12-دەرس. بىرلىككە كەلگەن خەن سۇلالىسى
7-يىللىقنىڭ -يىلى -ئاينىڭ -كۈنىدىكى تارىخ دەرس لايىھەسى
دەرس تېمىسى:
12-دەرس. بىرلىككە كەلگەن خەن سۇلالىسى
ئوقۇتۇش نىشانى:
1› بىلىم ۋە ئىقتىدار- «ۋېندى-جىڭدى زامانىسىدىكى ئادىل سىياسەت»، خەن ۋۇدىنىڭ مەركىزىي ھوقۇقنى كۈچەيتىش جەھەتتىن قوللانغان تەدبىرلىرى، غەربىي خەن سۇلالىسىنىڭ يوقۇلىشى ۋە شەرقىي خەن سۇلالىسىنىڭ يوقۇلىشى.
2› جەريان ۋە ئۇسۇل- ئوقۇتقۇچىنىڭ كۆرسەتمىسى ۋە يېتەكچىلىك قىلىشى ئارقىسىدا دەرسلىكتىن مۇناسىۋەتلىك مەزمۇنلارنى ئوتتۇرغا قويۇش ھەم ئوقۇتقۇچىنىڭ چۈشەندۈرىشى ۋە خۇلاسىسى ئارقىسىدا چۈشۈنۈپ، ئەستە ساقلاش، تاپشۇرۇق ئاساسىدا مۇستەھكەملەش.
3› ھېسىيات، پوزىتسىيە ۋە قىممەت قارىشى- سىياسەت بىلەن تىنچلىق ۋە تەرەققىياتنىڭ مۇناسىۋىتى توغرىسىدا چۈشەنچە شەكىللەندۈرۈش.
مۇھىم نۇقتا: «ۋېندى-جىڭدى زامانىسىدىكى ئادىل سىياسەت»، خەن ۋۇدىنىڭ مەركىزىي ھوقۇقنى كۈچەيتىش جەھەتتىن قوللانغان تەدبىرلىرى.
قىيىن نۇقتا: خەن ۋۇدىنىڭ مەركىزىي ھوقۇقنى كۈچەيتىش جەھەتتىن قوللانغان تەدبىرلىرى.
دەرس تىپى، ئوقۇتۇش ۋاقتى: يېڭى دەرس. بىر سائەت.
ئوقۇتۇش ۋاستىلىرى: دەرسلىك، ئاتلاس، بور، دوسكا.
ئۇسۇل: مەسىلە قويۇپ كۆرسەتمە بېرىپ يېتەكلەش. چۈشەندۈرۈپ، خۇلاسىلەپ چۈشۈنىش ۋە ئەستە ساقلاشقا ياردەم بېرىش.
يېڭى دەرسكە باشلاپ كىرىش: ساۋاقداشلار، سىلەر خەن سۇلالىسىغا دائىر بىرەر كىنو كۆرگەنمۇ؟
بۇ ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارغا «خەن ۋۇدى» ناملىق تېلېۋىزىيە فىلىمى ئەسلىتىلىپ، يېڭى دەرس ئۈچۈن ئاساس سېلىنىدۇ.
ئوقۇتۇش جەريانى:
1› ۋېندى-جىڭدى كىملەر؟ ئۇلار نېمە سەۋەبتىن ئادىل سىياسەت يۈرگۈزدى؟ ئاساسىي مەزمۇنى نېمە؟ ئۇلارنىڭ ھۆكۈمرانلىقى نېمە دەپ ئاتالدى؟
ئوقۇتقۇچى ئوتتۇرغا قويۇپ، كۆرسەتمە بېرىپ، يېتەكلەيدۇ. ئوقۇغۇچىلار دەرسلىكنىڭ 89-، 90-بېتىدىكى بايانلار ئاساسىدا ئوتتۇرغا قويىدۇ. ئوقۇتقۇچى قايتا چۈشەندۈرۈپ، خۇلاسىلەپ، چۈشەنچىنى چوڭقۇرلاشتۇرىدۇ.
خۇلاسە: خەن سۇلالىسىنىڭ پادىشاھلىرىدىن خەن ۋېندى ۋە خەن جىڭدىلار چىن سۇلالىسىنىڭ ئاغدۇرۇلىشىدىكى تەجرىبە-ساۋاقلارنى قوبۇل قىلىپ، دېھقانلارنىڭ ھاشار مەجبۇريىتى، ھەربىي مەجبۇريىتى ۋە باج-سېلىق يۈكىنى يېنىكلىتىپ، يېزا ئىگىلىكىگە ئەمىيەت بەردى، تېرىقچىلىق قىلغانلارنى مۇكاپاتلىدى.ئىقتىسادچىلىقنى يولغا قويۇپ، ئوردا-قەسىر سالدۇرمىدى، ئالتۇن-كۈمۈش ئىشلەتمىدى. «ئەخلاق ئارقىلىق ئەلنى ئىدارە قىلىش» قا ئەھمىيەت بېرىلگەچكە جەمئىيەت بىرقەدەر تىنچ بولۇپ، پۇقرالار بېيىشقا باشلىدى. ئامبارلاردا ئاشلىق دۆۋىلىنىپ كەتتى، خەزىنىلەر پۇلغا تولدى. تارىختا بۇ دەۋىردىكى ھۆكۈمرانلىق «ۋېندى-جىڭدى زامانىسىدىكى ئادىل سىياسەت» دەپ ئاتالدى.
2› خەن ۋۇدى مەركىزىي ھوقۇقنى كۈچەيتىش جەھەتتىن قانداق تەدبىرلەرنى ئورناتتى؟ نەتىجىسى قانداق بولدى؟
ئوقۇتقۇچىنىڭ ياردىمىدە ئوقۇغۇچىلار دەرسلىكنىڭ 90-، 91-، 92-بېتىدىكى بايانلار ئاساسىدا ئوتتۇرغا قويىدۇ. ئوقۇتقۇچى ئىخچاملاپ چۈشەندۈرىدۇ ھەم خۇلاسىلەيدۇ.
خەن سۇلالىسىنىڭ دەسلەپكى دەۋرلىرىدە نۇرغۇن سۇيۇرغال بەگلىكلەر بولۇپ، ئۇلارنىڭ كۈچى ناھايتى زور ئىدى. خەن ۋۇدى ئۇلارنى كىچىكرەك بەگلىك قۇرۇشقا چاقىرىپ، پارچىلاش ئارقىلىق كۈچىنى ئاجىزلاشتۇردى. تۈرلۈك باھانىلەر ئارقىلىق يەنە بىرقىسىم بەگلىكلەرنى ئەمەلدىن قالدۇردى. دوڭ جۇڭشۇنىڭ «تۈرلۈك ئېقىملارنى بىكار قىلىپ، كۇڭ زى تەلىماتىغىلا سېغىنىش» تەكلىپىگە ئاساسەن، پەقەت كۇڭ زى تەلىماتىنى ساقلاپ قېلىپ، باشقا ئېقىملارنى بىكار قىلىپ، ئىدىيە جەھەتتىن بىرلىككە كەلتۈرۈشنى كۈچەيتتى. كۇڭ زى تەلىماتىنى تەشۋىق قىلىدىغان خانلىق بىلىم يۇرىتى قۇرىدى. خەن ۋۇدى يەنە ئىقتىسادىي ۋە ھەربىي ئىشلار جەھەتتىمۇ بىرقاتار تەدبىرلەرنى قوللۇنۇپ مەركىزىي ھوقوقنى كۈچەيتتى.
خەن ۋۇدى زامانىسىدا غەرىبىي خەن سۇلالىسى سىياسىي، ئىقتىسادىي، ھەربىي ئىشلار ۋە ئىدىيە جەھەتتە بۈيۈك بىرلىكنى ئىشقا ئاشۇرۇپ، ئەڭ گۈللەنگەن دەۋرگە كىردى.
3› غەربىي خەن سۇلالىسى قاچان، نېمە سەۋەبتىن يوقالدى؟ شەرقىي خەن سۇلالىسى قاچان، كىم تەرىپىدىن قۇرۇلدى؟
ئوقۇتقۇچىنىڭ ياردىمىدە ئوقۇغۇچىلار دەرسلىكنىڭ 93-بېتىدىكى بايانلار ئاساسىدا ئوتتۇرغا قويىدۇ. ئوقۇتقۇچى ئىخچاملاپ چۈشەندۈرىدۇ ھەم خۇلاسىلەيدۇ.
خۇلاسە: غەربىي خەن سۇلالىسىنىڭ ئاخىرقى دەۋرىدە چىرىكلىك ئەۋج ئېلىپ، جەمىئىيەتنى ئەنسىزلىك قاپلاپ كەتتى. مۇشۇنداق شارائىتتا پادىشاھنىڭ شىرەم تۇغقانلىرىدىن ۋاڭ ماڭ ھاكىميەتنى تارتىۋالدى ھەم ئۇزاق ئۆتمەي ئۇنىڭ ھاكىميىتى دېھقانلار قوزغىلىڭى تەرىپىدىن ئاغدۇرلۇپ، غەربىي خەن سۇلالىسى يوقالدى. مىلادىنىڭ 25-يىلى قوزغىلاڭغا قاتناشقان، غەرىبىي خەن سۇلالىسىنىڭ خان جەمەتىدىن كېلىپ چىققان ليۇ شيۇ ئۆزىنى پادىشاھ دەپ ئاتاپ، لوياڭنى پايتەخت قىلدى. تارىختا بۇ شەرقىي خەن سۇلالىسى دەپ ئاتالدى. ليۇ شيۇ شەرقىي خەن سۇلالىسىنىڭ تۇنجى پادىشاھسى گۇاڭ ۋۇدىدۇر.
دوسكا لايىھەسى:
12-دەرس. بىرلىككە كەلگەن خەن سۇلالىسى
1› خەن ۋېندى ۋە خەن جىڭدى، چىن سۇلالىسىنىڭ ئاغدۇرۇلىشىدىكى تەجرىبە-ساۋاقلار، دېقانلارنىڭ ھاشار مەجبۇريىتى، ھەربىي مەجبۇريىتى ۋە باج-سېلىق يۈكى، يېزا ئىگىلىكى، تېرىقچىلىق قىلغانلارنى مۇكاپاتلىدى. «ئەخلاق ئارقىلىق ئەلنى ئىدارە قىلىش»، «ۋېندى-جىڭدى زامانىسىدىكى ئادىل سىياسەت».
2› سۇيۇرغال بەگلىكلەر، پارچىلاش، بەگلىكلەرنى ئەمەلدىن قالدۇردى. «تۈرلۈك ئېقىملارنى بىكار قىلىپ، كۇڭ زى تەلىماتىغىلا سېغىنىش». ئىقتىسادىي ۋە ھەربىي ئىشلار جەھەتتىمۇ بىرقاتار تەدبىرلەرنى قوللاندى.
3› چىرىكلىك، ئەنسىزلىك. ۋاڭ ماڭ، غەربىي خەن سۇلالىسى يوقالدى. مىلادىنىڭ 25-يىلى ليۇ شيۇ لوياڭنى پايتەخت، شەرقىي خەن سۇلالىسى. ليۇ شيۇ- گۇاڭ ۋۇدىدۇر.
دەرستىن كېيىنكى تاپشۇرۇق: 1›خەرىتە تولدۇرۇش مەشقىنىڭ مۇناسىۋەتلىك ئورونلىرىنى ئىشلەپ كېلىدۇ. تاپشۇرۇق تەكشۈرۈلۈپ نومور قويۇلىدۇ ھەم دەرسخانىدا ئومومىلاشتۇرۇپ خۇلاسىلىنىپ، تۈزۈتۈشكە ئورۇنلاشتۇرۇلىدۇ.
دەرستىن كېيىنكى قايتا ئويلىنىش:
دەرس تەستىقلىغۇچىنىڭ پىكىرى:
تەستىقلىغان ۋاقىت: -يىل -ئاينىڭ -كۈنى.
مەنبە: ئۆز ئەمگىكىمدىن
|
