dahai |
2014-04-03 16:02 |
بەزى پېئىللارنىڭ ئىملاسى
بەزى پېئىللارنىڭ ئىملاسى F Sw\_[^CQ http://lopnuri.com/?p=642 Y w^m kW;+|qs^ KN )J2mM 1.“ئال-، بول-،چال-،سال-،قال-،كەل-“پېئىللىرى ئۆتكەن زامان ۋاستىلىك بايان رايىنىڭ بولۇشلۇق شەكلىدە كەلسە، بۇ پېئىللارنىڭ رەۋىشداش شەكلىدىكى ”لى-“ ۋە ”لۇ-“ بوغۇملىرى چۈشۈپ قالىدۇ.ئەسلىي پېئىلدىكى“ئا،ئە“تاۋۇشلىرى ”ئې“غا نۆۋەتلەشمەيدۇ. مەسىلەن: ?zh9d%R
e?0l" mk.9OhYY tr<Nm
6! ئال- +ىپ+دۇر+مەن=ئاپتىمەن،ئاپتىمىز [w0QZyUn 3O,+=?VK ئال-+ىپ+دۇر+سەن=ئاپسەن،ئاپسىز،ئاپتىلا J l(&!?j 00(on28b ئال-+ىپ+دۇر+0=ئاپتۇ ni.cTOSx /KFfU1 bGN:=Y' aRj9E} بول-+ۇپ+دۇر+مەن=بوپتىمەن،بوپتىمىز QA<
Rhv, v&
9y4\j بول-+ۇپ+دۇر+سەن=بوپسەن،بوپسىز،بوپتىلا m,VOx7%n o2nv+fyW بول-+ۇپ+دۇر+0=بوپتۇ \.0^n3y rV2WnAb[H& .I7pA5V{# !02`t4Zc- چال-+ىپ+دۇر+مەن=چاپتىمەن،چاپتىمىز dz:E? ]GMe\n چال-+ىپ+دۇر+سەن=چاپسەن،چاپسىز،چاپتىلا 2L:_rR#
w iNWw;_|1 چال-+ىپ+دۇر+0=چاپتۇ Ar%%}Gx/ _ q(ko/T )#EGTRdo
Hu^1[# سال-+ىپ+دۇر+مەن=ساپتىمەن،ساپتىمىز 1[mXd aKV$pC<[o سال-+ىپ+دۇر+سەن=ساپسەن،ساپسىز،ساپتىلا Km%]1X7T6 ,oORW/0iS سال-+ىپ+دۇر+0=ساپتۇ pe0F0Ruy )) Zf|86N n?oW < & &w 4?)# قال-+ىپ+دۇر+مەن=قاپتىمەن،قاپتىمىز lackB2J9 A t^VwR=i قال-+ىپ+دۇر+سەن=قاپسەن،قاپسىز،قاپتىلا Pih tf4i 1ofKt=|= قال-+ىپ+دۇر+0=قاپتۇ d; [C6d k2E0/ @f{k >PB4L_1 z,|r*\dw كەل-+ىپ+دۇر+مەن=كەپتىمەن،كەپتىمىز AUeu1(
soPLA68 كەل-+ىپ+دۇر+سەن=كەپسەن،كەپسىز،كەپتىلا $ oTdfb EJ@?h(O كەل-+ىپ+دۇر+0=كەپتۇ gHhh>FFAq :iFIQpk 2.“ئال-،بول-،چال-،سال-،قال-،كەل-“پېئىللىرى ئۆز مەنىسىدە ”پ“لىق رەۋىشداش شەكلىدە كېلىپ،ئۇنىڭ ئاخىرىغا يەنە مۇشۇ پېئىللار تۈسلۈك مەنە بىلدۈرۈش ئۈچۈن ئۆتكەن زامان ۋاستىلىك بايان رايى شەكىلدە ياردەمچى پېئىل ۋەزىپىسىدە كەلسە،بۇ ياردەمچى پېئىللار تەركىبىدىكى ”لى-“ ۋە ”لۇ-“ بۇغۇملىرى كۆرسىتىلگەندەك چۈشۈپ قالىدۇ.ئالدىنقى پېئىلدىكى ”ئا،ئە“تاۋۇشلىرى ‘ئې“غا نۆۋەتلىشىدۇ. مەسىلەن: @|LBn6q &-s'BT[PGq .lBgp=! `p0ypi3hn ئېلىپ ساپتىمەن $&Kq*m 0g a=xT(G0Re ئال-+ىپ=ئېلىپ سال-+ىپ>ساپ+دۇر+مەن=ساپتىمەن S'U@X JI|6B `Zz uo16 PfG`C5
d بولۇپ بوپتۇ rS*$rQCr= =l942p بول_+ۇپ=بولۇپ بول-+ۇپ>بوپ+دۇر=بوپتۇ kw,$NK' O\OE0 [[ چېلىپ ساپتىمەن
0=6/yc $E(XjuS چال-+ىپ=چېلىپ سال-+ىپ>ساپ+دۇر+مەن=ساپتىمەن TSo:7&| TYjA:d9YH
L2-^!' 3vJ12= سېلىپ بوپتۇ P#G.lft"O RTd^ImV سال-+ىپ=سېلىپ بول-+ۇپ>بوپ+دۇر=بوپتۇ RfbdBsL EI`vVI قېلىپ قاپتىمەن Ao`_",E b!~TAT&8 ]Ti $ztJ xw%)rm قال-+ىپ=قېلىپ قال-+ىپ>قاپ+دۇر+مەن=قاپتىمەن
$Gd5wmb! n1JC?+ zdT ->% كېلىپ قاپتىمەن JYl\ ^$ 8Vh=D كەل-+ىپ=كېلىپ قال-+ىپ>قاپ+دۇر+مەن=قاپتىمەن &l?N:(r 3a/[."W
u 1Q0%7zRirI Vx}Yl&*D مەشق _+}-H
'7= r94j+$7 [0d-CEp[ >cBGw'S تۆۋەندىكى تېكىستنى ئوقۇپ پېئىللارنىڭ ئىملاسىدا مەسلە كۆرۈلگەن جايلارنى تېپىڭلار. k'6 L"Qh_+
E.?E~
}z ckH$E%j بۈگۈن بىر دوستۇم بىلەن بازارغا چىقىپ،نۇرغۇن نەرسە ئېلىپتىمەن.كەچ بولغاندا،تاكسىغا چىقىپلا ماڭغاچقا،ئۆيگە بىر دەمدىلا كېپ قاپتىمەن. بەك ھېرىپ كەتكەچكە،ئۆزۈمنى سافاغا تاشلاپلا ئۇخلاپ قېلىپتىمەن. ئەتىسى ئالغان نەرسىلىرىمنى بىر-بىرلەپ كۆرۈپ باقاي دەپ قارىسام،يېڭى ئالغان ئىشتىنىمنىڭ سېيرىتمىسى بۇزۇق تۇرىدۇ.ئالماشتۇراي دەپ دۇكانغا بارسام،دۇكان خوجايىنى:“ بۇنى ئالماشتۇرساق بولمايدۇ،ۋاقتىدا دېمەپسىز“،دەيدۇ.مەنمۇ بوش كەلمەي:“تۈنۈگۈن دېققەت قىلماي بۇ ئىشتاننى ئېلىپ ساپتىمەن.بىلسەم دېگەن بولاتتىم“،دېدىم. ئۇندا دېيشىپ،بۇندا دېيىشىپ ئاخىر ئىشتاننىڭ سېيرىتمىسىنى ئوڭشىتىپ بەردى.مەنمۇ شۇنىڭغا رازى بولۇپ،ئىشتاننى ئېپ قايتىپ كەلدىم. [0mFy)6 &:!ZT= [HC8-N^.} 5Z4(J?n 3 .يۇقىردىكى ئالتە پېئىلنىڭ مۇستەقىل مەنىدە كەلگەن ”پ“لىق رەۋىشداش شەكلىگە تۈس مەنىسىنى بىلدۈرۈش ئۈچۈن ئۇلاردىن بەزىلىرى يەنە ”پ“لىق رەۋىشداش شەكىلىدە ئۇلىنىپ كەلگەندە،ھەر ئىككى پېئىلنىڭ ”پ“لىق رەۋىشداش شەكلىدە كۆرۈلگەن ”لى-“ ۋە ”لۇ-“بوغۇملىرى چۈشۈرۈلمەي يېزىلىدۇ.ئۇلارنىڭ تەركىبىدىكى ”ئا،ئە“تاۋۇشلىرى ”ئې“غا نۆۋەتلىشىدۇ. مەسىلەن: >!HfH(is\ Q:-%3)g<< d- Z+fz . Ce&9l ئال-+ىپ=ئېلىپ سال-+ىپ=سېلىپ_ _ _ ئېلىپ سېلىپ /ZIJ<#o[ T!^?d5uW# a=:{{\1o /P?|4D}< بول-+ۇپ=بولۇپ بول-+ۇپ=بولۇپ _ _ _ بولۇپ بولۇپ QKUBh-QFK HX /GLnY/X {LB
}v;?l r:WgjjA% چال-+ىپ=چېلىپ سال-+ ىپ=سېلىپ_ _ _ چېلىپ سېلىپ n ]6
0 \AtwO v
]`A_)[ ,
SJK سال- + ئىپ=سېلىپ بول-+ ۇپ=بولۇپ _ _ _ سېلىپ بولۇپ OFQi&/ {YKMQI^O/ 8SCW.;0 ev: !,}]w كەل_ + ىپ=كېلىپ قال- +ىپ=قېلىپ _ _ _ كېلىپ قېلىپ lPFdQ8M d-N"m I- SAll9W
4 M(h H#_$ ئەسكەرتىش:يۇقىرىدىكى 6 پېئىل مۇستەققىل مەنىدە ”پ“لىق رەۋىشداش شەكىلىدە كەلگەندە،ئۇلارغا تۈسلۈك مەنە ئۈچۈن “ ئال “ پېئىلىنىڭ “ پ “ لىق رەۋىشداش شەكلى قوشۇلۇپ كەلسە،ھەر ئىككى تەركىبتىكى ”لى-“ ۋە ”لۇ-“بوغۇملىرى چۈشۈرۈلمەي بىرىكتۈرۈپ يېزىلىدۇ.بۇ پېئىللاردىكى ”ئا،ئە“ تاۋۇشلىرى ”ئې“غا نۆۋەتلەشكەندىن سىرت يەنە بىرىنچى تەركىب نىڭ ئايىغىدىكى“پ“ تاۋۇشىمۇ ”ۋ“غا نۆۋەتلەشتۈرىلىدۇ. مەسىلەن: |phWK^ eRx[&-c !VJa$>, (&]15 FJ$1 ئال- +ىپ+ئال-+ىپ=ئېلىۋېلىپ
XX[Wwt 5 EuJ 0^lL,rC
x5 ~E'~_ بول-+ۇپ+ئال- +ىپ=بولۇۋېلىپ W>|b98NPu )B&<Bk+ ?ZV0
lg چال- +ىپ+ئال- + ىپ=چېلىۋېلىپ '/*c Yv45 _r5Ild@n 99>yaW h> %JG'DV سال- + ىپ+ئال-+ىپ=سېلىۋېلىپ _r|ytQ) Aq]'.J=4 PW 5nq-b@?L قال- +ىپ+ئال- +ىپ=قېلىۋېلىپ wSyu^KDz H&IP>8Dk T2; 9 &Q+V I/p كەل- + ىپ+ئال- ىپ=كېلىۋېلىپ GZX!iT 8N_rJ)f K3D $
hb o
A@^N4PD 4.ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن ئاياغلاشقان پېئىللارنىڭ ئاخىرىغا رەۋىشداش قوشۇمچىسى “ ئا،ئە “ قوشۇلغاندىن كىيىن، ”ئا- ”پېئىلنىڭ ياردىمى بىلەن ئىمكانىيەت تۈسىنىڭ بولۇشلۇق ۋە بولۇشسىز شەكلى ئىپادىلەنسە،پېئىللارنىڭ ئاخىرقى بوغۇمىدىكى “ ئا“ تاۋۇشى ئۆز پېتى قالىدۇ، ”ئە“تاۋۇشى ”ئې“غا نۆۋەتلىشىدۇ. مەسىلەن: /k"P4\P`+Q D} 3fx[ e'VXyf M?u)H&kEl بولۇشلۇق شەكلى t O>qd#I =ApT#*D)o ttVSgKAsm b7j#a# ياز- + ا + ئال – + ا+دۇر + مەن=يازالايمەن y<(.,Nb8 L1i> %5:g ياز- + ا + ئال – + ا+دۇر + سەن=يازالايسەن ,[#f}|s_ eqCB2u"Jq ياز- + ا + ئال – + ا+دۇر +0=يازالايدۇ 0u\@-np _Y {g5t V=~dgy~@ ^yTN(\9 كەل- + ە+ ئال- + ا+ دۇر+ مەن=كېلەلەيمەن RA/yvr 92Iv'(1ba كەل- + ە+ ئال- + ا+ دۇر+سەن=كېلەلەيسەن LL+rdxJO^ DlI|~ كەل- + ە+ ئال- + ا+ دۇر+0=كېلەلەيدۇ IRa*}MJe E !M+37/ sNVD"M,
N0C5FSH بولۇشسىز شەكلى H(s^le:!
>w2u p4 PFoFo2 p?@D' ياز- +ا + ئال- +ما+ي+دۇر+ مەن=يازالمايمەن l1S1CS u 36;;z ياز- +ا + ئال- +ما+ي+دۇر+ سەن=يازالمايسەن +qec>ALAg (k~c]N)v ياز- +ا + ئال- +ما+ي+دۇر+0=يازالمايدۇ )FLpWE"e- 76/%Py| /2@@v|QL V*~5*OwB كەل- +ە + ئال- + ما + ي + دۇر + مەن=كېلەلمەيمەن _G|6xlO :.,I4>b2 كەل- +ە + ئال- + ما + ي + دۇر + سەن=كېلەلمەيسەن .B*)A. mfvQ]tz_+ كەل- +ە + ئال- + ما + ي + دۇر + 0=كېلەلمەيدۇ "x11 YM{F 'e@}N)IX X)~-MY*p jX%Q 5 .سوزۇق تاۋۇشلار بىلەن ئاياغلاشقان پېئىللارغا رەۋىشداش قوشۇمچىسى “ ي “ قوشۇلغاندىن كېيىن “ ئال- “ (بۇ پېئىل تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇشلۇق يىلتىز ياكى ئۆزەكلەردە سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ئاھاڭداشلىقى سەۋەبىدىن “ ئەل“ شەكىلىدە كۆرۈلىدۇ.)پېئىلنىڭ ياردىمى بىلەن ئىمكانىيەت تۈسىنىڭ بولۇشلۇق ۋە بولۇشسىز شەكلى ئىپادىلەنسە،سوزۇق تاۋۇش بىلەن ئاياغلاشقان پېئىللارنىڭ ئاخىرقى بوغۇمىدىكى “ ئا،ئە“تاۋۇشلىرى ”ئى“ غا نۆۋەتلىشىدۇ. مەسىلەن: 'zaB5d~l h|
Ih4 q3:tZoeXV 2-4%h! بولۇشلۇق شەكلى cQny)2k*x &V"& | |