«كۈل تېكىن مەڭگۈ تېشى» زۆرۈر 4 دىن پايدىلىنىش
كۈل تېكىن مەڭگۈ تېشى %,Ap7X3:QT
1)«كۈل تىگىن مەڭگۈ تېشى»نىڭ قانداق ئاساسلىق ئالاھىدىلىكلىرى بار؟ y| Ir._bt
}sx_Yj
بۇ تېكىستنى ئىنچىكىلىك بىلەن ئوقۇيدىغان بولساق،ئۇنىڭ تۆۋەندىكىدەك بىر قانچە ئاساسلىق ئالاھىدىلىكى بارلىقىنى ھېس قىلىمىز.
cetvQAGXY
(1)تارىخى تۈسى نىسبەتەن كۈچلۈك بۇلۇپ،ئەينى دەۋىردىكى كۆپلىگەن تارىخى شەخسلەر ۋە ئۇلار ئېلىپ بارغان ئۇرۇشلار،كۆپلىگەن مىللەت-قەبىلە ناملىرى،ئورۇن –جايي ئىسىملىرى تىلغا ئېلىنغان. QMsHC%l3b
; /0 Q1-
(2) ئەسەردە باش قەھرىمان ئوبرازى ئالاھىدە گەۋدىلەندۈرۈلگەن،باش قەھرىمان كۈل تېگىننىڭ باتۇر،قەيسەر،جان پىدالىق بىلەن دۆلەت قۇرۇش خاراكتىرى روشەن گەۋدىلەندۈرۈلگەن .بۇ خاراكتىرلار ئاپتورنىڭ چۈشەندۈرۈشى بىلەن ئەمەس،بەلكى قەھرىماننىڭ ئىش-ھەركەتلىرى ئارقىلىق يۇرۇتۇپ بىرىلگەن. Vp
&<+ A((/i
(3) ئەسەرنىڭ تىلى روشەن ئالاھىدىلىككە ئىگە بۇلۇپ،سۆز-جۈلىلىرى قىسقا،ئىخچام،پىكىر ئۈزۈپ-ئۈزۈپ ئوتتۇرىغا قۇيۇلغان.شۇ سەۋەبتىن سۆز جۈملىلەر ئوتتۇرىسىدىكى پىكىر بوشلىقى نىسبەتەن كەڭ بۇلۇپ،كىتابخاننىڭ پىكىر ۋە تەسەۋۇرىنى قوزغايدۇ. ,&d@O>$E:
8&Myv a
(4)ئەسەر ئۇزۇن تارىخنى،شۇ تارىختىكى نۇرغۇنلىغان كىشىلەرنىڭ ئاجايىپ سەرگۈزەشتىللىرىنى ئەكس ئەتتۈرگەن بولغاچقا،ئۇنىڭ مەزمۇنى ناھايتتى مول،قۇرۇلمىسى نېسبەتەن مۇرەككەپ بۇلۇپ،ئەسەر مەزمۇنىنى چۈشىنىش نېسبەتەن قېيىن. LPwT^zV&N
*c)uGz'cD
(5) ئەسەردە ئوخشىتىش،جانلاندۇرۇش،سېلىشتۇرۇش،تەكرارلاش قاتارلىق ۋاستىلەر ماھېرلىق بىلەن قوللىنىلغان, شۇنداقلا يەنە«تىزى بارلارنى تىزلاندۇردۇق، بېشى بارلارنى باش ئۇردۇردۇق»،«قۇللار قۇللۇق بولدى، دىدەكلەر دىدەكلىك بولدى» دىگەندەك ئىپادىلەش ئۈنۈمى يۇقرى جۈملىلەرمۇ كۆپ قوللىنىلغان. k
6kM'e3V
'SYo_!
2.بۇ تېكىستتە كۈل تېگىن قاتناشقان قايسى ئۇرۇشلار تىلغا ئېلىنغان؟ fgj^bcp-
y}v +c%d
«كۈل تېگىن مەڭگۈ تېشى» دا كۈل تېگىن تىلغا ئېلىنغان جايدىن باشلاپ، ئۇ قاتناشقان نۇرغۇن ئۇرۇشلار تىلغا ئېلىنغان. بۇلار ئىچىدە نىسبەتەن ئىنىق تىلغا ئېلىنغانلىرى ئالتە چوپ سوغداقتىكى ئۇرۇش، چاچاسەنگۈل بىلەن قىلغان ئۇرۇش، تۈرگى-يارغۇن كۆلىدىكى ئۇرۇش، قىرغىزلار بىلەن قىلغان ئۇرۇش، تۈركەشلەر بىلەن قىلغان ئۇرۇش، قارلۇقلار بىلەن تاماغ ئىدۇق دېگەن بۇلاق بېشىدا قىلغان ئۇرۇش، ئاز خەلقى بىلەن قىلغان ئۇرۇش، ئىزگىللار بىلەن قىلغان ئۇرۇش، توققۇز ئوغۇزلار بىلەن قىلغان ئۇرۇش، قۇشلارغاقتا ئەدىزلەر بىلەن قىلغان ئۇرۇش، بۇلچۇدا ئۇغۇزلار بىلەن قىلغان ئۇرۇش، چۇش دېگەن بۇلاقتا تۇڭرا قەبىلىسى بىلەن قلغان ئۇرۇش، ئەزگەنتى قادازدا دىگەن يەردە ئوغۇزلار بىلەن قىلغان ئۇرۇش قاتارلىق ئۇرۇشلاردىن ئىبارەت. بۇ ئۇرۇشلار تىلغا ئېلىنغاندا، ئاساسلىقى كۈل تېگىننىڭ ئۇرۇش جەريانىدا كۆرسەتكەن قەھىرىمانلىقلىرى، قانچىلىك دۈشمەننى ئۆلتۈرۈپ، غەلبىنى قانداق قولغا كەلتۈرگەنلىكى يېزىلغان بولۇپ، بۇ ئارقىلىق كۈل تېگىننىڭ باتۇر، قەھرىمانلىق خارەكتىرى كۆرسىتىلگەن، شۇنداقلا ئۇرۇشنىڭ غەلبىسى ئۈچۈن قوشقان تۆھپىسى مۇئەييەنلەشتۈرۈلگەن. `]v[5E
^>?CMcN4*
مەشىق ھەققىدە 'rb'7=z5
1. «كۈل تېگىن مەڭگۈ تېشى»دا كۈل تېگىننىڭ قايسى ئىش-پائالىيىتى نوقتىلىق يېزىلغان؟ نىمە ئۈچۈن؟ pz}mF D&[
!QC<n /
پايدىلىنىش جاۋابى: |+E KF.K
IKm&xzV-
«كۈل تېگىن مەڭگۈ تېشى»دا كۈل تېگىننىڭ ئۇرۇش جەريانىدا كۆرسەتكەن قەھرىمانلىقلىرى نوقتىلىق يېزىلغان. بۇ مەڭگۈ تاشلار يازمىلارنىڭ 30-قۇرغا كەلگەندە ئاندىن كۈل تېگىننىڭ ئىسمى تىلغا ئېلىنىدۇ.شۇنىڭدىن تارتىپ تاكى ئاخىرغىچە بولغان مەزمۇنلاردا،شۇنداقلا مەڭگۈ تاشنىڭ شىمال تەرپىدىكى يازمىلاردا ئاساسلىقى كۈل تېگىننىڭ ئىش-پائالىيەتلىرى تىلغا ئېلىنىدۇ.«كۈل تېگىن پىيادە جەڭگە كىردى.ۋاڭ تۇتۇقنىڭ قېينىنىسىنى قۇراللىق پېتى ئەسىرگە ئېلىپ،(ئۇنى)خاقانغا تەقدىم قىلدى»،«ئۇنىڭ ساۋۇت ۋە دۇبۇلغىسى، يەلمەسىگە يۈزدىن ئارتۇق ئوق تەگدى،(لىكىن) ئۆز بېشىغا بىر تال ئۇقنىمۇ تەگكۈزمىدى»،«بىزگە ھۇجۇم قىلغانلار باتۇر ئەرلەر ئىدى. ئۇ چاغدا بىز ئۆكۈنۈپ، كۈل تىگىنگە ئاز ئادەمنى ئەگەشتۈرۈپ ئەۋەتتۇق. ئۇ چوڭ (بىر) ئۇرۇش قىپتۇ، ئۇ باتۇر شالچىنىڭ ئاق ئېتىنى مىنىپ جەڭگە كىرىپتۇ، ئاددى تۈركەش پۇقرالىرىنى ئۇ يەردە ئۆلتۈرۈپتۇ ۋە ئەل قىپتۇ»،«كۈل تىگىن ئۈگسۈز دىگەن ئاق ئېتىنى مىنىپ، تۇققۇز ئەرگە نەيزە سانجىدى، ئېتىنى بەرمىدى.(شۇنداق قىلمىغان بولسا) ئانام خاتۇن قاتارلىق ئانىلىرىم، ئاچىلرىم، كىلىنلىرىم، مەلىكىلىرىمنىڭ تىرىكلىرى دېدەك بولغان بولاتتىڭلار، جەسسىتىڭلار بولسا خارابىلىكتە، يولدا قالغان بولاتتى! كۈل تىگىن بولمىغان بولسا، ھەممىڭلار ئۆلگەن بولاتتىڭلار!»دىگەندەك جۈملىلەر ئارقىلىق كۈل تىگىننىڭ باتۇر، قەيسەرلىكىنى ئىپادىلىگەن. مەڭگۈ تاشنىڭ مەزمۇنىدا تىلغا ئېلىنغان ئۇرۇشلار ناھايتى كۆپ بولۇپ، بۇلاردا ئاساسلىقى كۈل تىگىننىڭ بۇ ئۇرۇشلاردىكى قەھرىمانلىقى تىلغا ئېلىنغان، يەنى كۈل تىگىننىڭ قايسى ئاتنى مىنىپ چىقىپ، قانچە ئادەمنى ئۆلتۈرۈپ، ئۇرۇشتا قانداق غەلبە قىلغانلىقى يېزىلغان. O3_B
D!l8l49hLu
2. تېكىستنىڭ سۆز-جۈملىلىرى ئىنتايىن قىسقا،ئىخچام، تەسىرلىك ۋە ئوبرازلىق، ئارتۇقچە تەسۋىرلەردىن خالىي،مەزمۇن، ھىسيات دەل جايىدا ئىنىق ئىپادىلەنگەن. ~/ c5 hyTx
46ChMTt
1)«يۈزدىن ئارتۇق ئوق تەگدى،(لېكىن)يۈز بېشىغا بىر تال ئوقنىمۇ تەگكۈزمىدى.» U X}*X`{
Qp 69Sk@H{
(بۇ جۈملىدە كۈل تېگىننىڭ قايسى تەرىپى گەۋدىلەندۈرۈلگەن؟ ) `E;)`J8b
$ 'u \B
پايدىلىنىش جاۋابى: <,-,?
jNqVdP]d\
چاچاسەنگۈن بىلەن قىلغان ئۇرۇشتا كۈل تېگىن ناھايتتى قەھرىمانلىق كۆرسىتىدۇ،نەچچە قېتىم جەڭگە كىرىپ،مىنگەن ئاتلىرىدىن ئايرىلىپ قالىدۇ،ئۇنىڭ ساۋۇت،دۇبۇلغا ۋە يەلمەسىگە يۈزدىن ئارتۇق ئوق تېگىدۇ.ئەمما،ئۇ يۈز ۋە باش قىسمىغا بىر تالمۇ ئوق تەگكۈمەيدۇ.بۇ جۈملىدە كۈل تېگىننىڭ يالغۇز باتۇر،قورقماس خاراكتىرگە ئىگە بۇلۇپلا قالماستىن،بەلكى يەنە ئىنتايىن چەبدەس،چاققان ئادەم ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇ. a(!3Afi
q-uLA&4
2)«مەن چەكسىز ھەسرەتلەندىم،ئىككى شاد ۋە ئىنىلىرىم،بالىلىرىم،بەگلىرىم،خەلقىم يىغلاۋېرىپ كۆزلىرىدىن ئايرىلىپ قالارمۇ دەپ ئويلىدىم.» H\f/n`@,G
64b<0;~
(نېمە ئۈچۈن ئۇلارغا كۈل تېگىننىڭ ئۆلۈمى شۇنچە ئېغىر كېلىدۇ؟) ]
EV`dI k
tUrNp~ve,
پايدىلىنىش جاۋابى: ,=x
RoXYB}
CJ:uYXJJ:z
بۇ جۈملىدە كۈل تېگىننىڭ ۋاپاتىغا بولغان قاتتىق ئېچىنىش ۋە قايغۇرۇش ھېسياتى ئىپادىلەنگەن.كۈل تېگىننىڭ ئۇرۇق-تۇغقانلىرىنىڭ، سەبداشلىرىنىڭ، كەڭ خەلقنىڭ ئۇنىڭ ۋاپاتى ئۈچۈن قاتتىق قايغۇرۇشى سەۋەبسىز ئەمەس.چۈنكى،كۈل تېگىن ئالدى بىلەن ئۇلارنىڭ تۇغقان-قېرىندىشى،يەنە بىر تەرەپتىن ئۇ تېخى ياش،ئۈچۈنچى بىر تەرەپتىن،ئۇ ئىنتايىن باتۇر،قەيسەر،قورقماس بولۇپ،قەبىلىسىنىڭ ئۇرۇشتا غەلبە قىلىشىغا زور تۆھپە قوشقان،تۆتىنچى بىر تەرەپتىن،ئۇ خەلقىنى ئازاد قېلىپ،ئۇيۇشتۇرۇپ،غەلبىگە ئېرىشتۈرۈپ،ئۇلارغا باياشات تۇرمۇش ئاتا قىلغان.شۇڭا،كۈل تېگىننىڭ ئۆلىمى ئۇلارغا شۇنچە ئېغىر كېلىدۇ. %-k(&T3&
D|"s E>
3.مۇناسىۋەتلىك ماتىرياللاردىن پايدىلىنىپ،مەڭگۈ تاش ھەققىدە ئېزدىنىپ ئەينى دەۋىر ئەدەبىياتىنىڭ قايسى دەرىجىدە تەرەققى قىلغانلىقىنى ھېس قىلىۋىلىڭلار. q'by;g*m
|
