| anayurt905 | 2011-05-18 18:33 |
گۈلىستان ناملىق كىتابتىن ئۈزۈندىلەرگۈلىستان ناملىق كىتابتىن ئۈزۈندىلەرسۆز بېشى پارس خەلىقىنىڭ 13-ئەسىردە ئۆتكەن ئۇلۇغ مۇتەپپەككۇر شائىر شەيخ سەئىدىنىڭ « گۈلىستان » ناملىق مەشھۇر ئەسىرى يالغۇز پارس كىلاسىك ئەدەبىياتىدىلا ئەڭ قىممەتلىك بايلىق ۋە مۇھىم يادىكارلىقلاردىن بىرى بولۇپ قالماستىن ، بەلكى جاھان مەدىنيەت غەزىنىسىدىمۇ ئۆزىگە مۇناسىپ ھۆرمەتلىك بىر ئۇرۇننى ئىگىلىگەن . «گۈلىستان » قاپىيىلىك سۆزلەردىن تۈزۈلگەن قىسقا ھېكايىلەر ، ھېكىمەتلەر ، ئىبرەتلىك سۆزلەر توپلىمىدىن ئىبارەت بولۇپ ، ھەر بىر ھېكايە ئارىلىرىغا مۇۋاپپىق شېئىر مىسرالىرى قىستۇرۇلغان . سەككىز باپلىق بۇ نادىر ئەسەردە شۇ زاماندىكى ئىجدىمائى تۇرمۇشنىڭ ئەڭ مۇھىم تەرەپلىرى ، بۇلۇپمۇ 13-ئەسىردىكى فېئودالىزىىم جەمئىيتىنىڭ تۈرلۈك قاتلاملىرىدىكى ھاياتنىڭ رېئال مەنزىرسى ئاجايىپ تولۇق سۈرەتلەپ بېرىلگەن . ئادالەت ، ئىنسانپەرۋەرلىك ، ۋەتەنپەرۋەرلىك ، خەلىقنى سۆيۈش ، ساداقەت ، ۋاپا ، مېھىر-مۇھەببەت ، سېخىيلىق ، ئالىيجاناپلىق ۋە باشقا گۈزەل ئەخلاق-پەزىلەتلەر مەدىھلەنگەن . قالاقلىق ، جاھالەت ، رىياكارلىق ، يالغانچىلىق ، ئالدامچىلىق ، ئاچ –كۆزلۈك ، زالىملىق شۇنىڭغا ئوخشاش جەمىيەتتىكى چىرىكلەر ھەجۋى تىل بىلەن كەسىكىن تەنقىد ئاستىغا ئېلىنغان . شائىرنىڭ ھاياتى توغرىسىدا مەخسۇس ماتېرىيال يوق ، پەقەت ئاپتۇر ئۆز ئەسەرلىردە زىكىر قىلغان بەزى پاكىتلار بىزگە ئۇنىڭ تەرجىمىھالى توغرىسىدا ئۇمۇمى چۈشەنچە بىرەلەيدۇ . سەئىدى 1203-يىلى ئۆپچۆرىسىدە ئىراننىڭ شىراز شەھرىدە ئوتتۇرا قاتلامغا مەنسۇپ ئوقۇمۇشلۇق ئائىلىدە دۇنياغا كەلگەن . تەخمىنەن 20 ياش ۋاقتىدا ئوتتۇرا شەرىقنىڭ مەدىنيەت مەركىزى ھىساپلانغان قەدىمىي شەھەر باغداتقا بېرىپ ، مەشھۇر « نىزامىيە » مەدرىسىدە ئېلىم تەھلىل قىلغان . ئۇ كىچىك چېغىدىلا ئۆز ۋەتىندىن كۆپ قېتىم سەپەرگە چىقىپ ، چەت مەملىكەتلەردە ۋە شەرىقنىڭ بىر مۇنچە شەھەرلىرىدە ساياھەتتە بولغان ، 14 قېتىم ھەج قىلغان ؛ غەرىبتە شىمالى ئافرىقىغا قەدەر بارغان ، ئەرەب سەھرالىرىنى كەزگەن ، مىسىر ، ھەبەشىستان ، تۈركىيە قاتارلىق مەملىكەتلەردە بولغان ، دەمەشىق ، يىروسالىم ، تىرىپولى ، ھەلەب قاتارلىق شەھەرلەرنى كۆرگەن ؛ شەرىقى ئافغانىستان ، ھىندىستان ، ئوتتۇرا ئاسىيا رايۇنلىرىدا سەپەر ،زىيارەتتە بولغان ، ئېلىمىزنىڭ قەدىمي شەھىرى قەشقەرگىمۇ كېلىپ كەتكەن . شائىر دەرۋىشلىك ھاياتىنىمۇ باشتىن كەچۈرگەن . ئەھلىسەلىپ ئۇرشى ۋاقتىدا ، ئۇ فەرەڭلەرنىڭ ئەسىرلىكىدىمۇ بولغان ، چوڭ شەھەرلەردە ئالىملارنىڭ مۇنازىرلىرىگە قاتناشقان ، چەت يۇرىتلادا نۇرغۇنلىغان ئىشلارنى ، ئاجايىب ۋەقەلەرنى ئۆز كۆزى بىلەن كۆرگەن ، ئاچچىق ئەلەملەرنى ، ئۆلۈم خەۋپى ، ئاچلىق ، مۇھتاجلىق دەردىنى تارتقان . 30 يىلچە چەتئەلدە يۈرۈپ ، ھەر بىر جايدا ئىجدىمائى تۇمۇشنى ئۆزىگە خاش زېرەكلىك ۋە ماھارەت بىلەن كۆزەتكەن ۋە ئۆگەنگەن . سەئىدى ئاخىرى ئۆز ئانا يۇرتى شىرازغا قايتىپ كېلىپ (1257-يىل) يېرىم ئەسىرلىك تۇرمۇش تەجىربىسى ئاساسىدا ئاۋۋال ‹‹ بوستان ›› ناملىق شېئىرى ھىكايىلەر توپلىمىنى ، ئۇنىڭدىن بىر يىل كېيىن ( 1258-باھاردا ) « گۈلىستان » ناملىق ئۆلمەس ئەسىرىنى ياراتقان . شائىر بۇ ئىككى ئەسەرنى يېزىشتا خەلىققە پەندى-نەسىھەت ۋە تەربىيە بېرىشنى مەقسەت قىلغان . ئاپتۇر « گۇلىستان» نىڭ خاتىمىسىدە مۇنداق دەيدۇ : بىز نەسىھەتنى جايىدا يەتكۈزدۇق ، بۇ بىلەن بىر بۆلۈك چاغنى ئۆتكۈزدۇق . بىراۋلار مەيلى قىلمىسا رىغبەت ، ئەلچىنىڭ بۇرچى خەۋەر بېرىشلا پەقەت . سەئىدى ئۆز زامانىسىدا يۈكسەك ئەخلاقنىڭ ئالىيجاناب كۈيچىسى ، ئادالەتنىڭ قىزغىن ھىمايىچىسى بولغانىدى . ئۇ دۇنيادىكى قارمۇ-قارشىلىقلارنى ، ئادەملەر ئوتتۇرسىدىكى تەڭسىزلىكنى چوڭقۇر چۈشىنىپ يەتكەچكە ، بۇ قارمۇ –قارشىلىقلارنى ئۆز ئەسەرلىرىدە دانالىق بىلەن ئەكس ئەتتۈرگەن . ئۇ دۇنياغا ، ئۆز ۋەتىنىگە ، كىشىلەرگە مۇھەببەت بىلەن قاراشنى تەرغىب قىلغان . خەلىقلەرنىڭ قېرىنداشلىقى ۋە باراۋەرلىكىنى ياقلىغان . شائىر تەخمىنەن 1292-يىلى 90 يېشىدا ۋاپات بولغان . « گۈلىستان » يۈكسەك بەدىئي قىممەتكە ئىگە زور ئەدەبىي ئەسەر بۇلۇپلا قالماستىن ، بەلكى نۇرغۇنلىغان تارىخ ، جۇغراپىيەگە ئائىت باي مەلۇماتلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان مەنبە سۈپىتىدىمۇ پايدىلىنشقا تېگىشلىك مۇھىم بىر ئەسەردۇر ، شۇنىڭدەك پارس كىلاسىك ئەدەبى تىلىنىڭ ئەڭ قىممەتلىك يادىكارلىقىدۇر . |
|