تەۋپىق مۇنبىرى - Powered by phpwind

كروران، ئۆردەك ۋە ئۇنىڭ نەسلى-نەسەبى

NpD}7t

  كروران شەھەر خارابىسىنىڭ بايقىلىشى 19-ئەسىرنىڭ ئاخىردىكى مىسلىسىز بىر مۆجىزە.بۇ خىل بايقاش ئېكىسپىدىتسىيە جەريانىدىكى بىر تاسادىبىي ۋەقە جەريانىدا يۈز بەرگەن. بۇ تۆھپە شەك-شۈبىھسىزكى، ئۆردەككە مەنسۈپ. لوپنۇرلۇقلار بۇ ھەقتە گەپ ئېچىلغاندا ”ئۆردەك“، ”ئۆردەكباي“دېگەن ئىسىمنى ئاغزىدىن چۈشۈرمەيدۇ. ھازىر ئېھتىمال ئۆردەكنىڭ ھەقىقىي ئىسمىنى بىلىدىغانلار ئاز بولسا كېرەك.
  ئۆردەكنىڭ ئاتىسى لوپنۇرلۇق ئوماق دېگەن كىشى بولغان.بىز زىيارىتىمىز جەريانىدا بىلدۇقكى،ئۇلار ئۆزلىرىنى كروران شەھرىنى قۇم باسقاندىن كېيىن ئامان قالغان شەھەر ئاھالىسىنىڭ لوپنۇرغا كېلىپ ئورۇنلاشقان بىر قىسمى دەپ قارايدىكەن. ئۇلار شۇنداق قىلىپ،ئۆگەن دەرياسى،لوپنۇر دەرياسى، ئابدال قاتارلىق جايلاردا ئىستىقامەت قىلغان. ئوماقنىڭ يىراق ئەجدادى مۇشۇ ئائىلىدىن بولغان كىشىلەر ئىكەن.
  ئۆردەك 1864-يىلى ئابدالدا تۇغۇلغان. ئوماق ئابدالدا ئىككى پەرزەنت كۆرگەن بولۇپ،چوڭ ئوغىلىنىڭ ئىسمى تۆمۈر، كىچىك ئوغلىنىڭ ئىسمى ئوسمان بولغان.
  ئۆردەك تۇغۇلغاندىن كېيىن بۇ جايدا كۈنچىققان بەگنىڭ قولىدا ئىشلىگەن.كۈنچىققان بەگ ۋاپات بولغاندىن كېيىن،بۇ رايۇندا قۇرغاقچىلىق ئاپىتى يۈز بېرىپ،ئۇلار كۆچمە كۆل،يولۋاس دەرياسى ئارقىلىق چارا،سېيىت كۆل، داش كۆل، تاناۋالدى،ئېزىز باققان دېگەنگە ئوخشاش يەرلەرگە ئىلگىرى-ئاخىر ئورۇنلىشىپ، بۇ جايلاردا بېلىق تۇتۇش، ئوۋ ئوۋلاش، قېيىق چېپىش، تەڭلە، ئىگەر ياساش قاتارلىق ھۈنەر-كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىپ ھايات كەچۈرگەن. ئوماق مۇشۇ يىللاردا تېپىق، ھەجەرخان دەپ ئىككى پەرزەنت كۆرگەن. ئۆردەك ئۆسۈپ چوڭ بولغان بۇ يەرلەردە سۇ تولىمۇ مۇنبەت،مول بولغان، ھەممىياق دېگۈدەك قۇيۇق توغراقلىق،يۇلغۇن، قۇمۇش بىلەن قاپلانغانىكەن. بەزىدە قېيىق بولماي قالغان كۈنلەردە،ئۆردەك سۇدىن بىرەر كۈن چىقماي بېلىق، غاز، ئۆردەك قاتارلىق جانىۋارلارنى تۇتۇپ، تۇخۇمىنى ئېلىپ ئاھالىسىنى قامدىغان. ئېيتىشلارغا قارىغاندا، ئۆردەك سۇ ئۈزگەندە بەلدىن يۇقىرقى ئەزالارغا سۇ تەگكۈزمەيدىكەن ھەم سۇ ئۈستىدە يۈگۈرەلەيدىكەن. شۇنداق بولغانلىقى ئۈچۈن ئاتىسى ئوماقباي: “ مېنىڭ ئۆردەك ئوغلۇم“ دەپ ئەركىلىتىپ، ئۇنى چاقىرغاندا ”ئۆردەك“ دەپ چاقىردىكەن. ئۇ چوڭ بولغاندا ”ئۆردەك“ دېگەن ئىسىم سىڭىپ قېلىپ، ”ئوسمان“ دېگەن ئۆز ئىسمى چۈشۈپ قالغان. ئوماق ئۇزاق ۋاقىت سېيىت كۆل بىلەن داش كۆل ئارلىقىدىكى مۇنبەت يەرگە بۇغداي تېرىپ، دېھقانچىلىق بىلەن مەشغۇل بولغان. لوپنۇرلۇقلار بۇ يەرنى ھازىرمۇ ”ئوماقنىڭ تاختىسى“ دەپ ئاتايدۇ.
   ئۆردەكنىڭ ئاكىسى تۆمۈر 46 يېشىدا سېيىت كۆل ئەتىراپىدىكى بىر تۇرالغۇ جايدا ئاغرىپ ئۆلۈپ كەتكەن. ئوماق بوۋايمۇ دەل مۇشۇ جايدا ۋاپات بولغانىكەن. شۇنىڭ بىلەن قالغان ئەۋلادى بۇ يەرنى تاشلاپ چارا دېگەن جايغا كۆچۈپ كېلىپ كېسەكتە ئۆي سېلىپ ئولتۇرغان. بۇ جايدا ئىبراھىم بەگ، ئاققۇلاق شاڭيۇ، ئالىي شاڭيۇ قاتارلىق شاڭيۇلار ئۆتكەنىكەن. ئۆردەك چارىدا ئېزىم باقى دېگەن كىشىنىڭ دۆلەتخان دېگەن قىزىغا ئۆيلەنگەن. بۇ دەل 1884-يىلى ئىكەن. ئۇ 1886-يىلى بىر قىز پەرزەنت كۆرگەن بولۇپ، بۇ قىز ئالتە يېشىدا قىزىل كېسىلى بىلەن ئۆلۈپ كەتكەن. 1896-يىلى بىر ئوغۇل پەرزەنت كۆرگەن، ئۇنىڭغا سادىق دەپ ئىسىم قويغان. ئۆردەك بۇ ئوغلىغا تامچىلىق، ياغاچچىلىق قاتارلىق ھۈنەرلىرىنى ئۆگەتكەن.


  لوپنۇر كۆلى بويىدىكى چاسا تاغ (1934-يىلى)

   ئەينى يىللاردا مەشھۇر رۇس شەرقشۇناسى نىكولاي پىرژىۋالىسكىي ئىلى ئارقىلىق تەڭرىتېغىنى كېسىپ ئۆتۈپ، لوپنۇرغا كەلگەن. لوپنۇردا ئۇزاق تۇرغان ھەمدە لوپنۇر كۆلىنىڭ كۆچمە كۆل ئىكەنلىكى توغرىسىدا ماقالە يېزىپ دۇنياغا ئېلان قىلغان.

ئەكبەرنىياز:ھەقىقەتەن ئېسىل تارىخى ماتىريال ئىكەن ، 2010-يىلىدىكى كورلىدا ئېچىلغان ئالىي مەكتەپ تىل-ئەدەبىيات مۇھاكىمە يىغىنىغا بارغاندا ، ئۆردەك ئوماقنى .. (2014-05-09 00:23)