| مىېھرىما |
2014-02-01 19:18 |
ئالماشلارنىڭ تۈرلىرى
ئالماشلارنىڭ تۈرلىرى L 0|u^J
1|zo -'y
1.شەخىسلىك ئالماش : iR_X,&p
||شەيئىلەرنى سۆزلىگۈچى،ئاڭلىغۇچى ۋە سۆزلەنگۈچى نوقتىسىدىن || fsb
_*sh &
||ئابىستىراكىتلاشتۇرۇپ،ئىپادىلەيدىغان ئالماشلار شەخىس ئالماشلىرى|| ||دىيىلىدۇ || !bRo NP
ئۇيغۇر تىلىدىكى شەخىسلىك ئالمشلىرى،لىكسىكىلىق مەنا جەھەتتىن سۆزلىگۈچى،ئاڭلىغۇچى ۋە سۆزلەنگۈچى (ئۆزىگە)دىن ئىبارەتئۈچ شەخىسنى ئىپادىلەيدۇ.شەخىس ئالماشلىرى ئىسىملارنىڭ تەۋەلىك قوشۇمچىللىرى بىلەن تۈرلەنمەيدۇ. «مەن،سەن،ئۇ» ئالماشلىرى بەزى كېلىش قوشۇمچىللىرى بىلەن بىرىككەندە قىسمەن فونېتىكىلىق ئۆزگىرىشلەر يۈز بېرىدۇ. AT+
7!UGL
مەسىلەن: مەن+نىڭ-مېنىڭ، مەن+نى –مېنى(«ن»چۈشۈپ قالىدۇ) L/t'|
مەن+گە(غا)-ماڭا(«ئە» «ئا» غا، «گ» «ڭ» غا ئۆزگىرىدۇ.) [Wf% iwB
«ئۇ» ئالمىشىغا«-غا،-دا،-دىن»قوشۇمچىللىرى قوشۇشتا «-غا،-دىن،-دا »دىن بۇرۇن«-نىڭ» قوشۇلىدۇ. Pk)>@F<
مەسىلەن: 1-شەخىس :مەن،مېنىڭ،مېنى،مەندىن،مەندە،ماڭا .0 }eg$d
شەخىس: سەن ،سېنىڭ،سېنى، سەندىن، سەندە،ساڭا FglW|Hwy
شەخىس : ئۇ ،ئۇنىڭ، ئۇنى، ئۇنىڭدىن،ئۇنىڭغا، ئۇنىڭدا v_G1YC7TU
ئەسكەرتىش: «ئۇنىڭغا»ئالمىشى شىئېرلاردا«ئاڭا» شەكىلدىمۇ ئۇچرايدۇ. [[FDt[ l4
شەخىس ئالماشلىرى تىركەلمىلەر بىلەن بىركىپ كېلىدۇ. 0) N u
مەسىلەن: مەن بىلەن سىز توغۇرلۇق،سەن ئۈچۈن ،سىلى بىلەن،ئۇنىڭغا ئائىت، ئۇلار ھەققىدە،سىلەرگە قارىغاندا... lD9QS ;
1-شەخىس بىرلىك مەن T"_f 9?
كۆپلۈك بىز &RB{0Qhx
2-شەخىس بىرلىك ئاددى تۈر سەن JavSR1_
سىپايە تۈر سىز k#"}oI{<
6
ھۆرمەت تۈر سىلى،ئۆزلىرى AQgagE^
كۆپلۈك ئاددى تۈر سىلەر I* 4g ;1x
ھۆرمەت تۈر ھەرقايسىللىرى، ;t5e]
ھەربىر &uLC{I k}
سەتلەنمە تۈرى سەنەر،ھەرقايسىڭ ;Y%.m3
'Ej&zh
3- شەخىس بىرلىك ئۇ sHf.xc
كۆپلىك ئۇلار cES8%UC^i
.Mxt
F\
2 . كۆرسىتىش ئالماشلىرى (gEz<}Av.
nkkUby9
||شەيئىلەرنى ياكى تۈرلۇك بەلگە-ھالەتلەرنى كۆرسىتىش ئۈچۈن|| ||قوللىنىدىغان ئالماشلار كۆرسىتىش ئالماشلىرى دەپ ئاتىلىدۇ|| #N'W+M /
كۆرسىتىش ئالماشلىرىنىڭ بەزىللىرى شەيئىلەرنى،شەيئىلەرنىڭ بەلگە-ھالەتلىرىنى،سان- مىقدارلىرىنى،ئىما-ئىشارەت بىلەن كۆرسەتسە،يەنە بەزىلىرى ئاۋۋالقى پىكىرگە باغلاش يولى ئارقىلىق كۆرسىتىلىدۇ. c$ skLz
مەسىلەن: بىزنىڭ ياتىقىمىز ئاۋۇ بىنادا. c_#+xGS!7
سەن قانداق بارساڭ ، مەنمۇ شۇنداق بارىمەن. "$Mz>]3&q
بىرىنچى جۈملىدىكى «ئاۋۇ» ئالمىشى كونكىرېت بىر شەيئىنى ئىشارەت بىلەن كۆرسەتكەن،ئىككىنچى جۈملىدىكى «شۇنداق »ئالمىشى«بارماق»بارماق بەلگىسىنى ئالدىنقى جۈملىگە باغلاش ئارقىلىق كۆرسەتكەن. q&RezHK l
ئۇيغۇر تىلىدىكى كۆرسىتىش ئالماشلىرى ئۇ، بۇ ،شۇ، مۇشۇ،مۇنۇ،ئاشۇ،ئاۋۇ ، ئەنە ،مانا،ئۇنداق،بۇنداق،مۇنداق،ئانداق،شۇنداق،ئاشۇنداق،مۇشۇنداق، ئانچە،مۇنچە،ئانچىلىك،مۇنچىلىك،شۇنچىلىك ،مۇشۇنچىلىك،شۇنچىۋالا،تەكرار قاتارلىقلاردىن ئىبارەت . +M=`3jioL
l{o,"P"
3. سوئال ئالماشلىرى K8bKTG \
||شەيئى، بەلگە،سان،مىقدار ۋە ھەركەتنىڭ بەلگىسى ھەققىدىكى سوئالنى| Mm)yabP
||بىلدۈرىدىغان ئالماشلارنى كۆرسىتىدۇ|| 1) o6jGQ
سوئال ئالماشلىرى ئالماشلارنىڭ تىپىك تۈرى بولۇپ ،بۇ ئالماشلار ئۆزلىرى ئالمىشىپ كەلگەن سۆزلەرنىڭ خاراكتېرىگە قاراپ تاللاپ قوللىنىلىدۇ. awv$ }EFo
ئۇيغۇر تىلىدىكى سوئال ئالماشلىرى: كىم،نېمە،قايسى،قانداق،قاچان،قانچە،قانچىلىك،نەچچە،نەچچىلىك،قەيەر،نە،قاياق،قېنى،قانچىنچى، نەچچىنچى،نىمىشقا قاتارلىقلاردىن ئىبارەت. ; ,}Dh/&E
مەسىلەن : ئۇ كىم؟ ئاۋۇ نىمە؟ ئۆيۈڭلار قايسى؟ سالامەتلىكىڭىز قانداق؟ سىلە قاچان كەلدىلە؟ سەن قەيەرگە بارىسەن؟ يېشىڭ قانچە؟ [ {$%9lm
{zWR)o .=
4. ئۆزلۈك ئالماش
%@Z;;5 L
<|3%}?
||شەيئىلەرنى ئېنىق ئايرىش ئۈچۈن قوللىنىدىغان ئالماش ئۆزلۈك ئالماش|| ||دىيىلىدۇ. || At"$Cu!k
ئۇيغۇر تىلىدىكى ئۆزلۈك ئالمىشى«ئۆز»دېگەن بىرلا سۆزدىن ئىبارەت بولۇپ،ئۇ ئىسىمنىڭ كېلىش ۋە تەۋەلىك قوشۇمچىللىرى بىلەن تۈرلەنگەن ھالدا قوللىنىلىدۇ.(ئايرىم كۆرسىتىلىدۇ) c7jmzo
ئۆزلۈك ئالمىشى تىركەلمىلەر بىلەن بىركىدۇ. 7IkPi?&{
مەسىلەن: ئۆزۈم توغۇرلۇق، ئۆزۈم ئۈچۈن... Ln4]uqMG.
«ئۆز »دېگەن ئالماشقا بەزى تىل تەركىپلىرى قوشۇلۇش ئارقىلىق ئاز ساندىكى بىر قىسىم سۆزلەر ياسىلىدۇ.بۇنداق سۆزلەر ئالماش بولماستىن،باشقا سۆز تۈركۈملىرىگە،تەۋە بولدۇ. $Lr& V ~
مەسىلەن : ئۆزئارا ، ئۆزلىكىدىن (رەۋىش) ،ئۆزگىچىلىك (ئىسىم)،ئۆزىگە ،ئۆزۈمچىل (سۈپەت) hBjU(}\3
kk /# &b2
«ئۆز» دېگەن ئالماشنىڭ تەۋەلىك ۋە كېلىش قوشۇمچىللىرى بىلەن تۈرلىنىش ئەھۋالى : 8Yh'/,o=L#
x4I!f)8Q
$`|h F[tv
1-شەخىس بىرلىك ئۆزۈم،ئۆزۈمنىڭ 1Vy8eI`4
كۆپلىك ئۆزىمىز،ئۆزىمىزنىڭ D`p2a eI
2-شەخىس بىرلىك ئاددى تۈرى ئۆزۈڭ،ئۆزۈڭنى k M /:n
سىپايە تۈرى ئۆزىڭىز،ئۆزىڭىزنىڭ +PY V-@q
ھۆرمەت تۈرى ئۆزلىرى، ئۆزلىرىگە
c k;:84
كۆپلىك ئاددى تۈرى ئۆزۈڭلار،ئۆزۈڭلارغا $D`Kz*/.
ھۆرمەت تۈرى ئۆزلىرى،ئۆزلىرىدىن mg*iW55g
3-شەخىس بىرلىك ئۆزى،ئۆزىدە @u+LF]MY
كۆپلىك ئۆزلىرى،ئۆزلىرىدە @w33u^
XyB_8( /E
ئەسكەرتىش:2- شەخىس بىرلىك ھۆرمەت تۈرى«ئۆزلىرى»،2-شەخىس كۆپلۈك ھۆرمەت تۈرى «ئۆزلىرى»ۋە 3-شەخىس كۆپلىك ئالمىشى«ئۆزلىرى»شەكىل جەھەتتىن ئوخشايدۇ،بۇلارنىڭ قانداق مەنا ئىپادىلىگىنى كونكىرېت جۈملىدە رۇشەنلىشىدۇ. W DnNVE
مەسىلەن : بوۋا ئۆزلىرى قەيەردىن كەلدىلە؟(2-شەخىس ،بىرلىك ھۆرمەت تۈرى) ]@_|A, ]
بۇ مەسلىگە ئالدى بىلەن ئۆزلىرى ئىپادە بىلدۈرۈشسىلە. (2- شەخىس،كۆپلۈك ھۆرمەت تۈرى) #x;d+Q@
بۇ ئىشقا بىز ئارلاشمايلى،ئۇلار ئۆزلىرى كېلىشىم قىلىشسۇن.(3- شەخىس كۆپلىك) ;qzn _W
)"Ujx`]4r
5.بەلگىلەش ئالماشلىرى CT\rx>[J.6
||مەلۇم كۆپ سانلىق شەيئىنىڭ ياكى ھەرخىل بەلگە،سان-مىقدار،ۋاقىت قاتارلىقلارنىڭ مۇستەسناسىزلىقىنى(ھەممىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدىغانلىقىنى)بىلدۈرىدىغان ئالماشلار بەلگىلەش ئالماشلىرى دىيىلىدۇ.|| *>GRU8_}
C
pn!}!Gnf
ئۇيغۇر تىلىدىكى بەلگىلەش ئالماشلىرى «ھەممە،پۈتۈن، پۈتكۈل،بارلىق،ھەر،پارچە،ھەريەر،ھەرجاي،ھەرۋاقىت،ھەركىم،ھەرنەرسە،چەرنىمە،ھەرقانداق،ھەرقايسى،ھەرقاچان»قاتارلىقلاردىن ئىبارەت. 6/ 0bis
H
بەلگىلەش ئالماشلىرى ئىسىملارنىڭ تەۋەلىك ۋە كېلىش قوشۇمچىللىرى بىلەن تۈرلىنىدۇ. 8q UNh#
مەسىلەن : ئۇ تاغدىن - باغدىن سۆزلەپ ھەممەيلەننى ئاغزىغا قاراتتى. a 3[,3
مەن ھەرقايسىڭلارغا سەمىمى رەھمەت ئېيتىمەن. EO/
TuKt
ھەممىلىرىنىڭ ئۆمرىلىرى ئۇزۇن بولغاي . *b`1+~p_2
CSzu $Hnq
ئەسكەرتىش : «پۈتۈن» سۆزى بەلگىلىك تېكىستتە سۈپەت رولىدا كېلىدۇ. Bk/&H-NI
مەسىلەن : پۈتۈن سان، پۈتۈن يەر شارى ..... _W>xFBy
بەلگىلىك تېكىستتە« ھەممە» مەنىسىدىكى ئالماش رولىدا كېلىدۇ. 9`7>" [=P
مەسىلەن : پۈتۈن شەھەر خەلقى قىزغىن تەنتەنە قىلىشتى. I
M G^L
/Edq[5Ah
6. بولۇشسىزلىق ئالماشلىرى xc H&B %;f
||شەيئى،بەلگە، خۇسۇسىيەت،سان-مىقدار ھەققىدىكى ئىنكارنى (يوقلۇقنى)بىلدۈرىدىغان ئالماشلار بولۇشسىزلىق ئالماشلىرى دىيىلىدۇ .|| 0!M'z
ئۇيغۇر تىلىدىكى بولۇشسىزلىق ئالماشلىرى«ھىچ»دېگەن سۆزگە سوئال ئالماشلىرى ۋە«نەرسە،يەر،بىر»دېگەن سۆزلەرنىڭ قوشۇلىشى ئارقىلىق ئىپادىلىنىدۇ. od^ylg>K
بولۇشسىزلىق ئالماشلىرى كەلگەن جۈملىنىڭ خەۋىرى بولۇشسىز شەكىلىدە بولىدۇ. Gr#WD=I-}
مەسىلەن : مېنىڭ ھېچيەرگە بارغۇم يوق. مەن ھېچقاچان ئۇنداق گەپنى قىلمىدىم.ئۇنىڭدا ھېچبىر ئالامەت يوق. بۇ مەسىلە ھېچقانچە قىيىن ئەمەس. ئۇ بۈگۈن ھېچنەرسە يىمىدى.ماڭا ھېچكىم ھېچنىمە دىمىسۇن دېمەكچىمۇ سەن. ^!gq_x
gU1Pb]]
7.ئېنىقسىز ئالماشلىرى _<=h#lH
||شەيئى،بەلگە،خۇسۇسىيەت،سان-مىقدار ھەققىدىكى ئېنىقسىزلىقنى بىلدۈرىدىغان ئالماشلار ئېنىقسىزلىق ئالماشلىرى دىيىلىدۇ. || ; a| ~YM2I
ئۇيغۇر تىلىدىكى ئېنىقسىزلىق ئالماشلىرىنىڭ بەزىللىرى سوئال ئالماشلىرىغا« -دۇ،-تۇ» قوشۇمچىللىرىنىڭ قوشۇلىشى بىلەن ياسىلىدۇ ، بەزىلىرى «ئاللا، بىر» سۆزلىرىگە سوئال ئالماشلىرىنىڭ قوشۇلىشى ئارقىلىق ئىپادە قىلىنىدۇ. 'u~0rMe4})
ئەسكەرتىش : يۇقۇردىكى «ئاللا»سۆزىنىڭ مەنىسىمۇ «ئاللا-تەڭرى» سۆزىگە ئوخشىمايدۇ. RB|i<`Z
يەنە بەزى ئېنىقسىزلىق ئالماشلىرى «بىر» سۆزىگە «قانچە،نەچچە،مۇنچە» ئالماشلىرىنىڭ قوشۇلىشى ئارقىلىق ئىپادىلىنىدۇ. *0to,$ n
مەسىلەن: رۇشەنگۈل پۇتۇن دىققىتى بىلەن قانداقتۇر بىرنەرسىنى ئويلاۋاتاتتى. m(*rMO>_
توپ ئىچىدە كىمدۇربىرى«ۋايجان»دەپ ۋاقىراۋاتاتتى. &N._}ts
ئۇنىڭ كىرىشى بىلەن خىيالىم ئاللىقاياقلارغا چېچىلىپ كەتتى. 8-B7_GoJ+B
ئۇ بىرنىمىلەرنى دەپ پىچىرلىدى. M/d gW` c
مەن ئۇنى ساقلاۋاتقىلى بىرقانچە كۈن بولدى. &29jg_'W
بىرنەچچە كۈندىن بۇيان ئاشقازىنىم ئاغرىپلا تۇرىدۇ. V< W;[#"
مەن ئۇنىڭغا بىرمۇنچە گەپ قىلدىم ،ئەمما ئۇ قايىل بولمىدى. }!oEj
cX '
3Iv^
مەنبە : 2- قىسىم ئۇيغۇر تىلى دەرىسلىك كىتاپ(بېسىپ يوللىغۇچى : مىېھرىما) + w^,!gA&
EXCE^
Vw
ئادىنقى قېتىم يوللىغاندا قىسمەن خەتلەر خاتا يېزىلىپ قالغاچقا قايتا يوللۇدۇم. كەچۈرگەيسىلەر. |
|