تەۋپىق مۇنبىرى - Powered by phpwind

دەرسلىكنى چۈشەندۈرۈش

تىل – ئەدەبىيات ④ Jv>gwV{

(زۆرۈر دەرسلىك4) #ZJ _T`l

ھامۇتجان ھېكىم _BM" ]t*

2008 – يىل ئىيۇل u8gS<\
1. ئوقۇش ۋە ھوزۇرلىنىش

   تۆت بۆلەك، 15 تېكىست (بەش ئوقۇش تېكىستى)

   بىرىنچى بۆلەك: درامىلار

  1. «مۇقام ئۇستازى »، مۇھەممەتئېلى زۇنۇن

  2. «گۈلدۈرماما»، ساۋ يۈي

3. «خاملېت» ، شېكېسپېر



Ⅰ. ئوقۇتۇش ھەققىدە كۆرسەتمە

  1. دراما ھەققىدىكى ئاساسىي بىلىملەرنى دەسلەپكى قەدەمدە ئىگىلەش .

  1) درامىنىڭ دەۋرىي ئارقا كۆرۈنۈشىنى چۈشىنىش .

  2) ۋەقەلىك تۈزۈلۈشىنى ئېنىقلاش .

① ۋەقەلىك (سۇژىت) - تۈگۈن، راۋاج، كولمىناتسىيە، يېشىم

  ② كۆرۈنۈش – پەردە.

  ③ تۈزۈلۈشى (ئورۇنلاشتۇرۇلۇشى) – ۋەقەلىكنىڭ تەشكىللىنىشى ۋە ئورۇنلاشتۇرۇلۇشى

  3) دراماتىك توقۇنۇش (زىددىيەت – توقۇنۇش بولمىسا دراما بولمايدۇ)

  4) پېرسۇناژلارنىڭ خاراكتېرىنى تەھلىل قىلىش

  ① پېرسۇناژلار خاراكتېرىدىكى ئالاھىدىلىكلەرنى چۈشىنىش

  ② پېرسۇناژ خاراكتېرىنىڭ ئۆزگىرىش (تەرەققىي قىلىش) جەريانىنى ئىگىلەش

  ③ پېرسۇناژ خاراكتېرىدىكى كۆپ تەرەپلىمىلىكنى تەھلىل قىلىش

  5) درامىدىكى پېرسۇناژلارنىڭ ھەرىكىتى ۋە تىلىدىن بەدىئىي زوق ئېلىش



  پېرسۇناژنىڭ تىلى ۋە ھەرىكىتى: ① دراما ۋەقەلىكىنىڭ تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ. ② خاسلىقنى ئەكس ئەتتۈرۈپ، ئوبراز يارىتىدۇ. ③ باش تېمىنى روشەنلەشتۈرىدۇ.

  2. دراما ئوقۇتۇشىدا ئوقۇغۇچىلار دىققەت قىلىدىغان بىرقانچە نۇقتا:

  1) ۋەقەلىكنى ئومۇملاشتۇرۇش

  2) ئاساسلىق زىددىيەت توقۇنۇشى بىلەن ئاساسلىق پېرسۇناژلارنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتنى ئىگىلەش.

  3. درامىنىڭ قۇرۇلمىسىنى ئىگىلەش.

ئىككىنچى بۆلەك كلاسسىك شېئىرلار

(18 -، 19 – ئەسىر شېئىرلىرى)


  1. «كاشغەر»، گۇمنام (19 – ئەسىر)، تېمىسى: ۋەتەنپەرۋەرلىك

  5. «كوللىيات مەسنەۋى خاراباتى»دىن، ئابدۇللا خاراباتى، ئىلىم

  6. «رابىيە سەئىدىن»، نىزارى (18 – ئەسىر)، مۇھەببەت

  7. «ئاتا»، ئابدۇللاھ پوسكامى، (19 – ئەسىر)، ئاتا

ئوقۇتۇش ھەققىدە كۆرسەتمە
   1. ئۇيغۇر ئەنئەنىۋى شېئىرىي شەكىللىرىدىن غەزەل، مەسنەۋىي قاتارلىقلارنىڭ ئۆزىگە خاس ئالاھىدىلىكى ۋە پەرقىنى يەنىمۇ چوڭقۇر ئىگىلەش.

  2. خەلقىمىزنىڭ ئەينى دەۋردىكى ھېسسىياتىنى يەنى، ئۇلاردىكى ۋەتەنپەرۋەرلىك، ئالىملار ۋە ئىلىمگە بولغان ھۆرمەت، چىن مۇھەببەت، ئاتىلىق مېھرى – شەپقەت قاتارلىق جەھەتلەردىكى ھېسسىياتىنى چۈشىنىش، ئوقۇغۇچىلاردا بۇ ھەقتە توغرا دۇنيا قاراش ۋە قىممەت قارىشى يېتىلدۈرۈش.

  3. شېئىرلارنى ئارۇز ۋەزىنلىك شېئىرلارنىڭ ئوقۇلۇشىغا قويۇلغان تەلەپلەر بويىچە قايتا – قايتا دىكلاماتسىيە قىلىش ھەمدە شېئىر دىكلاماتسىيە قىلىشتىن بەدىئىي زوق ئېلىش.

  4. شېئىرلارنى ئەسلىسى بىلەن يەشمىسىنى سېلىشتۇرۇپ ئوقۇپ، ئۇلارنىڭ چوڭقۇر ئىدىيىۋى مەزمۇنىنى ئىگىلەش، ھەمدە ئومۇملاشتۇرۇش.

  5. قورال كىتاب («چاغاتاي تىلىنىڭ ئىزاھلىق لۇغىتى»)لاردىن پايدىلىنىپ، شېئىردىكى بىر قىسىم سۆزلەرنىڭ لۇغەت مەنىسىنى تېپىش ۋە سۆزلەرنى ئۆزلەشتۈرۈۋېلىش.

  6. شېئىرلاردىكى مول ھېسسىيات، گۈزەل، ئاھاڭدار شېئىرىي تىلدىن بەدىئىي زوق ئېلىشنى ئۆگىنىۋېلىش ھەمدە، شېئىرغا قىزىقىش ھېسسىياتىنى شەكىللەندۈرۈش.

  7. شېئىرلاردىكى ئىستىلىستىكىلىق ۋاسىتىلەر ۋە شېئىرنىڭ مۇزىكىلىقلىقى (ئاھاڭدارلىقى)نى تەھلىل قىلىپ، شېئىرلارنىڭ بەدىئىي ئالاھىدىلىكىنى يەكۈنلەش.

  8. شېئىرلاردىكى چۈشىنىش ۋە بەدىئىي زوق ئېلىشنى ئۆگىنىۋېلىش.

  9. ئوقۇتۇش جەريانىنى لايىھىلىگەندە، ئايرىم دىكلاماتسىيە قىلدۇرۇش، قوش كىشىلىك دىكلاماتسىيە قىلدۇرۇش، كوللېكتىپ دىكلاماتسىيە قىلدۇرۇش ئۇسۇلىدىن باشقا يەنە قىز – يىگىتلەرنى ئايرىپ دىكلاماتسىيە قىلدۇرۇش، مۇزىكا تەڭكەش قىلىنىپ دىكلاماتسىيە قىلىش قاتارلىق ئۇسۇللارنى قوللىنىشقا، ئۆزئارا باھالاشقا يېتەكلەشكە ئەھمىيەت بېرىش كېرەك. مۇمكىن بولسا شېئىر دىكلاماتسىيە قىلىش پائالىيىتى ياكى شېئىر دىكلاماتسىيە قىلىش مۇسابىقىسى ئۆتكۈزسىمۇ بولىدۇ.

  10. ئوقۇغۇچىلارنى ئۇيغۇر كلاسسىك ئەدەبىياتى، كلاسسىك شېئىرلىرى ھەققىدە تەشەببۇسكارلىق بىلەن ئىزدىنىشكە ئىلھاملاندۇرۇش ۋە يېتەكلەش زۆرۈر.
  11. شېئىرغا قىزىقىدىغان ئوقۇغۇچىلارنى بايقاشقا، ئۇلارنى تەشكىللەش، يېتەكلەش ۋە ئىلھاملاندۇرۇشقا ئەھمىيەت بېرىش، ئۇلارغا شېئىر ئىجادىيىتىنىڭ ھوزۇرىنى ھېس قىلدۇرۇش كېرەك.

  12. شېئىرلارنى دىكلاماتسىيە قىلىپ ئوقۇش ۋە تەھلىل قىلىش جەريانىدا، گۈزەللىك تۇيغۇسىغا ئىگە قىلىش، ھېسسىياتىغا تەسىر قىلدۇرۇش، قەلب تارىنى چېكىش، ئۇلۇغۋار، گۈزەل غايە تىكلەش ۋە بەدىئىيلىككە قىزىقىش، بەدىئىيلىكتىن ھوزۇرلىنىشنى بىلىشتەك ئېسىل ئادىمىيلىك خىسلەت يېتىلدۈرۈشكە ئەھمىيەت بېرىش.



ئۈچىنچى بۆلەك   ئىجتىمائىي تېمىدىكى ماقالىلەر

(مۇھاكىمە ماقالىلىرى، فىليەتۇن، ئەدەبىي پارچە ۋە خاتىرىلەر)

  8. «كىيىم كېچەك مىللەتنىڭ سىمىۋوللۇق نۇسخىسىدۇر».

  ئابدۇكېرىم راخمان، مۇھاكىمە ماقالىسى

  9. ئەكېلىشپەرۋەرلىك، لۇشۇن، فىليەتون

  10. تىل – ئەدەبىيات ۋە ماتېماتىكا، سۇ بو چىڭ، مۇھاكىمە ماقالىسى

  11. قىسقا ماقالىللەر، ئەدەبىي خاتىرىلەر (ۋاڭ مېڭ)، ئەدەبىي پارچىلار

(① مېنىڭ يەنە بىر تىلىم  ② ياشلىق  ③ ئادەملەردىكى پەرق  ④ قەدىر – قىممەت)



ئوقۇتۇش ھەققىدە كۆرسەتمە

  1. ئەدەبىياتقا ئائىت ئاساس بىلىملەردىن مۇھاكىمە ماقالىلىرى، فىليەتون، ئەدەبىي پارچىلار ۋە خاتىرىلەر ھەققىدىكى ئەدەبىي چۈشەنچىلەرنىڭ ئوخشاشلىقى ۋە پەرقىنى ئىگىلىۋېلىش كېرەك.

(فىليەتون – بەدىئىيلىككە ئىگە ئىجتىمائىي ئوبزور. ژانىر جەھەتتىن ئۇ ئەدەبىي ئەسەر، چۈنكى ئۇ ئەدەبىيلىك ۋە ئوبرازلىققا ئىگە. ئەمەلىي قوللىنىلىدىغان ماقالىلەر نۇقتىسىدىن ئۇنى مۇھاكىمىلىق ماقالە دېيىشكىمۇ بولىدۇ. چۈنكى ئۇنىڭدا مۇھاكىمە يۈرگۈزۈلىدۇ، قائىدە – داۋلىلار سۆزلىنىدۇ. فېليەتون مۇھاكىمىلىق نەرسىلەرنىڭ بىر تۈرىگە كىرىدۇ دەپ ئايرىلغان. نەسىردە لىرىكا بىلەن بايان كۆپرەك بولىدۇ. خاتىرە ۋە پارچىلاردا مۇھاكىمە تەركىبى كۆپرەك بولىدۇ. ئۇلار بىر – بىرىگە يېقىن كېلىدۇ).

  2. بۇ بۆلەكتىكىلەر ئومۇمىي جەھەتتىن مۇھاكىمىلىق ئەسەرلەر، بۇ بۆلەكنى ئوقۇتۇشتا ئوقۇغۇچىلارنىڭ مۇھاكىمە قىلىش ئىقتىدارىنى يېتىلدۈرۈشكە ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىش كېرەك.

  3. تېكىستلەرنى ئوقۇش، تەھلىل قىلىش جەريانىدا، ئوقۇغۇچىلارنى ئىزدىنىش، باھا بېرىشقا يېتەكلەش بىلەن بىرگە، ئۆزىنىڭ پىكرىنى بايان قىلىشقا ئىلھاملاندۇرۇپ، ئىجادچانلىق روھىنىڭ يېتىلىشىگە كۆڭۈل بۆلۈش كېرەك.

  4. ھەربىر ئەسەرنى ئوقۇغاندا ئۇلاردىكى مەدەنىيەت ھادىسىلىرىگە ئائىت بولغان ھەربىر كۆز قاراشنى تېپىپ چىقىش ئىمكان يار بەرسە ئۇلارنى تىزىس شەكلىدە يېزىپ چىقىشقا يېتەكلەش كېرەك.

  5. ماقالىللەردىكى نۇقتىئىيينەزەرلەرنىڭ قانداق ماتېرىياللار ئارقىلىق دەلىللىنىپ، قانداق خۇلاسە چىقىرىلغانلىقىنى، فېليەتوندىكى كۈچلۈك ھەجۋىي ۋە يۇمۇرىستىك خۇسۇسىيەتنى ۋە تىلى جەھەتتىكى ئالاھىدىلىكىنى تەھلىل قىلىشقا يېتەكلەش.

  6. ماقالە ئەسەرنىڭ مەدەنىيەت ئاساسى ۋە مەدەنىيەت ئارقا كۆرۈنۈشىنى چۈشەنگەن ئاساستا تەھلىل قىلىپ، ئەنئەنىگە ۋارىسلىق قىلىش بىلەن تەرەققىياتنىڭ مۇناسىۋىتىنى توغرا ئىگىلەشكە، بۇ ھەقتە توغرا بولغان دۇنيا قاراش يېتىلدۈرۈشكە يېتەكلەش كېرەك.



تۆتىنچى بۆلەك    ئەدەبىي تەرجىمىھاللار

  12. «كۆلتېگىن مەڭگۈ تېشى»

  13. «يۈرىكىم يىغلايدۇ»، ئەختەم ئۆمەر

  14. ليەن پو، لىن شياڭرۇ تەزكىرلىرى، سىمچيەن

  15. ئوغلانغا تۇتۇلغان گۈلدەستە، مۇھەممەت سالى مەتروزى



ئوقۇتۇش ھەققىدە كۆرسەتمە

تىل-ئەدەبىيات زۆرۈر 4 نىڭ ئاۋازلىق ئىزاھاتى