| mamatjan74 |
2014-02-28 11:39 |
7-يىللىق1-قىسىم ئەدەبىيات تەكرار ماتىرىيالى (2-بۈلەك)
ئىككىنچى بۆلەك : ھەۋەسكە تولغان بالىلىق (/z_Q{"N
مۇھىم مەزمۇنلار 0pK=o"^?@
4. «بۇزغۇنچى» ئەخەت ھاشىم ^hG-~z<
يازغۇچى، ژورنالىسىت ئەخەت ھاشىم 1934-يىلى قەشقەر شەھرىنىڭ ئۆستەڭبۇيى مەھەللىسىدە خەتتات ئائىلىسىدە تۇغۇلغان. مۇھەررىر تەھرىر بولۇپ ئىشلىگەن، ھازىر پىنسىيىدە. ئۇنىڭ ئىجادىيىتى 1955-يىلى باشلانغان. مەسەل ئىجادىيىتىدە تۆھپىسى كۆرۈنەرلىك. ئۇ چوڭلار ئۈچۈنلا ئەمەس بەلكى بالىلار ئۈچۈنمۇ نۇرغۇن ياخشى ئەسەرلەرنى يازغان. ئۇنىڭ «بۈدۈنە بىلەن سېغىزخان» ناملىق چۆچەك مەسەللەر توپلىمى،«باھار مايسىلىرى» ناملىق بالىلار ھېكايىلىرى توپلىمى، «ياۋا سادىق» ناملىق ھېكايە نەسىرلەر توپلىمى، «يالغانچى بىلەن گۇپپاڭچى»ناملىق ھېكايىلەر توپلىمى، «مەسەللەر»، «ئالجىغان يولۋاس» ناملىق مەسەللەر توپلىمى بار. .7Dtm
(باش پىرسۇناژ_ ئەسئەت، قۇشۇمچە پىرسۇناژ_سېلىم ئاكا، بۇسارەم) \RNNg
تېكىست ژانىرى جەھەتتىن بالىلار ھېكايىسى بولۇپ ئاپتۇر تېكىستە باش پىرسۇناژ ئەسئەتنىڭ ھەممە نەرسىگە قىزىقىدىغان ئىزدىنىشنى ياخشى كۆرىدىغان خاراكتىرىنى ئۇنىڭ بىر نەچچە ئىشلىرى ئارقىلىق تەسۋىرلىگەن ھەمدە ئات-ئانىسىنىڭ ئەسئەتنىڭ قىزىقىشىغا بولغان ئوخشىمىغان پۇزۇتسىيەسىنى ئىپادىلەش ئارقىلىق بالىلارنىڭ ئۆسۈپ ئاتا-ئانىنىڭ ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ بەرگەن.بالىلار تۇرمۇشىنى ئاساس قىلىپ، بالىلار ئۈچۈن يېزىلغان ئەسەرلەر بالىلار ئەدەبىياتىغا كىرىدۇ. يەنى چوڭلارنىڭ بالىلار ئۈچۈن يازغان ۋە بالىلار ئۆزى ئۈچۈن يازغان ئەسەرلەردۇر . مەسىلەن:ئىلگىرى ئۆگەنگەن ‹ سەرەڭگە ساتقۇچى قىز›، ئالدىمىزدا ئۆگىنىدىغان ‹موللاقچىلىقنى ئۆگىنىش›........... Cl5uS%g
قىزىقىش – يېتىم مۇۋەپپىقىيەت . u#Pa7_zBj]
دوسكا لاھىيىسى قىزغىنلىق – مۇۋەپپىقىيەت قازىنىشنىڭ ئاساسىي . VEH&&@d
ئۆگەنگەنلىرىنى ئەمىلىيەتكە تەدبىقلاش – ئەڭ ئۆنۈملۈك ئۆگىنىش ئۇسۇلىدۇر . 9/{(%XwX
ئەسەردە تىلغا ئېلىنغان ئادەم پىرسۇناژ دەپ ئاتىلىدۇ. پىرسۇناژنى باش(ئاساسلىق) پىرسۇناژ ۋە قۇشۇمچە پىرسۇناژ دەپ ئىككىگە بۆلىمىز. باش(ئاساسلىق) پىرسۇناژنىڭ ئەسەردە تەسۋىرلەنگەن ئىش – پائالىيەتلىرى نىسبەتەن كۆپ بولىدۇ. ئەسەرنىڭ بىر پۈتۈن مەزمۇنىنى ئىپادىلەش، مەركىزى ئىددىيىنى يۇرۇتۇپ بېرىشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ. %d 1,a$*3}
ئەسئەت بۈسارەم سېلىم ئاكا [ /,)
سۇئال سوراشقا ئامراق تىرىكىش ئەستايىدىل چۈشەندۈرۈش Z EXc %- M
ياسىدى،قۇراشتۇردى،تەجرىبە قىلدى كايىش،ئىشەنمەسلىك ،«بۇزغۇنچى» مەدەت بېرىش،قوللاش،ئۈمىد باغلاش }HL]yDO
«شاكىچىك تېخنىك» ئازابلىنىش،ئۆزىنى ئەيبلەش O6Vtu Ws%
قىيىن ئىش يوق ئالەمدە ،ئىرادىلىك ئادەمگە ؛ بالىلارئۆسۈپ-يېتىلىش جەريانىدا ( ) نىڭ ياردىمى ۋە قوللىشىغا مۇھتاج . -<c =US
ھېكـايە a:+{f&
ھېكـايە دېگەن نېمە؟ t#yk ->,
تىپىك ئەھمىيەتكە ئىگە بولغان تۇرمۇش ھادىسىلىرى ئارقىلىق جەمئىيەتتىكى بىرەر مەسىلە ياكى ئۆز ھەجىمىگە قارىغاندا كەڭ ھەم مۇرەككەپ مەزمۇننى چۈشەندۈرۈپ بېرەلەيدىغان ئىپىك ئەسەرلەر ھېكايە دېيىلىدۇ. n?oW < &
ھېكـايىنىڭ قانداق ئالاھىدىلىكلىرى بار؟ _geWE0
E
ھېكايىنىڭ ھەجىمى كىچىك، سەھپىسى ئانچە ئۇزۇن بولمايدۇ. ‹1› c4!^nk]
ھېكايىدە ئىجتىمائىي تۇرمۇش ھادىسىلىرىنىڭ ھەممىسى تەسۋىرلەنمەستىن، ‹2› ئۇنىڭ مەلۇم بىر تەرىپى تەسۋىرلىنىدۇ. پېرسۇناژنىڭ ئاساسىي پائالىيىتى ئورۇنلانسا ئەسەرمۇ ئاساسىي جەھەتتىن ئاخىرلىشىدۇ. -Q2, "
(3)ھېكايىنىڭ سۇژىتى ئىخچام، باش تېمىسى ئاددىي بولىدۇ. ھېكايىدىكى ۋەقە بىرەر بىرنەچچە سائەت ياكى بىرنەچچە كۈن ئىچىدە يۈز بەرگەن ۋەقەدىن ئىبارەت بولىدۇ.
v.\*./-i
5. موللاقچىلىقنى ئۆگىنىش ........................ زۇنۇن قادىر +U:$(UV'A
بۇ ئەسلىمە تۆت بۆلەككە ئايرىپ يېزىلغان: gep
;{G}
1-بۆلەكتە:ئاپتۇرنىڭ دار ئويناش ۋە موللاق ئېتىشقا قىزىقىپ ئۆگىنىشكە باشلىغانلىقى يېزىلغان. 2-بۆلەكتە:ئاپتۇرنىڭ كۇچا-كويلاردا ئويۇن ئۈچۈن موللاقچىلىق ماھارىتى كۆرسەتكەنلىكى، باشقىلار بىلەن بەسلىشىشى ۋە بۇ جەرياندىكى قىزىقارلىق ئىشلار بايان قىلىنغان. 3-بۆلەكتە: دادا بالا ئوتتۇرىسىدىكى بىر مەيدان جىددى توقۇنۇش بايان قىلىنغان. 4-بۆلەكتە: ئەسەر خاتىمىسىگە ئوخشاش تەسىرات بېرىلگەن. R= a|Blp
ئومۇملاشتۇرغاندا ئەسەر تىلى قىزىقارلىق، چۈچۈك، كىشىنى ئۆزىگە جەلىپ قىلىدۇ، يەرلىك پۇراققا تۇيۇنغان، ئىپادە قىلىنغان ھېسسىيات ساختا ئەمەس، بەلكى ھەقىقىي ھېسسىيات، بۇلار ئارقىلىق كىشىنى چوڭقۇر بەدىئى تەسىراتقا ئىگە قىلىدۇ. X"MB|N y
ئاپتۇر بۇ ئەسلىمىسىدە ئۆسمۈرلۈك دەۋرىدە موللاقچىلىقنى ئۆگىنىمەن دەپ ئۇچرىغان ئوڭۇشسىلىقلىرىنى ۋە تارتقان ئازاپلىرىنى يازغان. كىيىنكى كۈنلەردە ئۇستا موللاقچى ئەمەس بەلكى داڭلىق يازغۇچى بولۇپ چىققان،ئۇنداقتا ئاپتۇرنىڭ بالىلىق چاغلىرىدىكى ئاشۇ ئارزۇ ھەۋەسلىرى بىھۇدە ئىش بولغانمۇ- ياكى ئۇنىڭ زۆرۇرىيىتى بارمۇ؟ دىگەن سۇئالغا ئوقۇغۇچىلار داڭلىق يازغۇچى بولۇش ئۈچۈن بالىلىق دەۋرىدىكى ھەرخىل قىزىقارلىق ئەسلىمىلىرىنىڭ ناھايىتى مۇھىملىقى ۋە يازغان ئەسەرلىرىنىڭ خام ماتىرىيالى بولۇپ قالىدىغانلىقىنى چۆرىدىپ جاۋاب بەرسە بولىدۇ. YTAmgkF\4
ئەسەرنى ئوقۇساق مۇنداق بىر مەسىلىنى بايقايمىز. «دادا» ئىزچىل ھالدا «مەن»نىڭ ئۆسۈپ يىتىلىشىگە ، بۇلۇپمۇ ئۆزىنىڭ قىزىقىشى بۇيىچە بەزى ئىشلارنى قىلىشىغا توسقۇنلۇق قىلىدۇ.لېكىن«مەن» دادىسىدىن قىلچە رەنجىمەيدۇ.ئۇنداقتا سىز بۇ دادىغا قانداق باھا بىرىسىز ؟ دىگەن سۇئالغا ئوقۇغۇچىلار ھەر قانداق ئاتا- ئەقىللىق ياخشى ئادەم بولۇپ كەلگسىدە ياراملىق ئادەم بولۇپ چىقىشىنى ئۈمىد ئانىنىڭ پەرزەنتىنىڭ ساغلام قىلىدىغانلىقى ھەرگىزمۇ يامان ئادەتلەرنى يۇقتۇرۋېلىشىنى ۋە يامان ئادەملەرنى دوراپ قالماسلىقىنى ئۈمىد قىلىدىغانلىقىنى، ئەسەردىكى دادىنىڭمۇ دەل مۇشۇنداق ئويلايدىغانلىقىنى چۆرىدەپ جاۋاب بەرسە بولىدۇ. . 7ByTnYe~S
ئاپتۇر توغرىسىدا: بۇ ئەسەرنىڭ ئاپتۇرى زۇنۇن قادىر1912-يىلى دۆربىلجىن ناھىيىسىدە تۇغۇلغان،ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلابى دەۋرىدەقەلەم بىلەن كۈرەشكە ئاتلانغان، مەدەنىيەت زور ئىنقىلابىدا قارىلانغان، كېيىن ئاقلىنىپ كەسپى يازغۇچى بولغان، 1989-يىلى قازاقىسىتانغا تۇققان يوقلاشقا بېرىپ9-ئاينىڭ 24-كۈنى ئالمۇتادا ۋاپات بولغان. جەسىتى شۇيەرگە دەپنە قىلىنغان ۋە ھەيكىلى شۇ يەرگە تۇرغۇزۇلغان. XttqO f
ئۇنىڭ«غۇنچەم»،«گۈلنىسا»قاتارلىق درامىلىرى،«چېنىقىش»، «ماغدۇر كەتكەندە» قاتارلىق ھېكايىلىرى،ۋە نۇرغۇن مەسەللىرى داڭلىق.ئۇ ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدىكى نۇرلۇق بىر يۇلتۇز بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. بۇ بىر ئەدەبىي خاتىرە. .#wqXRd
6. بالىلىقىڭغا قىنىۋال، بالام ..................... قاسىم سىدىق ~n[ d4qV&
« تۈنۈگۈنگە ئوخشىماس بۈگۈن » دېگەن مىسرادىكى «تۈنۈگۈن» «مەن»نىڭ جاپا-مۇشەققەتتە ئۆتكەن بەختسىزبالىلىق ئۆتمۈشى ، «بۈگۈن» يېڭى دەۋردىكى غەم-غۇسسىدىن خالىي يېڭىچە ھايات ، شائىر بۇ يەردە بۇ ئىككى دەۋرنى ئۆزئارا سېلىشتۇرما قىلغان . . . V I,AC
j
شېئىردىكى «مەن» ئالتۇندەك بالىلىق دەۋرىنى قەدىرلەش ، قوغداش ، بېيىتىش . . . نى ئارزۇ قىلغان . dp+
+%:j
«بالىلىقىم » دىگەن شېئىردا بالىلىق مەزگىلىنىڭ ناھايىتى رەڭدار بولىدىغانلىقى،ئۇنتۇلغۇسىز كەچۈرمىشلەرنىڭ بولىدىغانلىقى كىيىنكى ۋاقىتلاردىمۇ ئاشۇ ئۇنتۇلغۇسىز ئەسلىمىلەرنىڭ ئۇنتۇلۇپ كەتمەيدىغانلىقى ناھايىتى جانلىق ئەكىس ئەتتۈرۈپ بىرىلگەن. سىلەرنىڭمۇ ئاشۇنىڭغا ئوخشاش ۋاقىتلىرىڭلار بولغانمۇ؟ دىگەن سۇئالغائوقۇغۇچىلار ئۆسمۇرلۈك مەزگىلىنىڭ ناھايىتى بەخىتلىك، خاتىرجەم غەمسىز بولىدىغانلىقىنى چۆرىدەپ جاۋاب بەرسە بولىدۇ. bB
}$'
لعرعك شعظئر دئضەن نئمە؟ ظذ قانداق ظالاەعدعلعككە ظعضە؟ 7~&/_
3
لعرعك شعظئر-شاظعرنعڭ ظوبيئكتعى دذنيادعن ظالغان تەسعراتعنعڭ سوبعكتعى دذنياسعغا تەسعر قعلعشع نەتعجعسعدە ظذرغذى حعققان ەئسسعياتعدعن ظعبارەت لعرعك شعظئر شاظعرنعڭ تذرمذشتعن ظالغان تەسعراتنعڭ بعؤاستە ظعىادعلعنعشعدذ. كونكعرعت قعلعى ظئيتعقاندا، لعرعك شعظئرلاردا تذرمذش ؤەقەلعكلعرع ظاساسعدا ظذرغذغان ەاياجانلعق ەئسسعياتع بعؤاستە ظعزەار قعلعنعدذ. بذ مەنعدعن ظالغاندا ظوبيئكتعى دذنيانعڭ سوبعكتعى دذنياغا بولغان تەسعرنع ظعىادعلەش ؤە ظذنع باشقا ظەدەبعي تىرلەرضە قارعغاندا بعؤاستە ظئنعق ؤە تەسعرلعك ضەؤدعلەندىرىش لعرعك شعظئرلارنعڭ ظاساسعي خذسذسعيعتعدذر. J~B<7O
4. لعرعك شعظئرلار قانداق تىرلەرضە بألعنعدذ؟ /D
5`
لعرعك شعظئرلار شاظعرنعڭ ظعىادعلعضەن ەئسسعياتع، ظوتتذرعغا قويغان ىعكعرلعرع ؤە مەزمذننعڭ خاراكتئرعضە قاراى سعياسعي لعرعكا، ظعنتعم لعرعكا، تەبعظەت لعرعكعسع، مذەەببەت لعرعكعسع، قەسدە، مەرسعيە قوشاق، ەەجؤعي شعظئر قاتارلعق بعر قانحە تىرضە بألعنعدذ. 6 } 4 'E
مۇرەببە- ھەر بىر كۇپلىتى تۆت مىسرادىن تۈزۈلگەن شېئىر. 3=
DNb+D!
راست گەپ قىلىش، چىن ھىسىياتنى ئىپادىلەش................... 5~Cakd ]>
سۆزلەشكەندە ئوبيېكتقا، سورۇنغا دىققەت قىلىش، سۆزىمىز مەدەنىي، لايىقىدا بولۇش u)3 $~
m~
ئۇيغۇر تىلى
تاۋۇشلارنىڭ ماسلىشىشى : ئۈزۈك تاۋۇشلارنىڭ ماسلىشىشى ۋە سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ماسلىشىشى دەپ ئىككى خىل بولىدۇ . QU%I43
سوزۇق تاۋۇشلار تىل ئورنى ۋە لەۋ ھالىتى جەھەتتىن ماسلىشىپ كېلىدۇ . T21ky>8E
* سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ تىل ئورنى جەھەتتىكى ماسلىشىشى : بۇ خىل ماسلىشىش تۈپ سۆزلەردىكى سوزۇق تاۋۇشلار ،تۈپ سۆزلەرگە ئۇلىنىدىغان قوشۇمچىلارنىڭ تەركىبىدىكى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ تىل ئورنى جەھەتتىن پۈتۈنلەي تىل ئالدى ياكى پۈتۈنلەي تىل ئارقا سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ماسلىشىشىغا قارىتىلغان . j<2m,~k`V
)تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇشلار : ئە، ئۆ ، ئۈ 6(]tYcC
تىل كەينى سوزۇق تاۋۇشلار : ئا ، ئو ، ئۇ OkCQ?]
تىل ئارا سوزۇق تاۋۇشلار : ئې، ئى ( O(tX8P
Q5N
* سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ لەۋ ھالىتى جەھەتتىن ماسلىشىشى : بۇ خىل ماسلىشىش تۈپ سۆزلەرگە ئۇلىنىدىغان قوشۇمچىلارنىڭ تەركىبىدىكى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ لەۋ ھالىتى جەھەتتىن پۈتۈنلەي لەۋلەشكەن ياكى پۈتۈنلەي لەۋلەشمىگەن سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىپ كېلىشىگە قارىتىلغان . u)ev{)$TM
)لەۋلەشكەن سوزۇق تاۋۇشلار : ئو ، ئۆ ، ئۇ ، ئۈ ( e'*`. ^
*ئارا سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ماسلىشىشى :ئارا سوزۇق تاۋۇش >> ئې، ئى >>بىلەن تۈزۈلگەن بىر ياكى كۆپ بۇغۇملۇق سۆزلەرنىڭ تەركىبىدە>> ك،گ>> تاۋۇشلىرى بولسا تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇشلۇق قوشۇمچە ، >> ك، گ >> بولمىسا تىل كەينى سوزۇق تاۋۇشلۇق قوشۇمچە ئۇلىنىدۇ . مەسىلەن : تىك +كەن=تىككەن ، چىگ+كەن =چىگكەن ، تىل +لار =تىللار M
t*6}Cl
)تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇشلۇق قوشۇمچە - تەركىبىدە تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇشلار بولغان قوشۇمچىلارنى كۆرسىتىدۇ . مەسىلەن: لەر، كە ، دە . . . ot`%*
تىل كەينى سوزۇق تاۋۇشلۇق قوشۇمچە : تەركىبىدە تىل كەينى سوزۇق تاۋۇشلار بولغان قوشۇمچە . مەسىلەن : لار ، غا ، قا ، دا( . . . ? Zc"C
سىمۋول دېگەن نېمە؟ سىمۋول قوللانغاندا نېمىلەرگە دىققەت قىلىش كېرەك؟ G
[:N0{v5
مەلۇم شەيئى، ھادىسنى توغرىدىن- توغرا ئۆز نامى بىلەن ئاتىماستىن ئۇنىڭغا يېقىلىقى ۋە ئوخشاشلىقى بولغان ئىككىنچى بىر شەيئى ياكى ھادىسە ۋاستىسى بىلەن تەسۋىرلەش ئۇسۇلى سىمۋول دىيىلىدۇ. +B' 8|5tPX
بۇ خىل ئۇسۇلىنى قوللانغاندا، ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئېڭىدا ئوقۇشماسلىق پەيدا قىلىپ قويماسلىققا دىققەت قىلىش لازىم. سىمۋول قىلىنغان شەيئىنىڭ ئالاھىدىلىكى، بەلگىسى ئەسلىدىكى شەيئىنىڭ ئالاھىدىلىكى ۋە بەلگىسىگە ماس كىلىشى لازىم. ` /"nTB
سىمۋول كونكىرت شەيئى ئارقىلىق مەلۇم بىر ئابستراكىت چۈشەنچىنى ياكى ئىدىيىۋى ھېسسىياتىنى ئىپادىلەشكە ياردەم بېرىدىغان ئىستىلىستكلىق ئىپادە قىلىش ئۇسۇلىدىن بىرى بولۇپ، ئۇ ئوي- پىكىرنىڭ جانلىق، ئوبرازلىق بولىشىغا ياردەم بېرىدۇ. ]&ixhW
م: گۈلنى گۈلگە بەرمىدىلە، ESg+n(R
گۈل تىكەنگە بەردىلە. `gpQW~*R-;
گۈل خىلىنى تاپقىچە، ,;
قىرى بىغەمگە بەردىلە. E RdL^T>
سىمۋول ئادەتتە شەيئى ۋە ھادىسلەر ئوتتۇرسىدىكى مۇئەييەن باغلىنىشقا ئاساسەن، مەلۇم شەيئى- ھادىسلەرنىڭ ماھىيەتلىك خۇسۇسىيىتىنى ئەكىس ئەتتۈردۇ. شۇڭا سىمۋول قىلىنغان شەيئى ياكى ھادىسە بېۋاستە ئېيتلمايدۇ. ئۇنى ئوقۇغۇچىلار تەسەۋۈر ئارقىلىق ھېس قىلالايدۇ.سىمۋول ئۇسۇلى مۇۋاپىق قوللىنىلسا، شەيئىنىڭ ئوبرازى روشەن گەۋدىلىنىدۇ ۋە ئوقۇغۇچىدا كۈچلۈك تەسرات پەيدا قىلىدۇ. Nwc!r (
سېمۋوللۇق رەك چۈشەنچىلىرى : ئاق رەڭ : بەخت-ئامەت ، ياخشىلىق ،پاكلىق ، ئالىيجاناپلىقنىڭ سېمۋولى . كۆك رەڭ : ياخشىلىق ۋە ئامەتنىڭ سېمۋولى قىزىل رەڭ : ياخشىلىق ، خوشاللىق ، بەخت-سائادەت ، گۈزەللىك ، جەڭگىۋارلىق ، غەلىبە قاتارلىقلارنىڭ سېمۋولى . سېرىق رەڭ : قۇياشقا ، مول-ھوسۇلغا ، ئالىيجاناپلىققا قىلىنىدۇ. سېمۋول قىلىنىدۇ .يەنە بەزىدە چۈشكۈنلۈككە ، روھسىزلىققا ، پەرىشانلىققىمۇ سېمۋول {kLGWbo|Q
|
|
