| قاراخان |
2014-03-28 14:22 |
قاراخان:ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرىدىكى بەزى ئالاھىدىلىكلەر توغرىس
@#+jMV$g
ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرىدىكى بەزى ئالاھىدىلىكلەر توغرىسىدا y;"
n9
-9P2`XQ^
Zr$d20M2A;
-y) ,Y
|
ئابلا ئابلەت dtM[E`PL
! }TMiCK
:@
uIxa$[
ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرى ئويغۇر شېئىرىيەت شەكلىنىڭ ئەڭ ئىخچام ،ئەڭ نەپىس شەكىللىرىنىڭ بىر تۈرى بولۇپ ، ئۇيغۇر خەلقىنىڭ مىللى خاراكتىرىنى ئىپادىلەپ بېرىشتە مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە . مىللى خاراكتېر ئەدەبىياتنىڭ مىللى ئالاھىدىلىكىنى تەشكىل قىلغۇچى ئەڭ مۇھىم ئامىل .بىر ئەسەردە مىللى خاراكتېرنىڭ قانچىلىك دەرىجىدە يارىتىلىشى شۇ ئەسەرنىڭ مىللىي ئالاھىدىلىكىنى ئۆلچەيدىغان ئاساسىي بىرلىكتۇر . 2)iD4G`
ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرى سيۇژىت ۋە شارائىت تەسۋىرى ئارقىلىق مىللى ئالاھىدىلىكنى گەۋدىلەندۈرۈشكە كۆڭۈل بۆلىدۇ .چۈنكى خاراكتېر ھامان سيۇژىت ۋە شارائىت بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك . خاراكتېر بىلەن ئىجتىمائىي ۋە تەبىئىي شارائىتتا قانات يايغان سيۇژىت تەرەققىياتىدا ئېچىلىدۇ . خاراكتېر سيۇژىت تەرەققىياتىنى ئىلگىر سۈرىدۇ .بۇ خىل ئەھۋال ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرىدا تېخىمۇ كۆپ ئۇچرايدۇ . قوشاقتا ئىپادىلەنمەكچى بولغان ئوي پىكىر سيۇژىت تەرەققىياتىدىكى ئوبرازلىق كۆرۈنۈشكە ۋە مەنىۋى مۇھىتقا سىڭىپ كەتكەن بولۇپ سىمۋۇل ،ئىتىملار ئارقىلىق ئۆز ئىپادىسىنى تاپىدۇ . ئۇيغۇرلاردا قىزىلگۈل گۈزەللىككە ، بۇلبۇل خۇشناۋازلىققا ، تەڭرىتاغلىرى ،ئاغىبۇلاق ، قەشقەر ،تەلكە ،تارىم ،ئىلى...قاتارلىقلار ئەل يۇرتقا ۋەكىللىك قىلىپ چۈشىنىلىپ كەلگەن بولۇپ ، ئۇيلار ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرىدا ئوبرازلىق ھالدا بايان قىلىنغان . l'4AF|
p
ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرى ئۆزىگە خاس بولغان بىر قاتار ئالاھىدىلىكلەر ئارقىلىق ئۆزىنىڭ قىسقا ،تېز ، گۈزەل مېلودىيىسى بىلەن جۇلالانسا ، يەنە بىر تەرەپتىن ئىپادىلەنمەكچى بولغان ئوي –پىكىرنى ئىپادىلەشتە بىرىنچى ، ئىككىنچى مىسرالىرىدا ھەر خىل تەبىئەت ھادىسىلىرىنى ، گۈزەل تاغ ،دەريالار ، جاي ئىسىلىرى ، يەل-يېمىش ، يېمەك –ئىچمەك تىلغا ئېلىنىپ ئۇلارنىڭ خاراكتېر ئالاھىدىلىكى گەۋدىلەندۈرۈلۈپ ئاندىن ئوي-پىكىر ئۈچىنچى ،تۆتىنچى مىسرالىرىدا بىۋاستە ئوتتۇرىغا قويۇلىدۇ : v vu<:16
;uI~BV*3
توقاچ ياقتىم تونۇرغا ، mxTk+j=
ئۆرلەپ چىقتى ھۆپپىدە . ;|ub!z9GG
ئامرىقىمنى چاي بىلەن ، Qez SJ
io
ئىچىۋەتتىم گۈپپىدە . O??vm?eo
y%B X ]~
بۇ قوشاقنىڭ بىرىنچى ، ئىككىنچى مىسرالىرىدا تونۇرغا يېقىلغان توقاچ تىلغا ئېلىنىپ ، ئۈچىنچى ،تۆتىنچى مىسرالىرىدا ئۆز سۆيگۈسىگە سادىق ، ئۆز سۆيگۈسىنى جېنىدىن ئەزىز بىلىدىغان ئۇيغۇر يىگىتلىرىنىڭ ئۇلارغا بولغان ئامراقلىقى ئىپادىلەنگەن . 64ox jF)
{XY3Xo
گۈلنىڭ ياپرىقى چۈشسە ، eMMx8E)B
سولاشقاندۇر دەپتىمەن . T{MC-j _T9
يارىم كەتسە يامانلاپ ، "e62/Ejg%
ئويناشقاندۇر دەپتىمەن . s OC&Q&eg
/A(NuB
بۇ قوشاقتا يارىغا ئازار بەرگەن يىگىتنىڭ ھەسرىتى ئىخچام شەكىل ئارقىلىق ئىپادىلەنگەن بولۇپ ، گۈلنىڭ ياپرىقىنىڭ سولاشقان چاغدىكى كۆرۈنۈشىنى ئىپىگىراپ قىلغان ھەمدە ئۆزىنىڭ ياپراققا ئوخشاش سولاش ھالەتكە كېلىپ قالغانلىقىنى قەيت قىلىپ ، بىر تەرەپتىن ئۆزىنى ياپراققا ئوخشاتسا يەنە بىر تەرەپتىن يارىنى قىزىل گۈلگە ئوخشۇتۇپ تەسۋىرلىگەن . rY 70 ^
ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرىدا پەقەت مۇھەببەت ، ۋاپادارلىق روھلىرى ئىپادىلىنىپلا قالماستىن ۋەتەننى سۆيۈش تاجاۋۇزچىلارغا قارشى تۇرىدىغان ،زۇلۇمغا ئېكىسپىلاتاتسىيىگە قارشى تۇرىدىغان روھ ئوبرازلىق ئەكس ئەتتۈرۈلگەن . يەنە بىر تەرەپتىن ئىستىبىدات كونا دەۋرنىڭ چىرىكلىكى ، ئەكسىيەتچى ھۆكۈمرۈنلىق گۇروھىنىڭ زالىملىقى ، ياۋۇزلۇقى ، ئاچكۆزلۈكى ، تەييارتاپلىقى بايان قىلىنغان . "سادىر پالۋان قوشاقلىرى " ، "كۆچ- كۆچ قوشىقى " ،" نۇزۇگۇم قوشاقلىرى " بۇنىڭ يارقىن نامانيەندىسىدۇر . mvTb~)
1bRL"{m^)-
سادىر دەپ ئېتىم يامان ، jxY-u+B
ئونبەش ياشتا ئاتالغان .
sbla`6Fb
دەسلەپكى تۇتۇلغاندا ، J?jeYW
قۇمۇل خانغا پالانغان . vjTw v+B"
Dd/} Ya(Gi
موللىغا بەردىم ئوقۇ دەپ ، Zoow*`b|$U
بوزچىغا بەردىم توقۇ دەپ . X
كىم سېنى خوراز قىلدى ، .BL:h&h|y
مېكىياننى چوقۇ دەپ . /=M.-MU2
{HuLuP 0t
بۇ قوشاقتا سادىرنىڭ كىچىگىدىنلا ئادالەتسىزلىككە ، تەڭسىزلىككە قارشى تۇرۇش روھىغا ئىگە ياش ئىكەنلىكى شۇنداقلا باشقىلارنىڭ بوزەك قىلىنىشقا ئۇچرىغاندا ئۇنىڭ قاراپ تۇرالمايدىغانلىقىدەك خەلقپەرۋەرلىك روھى ئىپادىلەنگەن . }#Y Qg0(
P%!q1`Eke(
كەتمەننى ئىرادە ئەيلەپ ، r qC 1
كېمە ياسىدۇق قاشتا . y Hw!#gWM
ئاق خان بىلەن قارا خان ، w{ m#Yt
ئىتتىپاق ئىكەن باشتا . SD I,M
;S = e%:zb
ياركەنت يېنىدا ئۆسەك ، Sh47c4{
ئۆسەكتىن ئۆتۈپ تۇرغىن . %w%zv2d
بۇ دەردلەرنى قىلدىڭ سەن ، .=aMj
rME
ئاخىرى ئۆزۈڭ كۆرگىن . A8`orMo2
PE +qYCpP9
ئەل يۇرتۇڭدىن كۆچ دەيدۇ ، -hm 9sNox
بارار يېرىمىز قۇملۇق . s
UvKA0
راست گېپىنى قىلمايدۇ ، A'w2GC{.
كۆزى كۆك ،بېشى يۇڭلۇق . |O
'Hh7
72%
{Wh/
"كۆچ -كۆچ قوشىقى" نىڭ بۇ ۋارىيانتلىرىدا 19-ئەسىردىكى چار پادىشا ھۆكۈمىتى بىلەن مانجۇ ھۆكۈمىتىنىڭ بىرلىشىپ چارروسسىيىگە ئىلى رايونىدىن ئاھالە يۆتكەشكە مەخپى كېلىشكەنلىكىنى ، ئۆز يۇرتىدىن ئايرىلغان خەلقنىڭ قان ياشلىق سەپىىر ، مەنزىلگە يەتكەندىن كېيىن چار پادىشا ھۆكۈمىتىنىڭ كۆچۈپ بارغان خەلقنى خالىغانچە بوزەك قىلىپ خارلىغانلىقى ، ئېغىر ئەمگەك ئارقىلىق جىسمانىي جەھەتتىن خورلىسا ، ئايرىۋېتىش ئۇسۇلى ئارقىلىق روھى جەھەتتىن ئازابلىغانلىقى، ناچار مۇھىتتا نۇرغۇن بىگۇنا كىشىلەرنىڭ پاجىئەلىك ھالدا ئۆلۈپ كەتكەنلىگىدەك ئېچىنىشلىق مەنزىرە سۈرەتلەنگەن . W'8J
)E_!rR
ئاسماندىكى سار بولدۇم ، p` ^:Q*C"
يولدا يۈرۈپ خار بولدۇم . s"gKonwI2
قەشقەردىكى ئاتامنى ، &4a~6
بىر كۆرۈشكە زار بولدۇم . >I R` ]
~aAJn IO
تاغدىن چۈشكەن لاي سۇنى ، M#V
C3h$
سۈزۈپ ئىچەر ئەر بارمۇ ؟ Ldhk^/ +
نۇزۇك بېشىغا كۈن چۈشتى ، $dh4T";
ئېلىپ قاچار ئەر بارمۇ ؟ .blft,'
/pN'K 5@
خۇدا بەرگەن غۇنچەمنى ، g 6VD_
سۇلۇن- نويانلار ئۇزمىدى . y=9Dxst"V
سۇلۇن نويانلار ئۆيىگە ، t1w2u . ]
نۇزۇك جۇۋان تۈزمىدى . d]CviQUq
cZe'!CQS
نۇزۇگۇمنىڭ سۈرگۈنلۈكتىكى دەرد، مۇڭ ، غېرىپلىقى سىڭگەن بۇ قوشىقىدا ئۇنىڭ قەشقەردىن ئىلىغا سۈرگۈن قىلىنىپ غەمگۇزار ئاتىسىدىن ئايرىلغانلىقى ، يول بويى تەسۋىرلىگۈسىز جاپا -مۇشەققەتلەرگە مۇپتىلا بولۇپ قەلبىنىڭ ئازابقا تولۇپ كەتكەنلىگى ، ئۇنى ئاز دەپ مانجۇ ئەمەلدارلىرنىڭ ئۆزىگە يامان نىيەتتە كۆز قىزارتقانلىقى ، ئەمما ئۆزىنىڭ ئىپپەت-نومۇسىنى ،قىزلىق غورورىنى ، پاكلىقىنى ساقلاش يولىدا كۈچلۈك مانجۇ چېرىكلىرى بىلەن ئاداققىچە كۈرەش قىلىپ دار ئالدىدا مەغرۇرانە قۇربان بولغانلىقىدەك ئۇيغۇر ئاياللىرىغا خاس قەھرىمانلىق خاراكتىرى يورۇتۇپ بېرىلگەن .
,v*p
ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرىدىكى يەنە بىر ئالاھىدىلىك نۇرغۇن جەريانلار بىلەن ئىپادىلىمەكچى بولغان مەقسەت -مۇددىئانى ناھايىتى ئىخچام ئىبارە بىلەن ئىپادىلەپ خەلق تىلىنىڭ تولىمۇ باي تىل ئىكەنلىگىنى كۆرسۈتۈپ بەرگەنلىكىدە . tE]5@b,R
Ht|",1yr+
ھويلامدىكى ئاق ئاتقا ، [ `.3f'")j
ئېتىۋەتتىم ھەلەپنى . Z
7s;F}=
كۆڭلۈمدىكى شۇ يارغا ، psIkG0
&
قويۇۋەتتىم تەلەپنى . / R_ u\?k(
g7xb
yB o7
قىز -يىگىتلەر ئوتتۇرسىدا بولىدىغان ئەركىن مۇھەببەت جەريانلىرى بۇ بىر كوبلېت قوشاق ئارقىلىق يىغىنچاق ئىپادىلەنسە : rI0)F
]alh_ U
دەزمال سېلىپ چىقاردىم ، `n
3FT=
سارجا شىمنىڭ قىرىنى . S:ls[9G[3
ئالتە ئاي بولدى بىلمىدىم ، $
!v}xY
سەن يارىمنىڭ سىرىنى . ispkj'
MZT6g. ny
دېگەن قوشاقتا ناھايىتى ئۇزاقتىن كۆڭۈل بۆلۈپ كەلگەن ئارزۇلۇق سۆيگۈنىنى ھازىرغىچە چۈشۈنۈپ بولالمىغانلىقىدەك مەزمۇن سۆزلەنگەن . >SvDgeg_7f
n O~b=qO
قىزىلگۈل قاتار بولدى ، re; Lg
C
ئەتىرگۈل مۇنار بولدى . &K>cW$h=a
سىزگە يازغان سالام خەت ، Yp *,Jp1
مۇشۇ يەردە تامام بولدى . SSE3tcRRl
Y]N
~vD
بۇ قوشاقتا خەت ئالاقىسى قىلىۋاتقانغا ئۇزاق بولغانلار ئوتتۇرسىدىكى مۇناسىۋەتنىڭ تاماملىنىش جەريانى ئىخچام شەكىل ئارقىلىق ئىپادىلەپ چۈشەندۈرۈلگەن . id^|\hDR
ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرى ئۆزىنىڭ نەپىس شەكلى ، ئىخچام شېئىرىي قۇرۇلمىسى ، ھەرقانداق مەزمۇننى ئوخشىمىغان شەكىلدە قايىل قىلارلىق دەرىجىدە ئەكس ئەتتۈرۈش جەھەتتىكى ئارتۇقچىلىقى ، ئاسان تۇتۇۋېلىشقا بولىدىغان ئەۋزەللىكى ، تۈرلىرىنىڭ كۆپ بولۇشى بىلەن گەۋدىلەنسە ، يېپىشقاقلىقى ، ئوي - پىكىرنىڭ ئېنىقلىقى بىلەن ئاھاڭ ئىشلەپ ناخشا قىلىپ ئوقۇشقىمۇ بولىدىغان ئالاھىدىلىكى بىلەن ئەدەبىي ئەسەرلەرنىڭ باشقا ژانىرلىرىدىن ئالاھىدە پەرقلىنىپ تۇرىدۇ .مەنبە : " مايبۇلاق " ژورنىلىدىن |
|