش يولى بىلەن باغلىنىپ كەلگەن مۇرەككەپ جۈملىلەر ئارىلاش مۇرەككەپ جۈملە دەپ ئاتىلىدۇ. مەسىلەن: fs=W(~"  
N>'T"^S/  
تىرىشچانلىق بولمىسا،بىلىم ئىگىىلىگىلى بولمايدۇ، ئىختىساسلىق خادىم بولۇپ يېتىشىپ چىققىلى بولمايدۇ. 5ecAev^1-  
?1f(@  
ئەسكەرتىش: ئارىلاش مۇرەككەپ جۈملە تەركىبىدىمۇ خۇددى كۆپ بېقىندىلىق مۇرەككەپ جۈملىلەرگە ئوخشاش ئەڭ كەم بولغاندا ئۈچ ئاددىي جۈملە بولىدۇ. f_&bwfbo  
jNIZ!/K  
  .mse.$TK.^  
(oYM}#Q  
6. كۆچۈرمە جۈملە توغرىسىدا چۈشەنچە d +]Gw  
%Q}T9%Mtj  
ئاپتورنىڭ گەپ-سۆزى ئىچىدە ئەينەن ئىشلەتكەن باشقىلارنىڭ گەپ-سۆزلىرى كۆچۈرمە جۈملە دەپ ئاتىلىدۇ. FK$?8Jp  
m|RA@sY%`  
كۆچۈرمە جۈملە ئادەتتە ئاپتور سۆزىنىڭ بېشىدا، ئوتتۇرىدا ۋە ئاخىرىدا، بەزىدە ئاپتور سۆزىنىڭ ئىككى تەرىپىدە كېلىدۇ. 483BrFV  
7h4"5GlO0  
1) كۆچۈرمە جۈملە ئادەتتە ئاپتور سۆزىدىن كېيىن كەلسە،ئاپتور سۆزىدىن كېيىن قوش چېكىت (:) قويۇلۇپ، كۆچۈرمە جۈملە قوش تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ. مەسىلەن: %CxrXU  
3MR4yw5v  
ئۇلۇغ شائىر ئەلشىر نەۋائىي مۇنداق دېگەنىدى: «ئىنساننىڭ مۇھىم پەزىلەتلىرىنىڭ  بىرى – ئاتا-ئانىنى ھۆرمەت قىلىش.» ;t.LLd  
#'qEm=%  
2) كۆچۈرمە جۈملە ئاپتور سۆزىدىن بۇرۇن كەلسە،كۆچۈرمە جۈملە قوش تىرناق ئىچىگە ئېلىنىپ، ئاندىن ئاپتور سۆزى يېزىلىدۇ. مەسىلەن: ;OlC^\e  
Lh%>> Ht{  
«چۈشكۈنلۈككە قاراپ ماڭغان ياش يىگىتنىڭ قىياپىتىدەك ئېچىنىشلىق نەرسە يوق» دېگەنىدى مارك تىۋىن. ?#8s=t  
Y5}<7s\UDO  
3) كۆچۈرمە جۈملە ئاپتور سۆزىنىڭ ئوتتۇرىدا كەلسە، باشتىكى ئاپتور سۆزىدىن كېيىن قوش چېكىت (:) قويۇلۇپ، كۆچۈرمە جۈملە قوش تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ. ئاخىرىدا قوش تىرناق يېپىلىپ ئاپتور سۆزىنىڭ داۋامى يېزىلىدۇ. مەسىلەن: 7Ca+Pe}/n,  
O\64)V 0  
ئۇلۇغ ئەدىب ئەھمەد يۈكنەكى:« ياخشىغا قۇچاق ئاچ، ياماندىن نېرى قاچ» دېگەنىدى. MCOz-8@|Y  
s2*^ PG  
4) بەزىدە ئاپتور سۆزى كۆچۈرمە جۈملىنىڭ ئوتتۇرىسىدا كېلىدۇ. مۇنداق ئەھۋالدا ئاپتور سۆزىنىڭ ئىككى تەرىپىگە سىزىق قويۇپ كۆچۈرمە جۈملىدىن ئايرىۋېتلىدۇ. ئەگەر كۆچۈرمە جۈملىنىڭ ئۈزۈلگەن جايىدا سوئال ياكى ئۈندەش بولسا، پەش قويۇلمايدۇ. مەسىلەن: GW_@hYIqD  
OY'490  
«مېنىڭ ئۈمىدىم،-دېدى ئانام،-سېنىڭ جەمىئيەتكە ۋە مىللەتكە ياراملىق ئادەم بولۇشۇڭنى كۆرۈش.» 2Uf}gG)  
P +U=/$o  
  2TN+ (B#Z!  
6e1/h@p\7  
7. ئۆزلەشتۈرمە جۈملە <<@vy{*Hg  
PTfy#  
ئاپتورنىڭ باشقا كىشىلەرنىڭ گەپ سۆزلىرىنىڭ مەزمۇنىنى ساقلاپ قېلىپ،شەكلىنى ئۆزگەرتىپ قوللانغان سۆزلىرى ئۆزلەشتۈرمە جۈملە دەپ ئاتىلىدۇ.مەسىلەن: Y[=Gv6Fr  
|];s[^$#  
مۇئەللىم بىزگە :«مىللەتنى روناق تاپتۇرۇش مائارىپنىڭ ۋەزىپىسى»دېگەنىدى (كۆچۈرمە جۈملە). n>F1G MX  
 Py$*c  
مۇئەللىم بىزگە مىللەتنى روناق تاپقۇزۇش مائارىپنىڭ ۋەزىپىسى ئىكەنلىكىنى ئېيتقانىدى. (ئۆزلەشتۈرمە جۈملە). 9/OB!<*V|  
30 Vv Zb  
  g:/l5~b  
HH[b1z2D  
تىنىش بەلگىلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ئىشلىتىلىشى ag*RQ  
  >#z*gCO5,  
l^x5m]Kt  
1. تىنىش بەلگىلىرى توغرىسىدا gTRm  
[m7jZOEu  
يېزىق تىلدا ئوي-پىكىرنى توغرا،ئېنىق، چۈشىنىشلىك ئىپادىلەش، سۆز-جۈملىلەر ۋە جۈملە بۆلەكلىرى ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتلەرنى ئايدىڭلاشتۇرۇش ئۈچۈن خىزمەت قىلىدىغان شەرتلىك بەلگىلەر تىنىش بەلگىلىرى دەپ ئاتىلىدۇ. g+gHIb7{  
%of#VSk  
  bq3G3oAyG  
wXf_2qB9  
2. تىنىش بەلگىلىرىنى قوللىنىش قائىدىلىرى 0}]k>ndT  
HqXaT6#/  
ھازىرقى زامان ئۇيغۇر يېزىق تىلىمىزدا تۆۋەندىكى تىنىش بەلگىلىرى ئىشلىتىلىدۇ: E!J;bX5  
(NUwkAO M}  
1. چېكىت (.)؛ 2.سوئال بەلگىسى (؟)؛ 3.ئۈندەش بەلگىسى (!)؛ 4.پەش (،) 5. چېكىتلىك پەش (؛)؛ 6.قوش چېكىت (:)؛ 7.قوش تىرناق («»)؛ 8. يالا تىرناق (‹›)؛ 9. تىرناق  ( ( ) ) ؛ 10.سىزىقچە (-)؛ 11. سىزىق (ـــ)؛ 12. كۆپ چېكىت(...) {'8a' 9\  
H `Fe |6I&  
1) چېكىت ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى  I?@9;0R  
 
 ① ئاددىي ۋە مۇرەككەپ شەكىلدىكى بايان جۈملىلەرنىڭ ئاخىرىغا چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن: مەمتىلى تەۋپىق ئاتاقلىق مائارىپچى . K OVGwEj  
2ku\R7  
② ئۆتۈنۈش،تىلەك، مەسلىھەت مەنىسىدىكى بۇيرۇق جۈملىلەرنىڭ ئاخىرىغا چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن: مىجەزىڭىز يوق بولسا،دوختۇرخانىغا بېرىپ كۆرۈنۈپ بېقىڭ. hrPm$`  
Qc-jOl  
 ③ قىسقارتىپ يېزىلغان ئادەم ئىسىملىرىدىن كېيىن چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن: E\&~S+:Xp  
eS9uKb5n(  
ئا.ئۇيغۇر (ئابدۇخالىق ئۇيغۇر) ، ت.سامساق (تۇردى سامساق). EE5I~k 5  
<eK F  
④بىكىرنىڭ رەت-تەرتىپىنى بىلدۈرىدىغان قاتار سانلاردىن كېيىن چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن: +G*2f V>  
-bT1Qh X  
جۈملىنىڭ ئەگەشمە بۆلەكلىرى: ^=@L(;Y  
?]SSmZpk  
1.تولدۇرغۇچى \?A 7{IY  
uuW._$.A>  
2.ئېنىقلىغۇچى NrPs :`  
'=}F}[d"kk  
3.ھالەت 9B gR@b  
U {Xg#UN  
⑤ يىل،ئاي ۋە كۈنلەر بىلەنلا ئىپادىلەنگەندە، ئۇلارنىڭ ئارىسىغا چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن: 1949.10.1    1971.1.11    1994.5.9    2001.9.11  $6Z@0H@X  
70IBE[T&  
⑥ ئونلۇق كەسىرلەردىكى پۈتۈن سان بىلەن كەسىر سانلار ئارىسىغا چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن: 1.25 (بىر پۈتۈن يۈزدە يىگىرمە بەش) v.Wkz9 w}  
R+Q..9 P  
⑦ كىتابلاردىكى باب، پاراگراف بەلگىسىدىن كېيىن چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن: G`3/${ti  
";\na!MT  
20.باب تىنىش بەلگىلەر . Z 93S|q  
hJ[Z~PC\T0  
1§ . تىنىش بەلگىلەر توغرىسىدا چۈشەنچە >;I$&  
O~Eju  
  xx[XwN;  
rt-^?2c?  
2) سوئال بەلگىسى(؟) ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى GZ xG!r -  
`<}Q4p  
① بىرلا ئوي-پىكىرنى بىلدۈرىدىغان سوئال جۈملىلەردىن كېيىن سوئال بەلگىسى قويۇلىدۇ. مەسىلەن: سىز قايسى ئالىي مەكتەپتە ئوقۇشنى ئارزۇ قىلىسىز؟ S3Q^K.e?  
F\LAw#IJ  
② تەڭداش مۇرەككەپ جۈملىلەردىن تۈزۈلگەن سوئال جۈملىلەردە ھەر بىر جۈملىدىن كېيىن سوئال بەلگىسى قويۇلىدۇ. ئالاھىدە تەكىتلەنگەن ئەھۋال ئاستىدا سوئال بەلگىسى ئەڭ ئاخىرقى جۈملىدىن كېيىن قويۇلىدۇ. مەسىلەن: شۇنداق تۇرۇقلۇق بىزدە قۇربان قىلغىلى بولمايدىغان يەنە قانداق شەخسىي مەنپەئەت بولسۇن، ۋاز كەچكىلى بولمايدىغان يەنە قانداق خاتالىقلار بولسۇن؟ !$}:4}56F  
L;jzDng<  
  LBO3){=J  
5%`fh%  
3) ئۈندەش بەلگىسى (!) ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى _c[ Bjip  
OA lV7cfD  
① ئۈندەش جۈملىلەرنىڭ ۋە شوئار،چاقىرىق مەنىسىدىكى بۇيرۇق جۈملىلەرنىڭ ئۈندەش جۈملە قويۇلىدۇ. مەسىلەن: ئاھ! بۇ ئاخىرقى دەرسنى مەن ھەرگىز ئۇنتۇمايمەن! G)  
uP;qs8  
② ئۈندەش ئاھاڭىدا ئېيتىلغان ئۈندەش سۆزلەر ۋە قاراتما سۆزلەردىن كېيىن ئۈندەش بەلگىسى قويۇلىدۇ. مەسىلەن: خەپ ! سېنىڭ ئەدىپىڭنى بىر بەرمىسەم ! :9nqQJ+~  
h mijp1u  
  c;RL<83:  
( L{>la!  
4) پەش(،) ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى r2t|,%%N7  
H{tG:KH  
① باغلىغۇچىلارسىز باغلانغان مۇرەككەپ جۈملىلەر تەركىبىدىكى ئاددىي جۈملىلەرنى بىر-بىرىدىن پەرقلەندۈرۈش،ئاجرىتىش ئۈچۈن ھەر بىر ئاددىي جۈملىدىن كېيىن پەش قويۇلىدۇ. مەسىلەن: تىرىشىپ ئۆگىنىپ،مول بىلىم ئىگىلەپ، ۋەتەن، خەلق ئۈچۈن شان – شەرەپ كەلتۈرۈشىمىز كېرەك. dq6|m }g{  
zYCS K~-GW  
② جۈملىنىڭ تەڭداش بۆلەكلىرى ئارىسىغا پەش قويۇلىدۇ. مەسىلەن: ئەدەبىيات نەزەرىيىسى ئەدەبىياتنىڭ ئىجتىمائىي ئەھمىيىتى، رولى،خاراكتىرى، ماھىيىتى ۋە ئەدەبىياتنىڭ تەرەققىيات قانۇنىيىتى قاتارلىقلارنى ئۆزىنىڭ تەتقىقات ئوبىيكتى قىلىدۇ. 5*~]=(BE  
f!H~BMA+a  
③ تەركىبىدىكى ئاددىي جۈملىلەر قارىمۇ-قارشى باغلىغۇچىلار، سەۋەب باغلىغۇچىلار ۋە كۈچەيتكۈچى باغلىغۇچىلار ئارقىلىق باغلىنىپ كەلگەن مۇرەككەپ جۈملىلەردە شۇ باغلىغۇچىلارنىڭ  ئالدىدىن پەش قويۇلىدۇ. مەسىلەن: مەن ئۇنىڭ بىلەن كۆرۈشتۈم ،بىراق گەپ سۆز قىلمىدىم. gG?sLgL:  
o.o$dg(r!  
④ «يا، ياكى» ئايرىغۇچى باغلىغۇچى، «ھەم» بىرىكتۈرگۈچى باغلىغۇچىسى جۈملىلەردە باغلىغۇچى ۋە ئايرىغۇچى رولىدا كېلىپ ئىككى قېتىم تەكرارلانسا،ئىكىنچى قېتىم تەكرارلانغاندا، شۇ باغلىغۇچىنىڭ ئالدىغا پەش قويۇلىدۇ. مەسىلەن:بۇ ئىشنى يا سىلەر قىلىڭلار،ياكى بىز قىلايلى. vV(?A  
>GV(\In  
⑤ جۈملە تەركىبىدىكى جۈملە بىلەن گرامماتىكىلىق باغلىنىشى يوق سۆزلەر جۈملىنىڭ بېشىدا كەلسە ئاخىرىدىن، ئوتتۇرىسىدا كەلسە ،ئىككى تەرەپتىن، ئاخىرىدا كەلسە ئالدىدىن پەش قويۇلىدۇ. مەسىلەن: ئوغلۇم، ئېسىڭدە بولسۇن، پەرزەنت ئاتا-ئانىنىڭ ئەڭ چوڭ بەختى. h?D>Dfeg%  
"t ^yM`$5[  
⑥تەركىبىدىكى ئاددىي جۈملىلەر «دە» ئۇلانمىسى بىلەن باغلانغان مۇرەككەپ  جۈملىلەردە «دە»  ئۇلانمىسىدىن كېيىن پەش قويۇلىدۇ. مەسىلەن: قوڭغۇراق چېلىندى-دە، ئوقۇغۇچىلار سىنىپقا كىردى. 9ZYT#h  
fzk^QrB  
 ⑦ جۈملىلەر تەركىبىدىكى سىلىق، ئاستا ئاھاڭدا ئېيتىلغان قاراتما، قىستۇرما ۋە ئۈندەش سۆزلەر پەش ئارقىلىق ئايرىلىپ يېزىلىدۇ. مەسىلەن: ئاپلا،بۇ گەپنى ئۇنىڭغا ئېيتمىسام بوپتىكەن. ||}'  
V Kw33  
⑧ شېئىر مىسرالىرىدىكى قوش قاپىيىنى تەشكىل قىلىدىغان سۆزلەر يەنى رادىفلارنىڭ ئالدىغا پەش قويۇلىدۇ. S^z t>  
kc:>[{9  
  6!|/(~  
p* Q *}V  
5) چېكىتلىك پەش(؛) ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى !zR1CM  
5 
ئارىلاش مۇرەككەپ جۈملە تەركىبىدىكى مۇرەككەپ جۈملە بىلەن ئاددىي جۈملىنى ياكى مۇرەككەپ جۈملىلەرنى بىر-بىرىدىن ئايرىش ئۈچۈن چېكىتلىك پەش قويۇلىدۇ. مەسىلەن: ?]/"AWUX  
*f*o ,~8V1  
ئۇنى ھەر كۈنى كۆرسەم، سېنى ئەسلەيمەن؛سېنى ھەر كۈنى كۆرسەم، ئۇنى ئەسلەيمەن. =K8z8K?  
*,y .%`o  
  2)4oe  
'(-SuaH49  
6) قوش چېكىت (:) ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى 3OvQ,^[J4  
2 r*Yd(e  
① جۈملىنىڭ بېشىدا كەلگەن ئومۇملاشتۇرغۇچى سۆز ياكى ئومۇملاشتۇرغۇچى جۈملىلەردىن كېيىن قوش چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن: ]IeyJ  
? 1 ~C`I;  
بۇ يېزىدا تېرىلىدىغان زىرائەتلەر: بۇغداي، قوناق، كېۋەز، زىغىر،تېرىق،شال،قوغۇن،تاۋۇز. ^wTod\y  
%D $+Z(  
② كۆچۈرمە جۈملىنى بېشىدا كەلگەن ئاپتور سۆزىدىن كېيىن قوش چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن: ئۇلۇغ ئەدىب ئەخمەد يۈكنەكى مۇنداق دېگەنىدى: «قەيەردە قانۇن ئاجىز بولسا، شۇ يەردە بىگۇناھلار خارلىنىدۇ.» T/Fj0'  
_X"G(  
③ قائىدە-قانۇنىيەتلەرنى ئىسپاتلاش ئۈچۈن كەلتۈرگەن مىساللارنىڭ بېشىدا كەلگەن «مەسىلەن» دېگەن سۆزلەردىن كېيىن قوش چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن: ... ... &vHfuM`  
>xK!J?!K  
④ ھۆرمەت تەرىقىسىدە ئېيتىلغان قاراتما سۆزلەردىن كېيىن قوش چېكىت قويۇلىدۇ.مەسىلەن: t IO 'ky  
86HK4sES  
ئىلتىماس ae-hQF&  
6 ~LCj"  
ناھىيىلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە: q{E44 eQ7F  
JK_(!  
. . . . . . . . . . . . . . . . . .(مەزمۇن قىسقارتىلدى) _oBJ'8R\  
N `1W"Rx!  
سائەت بىلەن مىنۇتنى تەڭ كۆرسىتىشكە توغرا كەلگەندە، سائەت بىلەن مىنۇتنى بىلدۈرىدىغان سانلار ئارىسىغا قوش چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن: ئەتىگەنلىك دەرس 7:30 دە باشلىنىدۇ. Ptj[9R  
4te QG  
ئەدەبىي ئەسەرلەرنى دىئالوگدىن بۇرۇن كەلگەن ئاپتور سۆزىدىن كېيىن قوش چېكىت قويۇلىدۇ. مەسىلەن: ZA{T0:  
+ 2?=W1 `  
ئۆيىڭىز بۇ يەردىن قانچىلىك يىراق ؟-دەپ سورىدىم. (eEs0  
) u Sg;B4  
ئۇماڭا قاراپ: dgp1B\  
rZ#ZY  
ـــ تاغ قاپتىلىدىكى ئاۋۇ چوڭ بانان دەرىخىنىڭ تۈۋىدە،بىردەمدىلا يېتىپ بارغىلى بولىدۇ،دېدى. XDQ5qfE|  
'zhv#&O  
  lW|`8ykp  
bY UG4+rD  
7) قوش تىرناق («») ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى 0,whTnH|  
N Hiac(&*  
ماقالە ئىچىدە كەلگەن كۆچۈرمە سۆز ۋە كۆچۈرمە جۈملىلەردە ھەم كىتاب، گېزىت، ژۇرنال، ماقالە-ئەسەرلەرنىڭ ناملىرى قوش تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ. مەسىلەن: hVIv->  
*,|x p  
بۆرە ئوغۇز خاقانغا : «ئەمدى قوشۇن بىلەن بۇيەردىن قوزغال ئوغۇز! ئادەملىرىڭنى، بەگلىرىڭنى ئاتلاندۇرۇپ بۇ يەرگە كەلتۈر، مەن سىلەرنى باشلاپ يولنى كۆرسىتىمەن»دېدى. a+RUSz;DL  
"U!Vdt2vp  
② بىرەر سۆزنى ئاتاپ كۆرسەتكەندە ياكى بىرەر سۆز ئەسلىي مەنىسىدە ئىشلىمەي كۆچمە مەنىدە ئىشلىتىلگەندە،بۇ سۆز قوش تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ. مەسىلەن: } m"':f  
fA"c9(>m%]  
پەقەت «سۇ» سۆزىگىلا 3-شەخستە «سى»قوشۇمچىسى قوشۇلماي،«يى»قوشۇمچىسى قوشۇلىدۇ. Vqcw2  
>;l rH&  
③ تەشكىلاتلار، تارىخىي ۋەقەلەر، تارىخىي خاتىرە كۈنلەر قىسقارتىلغان ئاتالغۇلار قوش تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ. مەسىلەن: «توققۇزىنچى دېكابىر»ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتى خاتىرىلەندى. 0"Euf41  
/;vHAtt;f  
  c>3j $D+  
OsW*@v(  
8) يالاڭ تىرناق(‹›) ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى {6%-/$LX  
Q,Y^9g"B`~  
قوش تىرناق ئىچىدە كەلگەن كىتاب،گېزىت،ژۇرنال ۋە ئەسەرلەرنىڭ ناملىرى ھەمدە كۆچۈرمە جۈملە ئىچىدە كەلگەن كۆچۈرمە سۆز ۋە جۈملىلەر يالاڭ تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ. مەسىلەن: مەن «‹ئانا يۇرت›رومانى ۋە يۇرت سۆيگۈسى » دېگەن بۇماقالىنى قىزغىن ئىشتىياق بىلەن ئوقۇدۇم. $Yp.BE<}  
TA8  
  Ck>]+rl  
"c?31$6  
9) تىرناق ( ( ) ) ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى LU8:]zOY  
P}>>$$b\Yi  
① جۈملە ئىچىدە ئىزاھلاش، تولۇقلاش مەنىسىدە ۋە خاتىمە خاراكتىرىدە كەلگەن تەركىبلەر تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ. مەسىلەن: مەن شۇ يىلى (1986-يىلى) ئۈرۈمچىگە تۇنجى قېتىم بارغانىدىم. 9'e< {mlM  
F\ GNLi  
كۆچۈرۈلگەن ،نەقىل ئېلىنغان جۈملىلەرنىڭ ئورنى ياكى ئاپتورىنى ئىزاھلاش ئۈچۈن تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ. مەسىلەن: =P_ *.SgR  
q}0I`$MU  
غايىبتىن بىر قۇدرەت گەر پۈتسە ماڭا، YfMs~}h,  
`2^(Ss# )  
ئالەمنى ئالما قىلىپ تۇتقۇزسام ساڭا. T|j=,2_  
!R#PJH/TM  
تاڭ پەيتى بىر مەررە ئېمىتكىنىڭنىڭ، p,uM)LD  
h|i b*%P_  
بەدىلى تۆلىنىپ تۈگەرمۇ ئانا؟         («تارىم» 1982-يىلى5-سان) )]<^*b>  
qV,x)y:V  
ئادەملەرنىڭ ۋاپات بولغان ۋاقتىنى،بىرەر تارىخىي ۋەقەنىڭ يۈز بەرگەن،باشلانغان ۋاقتى بىلەن تاماملانغان، ئاخىرلاشقان ۋاقتىنى بىلدۈرىدىغان سانلار تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ. مەسىلەن: fA[T5<66  
|}/KueZ  
ل.مۇتەللىپ (1922-1945) ئۇيغۇر خەلقىنىڭ تالانتلىق ئوت يۈرەك شائىرى. r>PKl'IbE  
N pQOLX/ 
ھەر قانداق شەكىلدىكى ئىزاھات،چۈشەندۈرۈش ۋە تولۇقلىمىلار تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ. مەسىلەن: جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ۋارىسلىق قانۇنى (1985-يىلى 4-ئاينىڭ 10-كۈنى 6-نۈۋەتلىك  مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيىنىڭ 3-يىغىنىدا ماقۇللانغان) [a}Idi` K  
oz[G'[\}F  
10) سىزىق(ـــ) ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى kGakdLl  
Ad>@8^  
جۈملىنىڭ ئىگىسىمۇ، خەۋىرىمۇ باش كېلىشتىكى ئىسىم ۋە ئىسىم خاراكتىرلىك سۆزلەردىن بولسا ، ئىگە بىلەن خەۋەرنىڭ ئوتتۇرىسىغا سىزىق قويۇلىدۇ. مەسىلەن: بىلىم ــ ئەقىل چىرىغى. ~XvMiWuo  
V>UlL&V  
دادام ــ ئوقۇتقۇچى. P=y1qq C  
r&:yZN  
دېئالوگلاردا ھەر بىر سۆزلىگۈچىنىڭ سۆزى يېڭى بىر قۇردىن باشلانغاندا، ئۇنىڭ ئالدىغا سىزىق قويۇلىدۇ. مەسىلەن: *TCV}=V G  
:3J`+V}9;  
ـــ ھە «بۇزغۇنچى»، ئاپاڭنى قاقشاتماي ئوبدان ئويناپ كەلدىڭمۇ؟-دەپ ئەسئەتنى ئەركىلەتتى. tn(6T^u  
q%)."10}]  
③ تەڭداش بۆلەكلەردىن كېيىن كەلگەن ئومۇملاشتۇرغۇچى سۆزلەرنىڭ ئالدىغا سىزىق قويۇلىدۇ. مەسىلەن:  دەپتەر،قەلەم،كىتاب ـــ ئوقۇش قوراللىرى. 1:u~T@;" `  
+HD2]~{EkL  
④ جۈملە تەركىبىدىكى ئىزاھلىغۇچى بۆلەك تىرناق ئىچىگە ئېلىنمىسا، ئىزاھلىغۇچى بىلەن ئىزاھلانغۇچىنىڭ ئوتتۇرىغا سىزىق قويۇلىدۇ. مەسىلەن: سىلەر ـــ ياشلار كەلگۈسىنىڭ ئىگىلىرى. @B?'Mu*  
KmWd$Qy,  
⑤ ئاپتور سۆزى بىلەن پېرسوناژ سۆزى ئارىلاش كەلگەندە،ئۇلارنى ئايرىپ ئىپادىلەش ئۈچۈن سىزىق قويۇلىدۇ. مەسىلەن: 5 (q4o`  
Le,;)Nd  
« بىزنىڭ نۆۋەتتىكى مۇھىم ۋەزىپىمىز، ـــ دېدى ئۇ قولىنى ئېگىز كۆتۈرۈپ، ـــ تىرىشىپ ئۆگىنىپ ، مول بىلىم ئىگىلەش،ئىلىم پەننىڭ چوققىسىغا ئۆرلەش! » )L_@l5l  
~{{7y]3M-  
  ]7q|) S\  
)d{fDwrx1  
11) سىزىقچە (-) ۋە ئۇنى ئىشلىتىلىشى pTH5-l_f ]  
^#4<~zU  
① جۈپ سۆزلەرنىڭ ئوتتۇرىغا سىزىقچە قويۇلىدۇ. مەسىلەن: ھايات –مامات، دوست- دۈشمەن، تىل-يېزىق...  | 1a}p  
| _nBiHjNn  
② دەرىجە سانلار رەقەم بىلەن يېزىلغاندا دەرىجە سانلاردىن كېيىن سىزىقچە قويۇلىدۇ. مەسىلەن: 5-سىنىپ، 4-كۈنى... q-/t?m0  
a/[)A _-  
③ «ھە،دە،يا» ئۇلانمىلىرى ئۆزى ئۇلىنىپ كەلگەن سۆزلەردىن سىزىقچە ئارقىلىق ئايرىپ يېزىلىدۇ. مەسىلەن: ئەسلىدە مۇنداق ئىكەن-دە. &7r a  
.X: ,]of  
كۆپ بوغۇملۇق سۆزلەرنىڭ قۇر ئاخىرىغا سىغماي قالغان قىسمىنى كېيىنكى قۇرغا بوغۇم بويىچە كۆچۈرۈپ يازىمىز،بوغۇم ئايرىلغان جايغا سىزىقچە قويىمىز. مەسىلەن: wEQZ9?\  
3u< ntx ><  
مەم-                مەملى- `]a0z|2'!  
')Y1c O  
لىكەت               كەت d\25  
YPA$38  
12) كۆپ چېكىت (...) ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى "=V!-+*@G@  
u'T-}95 V  
پىكىرنىڭ تولۇق ئاياغلاشمىغانلىقىنى بىلدۈرۈش ئۈچۈن كۆپ چېكىت قويۇلىدۇ. (ئادەتتە كۆپ چېكىت ئۈچ چېكىت ئارقىلىق ئىپادىلىنىدۇ) مەسىلەن: ئامانگۈل تۆمۈر خەلپىگە قاراپ : «را...زى...بول...ئاكا!» دېدى-دە ، كۆز يۇمدى. p7HLSB2Rp  
}0iHf'~DH*  
② جۈملىدىكى تەكرار ۋە سوزۇپ ئېيتىلغان سۆزلەرنىڭ (ئاساسەن ئىملىق ۋە ئۈندەش سۆزلەرنىڭ) ئارىسىغا كۆپ چېكىت قويۇلىدۇ.مەسىلەن: گۈلقىز...ھەي..گۈلقىز..مەيەرگە كېلىڭ. g's!\kr  
#on ,;QN  
  4C ;y2`C  
z;ku*IV  
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ /oLY\>pD  
fOME&$=O  
قوشۇمچە : ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆز ياسىغۇچى قوشۇمچىلار dv+ZxP%g  
aM(#J 7;  
رەت T93st 
+^&i(7a[?  
قوشۇمچىلار &;)B qqXc  
@"1Z;.S8V  
مىساللار bt_c$TN  
 II|; _j  
رەت _ SOwiz  
'SoBB :  
قوشۇمچىلار 4%w 
CfP-oFHoQ  
مىساللار W;2J~V!c  
~%g,Uypi  
1 8IQ}%|lN  
~ZSX84~@u  
-انە w9VwZow  
:i?6#_2IC  
ئاقىلانە، دوستانە، باتۇرانە `4'=&c9  
8P- ay<6  
53 >4Tk#+%Jj  
fd1z XK#Z2  
-لاپ، -لەپ ?uE@C3 e  
Q"`J-#L  
ئايلاپ، تاغارلاپ، چارەكلەپ، كۆپلەپ fh}j)*K8  
N1z:9=(I  
2 Y[alOJ  
{rZ )!  
-ەن 7-MkfWH2b6  
,qO2D_  
ئاساسەن، تامامەن، قەستەن $"]*,=-X  
;R{ffS6  
54 \L{V|}"X  
|(\T;~7'  
-لاق DDwm;,eZ  
+1=]9 3gP  
ئوتلاق، تايلاق، بوتىلاق X{G&r$  
R /0zB  
3 ;fGh]i  
%UokR"  
-با، -بە iV2v 
HP2J`>oo  
با مەسلىھەت، بەئەينى، بەھۇزۇر 7 tQ?av  
)}lO%B'K  
55 10IX8 4  
=*{Ii]D  
-لىق،-لۈك %>- ?oor  
p^k*[3$0  
ئاجىزلىق، ئاشلىق، پەملىك 2Mu@P8O&  
B#r"|x #[  
4 .d6b ?t  
,P%i%YPj  
-بەخش 2!R+5^Iy  
B=~uJUr  
ئارامبەخش، ھاياتبەخش Ehxu`>@N  
= RAojoN  
56 Ckc5;:b&m  
%=$Knc_!T^  
-لۇق،-لۈك، -ل ،-ىل،-ۇل،-ۈل t1NGs-S3  
J~n|5* cz  
قۇرۇقلۇق، ئاچقۇچلۇق، سۈتلۈك، ئۆمۈرلۈك، ئاچال، يېشىل، قاتمال، ئۇيۇل، ئۈزۈل =dsEt\ j  
jgS3#  
5 ;mRZ_^V;  
g"k4Z  
-باز، -ۋاز `6lOqH  
~( 0bqt3c  
كىتابباز، قېلىپباز، دارۋاز، شەكىلۋاز (wuciKQ  
?{jey_]M  
57 WG@3+R>{  
l2:-).7xt  
نا- KvEv0L 
n|6G\99l+M  
نائىلاج، ناتۇنۇش، نامۇۋاپىق، ناتوغرا fM7B<eB  
YY:{/0?  
6 \8!CKnfs  
axph]o@ y@  
بى، بەت ] &"ii  
NfPWcK [  
بىچارە، بىكار، بىتاقەت، بەتنام بەتتام nRB3VsL  
 iY$iL<  
58 No6-i{HZ  
$;G 
-نامە HM0&%  
Ul /m]b6-  
شەرتنامە، توختامنامە، گۇۋاھنامە d3q.i5']G  
:{)uD ;  
7 .rO~a.kG  
|wv+g0]Pg^  
-پەز TA/hj>rV  
rQ_cH  
ئاشپەز، ساختىپەز، مانتىپەز B,_K mHItd  
u(8{5"C  
59 QnBWZUI  
:TP4f ?FA  
ھەم 0iM'),v[]  
6p&2 A  
ھەميان، ھەمنەپەس، ھەمكار، ھەمسۆھبەت XX90 Is  
Ws2?sn#x  
8 E>-I |X"L1  
ct=K.m@E%X  
-پۇرۇش di+ |` O  
?5B?P:=kl  
كىتاپپۇرۇش، چايپۇرۇش، دورىپۇرۇش bFL2NH5  
{0+WVZ4u  
60 b?,%M^9\`  
Z;1r=p#s  
.w{Y3,dd>  
.I#_~C'\  
يازلىقى، قىشلىقى، ئەتىگەنلىكى، كۈنلۈكى B6Ajcfy  
Np$&8v+en  
9 Y}2Sr-@u  
0m> 8  
-پەرۋەر /|}yf/^9X  
ae@!M  
ئادالەتپەرۋەر، مەرىپەتپەرۋەر { 29aNm  
-}!mi V  
61 ln8NcAEx  
~Sm6{L  
-ىدە +O9x8OPHW  
F$'u`  
گۈررىداە، پالاققىدە، تىرىڭڭىدە، گۈپپىدە m$v >r\*X  
6hYz^}2g  
10 4Nt4(3Kf  
T=M##`jP%  
-پەرەس Z^as ?k(iM  
KZZY9  
پۇرسەتپەرەس، ئاپتاپپەرەس N5sVRL"7  
@d 7V@F0d  
62 {dpDQP +!  
Bh cp=#  
-ىزىم w@cW`PlF  
Y01! D"{\  
كاپىتالىزىم، دېموكراتىزىم، ماتىرىيالىزىم OQ?N_zs,  
eU%49 A  
11 R`a~8QVh&5  
EC,`t*<  
-چى G|1.qHP[F  
lRg?||1ik  
ياغاچچى، گىلەمچى، پادىچى، يالغانچى rn*'[i?  
")uKDq  
63 fS4W*P[B3  
2'S&%UyP  
-ىيە 2\ 1+M)  
*GE6zGdN  
ئالبانىيە، تۈركىيە، بۇلغارىيە، ياپونىيە t(*n[7e  
w CLniCt  
12 F7JO/U^oU  
/ =6_2t#vA  
-چىلىق، -چىلىك PDD2ouv4  
&EV%g6  
ئازچىلىق، كۆپچىلىك، يېقىنچىلىق 7Fo^ :"  
geyCS3 :p  
64 Gxe)5 ,G  
8`+=~S  
-ىچە < 
S&UP;oc  
يازىچە، قىشىچە، كېچىچە 4utwcXL  
_@B?  
13 eWv:wNouk  
h623)C;  
-چا، -چە tdRvg7v,N%  
j$Ndq( 
سېلىنچا، يېپىنچا، چۈشەنچە، سۆيۈنچە QTa\&v[f  
_0Ea 3K  
65 ddN(L`nd  
7#j.y f4  
-ۋى،ىي، -يى *bp09XG  
e]1'D  
ئەنئەنىۋى، ئەخلاقىي، ياۋايى، ۋىجدانىي، پىدائىي Rnwm6nu  
!o`7$`%Wz\  
14 |qe;+)0>K  
]CLM'$  
-چاق، -چەك، -چۇق، چۈك u_NLgM7*  
G8vDy1`q6  
تارتىنچاق، سوقىچاق، كېلىنچەك، دۈمچەك، ئاقار، ياشار، كۆكەر، قىسقارياسانچۇق، ئويۇنچۇق، يەمچۈك، يۆلەنچۈك TO G4=y-N  
`>UUdv{C  
66 +0U=UV)U  
tgG 8pL  
-ا،ە M>5OC)E  
V5$ Gb6?K  
سانا، ياشا، تۈزم، تۈنە rkji#\_-FV  
nZnqXclzxn  
15 fx+_;y  
RK- bsf  
-چان 4>oM5Yf8  
}=v4(M`%  
ئىنتىزامچان، كۆڭلەكچان، كۆيۈمچان A^M]vk%dg  
Kd 1=mC  
67 6M&ajl`o  
[;I EZ/ZX  
-ار،-ەر،-ىر 75p9_)>96  
)/DN>rU  
ئاقار، ياشار، كۆكەر، قىسقار +o4o!;E)  
;"IWm<]h;-  
16 _Ycz@Jn  
7.VP7;jys  
-چىلاپ \y ?*} L  
@1'OuX^  
پاقىچىلاپ، ئوغۇلچىلاپ |-vyhr 0  
7Z:3xb&>   
68 @F(er  
0^Ldw)C"  
-ئاي، -ئەي،-ي ;DX{+Z[  
ynra%"sd  
ئازاي، كۈچەي، قاراي، پەسەي VB  |k  
Z (RsB_u5  
17 w7~]c,$y.  
rkS'OC  
-چىل "Vc|D (g  
7Y~5gn  
ئىزچىل، راستچىل، ئەمەلىيەتچىل Vt zSM%=  
oU3gy[wF;b  
69 ^{yb4yQ 0  
|#*+#27  
-اڭغىرا، -ەڭگىرە $(J)F-DB i  
i-0AcN./p  
ياشاڭغىرا، ئېسەڭگىرە $?: -A  
b2F1^]p  
18 3s:)CXO  
N]c:8dOj  
-خان uTbMp~cYB  
&n6 |L8  
كىتاپخان، دۇئاخان }?{. 'Hv0  
=8r,-3lC;  
70 8r\xQr'8h  
~ C_2D?  
-ەكە،-ەكەش ^n]?!BdU  
HZ2zL17  
چۈشەكە، ئۆچەكەش inGH'nl_  
QaEXk5>e  
19 =WP}RZ{S  
]gj@r[  
-خانا ]7"mt2Q=3  
/L[:C=u  
دەرسخانا، كېسەلخانا MN) 
kp;MNRc  
71 I3aEg  
pK1(AV'L  
-غار،-قار،-قىر، -كىر،-قۇر،-كۈر G6Fg<g9:  
? 8!N{NV  
سۇغار، ئاڭقار، مىشقىر، كېكىر، باشقۇر، تۈكۈر Vgm{=$  
{5z?5i ?D  
20 YGn:_9  
2I4P": q  
-خور \%^3Izsc  
C ]XDDr  
قانخور، تەمەخور، پارىخور ?{dno=  
zc(7p;w#p  
72 E0PBdiD6hs  
}bTMeCgI  
-لا،-لە،-دا، -دە،-قا m4 (Fuu  
!1_:nD  
ئويلا، تەقدىرلە، چىڭدا، ئىزدە، چىڭقا .PxM #;i2  
3^a"$VW1  
21 rG]Xgq"   
x@ O:  
-دان {%Y7]*D  
9.B7Owgr89  
كۈلدان، سۇدان، شامدان y()( 8L  
GwULtRa/  
73 IY&a!  
JNz0!wi  
-لاش،لەش 6>I.*Qt \l  
pS \>X_G3  
ماكانلاش، داۋاملاش، تىكەنلەش، گۈزەللەش Xn=fLb(  
8gNEL+  
22 V]}b3Y!(  
M}Mzm2d#`  
-دار Kc0OLcu^d  
v3Yj2LSqx  
بايراقدار، ئەمەلدار، قەرزدار MV}]i@ V  
6pR#z@,  
74 X;:xGZ-oY  
<4,?lZ  
-لان،-لەن  /GUuu  
;g jp&g9Q  
قوراللان، ھالسىزلان، غەزەبلەن، مەيۈسلەن UAZ&*{MM^  
~*[4DQ[\  
23 -d'|X`^nE  
z_@zMLs  
-دارچىلىق V&v~kzLr+  
QL18MbfqP  
ئاتىدارچىلىق، قوشنىدارچىلىق Ilb |:x"L  
:-" jK w  
75 .fY<"2g  
':)j@O3-  
-ىرقا E=lfg8yb:  
luk2fi<$  
ئېچىرقا، ياتىرقا، تېڭىرقا 14!a)Ijl  
{<[tYZmj.  
24 KVpAV$|e  
R${4Q1  
-داش }SN44 di(  
`+Z#*lj|@  
يۇرتداش، ئاھاڭداش، ساۋاقداش Qwo9>ClC  
s1 ^mk]  
76 q=% C (  
h Io S#]  
-ىلدا،-ىلدە، -ۇلدا، -ۈلدە fZ~kw*0*  
\{=`F`oB=  
پىرىلدا، لەپىلدە، كۇسۇلدا، گۈرۈلدە })Mv9~&S  
\R>5F\ 0  
25 4OZ5hH h  
2|H91Y2  
-داق، -دەك، -دۇق، -تۈك lPcVhj6No%  
KkL:p?@n  
قونداق، ياسىداق، كېكىردەك، قالدۇق، ھاردۇق، كەمتۈك CNRU"I+jU  
PVS 
77 ['Y+z2k  
8K JQ(  
-ۇق،ىك E4v_2Q -w  
,F`KQ )\"  
يولۇق، بىرىك، تېرىك ?y*+^E0  
ldCKSWIi-  
26 !G"9 xrr1  
(XG[_  
-دۇرۇق، -تۇرۇق، دۈرۈك {r].SrW9s9  
Yf!*OGF  
ئېغىزدۇرۇق، بويۇنتۇرۇق، كەمەلدۈرۈك |:(23O  
Vh#Mp!  
78 Z4H A94  
"Ql}Y1  
-ەت،ىت، -ت &G pA1  
2-$bh  
كۆچەت، چېكىت، سارقىت، قۇرت !O F?xW  
S7UZGGjTk  
27 O/D Af|X|  
y NrinYw  
-تاراش، تىراش {ywXz|TP  
tIGVB +g{F  
ھەيكەلتىراش، ساتىراش d`9W  
}x kLD!  
79 ^])e[RN7?n  
i<4>\nc  
G}!7tU  
y:[BP4H?y  
ئىشەنچ، تايانچ، سۆيۈنچ "t[M'[ `C  
24T@N~\g  
28 87QZun%  
eecw]P_?  
-ىتاق (;;J,*NP  
7"ylN"syZ  
قىلتاق، شالتاق 2 .[_t/T  
az0cS*@  
80  28nmQ  
z^4KU\/JK  
-دى i]it5  
K!3{M!B   
چىرىندى، بېقىندى، قىرىندى MV %Xhfk  
`5~7IPl3  
29 BjM+0[HC  
A#<vG1  
-ىتاڭ، -داڭ $fj])>=H  
IuNkfBe4m  
شولتاڭ،ئۇلتاڭ، يارداڭ، ئويداڭ XJe/tR  
"X`RQ6~]>  
81 t)LU\!  
UmJUt|  
-غا،-قا،-گە، -كە S#k{e72 *  
9qEOgJ  
سالغا، ئىغا، تۇتقا، سۈپۈرگە، كۈلكە pDGT@qJ  
_74UdD{^o  
30 u*hH }  
7{-@}j`  
-را، -رە، -ىرا K5{{:NR$  
HcA[QBh  
ھاڭرا، ئىڭرا،مۆرە، مەرە، يالتىرا 5C B%=iL{  
Je^Y&a~  
82 N+NK`  
ojoxXly`  
-غۇ،-قۇ،-گۈ، -كۈ -bA!PeI  
*Rq`*D>:U}  
ئاتالغۇ، ئېزىتقۇ، سەزگۈ، تەپكۈ RyuEHpN}  
M6_-f ;.  
31  i j/o;_  
j7}lF?cJ2  
-زار 0~]QIdu{AR  
$@2"{9Z  
ەۈلزار، ئېكىنزار، چىمەنزار &dRjqn^&X  
 , ]7XMU3  
83 3D[=b%2\  
/PqUXF  
-غۇچ،-قۇچ، -گۈچ،-كۈچ C8.W5P[U  
x> \Bxa8  
ئوتىغۇچ، ئاچقۇچ، يەلپۈگۈچ، كۆرسەتكۈچ /cfHYvnz  
:Fw?{0  
32 _CE9B e\  
O> AFF@=  
-ساز TatMf;?h&  
q- :4=vkn  
قۇلۇپساز، كېمىساز، ماشىنساز j"hASBTgp  
v=p0 +J>  
84 M&yqfb[  
v[&'k\  
غۇچى،قۇچى، گۈچى، كۈچى m*oc)x7'  
_- %d9@x  
قىرغۇچى، ئۇچقۇچى، بۆلگۈنچى، كۈتكۈچى Pp*}R2  
3cC }'j  
33 zfjw;sUX  
U$'y_}V  
-ىستان،ستان T//S,   
yvxl_*Ds8  
قەبرىستان، گۈلىستان، تۈركمەنىستان r )b<{u=]  
kCA5|u  
85 $bGD%9 z  
`o si"o9  
-غۇر،-قۇر، -گۈن،-كۈن 0{ R/<N  
T~s}Nx#  
جىمغۇر، ئۇچقۇر، سەزگۈر، ئۆتكۈر wFL3& *  
1S%}xs R0  
34 NHiq^ojk  
|Td5l?  
-سۇق Nl*i5 io  
cwynd=^nC  
خامسۇق، تاڭسۇق &1Fply7(Ay  
f\K#>u* Q  
86 z{?4*Bq  
Sz0+  
-غۇن،-قۇن، -گۈن، كۈن b3U6;]|x  
qm (1:iK,0  
تۇرغۇن، توسقۇن، سۈرگۈن، كەلكۈن km\%BD~  
9L)L|4A.l  
35 % vS8?nG  
Alz~-hqQ  
-سىز >oqZ !V5[  
;f%|3-q1[  
ئەقىلسىز، ئەخلاقسىز، دېرەكسىز P s#>y&  
K $-;;pUl  
87 u O'/|[`8  
z="L4  
-غىن،-قىن، -گىن،-كىن uva\0q  
hC>wFC  
يانغىن، تاشقىن، تىزگىن، كەسكىن K`4GU[ul  
dVGbe07  
36 `K?1L{p'4  
:s*>W$Wp4  
-سىمان ZvH{wt   
sv=H~wce  
قالقانسىمان، نۇرسىمان، زەنجىرسىمان 0Hcbkep9D  
oh\1>3,Ns  
88 9^zx8MRXd  
%dmfBf Ev  
-ق،اق،-ۇق [g|Hj)(  
O71BM@2<  
باغلاق، قالاق، سۇنۇق، سوراق، تۇراق z%};X$V`J  
p7UTqKi  
37 J  px'W  
}17bV, t  
-سىت، -سىن b-nYxd  
ifrq  
مەنسىت، كەمسىت، ىۇدۇكسىن، غېرىبسىن P6we(I`"2  
~:Ixmqi}R  
89 & rQD`E/  
u]*5Ex(?  
-ك،-ەك،-ۈك 3{pk5_c  
w\DspF  
تېرەك، چىرىك، كېسەك، كۆمۈك، ئۆلۈك J@<!q  
{F!v+W>  
38 -<d(  
8KKz5\kn7  
-سىرا، -سىرە، -ۇمسىرا، -ۈمسىرا YkI9d&ib+  
`Sx .|`x8  
سۇسىرا، مايسىرا، خەۋپسىرە، ئەنسىرە، قورقۇمسىرا، كۈلۈمسىرە yM|g|;U  
X~zRZ0  
90 tj 0Qr-/  
6=3(oUl  
-غاق،-قاق، -گەك،-كەك QES^^PQe:  
\-d '9b?  
توڭغاق، پاتقاق، سىيگەك، تېرىككەك p2^)2v  
KcnjF^k  
39  
EO"6Dq(  
-شۇناس j^{b^!4~}  
UtPwWB_YV  
تىلشۇناس، تۇپراقشۇناس، تارىخشۇناس ;xI0\a7  
_ }^u-fJ/~  
91 ~9bv Wd1D  
N-xnen ci  
-ىق، -ىك d#4Wj0x  
sX Z4U0 #  
قىسىق، كىچىك، ئېچىق، ئېزىك ~Z7)x7 z  
n<=y"*  
40 ?56~yQF/2  
Cm99?K  
-شا،شە ]r"31.w(  
lO%MyP  
ئوڭشا، تەڭشە `i"$*4#<  
+8L(pMI4  
92 f6keWqv 
3?a0 +]  
-ڭ،-اڭ،-ەڭ SS l8  
/vFxVBX  
بوشاڭ، قىستاڭ، كۆرەڭ > gA %MT  
-D.B J(  
41 >Hd~Ca>  
pq/ FLYiv  
-ش،ىش، -ۇش،-ۈش /iuUUCk   
(Fbm9(q$d  
ئوخشاش، كۆرۈنۈش، بۆلۈش ,q'gG`M N  
vV:M S O'r  
93 4z-,M7iP  
WIH4Aw  
الغۇ،-ەڭگۈ، -ڭغۇ،-ڭگۈ ~Uwr68 9N  
Yt O@n@1  
سىيرىلاڭغۇ، كۆتۈرەڭگۈ، يىغلاڭغۇ، تىترەڭگۈ E |GK3/  
^NnU gj  
42 ~H yyq-  
M|Lw`?T  
-شتۇر، -شتۈر –ىشتۇر، -ىشتۈر }G,SqpcG  
ffoo^1}1  
تاتىلاشتۇر، تۈزەشتۈر، يۆمەشتۈر، يىغىشتۇر، كېلىشتۈر، يىتىشتۈر asmW W8lz  
Y9co?!J 5M  
94 SU#P.y18%  
VqO<+~M,E  
الغۇ،-ەلگە s=%+o& B  
~G ^}2#5  
تۇرالغۇ، توسالغۇ، كۆنەلگە $Ex 9  
tDLk ZCP  
43 Q]g4gj  
#`L}.  
-شى KJJb^6P48W  
/Vd#q)b%T  
غىڭشى، تاراقشى، ھاۋىشى _ * s  
fX$4TPy(h  
95 L?C~ qS2g  
|b~g^4  
-ام،-ەم، -م،-ىم {ZEXlNPww  
]sP9!hup  
تۇتام، چىشلەم، بىلىم 4m!3P"$  
-?`l 
44 3Cu oB b8  
}eFUw  
-غى، -قى، -گى،كى ~0GX~{;r  
8&hn$~ate  
يازغى، سىرتقى، كۈزگى، قەدىمكى، ھازىرقى `9{C/qB  
g7f%(W 2dd  
96 ;K-t  
5z]KkPQ  
-ما، -مە iqP0=(^m  
baGI(Dk  
قۇرۇلما، چاچما، كۆنۈكمە، سۈزمە vjS7nR"T  
rVmO/Y#Hx$  
45 $7g(-W  
X)5O@"4 ?  
قىرى، -كىرى BtZm_SeA  
l>q.BG  
تاشقىرى، ئىچكىرى F@3,>~[%I  
$R4\jIew V  
97 ?c*d z{  
B$j,:^  
-ماچ، -مەچ  _>l,%n  
eS|p3jk;  
تولغىماچ، قورۇماچ، ئەگمەچ، يۆگىمەچ 5`Z#m:+u  
HN! l-z  
46 fA^O  
KN=Orx7Gy  
-كار،-كەر، -گەر w;"'l]W  
0IK']C  
ھەۋەسكار، پىداكار، مىسكەر، ھىيلىگەر C-7.Sa  
MX34qJ9k  
98 [T|~K h%#  
l\eq/yg_  
-ماق، -مەك `CV a`%  
22GtTENd1h  
باسماق، چاقماق، يېمەك، ئىچمەك 4):\,>%pK  
(Az^st/_  
47 V!oyC$eV  
YpiSH(70`  
-كەش )%Y$F LB  
Dj[D|%9a  
تەخسىكەش، ھارۋىكەش، مېھنەتلەش qoEOM%dAqV  
Jg7IGU(dct  
99 :qI myaGQ  
~=}56yxl[  
-مەل ]Dx5t&  
X^"95Ic  
تۈرمەل، چۈچۈمەل، تىجمەل، سۈرمەل ~bg FU  
,~c:P>v=  
48 1Hzj-u&N/  
AuSL?kZ4|Y  
-گاھ . [*6W.X  
o)sr E5  
جەڭگاھ، ئارامگاھ، سەجدىگاھ fk;39$[  
UjUDP>iz.>  
100 k oZqoP  
$D 
-مۇر، -مۈر yIOoVi\m  
_/]4:("  
ياغمۇر، ئۆسمۈر "~> # ;x{  
#EgFB}>1  
49 gR )xw)!  
h}nceH0s3d  
-گەرچىلىك hB]4Tn5H  
}'U "HHv  
ئادەمگەرچىلىك، ئاۋارىگەرچىلىك \#?n'qyj  
Q& j:ai*  
101 2y s'q !  
$k5mI1~  
-مىش، -مۇش، -مۈش ^@5#jS2  
lv\C(^mGq  
قىلمىش، تۇرمۇش، ئۆتمۈش، كەچمىش MLf,5f;e  
UlF=,0P  
50  o0t/  
l;_zX N   
-گۇي doM}vh)6  
a:nMW'!  
خۇداگۇي، دۇئاگۇي V0y Q  
^3`CP4DT  
102 ~]t/|xe p  
GMLDmTV  
-ىن، -ۇن،-ۈن i^hgs`hvU  
SVvR]T&_  
ئېقىن، تولۇن، تۈگۈن، يۇلۇن، يىغىن 8!e1T,:b  
?V|t7^+:  
51 UMe@[E=  
vF45tw  
-گىر z1oikg:?4  
VU>s{_|{  
باجگىر، جاھانگىر، كاللىگىر WZ"g:Khw  
kTQ`$V(>&  
103 MmOGt!}9A  
yc,Qz.+g  
-مەن، -مان، -بان UQz8":#V  
;8sEE?C $g  
سۆزمەن، دەردمەن، ئىلمان، ئويمان، مېھرىبان Py 8o8*H  
>*A\/Da]j  
52 v F L{j  
nZQZ!Vfj  
-لارچە، -لەرچە 'dj}- R s  
,=>O/!s  
باتۇرلارچە، بالىلارچە، تەلۋىلەرچە، مەردلەرچە ?Z!itB~  
f%*-PW^*  
104 snj4MA@ I]  
z1YC%Y|R  
-ق، -ىق،-ۈك ="XxS|Mq3  
! WQEv_G@  
قىزىق، بېسىق، كۆنۈك * 78TT \q<  
|nv8&L8  
  Pq !\6s@  
dTS 7l02  

koksangun 2013-05-08 00:01
يوققۇ بۇ تېما ئەنۋەرجان؟

tawpek 2013-05-08 00:23
كۆرنىدىغان قىلىپ قويدۇم. oq${}n<  
'.EO+1{a  
بۇ يىزىق بەتنىڭ لاھىيلىنىشى مۇنبەر تېما كۆرۆش بىتىدىن چوڭ لاھىيلەنگەن بولغاچقا تىشىپ كىتىپتۇ.  لىكىن چۈشۈرۈش ئىشلەتسەك تولوق چۈشىدۇ. HxSq &j*F  
dq,j?~ _}  
كۆچۆرۆپ كومپىيۇتىرىڭلارغا ئالساڭلار نورمال.

ozqan 2013-05-08 11:55
بەكمۇ كۆپ ئەجىر سىڭدۈرۈپسىز ، ئەنۋەر مۇئەللىم ! _j+!Fd  
  ئىلگىرىكى ئۈچ قىسىملىق ئۇيغۇر تىلى كىتابنى تاپالماي قىينىلىۋاتقانلار ئۈچۈن بەكمۇ ياخشى ماتىريال بوپتۇ ... ]{oZn5F  
سىزگە كۆپ رەھمەت ... ئەجرىڭىزدىن سۆيۈندۈم ... AdVc1v&>  
(`S^6 -^  
مەن تېخى تەۋپىق ئىنىمىزنىڭ ئىنكاسىنى كۆرمەي بۇ ئىنىمىز تېمىنى نادىرلاپتۇ ، نېمىشقا بەت يۈزى يېرىم چىقىۋاتسىمۇ ئوڭشاپ قويمىدىكىن ؟ دەپتىمەن ، ئەسلىدە كۆچۈرۈپ باشقا بەتكە چاپلاپ كۆرسەك ناھايىتى ئېنىق بولىدىكەن . h%:rJ_#Zl  
RN[I%^$"  
پايدىلىنىش قىممىتى يۇقىرى مۇشۇنداق نادىر تېمىلارغا داۋاملىق تەشنابىز !

ئەكبەرنىياز 2013-05-08 16:28
پايدىلىنىش قىممىتى زور بولغان تېمىدىن بىرنى يوللاپسىز ، كۆپ رەھمەت ، ھارمىغايسىز !!!

تىلداش 2013-05-09 11:43
ئەنۋەر مۇئەللىم كۆپ ئەجىر قىپسىز، يېزىپ چىقىشنىڭ ئۈزىگىلا خېلى زېھىن سەرىپ بولىدۇ. كۆپ تەشەككۈر.

nadiraay 2013-05-11 13:37
مەنمۇ ساقلىۋالدىم كۆپ رەھمەت.

تاتلىق~ 2013-05-14 20:49
تەكرار داۋامىدا پايدىلانساق .ئۈنۈمى چوقۇم ياخشى بولغۇدەك.

گۈلزىبا 2013-05-25 09:50
تېما بولا مۇشۇنداق بولا ، يوللا سىزدەك يوللا . ئاپىرىن ! جاپا چېكىپسىز ، دەل ۋاقتىدا ئەسقاتتى  

فاكزات888 2013-05-25 19:29
پايدىلىنىش قىمىتىگە ئىگە تېما ئىكەن .

فاكزات888 2013-05-25 19:29
      

فاكزات888 2013-05-25 19:29
    

ئەنۋەرچەرچەن 2013-06-24 18:20
ھەممىڭلارغا رەخمەت

ئەنۋەرچەرچەن 2013-07-14 16:54
          

koksangun 2013-07-14 20:03
بۇ قىممەتلىك ماتېرىيالىڭىزدىن سۆيۈندۈم ، رەھمەت ئەقرىڭىزگە ، قارىسام ئۇيغۇر تىلىدىكى ئەڭ يېڭى ، ئەڭ نۇپۇزلۇق نەزەرىيەدەك قىلىدۇ .

ئەنۋەرچەرچەن 2013-07-20 23:44
      

ئەنۋەرچەرچەن 2013-07-21 11:50
كەڭ مۇنبەرداشلارنىڭ ئورتاق پايدىلىنىشى ئۈچۈن ئېسىل تېمىلارنى كۆپرەپ يوللاپ،مۇنبىرىمىزنى موللاشتۇرايلى.

yurtum2006 2013-12-17 16:48
سىزجەۋھەرلەرنىڭ جەۋھىرى ئىكەن رەخمەت سىزگە. Sm|TDH  

ياسىنجان510 2014-01-11 18:23
ئەجرىڭىزگە كۆپ رەھمەت،ئىزدىنىپسىز. ياخشى تەييارلىنىپتۇ.

بابۇر0725 2014-02-15 22:48
ھەقىقەتەن ئەتراپلىق مۇكەممەل تۇلۇق تەمىلىنىپتۇ.ئانا تىل ئوقۇتۇشىمىز ئۇچۇن تىرشىۋاتقان پەرۋىشكارلار مەڭگۈ ئامان تېمەن بۇلۇپ ئىزچىل سەپ سەركىلىرىدىن بولۇپ تەۋپىق روھىنى ئەبەدىي داۋام قىلغاي .رەھمەت سىزگە ئەنۋەر مۇئەللىم

بابۇر0725 2014-03-15 23:50
بەكمۇ ياخشى تېمىكەن ھارمىغايسىز


查看完整版本: [-- ئۇيغۇر تىلى نەزەرىيىسى(ئەنۋەرچەرچەن) --] [-- top --]


Powered by phpwind v8.7 Code ©2003-2011 phpwind
Gzip enabled