«تۇنيوقۇق مەڭگۈ تېشى» (تېكىستتىن پارچە)
«تۇنيوقۇق مەڭگۈ تېشى» (تېكىستتىن پارچە) S7-?&[oeJ
S# SA :>8s
(35) ... بىز ئالتاي تېغىنىڭ يولسىز جايلىرىدىن ئاشتۇق، ئېرتىش دەرياسىنىڭ كېچىكسىز يەرلىرىدىن كېچىپ ئۆتتۈق. بىز كېچىلەپ ئىلگىرىلىدۇق. بولچۇغا تاڭ يورۇغاندا تەگدۇق. wtMS<$
(36) «تىل» (ئەسىر) كەلتۈرۈلدى، ئۇنىڭ سۆزى مۇنداق ئىدى: بارىس تۈزلەڭلىكىدە ئون تۈمەن قوشۇن تەق بولدى. OG0ro(|dI
بۇ سۆزنى ئاڭلىغاندىن كېيىن بەگلەرنىڭ ھەممىسى U edh4qa
(37) يانايلى، ساپ نومۇس ئەلا (شەرەپلىك مەغلۇپ بولغان ياخشى دېگەن مەنىدە _ ت) دېيىشتى. مەنكى بىلگە تۇنيوقۇق ئۇلارغا: بىز ئالتاي تېغىنى ئېشىپ، ئېرتىش دەرياسىدىن ئۆتۈپ k5W5 9tz
(38) بۇ يەرگە كەلدۇق. كەلمىكىمىز قىيىنغا چۈشتى، كەلگىنىمىزنى ئۇلار تۇيمىدى. بىزگە تەڭرى ئۇماي، مۇقەددەس يەر، سۇ ياردەم قىلىۋاتسا، نېمىشقا قاچىمىز؟ `Q}.9s_ri
(39) ئۇلارنىڭ ئادىمىنىڭ كۆپلۈكىدىن نېمىشقا قورقىمىز؟ ئادىمىمىزنىڭ ئازلىقى تۆپەيلى يېڭىلىپ قالاتتۇقمۇ. تېگەيلى دېدىم. تەگدۇق، يېڭىپ چىقتۇق، ئىككىنچى كۈنى ئۇلار يەنە كەلدى. O`H[,+v m[
(40) ئۇلار ئوتتەك قىزىپ كەلدى، ئۇرۇشتۇق. ئۇلارنىڭ ئىككى قاناتتىكىلىرى بىزنىڭكىلەردىن يېرىمىدەك كۆپ ئىدى. تەڭرى ساقلىغانلىقى ئۈچۈن بىز ئۇلارنىڭ كۆپلۈكىدىن CEt_wKz f
(41) قورقۇپ كەتمىدۇق. ئۇرۇشتۇق. تاردۇش شاد جەڭگە قاتناشتى. بىز يېڭىپ چىقتۇق. خاقانىنى قولغا چۈشۈردۇق. ئۇلارنىڭ يابغۇسى ۋە شادى 1 BVi vEG
(42) شۇ يەردىلا ئۆلتۈرۈلدى. ئەللىكچە ئادىمىنى قولغا چۈشۈردۇق. شۇ كېچىسى ھەرقايسى قەبىلىلەرگە (ئەلچى) ئەۋەتتۇق. بۇ خەۋەرنى ئاڭلاپ، ئون ئوق بەگلىرى ۋە خەلقنىڭ ھەممىسى vBq 2JJAl
(43) كېلىشتى، تىز چۆكتى، ئەل بولغان بەگلەرنى ۋە خەلقلەرنى تەشكىللەۋاتقىنىمدا، ئۇلارنىڭ بىر قىسمى قېچىپ كەتتى. (شۇڭا) ئون ئوق ئەسكەرلىرىنى (ئۇلارنى قوغلاشقا) ئەۋەتتىم. 6
(44) بىزمۇ ئەسكەر چىقاردۇق. بىز ئۇلارنىڭ كەينىدىن تاپ بېسىپ ماڭدۇق. يىنچۇ (ئۇنچە) ئۇگۇزدىن ئۆتۈپ، «تىنەسى ئوغلى» دەپ ئاتىلىدىغان مۇقەددەس ئاق تاغدىن ئاشتۇق. <"aPoGda
(45) بىز تاكى تۆمۈر قاپقىغىچە باردۇق. قوشۇننى شۇ يەردىن ياندۇردۇق. ئىنەل خاقانغا ... ساقا، تەزىك، توقرى
`
(46) ۋە شۇ يەردە ئولتۇراقلاشقان ئاسۇق باشچىلىقىدىكى سوغداق خەلقلىرىنىڭ ھەممىسى ئەل بولدى، يۈكۈندى ... تۈرك خەلقى تۆمۈر قاپقىغا mbSJ}3c"
(47) ۋە «تىنەسى ئوغلى» دەپ ئاتىلىدىغان تاغقا ئەزەلدىن تېگىپ باقمىغانىدى. مەنكى بىلگە تۇنيوقۇق ئۇ يەرگە ھۇجۇم قىلغۇزغانلىقىم ئۈچۈن %F1 Ce/
(48) ئۇلار سانسىزلىغان سېرىق ئالتۇن، ئاق كۆمۈش، قىز – ئاياللارنى، ئېسىل ئېگەر – جابدۇق، ئۈنچە _ مەرۋايىتلارنى كەلتۈردى. ئىلتەرىش خاقان دانىشمەن بولغانلىقى ئۈچۈن، m3K8hL/
(49) باتۇر بولغانلىقى ئۈچۈن تابغاچ بىلەن 17 قېتىم ئۇرۇش قىلدى. ئوغۇزلار بىلەن بەش قېتىم ئۇرۇش قىلدى، شۇ چاغدىمۇ مەسلىھەتچى l\jf]BHX'
(50) يەنىلا مەن ئىدىم. ياغىچىسى (تەشكىللىگۈچى؟) يەنىلا مەن ئىدىم. ئىلتەرىش خاقانغا، تۈرك بۆگۈ خاقانغا، تۈرك بىلگە خاقانغا ... [P,1UO|$B
(51) قاپاغان خاقان 27 ياش ۋاقتىدا ... مەن قاپاغان خاقانغا ياردەملىشىپ، ئۇنى تەختكە ئولتۇرغۇزدۇم. تۈن بويى خاتىرجەم ئۇخلىيالمىدىم. ^~8l|d_
(52) كۈندۈزى خاتىرجەم ئولتۇرالمىدىم. قىزىل قانلىرىمنى تۆكتۈم، قارا تەرلىرىمنى ئاقتۇردۇم. مەن (دۆلەت) ئىشلىرى ئۈچۈن كۈچۈمنى قوشتۇم. مەن ئۆزۈم يەنە ئاتلىق قوشۇن چىقاردىم. s 3Y
\,9\
(53) مەن ئوردا قاراۋۇللىرىنى كۆپەيتتىم. يېنىپ – يېنىپ تۇرغان دۈشمەنلەرنى بويسۇندۇردۇم. خاقانىم بىلەن بىللە (كۆپ قېتىم) جەڭگە قاتناشتىم. تەڭرى ساقلىدى. jvCk+n[
(54) مەن تۈرك خەلقى زېمىنىدا تولۇق قوراللانغان دۈشمەنلەرنى ماڭدۇرمىدىم. بەلگىسى بار ئاتلارنىڭ ھەممىلا يەردە چېپىپ يۈرۈشىگە يول قويمىدىم. ئىلتەرىش خاقان تىرىشمىغان بولسا، f LxFF
(55) ئۇنىڭغا ئەگىشىپ مەن تىرىشمىغان بولسام، دۆلەت ۋە خەلق يوق بولغان بولاتتى. ئۇ تىرىشقانلىقى ئۈچۈن، ئۇنىڭغا ئەگىشىپ مەن تىرىشقانلىقىم ئۈچۈن _;J9q} X
(56) دۆلەت يەنە دۆلەت بولدى، خەلق يەنىلا خەلق بولدى. ئۆزۈم قېرىدىم، ئۇلۇغ بولدۇم، ھەرقانداق يەردىكى خاقانلىق خەلقلەردە H/
@M
(57) مېنىڭدەك ئادەم بولىدىكەن، ئۇلاردا ھېچقانداق بەختسىزلىك بولمايدۇ. Z1V'NJI+
(58) تۈرك بىلگە خاقان ئېلىگە مەن بىلگە تۇنيوقۇق (بۇ مەڭگۈ تاشتىكى پۈتۈكلەرنى) يازدۇردۇم. EY
x2IJ
(59) ئىلتەرىش خاقان تىرىشمىغان بولسا، ئۇ يوق بولغان بولسا، مەن ئۆزۈم _ بىلگە تۇنيوقۇق تىرىشمىغان بولسام، شۇنداقلا مەن بولمىغان بولسام، \'LC C-
(60) قاپاغان خاقان ۋە تۈرك سىر خەلقى تۇپرىقىدا دۆلەت ۋە ئادەمزات، خەلق بولمىغان بولاتتى. 6U>jU[/
(61) ئىلتەرىش خاقان ۋە مەن _ بىلگە تۇنيوقۇق تىرىشقانلىقى ئۈچۈن، قاپاغان خاقان ۋە تۈرك سىر خەلقى مۇشۇنداق ياشاپ قالالىدى. W$t}3R u
(62) تۈرك بىلگە خاقان تۈرك سىر خەلقىنى، ئوغۇز خەلقىنى باقماقتا. xXU/m|
?n9$,-^v
ئىزاھات: ep}/dBg
1. «تۇنيوقۇق» دېگەن تۈركچە سۆز بولۇپ، «تۇن» بۈيۈك، كاتتا، چوڭ، باش، بىرىنچى، دەسلەپكى كاتتىباش، باشلىق دېگەن مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ؛ «يوقۇق» بولسا ئەتىۋارلىق، ئېسىل، قەدىرلىك دېگەن مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ. دېمەك، «تۇنيوقۇق» دېگەن سۆز «چوڭ باشلىق»، «بۈيۈك كاتتىباش»، «ئاقساقال»، چوڭلارنىڭ ئېسىلى» ... دېگەن مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ. ]qza* ba
2. «تۇنيوقۇق مەڭگۈ تېشى» دا بىلگە تۇنيوقۇقنىڭ ئىلتەرىش خاقان، قاپاغان خاقان ۋە بىلگە خاقان قاتارلىقلار بىلەن بىرلىكتە قىلغان ھەربىي يۈرۈشلىرى، مەملىكەتنى بىرلىككە كەلتۈرۈش، تىنچلاندۇرۇش ۋە كۈچەيتىش يولىدا ياراتقان تۆھپىلىرى نازۇك بىر شائىرانە تىل بىلەن تەسۋىرلەنگەن. WJSHLy
3. «يابغۇ»، «شاد» دېگەنلەر ئەمەل- مەنسەپ ناملىرىدۇر. F+$@3[Q`N
... muX4 Y1M_
(مەنبە: تولۇقسىز ئوتتۇرا مەكتەپ 9-يىللىقلار ئۈچۈن 2-قىسىم تىل- ئەدەبىيات دەرسلىك كىتاب 194- بەتتىن ئېلىندى. 2011-يىل 12- ئاينىڭ 5 – كۈنى ) Qv[@ioc
|
