| تىلداش |
2014-06-03 17:40 |
تىل-ئەدەبىيات زۆرۈر 2 دىكى ئاپتۇرلار
زۆرۈر 2 دىكى ئاپتۇرلار: &L r~x#Wx
14.نۇرمۇھەممەت توختى ) RNB;K~s9
دەرسلىككە «كۈچ ئۇلاپ يۈگۈرۈش كالتىكى»(ئىپىك نەسىر) كىرگۈزۈلگەن aA'of>'ib|
نۇرمۇھەممەت توختى 1949-يىلى خوتەن ناھيىسىنىڭ تەۋەككۈل يېزىسىدا تۇغۇلغان. يازغۇچى( ھىكايە_پوۋېست ۋە نەسىرچىلىك، ئەسلىمە ژانىردىكى ئەسەرلەر ئىجادىيەتچىسى). «قارلىغاچ ئۇۋا سالغان ئايۋاندا»، «ئۇ دۇنيادىكى سوراق»، «چۆل ئوغلى»،«شەھلا كۆز»قاتارلىق ھېكايە_پوۋېستلار توپلاملىرى، «كۈلۈپ ككرگەنلەر ۋە كۆرۈپ كۈلگەنلەر»ناملىق نەسىرلەر توپلاملىرى( نەشىر قىلىنغان.بۇ ئەسەر ئۇنىڭ «كۈلۈپ كۆرگەنلەر ۋە كۆرۈپ كۈلگەنلەر»ناملىق نەسىر توپلىمىدىن ئېلىنغان. % \Mc6
13. تۈرگېنېف(1818-1883) +n L# c {
روسىيىنىڭ مەشھۇر يازغۇچىسى بولۇپ،دەرسلىككە «دېڭىز سەپىرى» (ئىپىك نەسىر) كىرگۈزۈلگەن. !HKW_m^3J
بۇ نەسىر «مۇھەببەت يولى» دېگەن نەسىرلەر توپلىمىدىن ئېلىنغان. _,3%)sn-)
14. باجىن(1904_2005) >S]"-0tGD=
دەرسلىككە «پىستە بوۋدى» (ئىپىك نەسىر) كىرگۈزۈلگەن
7MQxW<0
باجىن 1904-يىلى 11-ئاينىڭ 25-كۈنى سىچۇۋەننىڭ چېڭدۇ شەھرى مەھكىمىسى شىمالىي دەرۋازىسى ئۇدۇلىدىكى تونەشۈن كچىسىدا تۇغۇلغان. ئەسلى ئىسمى لى شاۋتاڭ .ئەسلى يۇرتى جېجياڭ جاشىندىن. ھازىرقى زامان يازغۇچىسى،تەرجىمان،نەشىرياتچى.<4-ماي>يېڭى مەدەنىيەتھەركىتىدىن بۇيانقى ئەڭ زور تەسىرگە ئىگە يازغۇچىلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، يېڭى دەۋر ئەدەبىيات سەھنىسىنىڭ پىشۋاسىدۇر. ئۇ 2005-يىلى 10-ئاينىڭ 17-كۈنى ساڭخەيدە كېسەل سەۋەبى بىلەن ۋاپات بولغان. ئۇنىڭ «ئائىلە»،«باھار»، «كۈز» قاتارلىق رومانلىرى ئۇيغۇرچە نەشىر قىلىنغان. ئۇنىڭ 14 توملۇق «باجىن ئەسەرلىرى توپلىمى»بار. z-h?Q4;
15. ئاپىرىنچور تېكىن e'.CIspN
دەرسلىككە «مۇھەببەتنامە» (ئارلاش بوغۇملۇق مۇسەممەن) كىرگۈزۈلگەن se*k56,
ئاپتۇر ئاپىرىنچور تېكىن قوجۇ ئۇيغۇر خانلىقى دەۋرىدە مانى مەدەنىيەت مۇھىتىدا ئۆتكەن، خان جەمەتىدىن بولغان ئۇيغۇر شائىر. ئۇ بىزگىچە يېتىپ كەلگەن ئەڭ قەدىمكى ئىككى پارچە قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى شېئىرنىڭ ئاپتۇرىدۇر. بۇ ئەسلىدە خېلى كۆپ شېئىر بولۇشى مۈمكىن، ئەپسۇسكى مەزكۇر بەتنىڭ باش تەرىپى ۋە ئالدىنقى سەھىپىلەرنى قۇرت يەپ كەتكەنلىكتىن ئوقۇش ئىمكانىيىتى بولمىغان . كاربۇن14ئانالىزىدىن مەزكۇر قوليازمىنىڭ 8-ئەسىرنىڭ ئاخىرى ۋە 9-ئەسىرنىڭ باشلىرىدىكى يادىكارلىق ئىكەنلىكى دەلىللەنگەن. ( «ئاپرىن» سوغدىچە_«ياخشى نىيەت،تىلاۋەت،ياخشى سۆز» دېگەن مەنىدە. «چۇر»_ دەرىجە، مەرتىۋىنى بىلدۈرۈشى مۈمكىن،مەنىسى ئېنىق ئەمەس.) ?%$~Bb _
16. يۈسۈپ خاس ھاجىپ ( 1018-1085 ) dnk
Hx
دەرسلىككە «ياخشىلىق ۋە يامانلىق توغرىسىدا» («قۇتادغۇ بىلىگ»پارچە) كىرگۈزۈلگەن v7,- Q*
قاراخانىيلار سۇلالىسى دەۋرى ( 880-1212 ) دە مەيدانغا چىقىپ ئۆزىنىڭ « قۇتادغۇبىلىك » ( « بەخت - سائادەتكە ئېرىشتۈرگۈچى بىلىم ) ناملىق زور ھەجىملىك داستانى ئارقىلىق ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدا بۈيۈك بىر ئابىدە تىكلىگەن شائىر . ئۇنىڭ بۇ دېداكتىك داستانى ئۆز ئىچىگە ئالغان غايەت زور بىلىم مەنبەسى ئارقىلىق كۆپلىگەن خەلقلەرنىڭ تىللىرىغا تەرجىمە قىلىنىپ ، دۇنيا مەدەنىيەت خەزىنىسىدىن تېگىشلىك ئورۇن ئالغان . Y++n0sK5<
ئۇ(1019-1085)-قاراخانىيلار خانلىقى دەۋرىدە ياشاپ ئۆتكەن مەشھۇر ئۇيغۇر ئالىمى، مۇتەپپەككۇر، شائىر، پەيلاسوپ ۋە دۆلەت ئەربابى. ئۇنىڭ «قۇتادغۇبىلىگ» («بەخىت كەلتۈرگۈچى بىلىم») 1069-1070-يىللاردا قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىدا يېزىلغان ھەم قاراخانىيلار خانى ھەسەن بۇغراخانغا تەقدىم قىلغان. ھەسەن بۇغراخان شائىرنىڭ بۇ كاتتا ئەسىرى ئۈچۈن ئۇنىڭغا خاس ھاجىپلىق (ئالاھىدە مۇشاۋۇر ۋەزىر) ئۇنۋانىنى بەرگەن. m]c 1DvQb
17. غۇجا ئەھمەد يەسەۋىي(؟_1116) rU|?3x
دەرسلىككە«پارچىلار» («دىۋان ھۆكىمەت» توپلىمىدىن) كىرگۈزۈلگەن ZO>)GR2S
يەسەۋىي ئوتتۇرا ئاسىيادىكى چىمكەنت شەھرىنىڭ(قازقىستاندا) يېنىدىكى سايرام يېزىسى يەسسى دېگەن يەردە تۇغۇلغان بولۇپ، ئۇ قاراخانىيلار دەۋرى ئۇيغۇر ئەدەبىياتى ۋە ئوتتۇرا ئاسىيا پەلسەپە تارىخىدىكى مۇھىم شەخس. تەسەۋۋۇپ شائىرى. AuZISb
%6
18. ئابدۇشۇكۈر مۇھەممەدئىمىن(1933-1995) tJmy}.t1
دەرسلىككە «<ئات> ۋە <ئات مىنگەن كىشى>» ( مۇھاكىمىلىك نەسىر،1990-يىلى يېزىلغان، «ئابدۇشۇكۈر مۇھەممەدئىمىن ئەسەرلىرى-2» دىن قىسقارتىپ ئېلىنغان) كىرگۈزۈلگەن `q
Ryh}Ax"
ئالىم،مۇتەپپەكۈر،ئەدىب. شىنجاڭ ئونىۋېرسىتېتىنىڭ پروفېسورى ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن ئاتۇشنىڭ مەشھەد يېزىسىدا تۇغۇلغان . ئۇ ئۆز ئۆمرىدە ناھايىتى كۆپ ئەسەرلەرنى يازغان بولۇپ ، ھېلىھەم ئېلان قىلىشنى كۈتۈپ تۇرغان ئەسەرلىرى ئاز ئەمەس . ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن خەلقئاراغا تونۇشلۇق ئالىم بولۇپ ، بىلىمخۇمار ئەۋلادلىرى قەلبىدە مەڭگۈ يادلىنىدۇ . n3j_= (
ئاساسلىق ئەسەرلىرىدىن «ئۇيغۇر پەلسەپە تارىخى»،«قەدىمكى مەركىزى ئاسىيا»،«غەربى يۇرت تاشكېمىر سەنئىتى »،«ئابدۇشۇكۈر مۇھەممەدئىمىن ئەسەرلىرى»قاتارلىق كىتاپلىرى بار . 6C/Pu!Sx?
A4Q{(z-?
21. ھاجى ئەھمەت كۆلتېگىن p,!IPWo
دەرسلىككە «ھاياتقا مۇھەببەت» (مۇھاكىمىلىك نەسىر،«قىيان» ناملىق نەسىرلەر توپلىمىدىن) كىرگۈزۈلگەن 9e.$x%7
j
ئۇ 1942-يىلى 9-ئايدا قەشقەردە تۇغۇلغان. شائىر يۇرنالىست. ئۇنىڭ «ۋىسال ئارزۇسى»،« ئۆچمەس يۇلتۇزلار»،«نۇرلۇق چولپان»،« قىيان»،«ھاجى ئەھمەد كۆلتېگىن شېئىرلىرىدىن تاللانما» قاتارلىق شېئىر،ھىكايە، پوۋېست توپلاملىرى بار. v*c"SI=@M=
19. ئۈلپەت (1909-1977) p
دەرسلىككە «يېڭى ئىدىيە» (مۇھاكىمىلىك نەسىر،«جوڭگو مىللەتلىرى» دىن ئېلىنغان ) كىرگۈزۈلگەن
p.b#RY
گۇل پاچا ئۈلپەت ئابغانىستانلىق يازغۇچى، شائىر بولۇپ، ۋەكىللىك ئەسەرلىرىدىن «نەسىرلەر»، « شېئىرلار»، «يېزىقچىلىق ھەققىدە» ناملىق كىتابلىرى بار. @(+\*]?^&
20. مۇھەممەت ئابلىز بۆرەيار Jd',v
دەرسلىككە «ئىنساپ سودىگىرى» (مۇھاكىمىلىك نەسىر،«ئۇيغۇر نەسىرلەر توپلىمى»دېگەن كوللېكتىپ توپلامدىن ئېلىنغان) كىرگۈزۈلگەن. 5.DmMG[T^=
ئاپتۇر 1958-يىلى ئاتۇشتا تۇغۇلغان. نەسىرچى، خەلق فولكلور تەتقىقاتچىسى. كىتابلىرى«ئۇيغۇر ئۆسمۈرلىرىنىڭ ئەنئەنىۋى ئويۇنلىرى» (تۆت توم)، «ئاق يۆگەك»(نەسىرلەر توپلىمى)، «ئۇيغۇر بالىلار پولكلور قامۇسى». m)?0; 9bt
21. مارتىن لۇتىر كىڭ(1929_1968) B-$zi oZ
دەرسلىككە «مېنىڭ ئارزۇيۇم» (1963-يىلى 28-ئاۋغۇست سۆزلەنگەن نۇتۇق) كىرگۈزۈلگەن hwQ|'^(@O
ئۇ ئامرىكا نېگىرلار ھەركىتىنىڭ داھىسى، داڭلىق ناتىق، باستىر. 1964-يىلى نوبېل تىنچلىق مۇاپاتىغا ئېرىشكەن.1968-يىلى 3-ئايدا ئېرقىي ئايرىمىچىلار تەرىپىدىن ئېتىپ ئۆلتۈرۈلگەن. 1986-يىلى ئامرىكا ھۆكۈمىتى ھەر يىلى 1-ئاينىڭ ئۈچىنچى يەكشەنبىسىنى ئۇنى خاتىرىلەش كۈنى قىلىپ بېكىتكەن. 2J%L%6z8~
ئۇ دەرسلىكتىكى مەشھۇر نۇتقىنى 200مىڭدىن ئارتۇق نېگىر ۋاشىنەىتوندىكى لىنكولىن خاتىرە سارىيىنىڭ ئالدىدا پۇقرالىق ھوقۇقىنىقولغا كەلتۈرۈش يۈزىسىدىن يىغىلىش قىلغاندا سۆزلىگەن. _MuzD&^qE
22. ئېينىشتىيىن(1879_1953) b g_io* K
دەرسلىككە «مېنىڭ دۇنيا قارىشىم» (ماقالا،1930-يىلى يېزىلغان) كىرگۈزۈلگەن qh&q <M
ئۇ 1879-يىلى گېرمانىيىنىڭ ئۇلم شەھرىدە تۇغۇلغان.20-ئەسىردىكى ئەڭ ئۇلۇغ ئالىم. 1905-يىلى 26ياشقا تولغان چاغدا<<فىزىكا خاتىرىلىرى>> ژورنىلىدا ئارقا-ئارقىدىن ئۈچ پارچە ماقالا ئېلان قىلىپ، ئىنقىلاپ خارەكتىرلىق نەزىريە_ <<تار مەنىدىكى نىسبىلىك نەزىريىسى>>نى ئوتتۇرغا قويغان. 1916-يىلى ئۇ «كەڭ مەنىدىكى نىسبىلىك نەزىريىسى»نى ئوتتۇرىغاا قويغان. 1919-يىلى 11-ئايدا ئۇنىڭ بۇ نەزىريىسى تەجىربىدىن ئۆتۈپ، پۈتۈن دۇنيانى زىلزىلىگە سالغان.شۇنىڭ بىلەن ئۇ 1921-يىلى42 يېشىدا نوبېل فىزىكا مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن.ئۇ 1955-يىلى 8-ئاينىڭ 4-كۈنى سائەت بىردىن 25مىنۇت ئۆتكەندە 76يېشىدا ئالەمدىن ئۆتكەن. %_CL/H
26.ياڭ جېننىڭ |1/8m/2Af.
دەرسلىككە «ماقالا(ئەبجەش خارەكتىرلىك)،يېقىنقى زامان ئىلىم-پېنىنىڭ جۇڭگوغا كىرىشى ۋە كەلگۈسىگە نەزەر» (1993-يىلى 7-ئاينىڭ 29-كۈنى خاربىندا سۆزلەنگەن نۇتۇق) كىرگۈزۈلگەن A7&/3C6{H
ياڭ جېننىڭ 1922-يىلى تۇغۇلغان. ئامرىكا تەۋەلىكىدىكى جۇڭگولۇق فىزىك. ئامرىكىدا ئوقۇپ دوكتورلۇق ئۇنۋانى ئالغان. 1957-يىلى لى جېڭداۋ بىلەن بىللە نوبېل فىزىكا مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن. Ey%
[t
23. يۈسۈپ ئەيسا $}5M`p\&C
دەرسلىككە «ئېكىلوگىيىلىك مۇھىتنى ئاسراش مۇقەددەس بۇرچىمىز» (ماقالا(ئەبجەش خارەكتىرلىك) «ئاسىيا كىندىكى» گېزىتىنىڭ 2000-يىل 3-ئينىڭ 2-كۈنىدىكى سانىدىكى ماقالىسىدىن قىسقارتىپ ئېلىنغان) كىرگۈزۈلگەن w@O)b-b|w
يۈسۈپ ئەيسا 1940-يىلى تۇرپان ۋىلايىتى پىچان نەھىيىسىدە تۇغۇلغان. ھەربى سەپكە قاتناشقان. چېكىنگەندىن كېيىن زاۋۇتتا قوغداش خادىمى ھەم ئىتتىپاق شۇجىسى قاتارلىق ئاساسىي قاتلام خىزمەتلىرىنى ئىشلەپ، كېيىن تۇرپان ۋىلايىتنىڭ ۋالىسى بولغان ھەم ئۇ يەردىن يۈتكىلىپ، ئۈرۈمچى شەھرىنىڭ شەھەر باشلىقى، ئاپتۇنۇم رايۇننىڭ مۇئاۋىن رەئىسى، ئاپتۇنۇم رايۇن سىياسىي كېڭەشنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى قاتارلىق مەمۇرىي ۋەزىپىلەرنى ئۆتىگەن. 6 OvH"/X4
.x/H2r'1
مەنبە: مەكتەپ دەرسلىكى |
|