| turan69 | 2010-10-18 18:14 |
كارىز ھەققىدەكارىز --- ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ئىجادىيىتى، لىن زېشۈ بىلەن مۇناسىبىتى يوق! ھاياتلىقنىڭ بۇلىقى، ئۆسۈملۈكلەرنىڭ قېنى ھېسابلانغان كارىز - بۇلاقلار يۇرتىمىز شىنجاڭدا خېلى بۇرۇنلا پەيدا بولغان بولۇپ، ئەجدادلىرىمىز ئەنە شۇ كارىز ۋە بۇلاقلار ئارقلىق تىرىكچىلىك قىلىپ كەلگەن، ھازىرمۇ يۇرتمىز شىنجاڭدا كارىزلار ناھايىتى كۆپ بولۇپ، ئاساسەن قۇمۇل، تۇرپان ۋىلايەتلىرىگە ۋە سانجى ئوبلاستىنىڭ شەرقىدىكى ناھىيەلەرگە، گۇما ناھىيىسى، كۇچا ناھىيىلىرىگە تارقالغان. كارىزلارنىڭ ئومومىي ئۇزۇنلىقى 5000~7000 كىلومېتىرغىچە بولۇپ يىللىق ئېقىن مىقدارى 900 مىڭ كۇپ مېتىر كېلىدۇ. يىللىق يېغىن مىقدارى نۆل چامىسىدا بولغان تارىم ۋە تۇرپان، قۇمۇل تەۋەلىرىدە كارىز ئۆز رولىنى قانچىلىك جارى قىلدۇرغان بولغىيتتى-ھە؟ 1980- يىللاردىن بۇيان يۇرتىمىز شىنجاڭدىلا ئەمەس، مەملىكەت مىقياسىدا كارىزلارنىڭ مەنبەسىنى تەتقىق قىلىش قىزغىنلىقى كۆتۈرۈلدى، بۇ ھەقتە بەس -مۇنازىرە ۋە تالاش -تارتىشلارمۇ قىزىپ كەتتى (مەخسۇس كارىز ھەققىدە 1939- يىلدىن 1987- يىلغىچە خەنزۇ تىلىدا 37 پارچە، ئۇيغۇر تىلىدا 10پارچە ماقالە ئېلان قىلىندى). بۇ بەس-مۇنازىرىلەر جەريانىدا لىن زېشۈنىڭ خەلققە كارىز قېزىشنى ئۆگەتكەنلىكى توغرىسىدىكى فانتازىيەلىك ماقالىمۇ ئالاھىدە كۆز قاراش سۈپىتىدە مۇنازىرە سورۇنىغا ئېلىپ كېلىندى. ھازىرغىچە شىنجاڭ كارىزلىرى ھەققىدە يېزىلغان ماقالىلەر ئىچىدە تاۋ تۈئەنجىننىڭ «لىن زېشۈنىڭ سۇنى تىزگىنلىشى ۋە شىنجاڭنى ئېچىشتىكى تىرىشچانلىقلىرى»، جۇڭ شىننىڭ «لىن زېشۈنىڭ سۇنى تىزگىنلىشى»، نەن خۇنىڭ «لىن زېشۈ بېگىمنىڭ قۇدۇقى»، ليۇ جۇڭ شىننىڭ «كارىز _ قۇملۇقتىكى ھاياتلىق بۇلىقى» قاتارلىقلاردا، شىنجاڭدىكى كارىزلار لىن زېشۈنىڭ كەشپىياتى قىلىپ كۆرسىتىلىپ، ئۇ شىنجاڭغا پالانغاندىن كېيىن، يەرلىك خەلقلەرگە سۇ ئىنشائاتى قىلىشنى ۋە كارىز قېزىشنى ئۆگەتكەنلىكى ھەققىدىكى كۆز قاراشلار ئوتتۇرىغا قويۇلغان. بىراق، ياڭ گوجىن تۈزگەن «لىن زېشۈ پۈتۈكلىرى»، لىن زېشۈ يازغان «ئۆتكەن كۈنلەردىن خاتىرە»، ياڭ گوجىن يازغان ۋە جوڭشەن ئۇنىۋېرسىتېتى تارىخ فاكۇلتېتى تۈزگەن «لىن زېشۈ ماقالىلىرى توپلىمى» قاتارلىقلاردا لىن زېشۈنىڭ كارىز قازغانلىقى ھەتتا كارىز بېشىغا بارغانلىقى توغرىسىدا ھېچقانداق سۆز-ئىبارىلەر يوق. يۇقىرىدا نامى ئېلىنغان خاتىرىلەردىن قارىغاندا، لىن زېشۈ خان يارلىقىغا ئاساسەن داۋگۋاڭنىڭ 22- يىلى 7- ئاينىڭ 6- كۈنى پالىنىپ شىئەندىن يولغا چىقىپ، 10- ئاينىڭ 9- كۈنى كۈرە شەھىرىگە يېتىپ كەلگەن. پالانغان ئەمەلدارلار شىنجاڭغا كەلگەندىن كېيىن يەرلىك ئەمەلدارلار تەرىپىدىن چامى يەتكۈدەك ئىشلارغا سېلىنىپ، ئوردىغا خىزمەت كۆرسەتسە، ۋاقتى كەلگەندە قايتا خىزمەتكە قويۇلاتتى، لىن زېشۈنىڭمۇ بالدۇرراق خىزمەت كۆرسىتىپ گۇناھىنى يۇيۇش ئارزۇسى بار ئىدى، شۇڭا ئۇ ئىلى سانغۇن مەھكىمىسى سانغۇنى بويانتاينىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشى بىلەن جەنۇبىي شىنجاڭغا بارماقچى بولغان، چۈنكى ئۇ يەرلەردە ئاھالىلەر ئاز، سۇ مەنبەسى كۆپ بولغاچقا شەنشى، سەنشى قاتارلىق جايلاردىن ئاھالە كۆچۈرۈپ كېلىپ ئورۇنلاشتۇرۇپ خانغا خىزمەت كۆرسىتىشكە تىرىشقان. بۇ ھەقتە تەپسىلىي لايىھە تۈزۈپ خانغا سۇنغان، ئوردا دانىشمەنلىرى ئۇنىڭ بۇ ئۇلۇغۋار پىلانىغا قارىتا خىزمەت كۆرسەتتى دەپ بېكىتىپ بەگلىك مەرتىبىسى بېرىشنى ئوتتۇرىغا قويغان، شۇنىڭ بىلەن لىن زېشۈ پالاندىلىق مۇددىتىنى تۈگەتمەي تۇرۇپلا ئوردا بېگىلىك مەنسىپىگە ئالدىراپ شىنجاڭدىن كېتىپ قالغان. ئۇ شىنجاڭدا تۇرغان چاغدا يازغان «ئۆتكەن كۈنلەردىن خاتىرە» دىمۇ كارىزدىن مەلۇمات يوق. ئۇنداقتا، لىن زېشۈ قانداق قىلىپ سۇ ئىنشا'ئاتى قۇرلۇشى مۇتەخەسىسى، كارىزنىڭ كەشپىياتچىسى بولۇپ قالدى ؟كىشىنى ئەپسۇسلاندۇرىدىغان ئىش شۇ بولدىكى، جوڭگو خەلقىنىڭ ئەپيۇن چېكىشىگە قارىشى باتۇرانە كۈرەش قىلغان لىن زېشۈ شىنجاڭدىكى سۈرگۈن ھاياتىدا كارىزنىڭ كەشپىياتچىسى قىلىنىپ، يۇقىردا تىلغا ئېلىنغان بىر قانچە ئاپتورلارنىڭ «باش قاتۇرۇپ» قەلەم تەۋرىتىشى بىلەن كارىزنىڭ كەشپىياتچىسى بولۇپ قالغان. ( بۇ ماقالە ئاپتونوم رايون بويىچە باھالاشتا مۇكاپاتقا ئېرىشكەن.) |
|