| koksangun |
2011-01-19 11:52 |
شېئىردىكى ئىماگ
تولۇق ئوتتۇرىنىڭ يېڭىدىن تۈزۈلگەن تىل-ئەدەبىيات تاللانما دەرسلىك 2-قىسىمىدىن «بىلىۋېلىڭ» غا بېرىلگەن شېئىرىيەت نەزەرىيىسىگە ئائىت پارچىنى يوللىدىم.تورداشلار پايدىلىنارسىلەر. -.X ICKz
شېئىردىكى ئىماگ zvJQ@i"Z
شئېر شەكىل جەھەتتىن سۆز-ئىبارىلەر ۋە مىسرالارنىڭ قۇراشتۇرۇلمىسى بولغىنى بىلەن،مەزمۇن جەھەتتىن ئۇنىڭ ئاساسىي تەركىبىنىڭ «سىمۋول»ئىكەنلىكىنى بايقايمىز.شائىرنىڭ ئارزۇ-ئارمىنى ئۇنىڭ شېئىردا سمۋولنى تۇغىدۇ.بۇ ئاۋۋال شائىرنىڭ خىيالىدا ئەكىس ئىتىدۇ.ئۇنىڭ خىيالىدا ئەكىس ئەتكەن سىمۋوللۇق مەنىگە ئىگە ئاشۇ سۈرەت ياكى مەنە مۇھىتلىرى شېئىرىيەتتە ئىماگ دېيىلدۇ. \53(D7 +
1.ئىماگنىڭ كېلىپ چىقىشى Y 8$Y]2
ئەنگىلىيە شائىرى توماس ئېللىئىوت:«بىر ئاپتۇرنىڭ تەسەۋۋۇرىنىڭ پەقەت بىر قىسىمىلا ئۇ ئوقۇغان كىتابلاردىن كېلىدۇ.ئىماگ بولسا ئۇنىڭ بالىلىق دەۋرىدىكى ھېسىسىي ھاياتىدىن باشلاپ توپلانغان بولىدۇ.ھاياتىمىزدا كۆرگەن،بىلگەن،ھېس قىلغانلىرىمىزنىڭ ئىچىدىكى بەزىبىر ئىماگلار قايناق ھېسياتقا تولغان ھالەتتە تەكرار-تەكرار نامايان بولىدۇ.قۇشقاچنىڭ ۋىچىرلىشى بېلىقنىڭ پىلتىڭلاپ ئۈزۈشى،گۈلنىڭ خۇش پۇرىقى،تاغ باغرىلىرىدا كېتىپ بارغان موماي،تۈمۈر يول ئاچىلىدىكى ئۆينىڭ كەچكى كۆرۈنۈشى،ئۇ يەردە تۇرغان يەنە بىر سۇ ماشىنىسى،بۇنداق ئەسلىمىلەرنىڭسىمۋوللۇق قىممىتى بولىدۇ»دېگەن ئىدى.بۇنىڭدا ئېىللىئىوت ئىماگنىڭ شائىرنىڭ تۇغۇلغاندىن تارتىپ خاتىرىسدە توپلانغان ھېسىسىي كەچۈرمىشلىرىدىن كېلىدىغانلىقىنى ككرسىتىپ بەرگەن.ئىماگ بۇ تۈپكى مەنبەدە سىرت يەنە كىتاپ ئوقۇشتىن ۋە باشقا بەدىئىي ئەمەرلەردىن ھۇزۇرلىنىشتىنمۇ قايتا شەكىلىندۇ.ئۇ يەنە شائىر ئېرىشكەن ئىماگلارنى قايتا پىشىشىقلاپ ئىشلەشتىنمۇ پەيدا بولىدۇ ياكى ئۇنىڭ يۇشۇرۇن ئېڭدا شەكىللىنىپ تۇرىدۇ.مەسلەن،چۈشتە ئەكىس ئەتكەن ئىماگلارغا ئوخشاش. ~8fy
qE$
2.ئىماگنىڭ تۈرلىرى =t@8Y`9w
يۇقىردا بايان قىلىنغان شائىرنىڭ ھېسىسىي تۇرمىشىدىن كەلگەن ۋاستىلىك،ۋاستسىز ئىماگلار ئىككى چوڭ تۈرگە بۆلۈنىدۇ: . }#R
بىرى،بىۋاستە ئىماگدۇر.ئۇ مەلۇم ھادىسىلەر تۈپەيلى شائىرنىڭ ئويىدا بىۋاسىتە نامايان بولغان تەسەۋۋۇر بولۇپ،شائىرنىڭ ئىدىيۋى ھېسىسياتى كونكىرېت تەسەۋۋۇرغا بىۋاستە سىڭىپ كەتكەن بولىدۇ. K'/ ,VALp
پۈتكۈل ئىماگلار ئىچىدە بىۋاسىتە ئىماگ ئەڭ تۈپكى،ئەڭ كۆپ ئۇچىرايدىغان ئىماگ بولۇپ،زور نىسبەتنى ئىگىلەيدۇ.بەزىدە ئاددىي بىر ئىماگ بىلەنمۇ بىر پارچە شئېر ۋۇجۇدقا چىقىدۇ. 397IbZ\
شامالدا سۇنىڭ يۈزى تۈرۈم-تۈرۈم، ~OdE!!
دولقۇنلار ئۇرۇلماقتا قىرغاقلارغا. \Uz7ar#,
ئەمما،كۆپىنچە ئەھۋالدا ئاددىي ئىماگلار تەشكىللىنىپ كوللىكتىپ ئىماگ‹بىرلاشمە ئىماگ دەپ ئاتىلىدۇ› شەكىللەندۈرىدۇ ھەمدە بىر قەدەر مۇرەككەپ ھادىسە ياكى كەيپىياتنى ئىپادىلەيدۇ.بۇ خىل ئىماگمۇ ئاددى ئىماگقا ئوخشاش شائىر قەلبىنىڭ رېئانلىققا بولغان بىۋاستە ئىنكاسى بولۇپ،ئۇ ئاددىي ئىماگقا قارىغاندا تىخىمۇ كەڭ ۋە تىخىمۇ زور ئىپادىلەشچانلىققا ئىگە.ئۇ تۇرمۇشنىڭ ھەر قايسى قاتلاملىرى بىلەن قىلب تۇپراقلىرىغا سىڭىپ كىرەلەيدۇ.شۇڭلاشقا ئۇ شېئىرىي ئىجادىيىتىدە كەڭ قوللىنىلىدۇ.مەسلەن،ئەي چىڭنىڭ«دايەنخى-مېنىڭ ئانام»دىگەن شېئىرىغا قاراڭ: \E}YtN#
دايەنخې ، U3oMY{{E J
بۈگۈن ئاپئاق قارنى كۈرۈپ :" ta#g'
ئەسكە ئالدىم سېنى شۇ ھامان. c] '-
:=
قارغا كۆمۈلگەن، mFGiysM
ئوت-چۆپ باسقان غېرىپ قەبرەڭ F{'l F^Dc
كۆز ئالدىمدا بولدى نامايان. u`ezQvrcy
ئەنە چىڭ تاقالغان قەدىمىى ئۆيۈڭ، l`mNOQ@}'
ئۇ قاقاس،كاھىشلىق ئۆگزە،پېشايۋان. ge[hAI2I
ئەسكە چۈشتى A,u}p rwH
سەن رەنىگە قويغان باغچىمۇ، y~r5KB6w
ئەنە تۇرار ئىشىك ئالدىدا تاش ئوروندۇق، Zr#\>h 'c
ئۇنى مۇخ باسقان... ]Ju m(1Bo
شېئىردىكى «قەبرە»،«كاھىش»،«باغچە»،«تاش ئورۇندۇق»لار دايەنخېگە ئائىت كىچىككىنە تۇرمۇش كار تىنىللىرى بۇلۇپ،ئۇلار ئۆز ئارا باغلاپ تەسەۋۋۇر قىلىنغان. rG t/ /6
شېئىرنىڭ ھەر بىر مىسراسىدا شائىرنىڭ ئىنكاسىغا بولغان چۇڭقۇر مېھر-مۇھەببىتى بالقىپ تۇرىدۇ. B]lM69Hz
يەنە بىرى،ۋاستىلىك ئىماگدۇر،بەزىدە شائىر ئۇچراتقان ھادىسىلەر بىر قەدەر مۇرەككەپ، ئويلىنىدىغان مەسىلىمۇ بىر قەدەر ئابىستىراكىت،تەلەپ قىلنىۋاتقان ھېسياتمۇ بىر قەدەر نازۇك بولغاچقا ، بىۋاستا ئىماگ ئۇلارنى ئىپادىلەپ بۇلالمايدۇ-دە،ۋاستىلىك ئىماگقا ھاجەت چۈشىدۇ . ۋاستىلىك ئىماگ بىۋاستە ئىماگنى ئاساس قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئوخشىمايدىغان يېرى،ئىدىيىۋى ھېسيات ئىماگقا مايىل بولماستىن،ئىماگ ئارقىلىق ئەگرى-توقاي ھالەتتە يۇشۇرۇن پەيدا بۇلىدۇ.بۇ چاغدىكى ئىماگ شائېر نىڭ ئىدىيىۋىي ھېسياتىنىڭ بىر دىن بىر ئىپادىسى بول ماستىن،بەلكى شائىرنىڭ روھى دۇنياسىنى بىۋاستە ئىپادىلەيدىغان ئوبېيكىتقا vFx0B?
ماس شەيئىگە ئايلىنىدۇ.بۇخىل ئىماگنىڭ مەزمۇنى تېخىمۇ مول،تېخىمۇ تىرەن بلغاچقا،ئۇ شائىرنىڭ ئۆزگىچە تەسەۋۋۇرىدىكى مۇھىم نىشان ھېسابلىنىدۇ. = ;z42oS
ۋاستىلىك ئىماگ يەنە مەجازى ئىماگ ۋە سىموۋوللۇق ئىماگ دەپ ئىككىگە بۈلىنىدۇ. مەجازى ئىماگ ئاددىراق قىلىپ ئېيتىقاندا،مەلۇم بىر ھادىسە،ئىدىيە ياكى ھېسيات بىلەن مەلۇم ئوخشاشلىقلارغا ئىگە بولغاچقا،تەمسىل قىلىنغان ئىماگنى كۆرسىتىدۇ.مەجازى ئىماگ ئادەم ۋە نەرسىلەرگە تەقلىد قىلىنىدۇ.مەجازى ئىماگ ئادەم ۋە نەرسىلەرگە تەقلىد قىلىنغاندىن باشقا،ئۇنىڭ شېئرىيەتىكى ئەڭ كۆرنەرلىكرولى ئابىستىراكىت ئوبرازنى كونكىرىت ئوبرازغا يەنى كۆرگىلى،تۇتقىلى بولمايدىغان ھېسيات،ئوي،خاراكتىر ۋە ئاۋاز قاتارلىق شەكلىسىز ھادىسلەرنى كونكىرىت ئوبرازغا ئايلاندۇرۇپ ئۇقۇرمەنلەرگە زوق ئاتاقىلىدۇ.سىموۋۇللۇق ئىماگ بولسا مەلۇم بىر رېئال شەيئى ياكى ئىدىيىۋىي مەزمۇنغا ۋەكىللىك قىلدىغان ئىماگنى كۆرسىتىدۇ.شېئىردىكى سىموۋول بولغاچقا،كىىنى تېخىمۇ ئويغا سالىدۇ.ئەگەر ئۇقۇرمەن سىموۋول پەردىللىرىنى قايرىپ شائىرنىڭ ئەسلى مەقسىتىنى بىلۋالدىغان بولسا،خۇددى تاغ-داۋان،دەشىت-چۆللەردىن ئۈتۈپ ئاخىر مەنزىلگە يەتكەن سەيياھتەك خۇشال بۇلۇپ كىتىدۇ.شۇنىڭ بىلەن بىللە سىموۋول بىلەن ئەسلى شەيئى ئارسىدىكى مۇناسىۋەت بەلگىلىك ئەركىنلىككە ئىگە بۇلىدۇ.شۇنداق بولغاچقا شائىر ئۆز ئىجاتچانلىقىنى پۇخادىن چىققىچە نامايان قىلالايدۇ ۋە ئوقۇرمەنمۇ ئۇنى ھەر تۈرلۈك چۈشۈنۈپ باقىدۇ.بۇ ھال كەيپىياتنىڭ سىغىمچانلىقى بىلەن ئىپادىلەش قاتلاملىرىنىڭ كۆلمىنى زور دەرىجىدە كېڭەيتىپ بىرىدۇ. :H8`z8=0f{
مەسلەن،ئەي چىڭنىڭ«خاداتاش»ناملىق شېئىرىدا مونداق يېزىلغان: p
O O4fc
ئۇرىلىدۇ دولقۇن تىنىمسىز }}q_QD_
بىر-بىرىنى قوغلىشىپ كىلىپ.س KwxO%/-}S
ھەر بىر دولقۇن ئاياغ ئاستىدا، T*b Bw
بۇزغۇن بۇلۇپ كىتەر تارىلىپ... aS)Gj?Odf
i8+[-mh
يۈز-كۆزلىرى تامامەن يارا، "qxu9Hg!
ساق يېرى يوق باقساڭ قايانغا. U{|WN7Q:A
قوزغالماس ئۇ ئورنىدىن بىراق، 3 6- Sw
كۆلۈپ باقار دېڭىز-ئوكيانغا... }MCJ$=5
شائىر شېئىردا خادا تاشنى يازغان بولسىمۇ،ئەمما خاداتاشتىن ھالقىپ كەتمىگەن.شائىرنىڭ مەقسىتى خادا تاشنىڭ ئالاھىدىلىكىنى ناھايىتى جانلىق تەسۋىرلەش بىلەن بىللە،«بىر مىللەت،بىر ئادەم ئۇدا ئوڭۇشىزلىقىقا ئوچرىسا قانداق قىلىشى كىرەك؟»دېگەن مەسلىنى ئوتتۇرىغا قۇيغان.دۇلقۇنلار تۇختاۋىسىز ئۇرۇلسىمۇ قۇزغالمايدىغان ،دېڭىز- ئوكيانغا كۈلۈپ باقىدىغان خادا تاشنى ھەم پۈتكۈل بىر مىللەتنىڭ تېمسالى،ھەم شائىر ئۆزىنىڭ پۈكۈلمەس رۇھىنىڭ سىموۋلى دېيىشكە بۇلىدۇ.بۇ يەردىكى خادا تاش ئەكىس ئەتكەن شېئىرى پىكىر دەل شائىر خىيالىدا ئەكىس ئەتكەن ئىماگىدۇر . #z&@f
3.ئىماگىنىڭ تاللنىشى 0.kQqy~5
شائىرنىڭ تۇرمۇشتىن ھېس قىلغانلىرى شۇ قەدەر مۇرەككەپ بۇلۇدۇكى ئۇلارنى بىر-بىرلەپ تىزىپ قۇيغان بىلەن شېئىر بۇلمايدۇ.تەسەۋۇرنىڭ خام ماتېرىيالى بولغان تۈرلۈك ئىماگلار شېئىرغا كىرىش ئۈچۈن ئىنچىكە سۈزگۈچتىن ئۆتىدۇ. _=ziw|zI
，بىرىنچى،شائىرنىڭ سوبىكتىپ ھېسياتىنى ئىپادىلەشكە ئەڭ كايىق ئىماگنى تاللاش ئىماگلار چوڭ ۋە كىچىك،نازۇك ۋە يىرىك ،نەپىس ۋە ئاددى بولۇپ،بىر-بىرىگە ئوخشىمايدۇ.شائىر ئۈچۈن ئۆز تۇيغۇسىنى چىن ۋە ئىنىق ئىپادىلىيەلىگىنى ياخشى ئىماگدۇر.ھەۋەسكارلار بۇنى چۈشەنمەي ئۆزى ياخشى كۆرىدىغان ھەشەمەتلىك ئىماگلارنى بولۇشىغا ئىشلىتىۋېلىپ شېئىرنىڭ تەمىنى بۇزۇپ قويىدۇ.مۇنەۋەر شائىرلار ھېسسىياتىنىڭ بالقىپ چىقالىشى ئۈچۈن ئىماگلارنى ئەركىن قويۇۋېتىدۇ. A{,ZfX;SPO
ئىككىنچى، مەزمۇنى مول ئىماگنى تاللاش }n[
<$*W^
مەزكۇر تۈردىكى ئىماگلارنىڭ مەزمۇنىنىڭ مول ياكى پۇچەكلىكى بىر تەرەپتىن بۇ خىل ئىماگ ئەكس ئەتتۈرگىن ئوبىيكتىپ شەيئىنىڭ خارەكتىرىگە باغلىنىشلىق بولىدۇ. قۇياش، تولۇنئاي، بۇلبۇل، قىزىل گۈلنىڭ گسىرلەر بويى كىشلەرنىڭ ئاغزىدا توختىماستىن زىكىر بولۇپ تۇرالىشىنى شائىرلارنىڭ ئىزدەنمەسلىكى دەپ ئاددىيلا چۈشەنسەك بولمايدۇ. بۇ ئىماگلار بىر قەدەر تىرەن مەزمۇنىغا ئىگە بولغاچقا، ھەر قايسى دەۋىردىكى شائىرلاغا مەنبە ھازىرلاپ بەرگەن؛ يەنە بىر تەرەپتىن، ئىماگنىڭ ئىچكى سىغىمچانلىقى يەنە شائىر سوبىيكتىپ ھېسىياتنىڭ بىر خىل چاقنىشى بولۇپ، بەزى تۇرمۇش كارتىنلىرى ئاددىي ئادەملەرنىڭ كۆزىدە قىلچە شېئىرىي مەنىگە ئىگە ئەمەستەك كۆرۈنگەن بىلەن قەلبى ئاتەش شائىرلارنىڭ قەلىمى ئۈچۈن ئۇ شېئىر بۇلىقى ھېسابلىنىدۇ. CF0i72ul5
ئۈچىنچى،يىڭىچە ئىماگلارنى تاللاش {(j1#9 +9
ئىماگ شېئىر مىسرالىرىغا يېڭى پۈتۈلگەندە ئادەمگە يېڭىچە ھەم جانلىق تۇيغۇ بەخىش ئىتىدۇ.بىراق،ئۇنى داۋاملىق قوللىنىۋەرگەندە يېڭىچە ئىماگمۇ كونىراپ،ئادەمنى ئۆزىگە جەلىپ قىلالماس بۇلۇپ قالىدۇ.«بىر گەپنى تولا چايناۋەرسە مەززىسى قالماس»دىگىنى دەل شۇ.ئىماگلارنى يېڭىلاپ تۇرۇش ئۈچۈن تۆۋەندىكى ئككى تەرەپكە دىققەت قىلىش كېرەك: *C"-$WU3o
بىر تەرەپتىن،ئجتىمائىي تۇرمۇشتىكى ئىسلاھات،ئۆزگىرىشلەرگە ئەگىشىپ يېڭى- يېڭى ئىماگلار تاللىنىپ، ئىماگلار تەرەققى قىلىدۇ.رۇشەنكى،كلاسسىك شېئىرلاردىكى«يار»،«مەي»،«گۈل»قاتارلىق كۆپ قوللىنىلغان ئىماگلار بۈگۈنكى ئىجتىمائىي تۇرمۇشنى ئىپادىلەشكە كۇپايە قىلمايدۇ.بۈگۈنكى ئۇقۇرمەنلەر شائىردىن يېڭى-يېڭى ئىماگلارنى تەلەپ قىلىدۇ.شۇڭا،ھازىرقى زامان شائىرى بولغان كىشى ھازىرقى زامان ئوقۇرمەنلىرىنىڭ ئېھتىياقىنى ئويلىشى،دەۋىر بىلەن ماس قەدەمدە بولۇشى،نەزىرىنى ھازىرقى زامان تۇرمۇشىغا بۇرىشى كېرەك. ed:
[^#Lj
يەنە بىر جەھەتتە،كونا ئىماگلارنى قايتا پىششىقلاپ ئىشلەش كېرەك.يېڭى ئىماگنىڭ ۋۇجۇدقا كېلىشى ئۈچۈن مۇئەييەن چەكلىمىلەر بولغانىكەن،ھەممە شېئىردا چوقۇم يېپيېڭى ئىماگ قولىنىلىشى كېرەك،دېيىش ئەمەلىيەتكەتازا ئۇيغۇن كەلمەيدۇ ھەم ئۇنداق قىلىشمۇ مۇمكىن ئەمەس.ئەمەلىيەتتە،ھەرقانداق بىر شائىر ئۆز ئىجادىيىتىدە باشقىلارنىڭ ياكى ئۆزىنىڭ بۇرۇن ئىشلەتكەن ئىماگلىرىنى قايتىلاپ قالىدۇ. شۇڭا،ئاقىلانە ئۇسۇل،بۇنىڭدىن ساقلىنىمەن دېمەي،كونا ئىماگلاردىن يېڭى مەنە قاتلاملىرىنى ھاسىل قىلغان تۈزۈك. MF]EX
f\]splL
بايراق توغرىلىق نۇرغۇن شائىرلار شېئىر يېزىپ باققان.سوۋىت ئىتتىپاقى يازغۇچىسى،شائىر سىمىىنوفنىڭ 1963-يىلى يازغان «بايراق»ناملىق مۇنۇ شېئىرنى كۆرۈپ باقايلى: d ub %fs
RI
بايراق j| X>:!4r
سىگارت ئۈچۈن بولماس چاقماق.
##_Jz 5P
ئۇنىڭ يېنىدا، h-+ GS%
ئاستىدا ھەم بولسىمۇ چاقماق. iB0#Z_
r< ~pSj
ئوق كېلىپ باغرىنى ئەلىسە ھەم چاك، Ap)[;_9BD
كېرەك ئەمەس ئاس نە ياماق. }
X?M6;$)
بايراق كۆكسى ئەيلەنگۈسى قان، O4lHR6M2
يىقىلىپ يەرگە تاشلانغان زامان.
o.|P7{v}
4SDUTRo a
يەنە ماياكوۋىسكىي،ئەيچىڭ قاتارلىق نۇرغۇن شائىرلارمۇ بايراق ھەققىدە شېئىرلارنى يازغان .ئۇلارنىڭ ھەممىسى بايراقنى ۋەتەن ياكى ئىنقىلابنىڭ سېموۋولى قىلغان .ئۇلارنىڭ قەلبىدىكى بايراق ھەمىشە ئېگىزلەردە لەپىلدەپ،مۇقەددەس گۈلخاندەك لاۋىلداپ تۇراتتى.بىراق،سىمىنوف بۇ دائىمىي ئىماگنىڭ يېڭىلغان.ئۇ بايراققا تۆۋەندىن ئەمەس،ياندىن قارىغان.ئۇنىڭ بايرىقى گۈلخاندەك لاۋىلدىمايدۇيۇ،ئەمما ئۇنىڭ يېنىدىكى ئەڭ جانجىگەر سەبداشلىرىغا ئوخشاش ئاددىي،مۇلايىم،تەبئىي،سەمىمىيلىك بىلەن جىلۋە قىلىدۇ.بۇ خىل ساپ ۋە چىن تۇيغۇ بۇرۇنقى مۇشۇ خىلدىكى شېئىرلاردا ئۇچۇرمايدۇ. (u :^4,Z
|
|