بېقىندى باغلىنىش ۋە ئۇنىڭ تۈرلىرى
بېقىندى باغلىنىش ۋە ئۇنىڭ تۈرلىرى #(An6
itl
M5gWD==uP
جۈملە تەركىبىدىكى بىر سۆزنىڭ ئىككىنچى بىر سۆزگە ئەگىشىپ،بېقىنىپ باغلىنىپ كېلىشى بېقىندى باغلىنىش دەپ ئاتىلىدۇ. o2<#s)GpY
بېقىندى باغلىنىشتا بېقىنىش ۋە بېقىندۇرۇش مۇناسىۋىتى مەۋجۇت بولغاچقا،بىر سۆز بېقىنغۇچى ئەگەشمە سۆز،يەنە بىر سۆز بېقىندۇرغۇچى باش سۆز بولىدۇ.مەسىلەن: d3=KTTi\
‹‹بىزنىڭ ئىرادىمىز پولاتتەك مۇستەھكەم››دېگەن جۈملىدە ‹‹بىزنىڭ ئىرادىمىز››،‹‹ئىرادىمىز مۇستەھكەم››،‹‹پولاتتەك مۇستەھكەم››دېگەن بېقىندى باغلىنىشلارنىڭ بارلىقىنى بىلىشكە بولىدۇ.بۇ بېقىنىش مۇناسىۋىتىنى ھاسىل قىلغان سۆز بىرىكمىلىرىنىڭ ھەر بىرىنىڭ تەركىبىدە ئىككىدىن سۆز بولۇپ،ئالدىنقى سۆز ‹‹بېقىنغۇچى – ئەگەشمە سۆز››،كېيىنكى سۆز ‹‹بېقىندۇرغۇچى باش سۆز››بولىدۇ.بۇ خىل باغلىنىشتا سۆزلەرنىڭ بېقىنىش يۈنىلىشى ئوڭدىن سولغا بولىدۇ. t+9][Adf
‹‹بارلىق يېڭى،كونا ئوقۇغۇچىلار مەكتەپنىڭ قائىدە-تۈزۈملىرىگە ئاڭلىق بويسۇنىشى لازىم.››بۇ جۈملىدىكى سۆزلەردە تۆۋەندىكىدەك باغلىنىشلار بار.‹‹يېڭى،كونا››تەڭداش باغلىنىش،‹‹بارلىق ئوقۇغۇچىلار››،‹‹يېڭى كونا ئوقۇغۇچىلار››،‹‹ئوقۇغۇچىلار بويسۇنىشى لازىم››.‹‹مەكتەپنىڭ قائىدە-تۈزۈملىرىگە››،‹‹قائىدە-تۈزۈملىرىگە بويسۇنىشى لازىم››،‹‹ئاڭلىق بويسۇنىشى لازىم››،‹‹بويسۇنىشى لازىم››. Y "/]|'p
جۈملىدىكى سۆزلەرنىڭ باغلىنىشىنى يەنى قايسى سۆزنىڭ قايسى سۆزگە باغلانغانلىقىنى سوئال قويۇش ئارقىلىق ئېنىقلايمىز. مەسىلەن : s&RVJX>Rt
ئۇ ھەر خىل ئەدەبىي ئەسەرلەرنى قىزىقىپ ئوقۇيدۇ. Z]B~{!W1
كىم ئوقۇيدۇ؟ ئۇ ئوقۇيدۇ. نېمىلەرنى ئوقۇيدۇ؟ ئەسەرلەرنى ئوقۇيدۇ. قانداق ئەسەرلەرنى؟ ئەدەبىي ئەسەرلەرنى. قانداق ئوقۇيدۇ؟ قىزىقىپ ئوقۇيدۇ. R6] Gk)5
ئۇيغۇر تىلىدا ئىگە خەۋەرگە بېقىنىدۇ. تولدۇرغۇچى ۋە ھالەت خەۋەرنىڭ ئالدىدا كېلىپ خەۋەرگە بېقىنىدۇ. ئېنىقلىغۇچى ئېنىقلانغۇچىنىڭ ئالدىدا كېلىپ،ئېنىقلانغۇچىغا بېقىنىدۇ. جۈملىنىڭ خەۋىرىدىن كېيىن جۈملە بىلەن گرامماتىكىلىق باغلىنىشى بولغان سۆز بولمايدۇ.شۇنداق بولغاندا ئىگە خەۋەرنىڭ ئالدىدا،بېقىندى سۆز باش سۆزنىڭ ئالدىدا كېلىدۇ(شېئىرلار بۇنىڭ سىرىتىدا). `\}v#2VJ
بېقىندى باغلىنىشتا كەلگەن سۆزلەرنىڭ بېقىنىش-بېقىندۇرۇش مۇناسىۋىتىنى تۆۋەندىكى سخېمىدىن ئېنىق چۈشىنىۋېلىشقا بولىدۇ. b:TLV`>/&
بىزنىڭ سىنىپتىكى ئوقۇغۇچىلار بارلىق دەرسلەرنى تىرىشىپ ئۆگەنمەكتە . ~vyf4TF<#
ئوقۇغۇچىلار ← ئۆگەنمەكتە {0WHn.,2Y
↗ ↑ ↗ vkri+:S3
بىزنىڭ ← سىنىپتىكى بارلىق ← دەرسلەرنى تىرىشىپ rR(X9i
يۇقىرىدىكى تەھلىللىرىمىزدىن كۆرۈشكە بولىدۇكى، ئۇيغۇر تىلىدا سۆزلەر ئوتتۇرسىدىكى بېقىندى باغلىنىش تۆۋەندىكىدەك تۆت تۈرگە بۆلىنىدۇ. 7_in J$
1.ئىگە خەۋەرلىك باغلىنىش؛ 2.چىرمىشىش باغلىنىش؛ 3.باشقۇرۇش باغلىنىش؛ 4.يانداش باغلىنىش. H _zo1AW
1.ئىگە خەۋەرلىك باغلىنىش(مۇناسىۋىتى) ]H+8rY%+
بېقىندى سۆزنىڭ باش سۆزگە ئەگىشىپ،ئۇنىڭ بىلەن سان ۋە شەخس جەھەتتىن ئۆزئارا ماسلىشىپ باغلىنىپ كېلىشى ياكى جۈملىنىڭ ئىگىسى بىلەن خەۋىرىنىڭ باغلىنىشى ئىگە – خەۋەرلىك باغلىنىش دەپ ئاتىلىدۇ. ئىگە- خەۋەرلىك باغلىنىش ئىگە بىلەن خەۋەرنىڭ ئوتتۇرسىدا بولىدۇ. ~ d|A!S`
ئىگە بىلەن خەۋەر كۆپۈنچە سان ۋە شەخس جەھەتتىن ئۆزئارا ماسلىشىپ كېلىدۇ. %N> %!m
مەسىلەن: مەن كەلدىم(بىرىنچى شەخس بىرلىك) #W4dkCd(pF
بىز كەلدۇق(بىرىنچى شەخس كۆپلۈك) "Q@ronP(~
سەن كەلدىڭ(ئىككىنچى شەخس بىرلىك) /
F4z g3
سىلەر كەلدىڭلار(ئىككىنچى شەخس كۆپلۈك) R ;&AijS8
ئۇ كەلدى(ئۈچىنچى شەخسبىرلىك) N8F~8lTi
ئۇلار كەلدى(ئۈچىنچى شەخس كۆپلۈك) x [ ~b2o
يوقۇرقى جۈملىلەرنىڭ ھەممىسى ئىگە بىلەن خەۋەردىنلا تۈزۈلگەن.شۇنداقلا ئىگىسى شەخسلىك ئالماشلاردىن كەلگەچكە ،ئىگە بىلە خەۋەر سان ھەم شەخس جەھەتتىن ماسلىشىپ كەلگەن. S"NqM[ W
ئىگە – خەۋەرلىك باغلىنىشتا ئىگە شەخسلىك ئالماشلاردىن كەلگەندە ئىگىنىڭ شەخس شەكلى ئۆزگەرسە،خەۋەرنىڭ شەكلىمۇ شۇنىڭغا مۇناسىپ ھالدا ئۆزگىرىدۇ.مەسىلەن: '3 /4?wi
مەن ئىشلىدىم،بىز ئىشلىدۇق، سەن ئىشلىدىڭ،سىلەر ئىشلىدىڭلار،ئۇ ئىشلىدى،ئۇلار ئىشلىدى. `VA"v
wz
ئىگە-خەۋەرلىك باغلىنىشتا كەلگەن سۆزلەرنى ئايرىشتا تۆۋەندىكىلەرگە دىققەت قىلىش لازىم: ]!?;@$wx
1.بەزى جۈملىلەر ئىگىسىز جۈملە بولغاچقا ،مۇنداق جۈملىلەردە ئىگە- خەۋەرلىك باغلىنىش بولمايدۇ. N., X
مەسىلەن: ئادەمنى جەمئىيەتتىن سىرتتا تەسەۋۋۇر قىلىشقا بولمايدۇ. ry`Ho8N
جاپا- مۇشەققەتكە چىداپ كۈرەش قىلىش لازىم. 2b}t,&bv?
2.بەزى جۈملىلەرنىڭ ئىگە- خەۋىرى شەخس ھەم سان قوشۇمچىسى بىلەن تۈرلەنمىگەن بولىدۇ. &#{Z( h.de
3.ئۈچىنچى شەخس قوشۇمچىلىرىنىڭ بىرلىك ھەم كۆپلۈك شەكلى ئوخشاش بولغاچقا ،ئىگەئۈچىنچى شەخسنىڭ بىرلىك ياكى كۆپلۈكىدە تۈرلىنىشىدىن قەتئىينەزەر خەۋەر ئوخشاش شەكلىدە كېلىۋىرىدۇ.(ئۇ كەلدى)، (ئۇلار كەلدى) > kG GR
4.ئىگە بىلەن خەۋەرنىڭ سان ھەم شەخس جەھەتتىن ماسلىشىپ كېلىشى ئىگە شەخسلىك ئالماشتىن ،خەۋەر شەخس قوشۇمچىسى بىلەن تۈرلەنگەن پېئىللاردىن بولغاندىلا ماس كېلىدۇ. b[r8 e
مەسىلەن: مەن كەلدىم(1.شەخس بىرلىك9 ،بىز كەلدۇق(1.شەخس كۆپلۈك) \tf
5.بەزى جۈملىلەرنىڭ ئىگىسى بىلەن خەۋىرى سان ۋە شەخس جەھەتتىن ماسلاشمايدۇ. >,V9H$n
مەسىلەن : ياخشىلىق يەردە قالماس(ماقال).بۇ جۈملىنىڭ ئىگىسى بىلەن خەۋىرى سان ھەم شەخس جەھەتتىن ماسلاشمىغان بولسىمۇ ،ئىگە بىلەن خەۋەر ئوتتۇرسىدىكى باغلىنىش ئوخشاشلا ئىگە- خەۋەرلىك باغلىنىش بولىدۇ. DrKP%BnS
2.چىرمىشىش مۇناسىۋىتى w$3 ,A$8
چىرمىشىش مۇناسىۋىتى بېقىنغۇچى سۆزنىڭ ئىگىلىك كېلىشتە،بېقىندۇرغۇچى سۆزنىڭ ئىگىلىك شەخستە تۈرلىنىپ باغلىنىپ كېلىشى چىرمىشىش باغلىنىش دەپ ئاتىلىدۇ. C)um9 }
بۇ خىل باغلىنىش ئاساسەن ئېنىقلىغۇچى بىلەن ئېنىقلانغۇچى ئوتتۇرسىدا يەنى ئىگىلىك كېلىشتە تۈرلەنگەن بېقىنغۇچى سۆز بىلەن ئىگىلىك شەخستە تۈرلەنگەن بېقىندۇرغۇچى سۆز ئوتتۇرسىدا بولىدۇ.بەزىدە ئىگىلىك كېلىش قۇشۇمچىسى چۈشۈپ قالسىمۇ ،يەنىلا ئىگىلىك كېلىشتە تۈرلەنگەن ھېساپلىنىپ،چىرمىشىش باغلىنىشتا كەلگەن بولىدۇ. مەسىلەن :( بىزنىڭ ئىرادىمىز)( پولاتتىن مۇستەھكەم. {{$Nqn,p H
( پەيزىۋات قوغۇنى قەشقەرنىڭ) داڭلىق يەرلىك (مەھسۇلاتى.) 3+) J
@(a
بېقىنغۇچى سۆزدىكى ئىگىلىك كېلىش قوشۇمچىسى يۇشۇرۇن كەلگەندە بېقىندۇرغۇچى سۆزدىكى شەخس قوشۇمچىسىدىن بىلىۋېلىشقا بولىدۇ. VACQ+
شۇنىڭغا ئالاھىدە دىققەت كىلىش كېرەككى ،چىرمىشىش باغلىنىشتا كەلگەن سۆزلەر ھەر دائىم يوقۇردىكى مىساللاردىكىدەك يانمۇ يان كېلىۋەرمەيدۇ.بەزىدە ئىككى سۆزنىڭ ئوتتۇرسىدا يەنە باشقا سۆزلەر كىلىدىغان ئەھۋاللارمۇ ئۇچۇرايدۇ. مەسىلەن: ak7bJ~)X=
‹‹كىشىلىك( ھاياتنىڭ) ئەڭ زور (شادلىقى) دستلۇق›› دېگەن بۇ مىسالدىكى ‹‹ھاياتنىڭ ››دېگەن سۆز يېنىدىكى ‹‹ئەڭ زور››دېگەن سۆز بىلەن ئەمەس،بەلكى‹‹شادلىقى››دېگەن سۆز بىلەن چىرمىشىش مۇناسىۋىتىنى ھاسىل قىلغان. 9g9HlB&Ze
چىرمىشىش مۇناسىۋىتىنى تۆۋەندىكى فورمۇلا ئارقىلىق ئىپادىلەشكە بولىدۇ. W>${zVu
X＋نىڭ Xسۆز ＋ئىگىلىك شەخس قوشۇمچىس ﹦مەكتەپنىڭ ئوقۇتۇشى iN bIp"W
مەكتەپ＋نىڭ ئۇقۇتۇش ＋ى ﹦ مەكتەپنىڭ ئوقۇتۇشى tIWmp30S
خەلق ＋نىڭ سەۋىيە ＋سى ﹦ خەلقنىڭ سەۋىيىسى vk }n,ecl
شەھەر ＋ نىڭ مەنزىرە ＋ سى ﹦شەھەرنىڭ مەنزىرىسى dH;8mb|#'
iW)8j 8
3.باشقۇرۇش مۇناسىۋىتى [ 8
Y:65
بېقىنغۇچى سۆزنىڭ بېقىندۇرغۇچى سۆزنىڭ تەلىپى بويىچە باش كېلىش ۋە ئىگىلىك كېلىشتىن باشقا كېلىشلەر بىلەن تۈرلىنىپ كېلىپ باغلىنىشى باشقۇرۇش باغلىنىش دەپ ئاتىلىدۇ. %vn|k[n D
باشقۇرۇش باغلىنىش ئىسىم ۋە ئىسىم خاەركتىرلىك سۆزلەر بىلەن پېئىللار ئوييۇرسىدا بولىدۇ. Me r/G2#
&
باشقۇرۇش باغلىنىشتا بېقىندى سۆز باش سۆزنىڭ تەلىپى بويىچە چۈشۈم كېلىش،بېرىش كېلىش،ئورۇن كېلىش،ۋە چىقىش كېلىشنىڭ قوشۇمچىلىرى بىلەن تۈرلىنىپ كېلىدۇ. مەسىلەن: 1 XrO~W\=
تاپشۇرۇقنى ئۆيدە ئىشلىدىم. (تاپشۇرۇقنى ئىشلىدىم، ئۆيدە ئىشلىدىم.) A` N,
شەھەردىن يېزىغا چىقتۇق.(شەھەردىن چىقتۇق،يېزىغا چىقتۇق ) nXaC 3W:"
ياخشىدىن ئات قالۇر،ياماندىن دات .(قالۇر) (ياخشىدىن قالۇر،ياماندىن قالۇر) |h KDv H
بەزىدە بېقىندى سۆز تەركىبىدىكى چۈشۈم كېلىش قوشۇمچىسى چۈشۈپ قالىدۇ.چۈشۈپ قالسىمۇ يەنىلا باشقۇرۇش باغلىنىش بولىۋېرىدۇ. مەسىلەن : كىتاپخانىدىن يېڭى كىتاپ سېتىۋالدىم.‹‹كىتاپخانىدىن سېتىۋالدىم››باشقۇرۇش مۇناسىۋىتىنى ھاسىل قىلغان.يەنە بىر باشقۇرۇش مۇناسىۋىتىنى ھاسىل قىلغان ‹‹كىتاپ››سۆزىگە ئۇلانغان چۈشۈم كېلىش قوشۇمچىسى ‹‹نى›› چۈشۈپ قالغان چۈشۈپ قالسىمۇ باشقۇرۇش باغلىنىش ھېساپلاۋېرىمىز ( كىتاپنى سېتىۋالدىم.) o8 IL $:
‹‹مەن ھازىر تاماق يېدىم›› بۇ جۈملىدە ‹‹تاماق›› سۆزى چۈشۈم كېلىش قوشۇمچىسى بىلەن تۈرلەنگەن.پېئىل بىلەن يانمۇ-يان كەلگەنلىكى ئۈچۈن چۈشۈم كېلىش قوشۇمچىسى ‹‹نى›› چۈشۈپ قالغان.بۇمۇ باشقۇرۇش باغلىنىش بولىۋېرىدۇ. Bj+S"yS
جۈملە بۆلىكى نۇقتىسىدىن ئالغاندا باشقۇرۇش باغلىنىش ئاساسەن تولدۇرغۇچى ياكا ھالەت بىلەن جۈملىنىڭ پېئىلدىن كەلگەن خەۋىرىئوتتۇرسىدا بولغاچقا،بېقىندۇرغۇچى سۆز كۆپۈنچە پېئىللاردىن كېلىدۇ(خەۋەر ۋەزىپىسىدە كەلگەن پېئىللاردىن)قىسمەن ئەھۋاللاردا باشقا سۆز تۈرۆۈملىرىدىن يەنىسۈپەت ۋە ئىسىم خارەكتىرلىك سۆزلەردىن كەلگەن خدۋەرگە باغلىنىپ كېلىدۇ. مەسىلەن : WEw6He;
ئادەمنى نۇمۇس ئۆلتۈرىدۇ،توشقاننى قومۇش(ئۆلتۈرىدۇ.) 2+RUTOv/d
نادانلىق،بىلىمسىزلىك،ئىتتىپاقسىزلىقتىن بارچە پاجىئەلەر كېلىپ چىقىدۇ. im${3 >26
ئالدىنقى جۈملىدىكى ‹‹ئۆلتۈرەر››دېگەن سۆز باش سۆز بولۇپ،‹‹نېمە قىلارىنى›› دېگەن سوئالغا جاۋاب بولۇپ كەلگەن.‹‹ئادەمنى››،‹‹توشقاننى››دېگەن سۆزلەر بېقىندى سۆز بولۇپ،‹‹كىمنى؟،نېمىنى؟››دېگەن سوئاللارغا جاۋاب بولۇپ كەلگەن.كېيىنكى جۈملىدىكى باش سۆز ‹‹كېلىپ چىقىدۇ››نىڭ تەلىپى بويىچە ‹‹نېمىدىن؟››دېگەن سوئالغا جاۋاب بولۇپ كەلگەن ‹‹نادانلىق،بىلىمسىزلىك،ئىتتىپاقسىزلىق››دېگەن سۆزلەر چىقىش كېلىش بىلەن تۈرلىنىپ،باشقۇرۇش باغلىنىشتا بېقىندى سۆز بولۇپ كەلگەن. -{KQr1{5UM
باشقۇرۇش باغلىنىشنى ئايرىغاندا تۆۋەندىكى نۇقتىلارغا ئالاھىدە دىققەت قىلىش كېرەك: 6{@w="VT
1.باشقۇرۇش باغلىنىش -باش كېلىش ، ئىگىلىك كېلىشتىن باشقا كېلىشلەر بىلەن تۈرلەنگەن سۆزلەر بىلەن باش سۆز ئوتتۇرسىدا بولغاندىن تاشقىرى،يەنە بېقىنغۇچى سۆز ‹‹بىلەن،ئۈچۈن،توغرۇلۇق،ھەققىدە ››دېگەنگە ئوخشاش تىركەلمىلەرنىڭ ۋاستىسى بىلەنمۇ باش سۆزگە باغلىنىپ،باشقۇرۇش مۇناسىۋىتىنى شەكىللەندۈرىدۇ. \ SCy$,m
2.باشقۇرۇش باغلىنىشتا كەلگەن سۆزلەردىكى بېقىندى سۆزنىڭ قايسى سۆزگە باغلانغانلىقىنى سوئال قويۇش ئارقىلىق ئېنىقلاش ،‹‹‹‹يېنىدىكىلا سۆزگە باغلىنىپ كېلىدۇ›› دەپ قاراشتىن ساقلىنىش. {6vEEU
3.يوقۇرقى شەكىللەردە كەلگەن بېقىنغۇچى سۆزلەردىن بىر نەچچىسى تەڭداش مۇناسىۋەتتە كېلىپ،تەڭداش باغلىنىشنى ھاسىل قىلسا،بېقىندۇرغۇچى سۆزگە نىسبەتەن ئايرىم-ئايرىم باغلىنىپ باشقۇرۇش باغلىنىشنى شەكىللەندۈرىدۇ.(يوقۇرقى مىسالغا قارالسۇن). Yig0/ "
ئومۇمەن ،جۈملىدىكى سۆزلەرنىڭ باغلىنىشى يەككە ھالەتتە بولمايدۇ.بىر جۈملە تەركىبىدە بىرلا باغلىنىش بولىشىمۇ،بىر قانچە باغلىنىش بولىشىمۇ مۈمكىن. مەسىلەن: R 4EEelSZu
مەن كەلدىم(ئىگە-خەۋەرلىك باغلىنىش). كىتاپ ئوقۇدۇم(باشقۇرۇش باغلىنىش ،ئىگە-خەۋەرلىك باغلىنىش) yDd[e]zS`
جۈملىدىكى سۆزلەرنىڭ باشقۇرۇش يولى بىلەن باغلىنىشىنى تۆۋەندىكى فورمۇلا ئارقىلىق بىلىۋېلىشقىمۇ بولىدۇ: -
HOnB =
e 3@x*XI
[ بېرىش كېلىش 2 g`[u|
[ چىقىش كېلىش sB*o)8
بېقىندى سۆز ＋ { بېقىندۇرغۇچى سۆز ﹦ باشقۇرۇش باغلىنىش 6n w&$I
[ چۈشۈم كېلىش ;( K MGir
[ ئورۇن-پەيت كېلىش قوشۇمچىلىرى ۋە بەزى تىركەلمىلەر 6mG3fMih.
IKm&xzV-
?n*f
y
جۈملىدىكى سۆزلەرنىڭ باغلىنىشىنى ئېنىقلىغاندا ئالدى بىلەن بۇ خىل باغلىنىشنىڭ سۆزلەرنىڭ باغلىنىشى ئىكەنلىكىنى ئۇنۇتماسلىق كېرەك.شۇنداقلا باشقۇرۇش باغلىنىشتا بېقىندى سۆزنىڭ چوقۇم بېرىش كېلىش،چىقىش كېلىش،ئورۇن كېلىش،چۈشۈم كېلىشتىن ئىبارەت تۆت كېلىشنىڭ قوشۇمچىلىرىنىڭ بىرەرسى بىلەن تۈرلىنىپ كېلىدىغانلىقىنى ياكى ئاخىرىغا شۇ كېلىشلەرنىڭ قوغۇمچىلىرىنىڭ رولىنى ئۆتەيدىغان تىركەلمىلەرنىڭ قوشۇلۇپ كېلىدىغانلىقىنى ئۇنۇتماسلىق كېرەك. ph^4GBR
4.ياندىشىش باغلىنىش 0$F f#8
بېقىنغۇچى سۆز بىلەن بېقىندۇرغۇچى سۆزنىڭ قوشۇمچىلار بىلەن ئەمەس،بەلكى ئۆزلىرىنىڭ ئورۇن تەرتىبى ئارقىلىق باغلىنىپ كېلىشى ياندىشىش باغلىنىش دەپ ئاتىلىدۇ. l P0k:
ياندىشىش باغلىنىش ئېنقلىغۇچى بىلەن ئېنىقلانغۇچى ،سۈپەت ھەركەت ھالىتى ۋە بەزى ۋاقىت ھالىتى بىلەن خەۋەر ۋە يانداش باغلىنىشتا تۈرلەنگەن قوشما خەۋەر ئوتتۇرسىدا بولىدۇ.تېخىمۇ ئېنىقراق قىلىپ ئېيتقاندا سۈپەت بىلەن ئىسىم،سان بىلەن ئىسىم،سان مىقدار بىلەن ئىسىم ،رەۋىش ۋە رەۋىشداش بىلەن پېئىل،سۈپەت بىلەن پېئىل ئوتتۇرسىدا بولىدۇ. مەسىلەن : |!b9b(_j9
يېڭى ئۆي؛ چوڭ شەھەر؛ ئېگىز تاغ؛ كۆڭۈللۈك تۇرمۇش؛ 100ئوقۇغۇچى؛1500نەپەر ئادەم؛200دانە ماشىنا؛ 125توننا كۆمۈر؛ تىرىشىپ ئۆگەندىم؛كۆڭۈل قويۇپ ئاڭلىدىم؛ئەستايىدىل يازدىم؛چاپسان كەلدىم؛ بالدۇر قايتتىم؛ئوقۇغىلى كەلدىم؛ئالغاچ كەلدىم؛كۆرگىلى باردىم؛ياخشى ئۆگەندىم؛كۆڭۈللۈك ئوينىدۇق؛مەڭگۈ ئۇنتىمايمەن؛كەچ قايتتىم؛بۇرۇن كەلدىم؛ئوقۇپ چىقتىم؛يېزىپ بولدۇم؛ئېلىپ كەلدىم؛ئوقۇپ تۇرىۋاتىمەن؛ياخشى ئىدى؛ئادەم ئىكەن؛ئوقۇغانمىش؛كۆرگەنىكەن...قاتارلىقلارغا ئوخشاش بىرىكمىلەرنى يانداش باغلىنىشتا باغلانغان دەيمىز. %|? 1B$s0
يوقۇرقىلاردىن شۇنداق خۇلاسە چىقىرىشقا بولىدۇكى ،جۈملىدىكى سۆز بىلەن سۆز ۋە سۆز بىلەن سۆز بىرىكمىلىرى تەڭداش مۇناسىۋەتتە ياكى بېقىنىش-بېقىندۇرۇش مۇناسىۋىتىدە باغلىنىدۇ. uX0
Bp8P
جۈملىدىكى سۆزلەرنىڭ ئىگە-خەۋەر مۇناسىۋىتىدە باغلىنىشىدا ئىگە بىلەن خەۋەرنىڭ شەخس ھەم سان جەھەتتىن ماسلىشىشى ئۆلچەم قىلىنىدۇ. چىرمىشىش مۇناسىۋىتىدە ئېنىقلىغۇچى بىلەن ئېنىقلانغۇچىنىڭ تولىمۇ زىچ مۇناسىۋەتتە ئىكەنلىكى،شەكىل جەھەتتىن ‹‹نىڭ››بىلەن باغلىنىشى ئۆلچەم قىلىنىدۇ. باشقۇرۇش مۇناسىۋىتىدە بېقىندۇرغۇچى سۆزنىڭ بېقىنغۇچى سۆزنى باش كېلىش ۋە ئىگىلىك كېلىشتىن باشقا (تۆت خىل)كېلىشنى ياكى مەلۇم بىر تىركەلمە بىلەن بىللە كېلىشىنى تەلەپ قىلىدىغانلىقى ئۆلچەم قىلىنىدۇ.ياندىشىش مۇناسىۋىتىدە جۈملىدىكى ئىككى سۆزنىڭ ئورۇن تەرتىپ بويىچىلا باغلىنىپ كېلىدىغانلىقى ،يەنى مەلۇم ئىككى سۆزنىڭ شۇ جۈملىدىكى ئورنىنى ئالماشتۇرغىلى بولمايدىغانلىقى ئۆلچەم قىلىنىدۇ. |BJqy/
|
