|
شىنجاڭدا ئىشلىتىلگەن يېزىق ۋە تىللار A ^F0}MYT
ئاتتىلا ";59,\6
شىنجاڭ ياۋرو-ئاسىيا قۇرۇقلۇقىنىڭ مەركىزىي قىسىمىغا جايلاشقان، ئۆزگىچە جۇغراپىيىلىك، ئېتنۇگىراففىيىلىك، دىنىي ۋە مەدەنىيەت ئالاھىدىلىكىگە ئىگە رايون بولۇپ، بۇ رايوندا تارىختىن بۇيان كۆپ خىل مىللەت ۋە ئۇنىڭغا باغلانغان كۆپ خىل تىل-يېزىق، دىن ۋە مەدەنىيەت ئۆزئارا تەسىر كۆرسەتكەن ھالدا مەۋجۇت بولۇپ، بۇ رايوننىڭ ئۆزگىچە مەدەنىيەت قاتلىمىنى، ئارخېئولوگىيىلىك قىممەت سېستىمىسىنى، تارىخي ئەھۋالىنى، گىرەلەشمە دىنىي مۇھىتىنى، تىل-يېزىق خاسلىقىنى شەكىللەندۈرگەن. PmDar
M]e _@:! شىنجاڭدىن تېپىلغان ئارخېلوگىيلىك تېپىلمىلار ۋە ساقلىنىپ قالغان تارىخىي ئۇچۇرلار ھەم تەتقىقاتچىلارنىڭ تەتقىقات نەتىجىلىرىگە ئاساسلانغاندا، شىنجاڭدا تارىختىن بۇيان تۆت خىل تىل سېستىمىسىغا تەۋە 22 خىل تىل ئىشلىتىلىپ، ئۇنىڭغا دائىر قوليازما يادىكارلىقلىرى ئۈچ خىل يېزىق سېستىمىسىغا تەۋە بولغان 26 خىل يېزىق بىلەن خاتىرلەنگەن. ئۇلارنىڭ كونكېرت ئەھۋالى تۆۋەندىكىدىن ئىبارەت. 0y#TGM|0D
1. شىنجاڭدىن تېپىلغان يېزىقلارنىڭ شاخلىنىش-بارلىققا كېلىش ئەھۋالى: ]&L[]
خۇاشا يېزىقى خەن سۇلالىسى يېزىقى
P
e7%
9
سېستىمىسى غەربىي شيا يېزىقى ] b@:?DX8
قۇجۇ يېزىقى O .P:~
قىتان يېزىقى 6.GIUM%D
n!\&X9%[8
كارۇشتى يېزىقى ئۇرخۇن يېزىقى قىتان يېزىقى imf_@_
پارىس يېزىقى ئۆزبەك يېزىقى قىرغىز يېزىقى |
;P9S
ئەرەب يېزىقى قارىخانىيلار يېزىقى چاغاتاي يېزىقى ئۇيغۇر يېزىقى $+ ?A[{JG
ئەرەمى يېزىقى قازاق يېزىقى FA;uu\
سېستىمىسى تاتار يېزىقى Y v jRJ
تاجىك يېزىقى O
WVa&8O
قەدىمكى ئۇيغۇر موڭغۇل مانجۇ شىبە سوغدى يېزىقى يېزىقى يېزىقى يېزىقى يېزىقى gb_k^wg~1'
مانى يېزىقى 9:tKRN_D
سۈرىيە يېزىقى t,K_!-HX+
ZKa.MBde
ساك يېزىقى تۈبۈت يېزىقى باسىبا يېزىقى Y8 a![
بىراھمى يېزىقى بىراھمى سانسىكىرىت توخرى يېزىقى(ئا) سېستىمىسى يېزىقى يېزىقى تۈرك يېزىقى sX,oJIt
توخرى يېزىقى(ب) Vee`q.
يۇقارقى ئۈچ خىل يېزىق سېستىمىسىغا تەۋە بولغان 26 خىل يېزىققا ئۆزبەك يېزىقى، قىرغىز يېزىقى، ئۇيغۇر يېزىقى، قازاق يېزىقى، تاتار يېزىقى، تاجىك يېزىقى قاتارلىق ئالتە خىل ھازىرقى زامان يېزىقلىرى كىرگۈزۈلمىدى. skn`Q>a
ggUJ -M'2h
2. شىنجاڭدىن تېپىلغان يېزىقلارنىڭ يېزىق سېستىمىسى بويىچە قىسقىچە ئۇچۇرى: cO"7wgg
يېزىق ^ cn)eA
سېستىمىسى V[Jd1T
| dkC[ Jt
nkp!kqJ09
No <5Jp 2x#
| joh=0 nk;D
sSC yjS'T
يېزىق نامى MeqW/!72$L
| eXI ^9uH
)IGE2k|
خاتىرلەنگەن تىل `k/
| 8 Vj]whE
QW.VAF\6*
قوللۇنىلغان ۋاقتى ho2o/>Ef3
| خۇاشيا يېزىق سېستىمىسى 2t
6m#
| 1 Lh%z2 5t
| خەن يېزىقى WX
.Ax$fT
| خەنزۇ تىلى S&/,+x'c|
| 2000 يىلدىن بۇيان "Vh3hnS~
| 2 $B%wK`J
| قۇجۇ يېزىقى V=^B7a.;>
| خەنزۇ تىلى، قەدىمكى تۈرك، ئۇيغۇر تىلى mi[t1cN)=
| 3-11-ئەسىرلەر 8tfM,.]_i
| 3 i>z_6Gax*[
| غەربىي شيا يېزىقى M~%P1@%
| غەربىي شيا تىلى fGZ56eH:
| 1032-1227-يىللار yY[9\!
| 4 U!d|5W.{Q
| قىتان يېزىقى e!W U
| قىتان تىلى T@wgWE<0y_
| 920-1218-يىللار 9?X8H1
| ئەرەمى يېزىقى سېستىمىسى P ~ :
N
| 5 U$yy 7}g
| قارۇشتى يېزىقى GP>\3@>
| قەدىمكى ئارىيان تىلى c@ 3mfc{
| م.ب3-م.ك3-ئەسىرلەر g.Tc>?~
| 6 dGyrzuPJ
| ئۇرخۇن يېزىقى dI%?uk
| قەدىمكى تۈرك، ئۇيغۇر تىلى zmU@ k
| 8-9-ئەسىرلەر }u9#S
| 7 =oBl
UE
| قىتان يېزىقى \q ($8<
| قىتان تىلى yk y% +@2q
| 920-1191-يىللار G9^xv
| 8 #f [} a
| پارىس يېزىقى !&xci})7a
| قەدىمكى پەھلىۋىي تىلى MyZVx|7 E
| 7-16-ئەسىرلەر ]1FLG* sB
| 9 IyI0|&r2A
| ئەرەب يېزىقى []v$QR&u#v
| قەدىمكى ئەرەب تىلى ) ,CKuq>
| 10-11-ئەسىرلەر 55 '
| 10 -)Bvx>8fq-
| قارىخانلار يېزىقى _p>F43%p
| قەدىمكى تۈرك تىلى )Gavjj&uJ
| 11-14-ئەسىرلەر J /fnSy
| 11 F^$;hMh%
| چاغاتاي يېزىقى =n 5n
| چاغاتاي تىلى AT)b/ycC
| 14-20-ئەسىرلەر Ml$
| 12 ?m5E Xe
| سوغدى يېزىقى WQ 2{ `'z
| قەدىمكى پەھلىۋىي تىلى s;YbZ*oaMe
| 5-7-ئەسىرلەر DI8<0.L
| 13 3:MJKS02OD
| قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقى ax>j3HKi
| قەدىمكى ئۇيغۇر تىلى f+Acs*. GQ
| 5-15-ئەسىرلەر ;xe.0j0h
| 14 u1
L^INo/
| موڭغۇل يېزىقى ^t5My[R
| قەدىمكى تۈبۈت، موڭغۇل تىلى 5gtf`ebs/
| 1204-ھازىرغىچە o^vX\a?`u
| 15 VwE4:/7YN
| مانجۇ يېزىقى bsF_.S*k@
| مانجۇ تىلى C)z4Cn9#
| 1632-ھازىرغىچە Q !;syJBb.
| 16 Lj3o-@\*j
| شىبە يېزىقى H\R a*EO~j
| شىبە تىلى
/RxP:>hVv
| 18-ئەسىردىن ھازىرغىچە X ha9x,
| 17 {R!yw`#^B
| مانى يېزىقى WR)=VE
| قەدىمكى پەھلىۋىي،تۈرك، ئۇيغۇر تىللىرى (' 5?-
| 762-950-يىللار h= 7q;-@7
| 18
VGV-t
| سۈرىيە يېزىقى D~6[C:m
| يەھۇدىي تىلى IL].!9
| 13-14-ئەسىرلەر &kg^g%%
| FU3 K?A
B
| ئۇيغۇر يېزىقى UBaXS_c\
| يېقىنقى ئۇيغۇر تىلى
| 20-ئەسىردىن باشلاپ 5 4 _}9_g
| ]Z!Y *v
| ئۆزبەك يېزىقى N<)CG,/w[M
| يېقىنقى ئۆزبەك تىلى l9.`2d]o
| 20-ئەسىردىن باشلاپ Af|h*V4 Xu
| j
3
| قىرغىز يېزىقى ~fXNj-'RW
| يېقىنقى قىرغىز تىلى ,
'pYR]3
| 20-ئەسىردىن باشلاپ w~]2c{\Qz
| 4&*lpl*N
| قازاق يېزىقى q`e0%^U
| يېقىنقى قازاق تىلى uz3cho'
| 20-ئەسىردىن باشلاپ
d!I%AlV
| KDN#CU
| تاتار يېزىقى /
qQx~doK
| يېقىنقى تاتار تىلى IQBL;=.J.
| 20-ئەسىردىن باشلاپ sD3Ts;k
| 6Emn@Mn=
| تاجىك يېزىقى 6UI S4 _
| يېقىنقى تاجىك تىلى ;)rhx`"n
| 20-ئەسىردىن باشلاپ ! 5 S#
| بىراھما يېزىقى سېستىمىسى u9_? c
G-
| 19 uJ"#j
X
| بىراھمى يېزىقى tT`S"
9T
| قەدىمكى ئارىيان تىلى qPu?rU{2
| م.ب3-ئەسىر i{g~u
| 20 x+sSmW
| سانسىكىرىت يېزىقى m%U=:u7#M
| قەدىمكى ئارىيان تىلى B
\V ;{:
| 3-ئەسىر 5 =s|uuw/
| 21 }Ej^"T:H_;
| ساك يېزىقى Dmtsu2o
| قەدىمكى ساك تىلى <.|]%7
| 6-10-ئەسىرلەر \n0Gr\:
| 22 &53LJlL
Co
| تۈبۈت يېزىقى _t7aOH
| قەدىمكى تۈبۈت تىلى }5gQ dj[Y
| 9-ئەسىر i;
| 23 !uHVg(}
| باسىبا يېزىقى ;x=0+0JD
| موڭغۇل تىلى .ktyA+r8v
| 1272-1310-يىللار p?sC
| 24 zC\L-i>G
| توخرى يېزىقى(ئا) w'D =K_h
| قەدىمكى توخرى تىلى b\Gw|?Rv
| 5-8-ئەسىرلەر /q >1X!Z
| 25 4brKAqg.
| توخرى يېزىقى(ب) a@V`EEZ
| قەدىمكى توخرى تىلى KI{B
| 5-8-ئەسىرلەر 8!(09gW'>
| 26 -3On^W
j]
| غەربىي تۈرك يېزىقى R-V 4Ju[:
| قەدىمكى تۈرك، ئۇيغۇر تىلى =7212('F
| 6-7-ئەسىرلەر (B:+md\Q
|
3. شىنجاڭدا ئىشلىتىلگەن تىللارنىڭ تىل سېستىمىسى بويىچە قىسقىچە ئۇچۇرى \DC0`
تىل +1o4l i
سېستىمىسى nA?Ks!9T
| m# . N
iVe"iH
No g/f^|:
| O=E?m=FR"
z
iTE*rNJ
تىل نامى `ZhS=ezgr
| Rw!wfh_+
fx3oA}
خاتىرلەنگەن يېزىق e` {F7rd:
| Yx"un4
ZXH{9hxd
يېزىق قوللۇنىلغان ۋاقىت >\4"k4d}
| خەنزۇ-زاڭزۇ تىللىرى سېستىمىسى Cr>YpWm
| 1 y^
[?F>wB
| mZ0'-ax
خەنزۇ تىلى RcpKv;= iB
| خەن يېزىقى XpIl-o&re
| 2000 يىلدىن بۇيان lOEB ,/P
| قۇجۇ يېزىقى Gy6PS{yY6t
| 3-11-ئەسىرلەر wq:"/2p1
| 2 pKkB A r,
| قەدىمكى تۈبۈت cxz\1Vphd
| موڭغۇل يېزىقى 1
| 1204-ھازىرغىچە ^SWV!rrg
| ھىندى-ياۋروپا تىللىرى سېستىمىسى jL,P )TC
| q Qp;i{X
1 tJII-\3"
ZmAo
9>'Kg
| /|p6NK;8L
قەدىمكى ئارىيان تىلى Xq%ijo
| كارۇشتى يېزىقى ` M!'PMX
| م.ب3-م.ك3-ئەسىرلەر K$c?:?wmo
| بىراھمى يېزىقكى 6r)B|~,OA
| م.ب3-ئەسىر wUKt$_]``
| سانسىكىرىت يېزىقى -u~AY#*
| 3-ئەسىر I] Ws
| 2 ]%Lk#BA@A
| H=6-@+ !o
قەدىمكى پەھلىۋى تىلى GpXU&A'r
| پارىس يېزىقى ] uXmug
| 7-16-ئەسىرلەر K_-S`-eH
| سوغدى يېزىقى Kza5_ 7p`L
| 5-7-ئەسىرلەر ;RS^^vDm
| مانى يېزىقى 9, $
n 6t;
| 762-950-يىللار LT:8/&\
| 3 QxiAC>%K
| قەدىمكى ساك تىلى J )UCy;Y
| ساك يېزىقى .F@ 2C
| 6-10-ئەسىرلەر i*e'eZ;)
| 4 uM2
.?>`X
| قەدىمكى توخرى تىلى _.5AB E
| توخرى يېزىقى(ئا) ^TAf+C^Ry
| 5-8-ئەسىرلەر K*N 8Vpz(
| توخرى يېزىقى(ب) !gj_9"<
| 5-8-ئەسىرلەر 9%DLdc\z;
| 5 }M &hcw<
| يېقىنقى زامان تاجىك تىلى
Qo+Y
| تاجىك يېزىقى CFG (4IMx
| 20-ئەسىردىن باشلاپ I1W~;2cK
| ھام-سام >C -N0H
تىللىرى سېسىمىسى xDIl
| 1 |],oc AN{
| قەدىمكى ئەرەب تىلى Fd >epvR
| ئەرەب يېزىقى B q7Qbj
| 10-11-ئەسىرلەر ,5P
tB]8&3
| 2 oVeC@[U
| يەھۇدىي تىلى =\i{dj
| سۈرىيە يېزىقى ?=%#lZ &?
| | ئالتاي تىللىرى سېستىمىسى E
| n@y*~sG]
QZamf
lk
1 6
G]hs gro
| &KVXU0F^z
D~7L~Q] xI
قەدىمكى تۈرك تىلى |oV_7
%mlu
| قۇجۇ يېزىقى b]Z >P{ j
| 3-11-ئەسىرلەر 41NVF_R6J
| ئۇرخۇن يېزىقى Kzrt%DA
| 8-9-ئەسىرلەر q1vsvL9Q
| مانى يېزىقى c`xgz#
]v
| 762-950-يىللار eD?f|bif
| تۈرك يېزىقى
w[Q)b()
| 6-7-ئەسىرلەر *g!7PzJ'
| قارىخانلار يېزىقى 0t(js_
| 11-14-ئەسىرلەر se& Q\!&M
|
B`wrr8"Rz
9#b
/D&pX5
#9CLIYJAd
2 E8"$vl&c]
| V2LvE.Kj
" r[Ob]/
,yH \nqEz
قەدىمكى ئۇيغۇر تىلى +l
| ئۇيغۇر يېزىقى QJ2D C
| 5-15-ئەسىرلەر ~Xz?H=}U+
| قۇجۇ يېزىقى #jM- XK
| 3-11-ئەسىرلەر uF+0nv+
| قارىخانىلار يېزىقى V6Y0#sT U
| 11-14-ئەسىرلەر ?z&5g -/b
| ئۇرخۇن يېزىقى E
Y A=f
U
| 8-9-ئەسىرلەر G`RQl@W>)(
| مانى يېزىقى B>g(i=E
| 762-950-يىللار \/ ipYc
| تۈرك يېزىقى @qEUp7W.?
| 6-7-ئەسىرلەر mM:%-I\$
| 3 sou~m,#
| چاغاتاي تىلى
| چاغاتاي يېزىقى PQp/ &D4K
| 14-20-ئەسىرلەر d0-4KN2
| 4 |Z)}-'QUJ
| غەربىي شيا تىلى YxrMr9>l1
| غەربىي شيا يېزىقى hz*T"HJ]t
| 1032-1227-يىللار v>j,8E
| 5 d%. |MAE
| قىتان تىلى ;!G#Y
Oe
| قىتان يېزىقى {@F'
BB\
| 920-1191-يىللار FzcXSKHV %
3E^qh03(
| 6 ^ghYi|kQq
| موڭغۇل تىلى /,\U*'-
| موڭغۇل يېزىقى w%s];E E
| 1204-ھازىرغىچە \pfa\, rW
#>("(euXMF
| باسىبا يېزىقى n1{[CCee@
| 1272-1310-يىللار l)*(UZ"
/'aqQ
K<
| 7 rR :ZTfJs"
| مانجۇ تىلى {0w2K82
| مانجۇ يېزىقى `WN80d\)&
| 1632-ھازىرغىچە hPSMPbI
| 8 z4Zm%
| شىبە تىلى r 'jUB^E
| شىبە يېزىقى :`zO%h
| 18-ئەسىردىن ھازىرغىچە "A"YgD#t
| 9 /0H}-i
| يېقىنقى ئۇيغۇر تىلى Z8ea)_ {#
| ئۇيغۇر يېزىقى }W8A1-UF
| 20-ئەسىردىن باشلاپ kEnGr6e
| 10 @d0 f +9d
| يېقىنقى ئۆزبەك تىلى KJ'ID
| ئۆزبەك يېزىقى ]nUr E6
| 20-ئەسىردىن باشلاپ sQ#e 2
| 11 =|z:wlOs
| يېقىنقى قىرغىز تىلى d-_V*rYU
| قىرغىز يېزىقى (L*GU 7m;
| 20-ئەسىردىن باشلاپ />S^`KSTM
| 12 v;
| يېقىنقى قازاق تىلى "V>}-G&
| قازاق يېزىقى 8D )nM|
| 20-ئەسىردىن باشلاپ ^y/Es2A#t
| 13 AabQ)23R2
| يېقىنقى تاتار تىلى lr> NG,N
| تاتار يېزىقى @nj NP^'Kx
| 20-ئەسىردىن باشلاپ wb.yGfJ
|
S.!,qv z
4. ئالتاي تىللىرىنىڭ قىسقىچە ئۇچۇرى: F$a s#.7FF
)~O{jd
5. ئۇيغۇرلار ئىشلەتكەن يېزىقلارنىڭ قىسقىچە ئۇچۇرى: =q^o6{d0"
ئەسكەرتىش: بۇ يېزىقتا ئۇيغۇرلار ئىشلەتكەن تىللاردىن باشقا تىللارمۇ خاتىرلەنگەن بولغاچقا، ئۇلارنىڭ ھەممىسى كىرگۈزۈلدى.
A`=ESz
|