| r.muhemmet |
2012-10-13 22:31 |
ئۆزۈم خىزمەتكە قاتناشقاندىن بىرى ئەدەبىيات دەرسىنى بېرىپ كېلىۋاتقانلىقىم ئۈچۈن ئۇيغۇر تىلى مەسىلىلىرىنى مەلۇم دەرىجىدە ھەل قىلىپ كېتەلىگەن بولساممۇ، ئەمما دەرس سۈپىتىدە ئوقۇغۇچىلارغا سۆزلەپ كېلىۋاتقىلى ئۈچۈن بولمىدى، ئېنىقىنى ئېلىپ ئېيتقاندا، دەرسلىك ئىسلاھاتى يولغان قويۇلغاندىن تارتىپ ئۇيغۇر تىلىنىمۇ قوشۇپ ئۆتۈپ كېلىۋاتىمەن. ئۆزۈمنىڭ تەپەككۇر ئۇسۇلۇم بويىچە ئوقۇغۇچىلارغا ئۇيغۇر تىلى مەسىللىرىنى ھەل قىلىش ئۇسۇلى ھەم دىققەت قىلىدىغان نۇقتىلارنى بىلدۈرۈپ كۆڭۈلدىكىدەك نەتىجىگە ئېرىشكەنمۇ بولغانىدىم. خىزمەت مۇناسىۋىتى بىلەن بىر قىسىم مەزمۇنلارنى يېڭى سۆزلەشكە توغرا كېلىپ قالغاندا ، ئۆزۈمنىڭ تەپەككۇر يولى بىلەن باللارغا چۈشىنىشلىك سۆزلەپ كېتەلمەي قىلىشىمدىن ئەنسىرەپ كەسىپداشلار بىلەن ئورتاقلىشىش ئارقىلىق ھەل قىلىپ كېلىۋاتىمەن. !mHMFwvS
زۆرۈر دەرسلىك (5) كە كىرگۈزۈلگەن ئاددى جۈملىلەرنىڭ تۈرلىرى دېگەن مەزمۇننى سۆزلىگەندە، كۆپ قىسىم بالىلار چۈشەنگەندەك قىلغان بىلەن، ماھيىتىنى بىلەلمىگەنلىكىنى كۆزلىرىدىن، ئىنكاسلىرىدىن ھېس قىلىپ، بۇ دەرسنى تېخىمۇ چۈشىنىشلىك ئۇسۇل بىلەن ئۆتۈش مەقسىدىدە مۇنبەرگە تېما يوللىغانىدىم. رەيھانگۇل بىلەن گۈلخان ئۆزىنىڭ ياخشى ئۇسۇللىرىنى تونۇشتۇرۇپتۇ، قارىسام ئۇسۇلىمىزدا پەرق يوق دېيەرلىك ئىكەن. شۇنداقتىمۇ مەن ئىگىسىز جۈملىنى تولۇقلاپ قايتا سۆزلىگەندە قوللانغان ئۇسۇلۇم ئۈستىدە كۆپچىلىك بىلەن ئورتاقلىشىپ بېقىشنى لايىق كۆردۈم. E@,m +
ئالدى بىلەن ئىگىسىز جۈملدىن بىر قانچىنى ئالدىم، ئۇنى ئۇنى ئىگىلىك جۈملىگە ئايلاندۇرۇپ ئىككى خىل جۈملىدىكى ئۆزگىرىش __ پەرقنى ھېس قىلدۇردۇم. 7-:R{&3Lm:
ئۇنىڭ سۆزىگە ئىشىنىشكە بولمايدۇ. ئۇنىڭ سۆزى ئىشەنچلىك ئەمەس. 3P@D!l
V&K
يىتكەن نەرسىنى تاپقىلى بولىدۇ. يىتكەن نەرسە تېپىلدى. {ET M >
مەكتەپنىڭ مۇھىتىنى ئاسراشقا كۈچ چىقىرىشى كېرەك. !iO2 yp
ئوقۇغۇچىلار مەكتەپنىڭ مۇھىتىنى ئاسراشقا كۈچ چىقىرىشى كېرەك. .G.WPVE
ئىككىنچى قەدەمدە ئىگىسىز جۈملىنىڭ ئېنىقلىمىسىنى چۈشەندۈردۈم. )fHr ]#v
گىرامماتىكىلىق ئىگىسى يوق جۈملە __ دېگىنىمىز جۈملىدە ئىگە ۋەزىپىسىدە كېلىدىغان سۆز يوق __ جۈملىدە ئىپەدىلەنگەن ئوي-پىكىر، ئىش _ ھەرىكەتنىڭ كىمگە، نېمىگە تەۋە ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدىغان سۆز يوق. GLgf%A`5/_
شۇنداقلا جۈملىنىڭ خەۋىرىدىن جۈملىدە ئىپادىلەنگەن ئوي-پىكىر، ئىش _ ھەرىكەتنىڭ كىمگە، نېمىگە تەۋە ئىكەنلىكىنى بىلگىلى بولمايدىغانلىقىنى بىلدۈردۈم. P q$ 0ih
ئۈچىنچى قەدەمدە ئىگە دېگەن نېمە ؟ سوئالنى سوراش ئارقىلىق ئىگىنىڭ نېمىنى كۆرسىتىدىغانلىقىنى، ئۇنىڭ ئېنىق ئېيتىلغاندا قانداق ئىپادىلىنىدىغانلىقى بىلەن يوشۇرۇن كەلگەندە قانداق ئېنىقلايدىغانلىقىمىزنى ئەمەلىي مىساللار بىلەن ئەسلىتىپ ئۆتكەندىن كېيىن، ئىگىسىز جۈملىدىن بىر قانچىنى مىسال قىلىپ تۇرۇپ، ئىگىسىز جۈملىنىڭ بىرقانچە تۈرلۈك ئالاھىلىكىنى يىغىنچاقلاپ بېرىش ئارقىلىق ئىگىلىك جۈملە بىلەن ئىگىسىز جۈملىنىڭ پەرقنى ئايرىتقۇزدۇم. ئاندىن ئىگىسىز جۈملىنى تۈزدۈرۈش ئارقىلىق مەزكۈر مەسلىنى ھەل قىلدىم. W:,Wex^9n
ئىگىسىز جۈملىنىڭئالاھىدىلىكى بولسا : 1rJ2}d\y
1. جۈملىدىكى سۆزلەر ئىچىدە ئىگە ۋەزىپىسىدە كېلىدىغان سۆز يوق. W%4=x>J-
2. جۈملىدە ئىپادىلەنگەن ئوي-پىكىر، ئىش _ ھەرىكەتنىڭ كىمگە، نېمىگە قاراشلىق ( تەۋە ) ئىكەنلىكىنى خەۋەردىن بىلگىلى بولمايدۇ. T ]
\c2U
3. ئىگىسىز جۈملىنىڭ خەۋىرى كۆپۈنچە قوشما خەۋەر بولىدىغانلىقى. tLBtE!J$[
4.ئىگىسىز جۈملىدە ئىگە ۋەزىپىسىدە كېلىدىغان سۆز __ئىگە بولمىغانلىقى ئۈچۈن ئىگە _ خەۋەرلىك باغلىنىش بولمايلا قالماستىن، ئىگىسىز جۈملىنى يىغىق ئاددى جۈملىگە يىغىنچاقلىغىلى بولمايدىلىقى 1>"-!ADm
5. ئىگىسىز جۈملىنىڭ بەزىلىرى « لازىم، كېرەك » دېگەن سۆزلەر بىلەن كېلىپ قوشما خەۋەرنى ھاسىل قىلىدىغانلىقى قاتارلىقلاردىن ئىبارەت. ,;_+o]
مىساللار : n:,mo} ?X
ئۇنىڭ پىكرىگە قوشۇلۇشقا بولىدۇ ( بولماي، قوشۇلماسلىق كېرەك ) B
1V{
3
ئۇنىڭ تەكلىپىنى مۇزاكىرلىشىپ بېقىشقا ئەرزىيدۇ ( ئەرزىمەيدۇ، بېقىش كېرەك) GC{M"q|_
ئوقۇغۇچىلارنىڭ سۆز - ھەرىكىتىگە ئالاھىدە دىققەت قىلىش لازىم ( قىلىشقا بولىدۇ) pFv u,Q"
دەرسنى ۋاقتىدا تەكرارلاشقا ئادەتلىنىش كېرەك ( ئادەتلىنىشكە بولىدۇ ) 2yZr!Rb~*
تاپشۇرۇقلارنى ئەستايىدىل ئىشلەش لازىم ( ئىشلەشنى تەكىتلەش كېرەك ) 9/
ئاتا-ئانىلارنىڭ ئۈمىدىنى ئاقلاش كېرەك. QO2cTk
m
تەبىئەتنى سۆيۈش كېرەك. l3>S{
مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقىنى قوغداش كېرەك. .T|
}rB
ئىگىلىك جۈملە بىلەن ئىگىسىز جۈملىنىڭ پەرقىنى ماھيىتىدىن چۈشەندۈرۈش ئۈچۈن ئەڭ ئۈنۈملۈك ئۇسۇل ئىگىلىك جۈملىنى ئىگىسىز جۈملىگە، ئىگىسىز جۈملىنى ئىگىلىك جۈملىگە ئايلاندۇرۇش ئۇسۇلىنى قوللانسا ئۈنۈمى ياخشى بولىدىكەن. |
|
