ئۈندەش جۈملە ۋە ئۇنىڭ تىنىش بەلگىسى
%MP s}B
مەجبۇرىيەت مائارىپى قوش تىل سىنىپلىرىنىڭ يېڭىدىن تۈزۈلگەن ئانا تىل- ئەدەبىيات دەرسلىكى DcbL$9UI
(2-يىللىقلار ئۈچۈن 4-قىسىم تىل –ئەدەبىيات دەرسلىكى) &J hN &Ur
kFM'?L&
g-p
OO/|
HB`pK'gz
+zs6$OI]V
ئۈندەش جۈملە ۋە ئۇنىڭ تىنىش بەلگىسى @L< [38
(سائەتلىك ئوقۇتۇش لاھىيىسى ) &vMH
AZd
R\.huOJh
mLk Z4OZ
==XP}w)m
AVyZ#`,
پىلان تۈزگۈچى : مەسئۇدە ئەھمەد u4
غۇلجا شەھەرلىك 3-باشلانغۇچ مەكتەپ ;n;^f&;sJ
2012-يىلى 5-ئاينىڭ 21-كۈنى 9>i6oF]
Oq
m|] ^f;7z
sRZ :9de+
دەرس ئۆتۈلگەن ۋاقىت :2012-يىلى 5-ئاينىڭ 21-كۈنى JA{YdB;il
دەرس تېمىسى:2. ئۈندەش جۈملە ۋە ئۇنىڭ تىنىش بەلگىسى sd[QtK^
ئۆگىنىش نېشانى: 8zc!g|5"
1.ئۈندەش جۈملىلەر ھەققىدىكى دەسلەپكى چۈشەنچىگە ئىگە بولۇش؛ %7d"()L
2.ئۈندەش جۈملىلەرنىڭ ئوقۇلىشى ۋە تىنىش بەلگىسىنى ئىگىلەش؛ aqM_t
3.ئۈندەش جۈملىلەردە ئىپادىلەنگەن ھېسسىياتنى پەرقلەندۈرەلەيدىغان توغرا چۈشىنەلەيدىغان ھەم ئۆزىنىڭ ھەر خىل ھىسسىياتلىرىنى توغرا ئىپادىلىيەلەيدىغان بولۇش. JG<3,>@%
ئوقۇتۇشنىڭ مۇھىم نوقتىسى: OV/FQH; V
ئۈندەش جۈملە ھەققىدىكى چۈشەنچە ، ئۈندەش جۈملىلەردىكى ھەر خىل ھىسسىيات،ئۈندەش جۈملىلەرنىڭ ئوقۇلىشى ۋە تىنىش بەلگىلىرىنى بىلىۋىلىش. jkP70Is
ئوقۇتۇشنىڭ قىيىن نوقتىسى: fv_wK_.
%:
ئۈندەش جۈمىلەر بىلەن بۇيرۇق جۈملىلەرنىڭ پەرقىنى بىلىۋىلىش ،ئوقۇش ۋە كۈندىلىك ئالاقىدە ئۈندەش جۈملىلەردە ئىپادىلەنگەن ھەرخىل ھىسسىياتنى پەرقلەندۈرۈلەيدىغان بولۇش ,xz^ k/.
دەرسكە باشلاپ كىرىش باسقۇچى : . zAafi0
ئوقۇغۇچىلارنى ئالدىن تەييارلانغان رەسىمگە قاراپ جۈملە تۇزۇشكە ئۇيۇشتۇرۇش ]= NYvv>H
ئۆگىنىش جەريانى : +r $.v|6
ساۋاقداشلار، مەن سىلەرگە قۇشلار ھەققىدە چۆچەك سۆزلەپ بەرمەكچى، ئاڭلاشنى خالامسىلەر؟ Mak9qaWqF>
ئۇنداقتا ، «بۇلبۇللارنىڭ يېڭى ماكانى»ناملىق چۆچەككە قۇلاق سېلىڭلار. GF !{SO4
( چۆچەككە ماس قەدەمدە ئاۋازسىز ئوقۇتۇش يۇمتالى كىرىشتۈرۈلىدۇ. مۇھىم جۈملىلەر ئوقۇتۇش يۇمتالىغا بىرلەشتۈرۈلۈپ تەھلىل قىلىنىدۇ) zsXH{atY
مەلۇم بىر شەھەر ئەتراپىدا بۈككىدە ئۆسكەن بىر ئورمانلىق بولۇپ، بۇ يەر ھەر خىل قۇشلارنىڭ جەننىتى ئىكەن. قۇشلار زوق – شوخ بىلەن سايراپ، بۇ ئورماننى ئاۋاتلاشتۇرغاچقا، شەھەر ئاھالىلىرى ئەتىگەن –كەچلىرى بۇ يەرگە كېلىپ ئارام ئېلىشىنى ياقتۇرىدىكەن. قۇشلارمۇ ھېچنەرسىدىن غەم يېمەي خاتىرجەن ياشايدىكەن. L||yQH7n
ئوچۇق ئاسماندا چاقماق چاققاندەك، بىر كۈنى تۇيۇقسىز ئورمانلىقتا توك ھەرىلىرى غۇڭۇلداپ، دەرەخ كەسكەن ئاۋاز قۇشلارنىڭ ئۇيقۇسىنى بۇزۇپتۇ.قۇشلار قارىغۇدەك بولسا، ئىشچىلار ھە-،دەپ ياغاچ كېسىۋاتقۇدەك.بىر نەچچە سائەتكە بارمايلا ئورمانلىق ۋەيران بوپتۇ. قۇشلار ئامالسىز باشقا ياققا كۆچۈشكە مەجبۇر بوپتۇ. .بالىلىرى ئەمدىلا ئۇچۇرما بولغان بۇلبۇل ئانا، ئۇ دەرەختىن بۇ دەرەخكە كۆچۈپ يۈرۈپ، بۇ سۆيۈملۈك ماكانىدىن ئايرىلىشقا كۆزى قىيمىغان بولسىمۇ ، ئەڭ ئاخىرقى بىر دەرەخ كېسىلگەندە ئامالسىز ھالدا : Gr@{ p"./z
ۋىچىر –ۋىچىر، ۋىچىر-ۋىچ، :3>yr5a 7-
ئورمان كەسكەن قانداق ئىش. HCIF9{o1j>
بالىلىرىم خار بولدى، OPY/XKyY,
بىر تال شاخقا زار بولدى، j' *p
بىزگە ماكان يوقتۇر ھېچ. gZEA;N:H%<
ۋىچىر –ۋىچىر، ۋىچىر-ۋىچ، Eb[H3v48,
ۋىچىر –ۋىچىر، ۋىچىر-ۋىچ، inv{dg/2
دەپ نالە قىلىپ ياش تۆككىنىچە، بالىلىرىنى باشلاپ، ئاتا –بۇۋىلىرى ياشاپ ئۆتكەن بۇ قەدىمىي ماكانىدىن ئايرىلىپتۇ. l6B ^sc*@
ئۇلار ئۇچۇپتۇ،ئۇچۇپتۇ...ئەتراپتىن ئۆزلىرىگە لايىق كەلگۈدەك، باش تىققۇدەك ماكان ئىزدەپتۇ. ئۇچۇپتۇ،ئۇچۇپتۇ... ئېگىز بىنالار، قاپقارا ئىس چىقىپ تۇرغان تۇرخۇنلار ئارقىدا قاپتۇ. قۇياش ئولتۇرۇپ،كەچ كىرىپتۇ. ئۇلار ئۇچۇشنى داۋاملاشتۇرىۋېرىپتۇ. mz VuQ
ئەتىسى سەھەردە ئۇلار ئاخىرى چىرايلىق بىر ئورمانلىققا يېتىپ كەپتۇ-دە ، خۇشاللىقىدىن ۋىچىرلاپ ناخشا ئېيتقىنىچە، چوڭ بىر تۈپ دەرەخكە قونۇپتۇ. PDq}T q
ئۇلارنىڭ ناخشىسىنى ئاڭلاپ ئويغىنىپ كەتكەن بىر سېغىزخان بالىسى ئۇۋىسىدىن چىقىپتۇ،-دە،ئۇلارغا ھەيرانلىق بىلەن قاراپ، ئاپىسىغا: KpbZnW}g
-ئاپا،ئاپا، ئورمانغا يېڭى قۇشلار كەپتۇ،-دەپتۇ. K?Xo3W%K
(ساۋاقداشلار ئېيتىپ بېقىڭلارچۇ، سېغىزخان بالىسىنىڭ ئېيتقىنى قانداق جۈملە؟ نېمە ئۈچۈن؟) [5p7@6:$u
-ئارقىدىن يەنە بىرشاختىكى قۇش ئۇۋىسىدىن بىر قاغا چىقىپتۇ-دە، ئۇلارغا قاراپ ئارقا –ئارقىدىن : ;c
m wh<
-سىلەر نەدىن كەلدىڭلار ؟نېمىگە بۇنچە خۇشال بولۇپ كەتتىڭلار ؟-دەپ سوراپتۇ. kk /+Vx~
(ساۋاقداشلار ئېيتىپ بېقىڭلارچۇ، قاغىنىڭ ئېيتقىنى قانداق جۈملە؟ نېمە ئۈچۈن؟) ! F;
-بۇلارنىڭ ۋاراڭ-چۇرۇڭىدىن ئويغانغان يەنە بىر ئۇۋىدىكى تورغاي بالىلىرىنى ئەگەشتۈرۈپ چىقىپ، ئۇلارنىڭ ھالىدىن خەۋەر تېپىپتۇ،-دە: -M1~iOb
مېنىڭچە، سىلەر مۇشۇ يەردە قالساڭلار بولغۇدەك،-دەپتۇ. ئاپىسنىڭ سۆزىگە ئۇلاپلا بالىلىرى: H81.p
مۇشۇ يەردە قېلىڭلارچۇ،مۇشۇ يەردە قېلىڭلار! –دەپ چۇقۇراشقىنىچە بىر بوش ئۇۋىنى كۆرسىتىپ: LA;V}%y ?
-سىلەر مۇشۇ ئۆيدە تۇرۇڭلار،- دەپتۇ. A1|7(
Sow
(يۇقۇرىقىلار قانداق جۈملە؟ نېمە ئۈچۈن؟) RvPniT(
بۇلبۇل ئىنتايىن خۇشال بولۇپ، رەھمەت ئېيتقىنىچە،بالىلىرىنى ئەگەشتۈرۈپ بۇ ئۆيگە كىرىپتۇ. {7K'
بۇ ئۆي ئەسلىدىكى ئۆيىدىن ھەم چوڭ ھەم چىرايلىق بولۇپ، بۇلبۇلنىڭ چوڭ بالىسى ئۆينىڭ چوڭلىقىدىن ھەيران بولۇپ، بىر جۈملە سۆز قىپتۇ. ~ `~%(DA=
قېنى ساۋاقداشلار، تەسەۋۇر قىلىپ بېقىڭلارچۇ، ئۇنىمە دېگەندۇ؟ \ f /!
(چۆچەكنىڭ داۋامى مۇشۇ ئۇسۇلدا ئوقۇغۇچىلار خۇشاللىنىش، ئۆكۈنۈش مەنىسىدىكى جۈملىلەرنى تۈزۈشكە يېتەكلەش بىلەن داۋاملاشتۇرۇلىدۇ ) /jZaU`
-بۇ ئۆي نېمانچە چوڭ-ھە1 un$ Z7W/
يەنە بىر بالىسى ئۆينىڭ چىرايلىقلىقىغا زوقلىنىپ: [xZ/ZWb/
-پاھ، بۇ ئۆي نېمە دېگەن چىرايلىق-ھە!-،دەپتۇ. f%Z
;05
يەنە بىر بالىسى بۇيەرگە بالدۇرراق كەلمىگىنىگە ئۆكۈنگەن ھالدا: RV0>-@/x
ھەي، بۇيەرگە بالدۇرراق كەلسەك بوپتىكەن!،-دەپتۇ. D4=..;
شۇ ئارىدا ئىككى بۇلبۇل بالىسى ئورۇن تالىشىپ ئۇرۇشۇپ قاپتۇ ۋە بىرى يەنە بىرىنى قىستاپ يەرگە چۈشۈرىۋىتىپتۇ. كىچىك بۇلبۇل يىغلىغىنىچە غەزەپ بىلەن: "
-خەپ سېنى ئاپامغا دېمەيدىغان بولسام!،- دەپتۇ. $zk^yumdE
ئانا بۇلبۇل نۇرغۇن ئوزۇق تېپىپ كېلىپ بالىلىرىغا بېرىپتۇ – دە ، ئۇلارنىڭ ئىشتىھا بىلەن يەۋاتقىنىنى كۆرۈپ، مۇشۇنداق جايدا داۋاملىق ياشاشنى ئارمان قىلىپ : u%6Ird x
-مۇشۇ ئورماندا مەڭگۈ ياشىغان بولساق-ھە!،ــ دەپتۇ. 0`VD!_`
ساۋاقداشلار، بۇلبۇللارنىڭ ئېيتقان ھەر بىر سۆزىگە قارىساق، ئۇلارنىڭ ھەر خىل ھىسسىياتى ئىپادىلىنىپتۇ. مانا مۇشۇنداق سۆزلىگۈچىنىڭ ھەر خىل ھىسسىياتى ئىپادىلەنگەن جۈملىلەرنى ئۈندەش جۈملە ، دەيمىز. ئۈندەش جۈملىلەرگە «پاھ،ئاھ،ئېھ،ھەي،ئىسىت، ۋاي-ۋۇي،خەپ،ئوھۇي،ئاپلا...« قاتارلىق ئىملىق سۆزلەر قوشۇلۇپ كېلىدۇ. zdxT35h
ـ قاراڭلار، ئۈندەش جۈملىلەرگە قانداق بەلگە قويۇلىدىكەن؟ ئوقۇغۇندا قانداق ئوقۇيدىكەنمىز؟ E^Q@9C
-قېنى ، كىم ئۆزىنىڭ ھەر خىل ھىسسىياتلىرىنى ئىپادىلەپ جۈملە تۈزۈپ باقىدۇ؟ 1s{ISWm
(ئوقۇغۇچىلارنىڭ جۈملە تۈزۈش ئەھۋالىغا ئاساسەن مۇۋاپىق باھالاش ئېلىپ بېرىلىدۇ.) 55 S\&Ad$
چۆچىكىمىزنى داۋاملاشتۇرايلى: pP|,7c 5
-بۇلبۇللار بۇ يەردە باشقا قۇشلار بىلەن ناھايىتى ئىناق ئۆتۈپتۇ. بىر كۈنى بىر بۇلبۇل بالىسى بىلەن بىر قاغا بالىسى ئورمان سىرتىنى كۆرۈپ كەلمەكچى بولۇپ، ئورمان سىرتىدىكى يول ئۈستىگە ئورنىتىلغان تاختىدىكى بىر جۈملە سۆزنى كۆرۈپ قاپتۇ.ئۇ سۆزنىڭ ئاخىرىغا ناھايىتى چوڭ بىر ئۈندەش بەلگىسى قويۇلغان ئىكەن. ئۇلار تېخى مەكتەپكە كىرمىگەن بولغاچقا خەت تونىمايدىكەن، لېكىن ئۈندەش بەلگىسىنى بىلىدىكەن. بۇلبۇل بالىسى بىلەرمەنلىك بىلەن: , vY)n6
ـ بۇيەردە يېزىلغىنى چوقۇم ئۈندەش جۈملە،-دەپتۇ. قاغا بالىسى بۇنىڭغا قارشى چىقىپ: &Q\_
;
ـ ياق ، بۇ دېگەن بۇيرۇق جۈملە،-دەپتۇ. SQq6X63 \
ساۋاقداشلار ، ئايرىپ بېقىڭلارچۇ، بۇ زادى قانداق جۈملە؟ ( ماس ھالدا باھالاش ئېلىپ بېرىلىدۇ) *) MX%`Z}
شۇ ئارىدا بىر شاتۇتى ئۇچۇپ كەپتۇ-دە، ئەستايىدىللىق بىلەن : VK @$JwdL
-بالىلىرىم ، ئۈندەش بەلگىسى قويۇلسىلا ئۈندەش جۈملە بولمايدۇ، توغرا ئايرىش ئۈچۈن شۇ جۈملىنىڭ مەنىسىگە قاراش كېرەك. ئەگەر، بۇيرۇق، شوئار، چاقىرىق مەنىسىدە بولسا بۇيرۇق جۈملە ، ئۇنداق بولماي ،سۆزلىگۈچىنىڭ تۈرلۈك ھېس تۇيغۇلىرىنى ئىپادىلەپ كەلسە، ئۈندەش جۈملە بولىدۇ»- دەپتۇ. |BwRlE2CFO
بۇلبۇل بالىسى بىلەرمەنلىك قىلغىنىغا خىجىل بوپتۇ. شۇندىن كېيىن ئۇ بىلمىگەننى باشقىلاردىن سوراپ ئۆگىنىدىغان بوپتۇ. ئۇلار ئورماندىكى باشقا قۇشلار بىلەن ئىناق-ئىتتىپاق ئۆتۈپ، بەختلىك ياشاپتۇ. v#RW{kI
خۇلاسە: F0@Qgk]\
چۆچەكتىن نېمىنى چۈشىنىۋالدىڭلار ،قانداق بىلىمگە ئىگە بولدۇڭلار ؟ r8IX/ ,
تاپشۇرۇق: q^Z~IZ8IT
ئائىلىگە بارغاندا چۆچەكنى ئاتا-ئاناڭلارغا،ئېنى-سىڭىللىرىڭلارغا سۆزلەپ بېرىڭلار . d!`lsh@tF
مەنبە: ئېلقۇت مۇنبىرى |