تەۋپىق مۇنبىرى - Powered by phpwind

باشقىلارنى ئەپۇقىلىش . دەلىلنى تاللاش ۋە ...

تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپ تىل-ئەدەبىيات زۆرۈر دەرسلىك 3-كىتابتىكى «ئىپادىلەش ۋە ئالماشتۇرۇش» قىسمىدىكى مەزمۇن:

باشقىلارنى ئەپۇقىلىش . دەلىلنى تاللاش ۋە

ئىشلىتىشنىئۆگىنىش

تېما ھەققىدە مۇھاكىمە:

Zq
باشقىلارنى ئەپۇقىلىش بىر خىل ئالىيجانابلىق. كەچۈرۈشنى بىلگەندە باشقىلارنىڭ نۇقتىسىدا تۇرۇپ ئىشلارنىڭ ئالدى - كەينىنى ئويلاشقىلى، كىشىلىك مۇناسىۋەتنى ئاق كۆڭۈللۈك بىلەن بىر تەرەپ قىلغىلى، ئادەملەر ئوتتۇرىسىدىكى ئۆزئارا چۈشىنىش، ئۆزئارا دوستلۇققابولغان قەلب ئارزۇسىنى ئىپادىلىگىلى بولىدۇ.
باشقىلارنى ئەپۇقىلىش ئادىمىي پەزىلەتكە بولغان بىر خىل ھۆرمەت. ئادىمىيلىك نۇقتىسىدىن ئېيتقاندا ھەممە ئادەم باراۋەر. خاتالىق ئۆتكۈزگەن ئادەم بولسىمۇ، ئۇنى قۇتقۇزۇپ قېلىشنۇقتىسىدىن ياردەم قىلغاندىلا ھەقىقىي كەچۈرگەنلىك بولىدۇ.
كۈندىلىكتۇرمۇشتا كىشىلەرئارا زىددىيەتتىن ساقلىنىش تەس. زىددىيەتنى پەسەيتىشنىڭ ئەڭ ياخشىئۇسۇلى باشقىلارنى ئەپۇ قىلىشنى ئۆگىنىۋېلىش. ئۆز ئەتراپىڭىزغا قاراپ بېقىڭ، قايسى زىددىيەتلەر كەچۈرگەنلىك تۈپەيلى پەسىيىپتۇ، قايسى زىددىيەتلەر باشقىلارنى ئەپۇقىلمىغانلىق تۈپەيلى تېخىمۇ ئۆتكۈرلىشىپ كېتىپتۇ؟ بۇلارغا قارىتا سىز قانداق قاراشتا؟

يېزىش ئۇسۇلىغا ئۆرنەك:
تۆۋەندە «كەڭ قورساقلىق» تىن ئىبارەت بۇ تېمىغا بىرلەشتۈرۈپ، دەلىلنى قانداق تاللاش ۋە ئىشلىتىشنى ئۆگىنىۋېلىڭ.
«بەزىلەر كەڭ قورساق، بەزىلەر ئىچى تار كېلىدۇ. كەڭ قورساقلىقجۇڭگولۇقلارنىڭ ئېسىل پەزىلەتلىرىدىن بىرى. كەڭ قورساق كىشى ئىشلارغا توغرا قاراپ، غەم - قايغۇلارنى تەرك ئېتەلەيدۇ ھەم ئاخىرىدا ئۆزى ئىنتىلگەن توغرا يولنىتاپالايدۇ. ئىچى تار كىشى سەۋرسىزلىك قىلىپ ئاسانلا چېچىلىدۇ - دە، ئاخىرىدا پۇشايماننى ئالغىلى قاچا تاپالماي قالىدۇ. مەسىلەن، <ليەنپو ۋە لىن شياڭرونىڭتەرجىمىھالى> ناملىق تېكىستتە لىن شياڭرۇ كەڭ قورساق، ئەپۇچان، ليەنپو بولسائىچى تار ۋە يولسىز. ئەمما، لىن شياڭرۇ دۆلەتنىڭ چوڭ مەنپەئىتىنى كۆزدە تۇتۇپ ليەنپونىڭ يولسىزلىقلىرىغا چىدايدۇ. ئاخىر ليەنپو ئۇنىڭ بۇ ئېسىل پەزىلىتىدىنتەسىرلىنىپ، ئۇنىڭغا ناماقۇل بولىدۇ.»
بۇ پارچىدا كەڭ قورساقلىقنىڭ پايدىسى دەلىل ئارقىلىق ئىسپاتلانغان.
دەلىلگە قارىتامۇنداق ئۈچ خىل تەلەپ قويۇلىدۇ: بىرىنچىدىن، تىپىك بولۇش؛ ئىككىنچىدىن، يېڭىبولۇش؛ ئۈچىنچىدىن، نۇقتىئىنەزەرنى ئىسپاتلاپ بېرەلەيدىغان، نۇقتىئىنەزەر بىلەن ئىچكى باغلىنىشقا ئىگە بولغان بولۇش. يۇقىرىقى ئەسەردىكى دەلىل بۇ تەلەپلەرگەئۇيغۇنمۇ؟
ۋەقەلىك دەلىلنىقوللانغاندا ئىخچام، قائىدىلىك دەلىلنى قوللانغاندا توغرا، دەل بولۇشقا دىققەت قىلىش كېرەك. دەلىلنىڭ رەت تەرتىپىمۇ ئىنتايىن مۇھىم. يۇقىرىقى ئەسەردە دەلىلنىقوللىنىش بۇ ئۆلچەمگە يەتكەنمۇ؟
ئۆگەنگەن تېكىستلەردىن «ھاياتقا مۇھەببەت»، «مېنىڭ غايەم» قاتارلىقلاردا دەلىل تاللاش ۋە ئۇنى ئىشلىتىشجەھەتتە ئۆرنەك ئالغۇدەك قايسى تەرەپلەر بار؟

يېزىقچىلىق مەشىقى:
1. «كەچۈرۈش» تېمىسىدا بىر پارچە مۇھاكىمە ماقالىسى يېزىڭ. نۇقتىئىنەزەرنى دەلىللەشتە تۆۋەندىكى جۈملىلەردىن مۇۋاپىق پايدىلىنىڭ:
«كەچۈرۈشنى بىلگەندىلا ئاندىن باشقىلار بىلەن يېقىن ئۆتكىلىبولىدۇ.»
«كەچۈرۈش باشقىلار ئۈچۈن بەدەل تۆلەش دېگەنلىكتۇر. باشقىلارغابەدەل تۆلىگەندىلا ئاندىن ئۆز مەنىۋىيىتىنى تېخىمۇ بېيىتقىلى بولىدۇ.»
«كەچۈرۈش كەڭ قورساقلىقنىڭ ئىپادىسى، شەپقەتسىزلىك بولسايارامسىزلىقنىڭ بەلگىسى.»
«كەڭ قورساقلىق − خۇش پۇراقلىق گۈل، دوستلۇق ئۇنىڭ شېرىن مېۋىسى؛ كەڭ قورساقلىق − چۈشىنىشنىڭ كۆۋرۈكى، سەمىمىيلىك ۋە ئىشەنچ ئۇنىڭ ئۇل تېشى.»
2. ئوتتۇرا - باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ رايىنى سىناشتا: «ئۆچ ئادەم سىزدىن ياردەم تەلەپ قىلسا ھەم ئۇنىڭغا ياردەم بېرىش قولىڭىزدىن كەلسە، ئۇنىڭغا ياردەم قىلامسىز؟» دېگەن مەسىلە ئوتتۇرىغا قويۇلغان. «ياردەم قىلىمەن» دېگۈچىلەر باشلانغۇچ، تولۇقسىز ئوتتۇرا، تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپ تەرتىپى بويىچەئايرىم - ئايرىم ھالدا %59.8، %41.7 ۋە %37 بولغان. «ئىلگىرى سىزنى قاتتىق بوزەك قىلغان ياكى ئېغىر يارىلاندۇرغان كىشىنى قانداق قىلماقچىسىز؟» دېگەن يەنە بىرمەسىلىگە قارىتا %29.9 ئوقۇغۇچى كەچۈرۈۋېتىدىغانلىقىنى، %24 ئوقۇغۇچى ھەرگىزكەچۈرمەيدىغانلىقىنى، قالغانلىرى كەچۈرۈۋېتىدىغانلىقى، ئەمما ئۇ ئىش ھەرگىز ئېسىدىنچىقمايدىغانلىقىنى ئېيتقان. ئۇلارنىڭ جاۋابى نېمىنى چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇ؟ مۇشۇ ھەقتەبىر پارچە مۇھاكىمە ماقالىسى يېزىڭ.
(مەنبە: تولۇق ئوتتۇرا تىل-ئەدەبىيات زۆرۈر دەرسلىك 3-كىتاب، 2012-4-1 )

«كەچۈرۈش» تېمىسىدا بىر پارچە مۇھاكىمە ماقالىسى يېزىڭ. نۇقتىئىنەزەرنى دەلىللەشتە تۆۋەندىكى جۈملىلەردىن مۇۋاپىق پايدىلىنىڭ:
«كەچۈرۈشنى بىلگەندىلا ئاندىن باشقىلار بىلەن يېقىن ئۆتكىلىبولىدۇ.»
«كەچۈرۈش باشقىلار ئۈچۈن بەدەل تۆلەش دېگەنلىكتۇر. باشقىلارغابەدەل تۆلىگەندىلا ئاندىن ئۆز مەنىۋىيىتىنى تېخىمۇ بېيىتقىلى بولىدۇ.»

«كەچۈرۈش كەڭ قورساقلىقنىڭ ئىپادىسى، شەپقەتسىزلىك بولسايارامسىزلىقنىڭ بەلگىسى.»
«كەڭ قورساقلىق − خۇش پۇراقلىق گۈل، دوستلۇق ئۇنىڭ شېرىن مېۋىسى؛ كەڭ قورساقلىق − چۈشىنىشنىڭ كۆۋرۈكى، سەمىمىيلىك ۋە ئىشەنچ ئۇنىڭ ئۇل تېشى.»