| مىېھرىما |
2014-01-21 18:50 |
رىۋايەت
رىۋايەت kZ)}tA7j
M |h B[
... ياخشىلىق ۋە يامانلىق ئارىسىدىكى نازۇك مۇۋازىنەت... R) dP=W*
);JWrkpz
yp^k;G?_d
kh=
سوفىيە ئىككىنچى كۈنى خەت تاپشۇرۇۋالمىدى. پۈتۈن بىر كۈنلۈك مەكتەپ ھاياتى خۇددى مىقلىق گىلەمدە كېتىۋاتقاندەك ئەنسىزلىك ئىچىدە ئۆتتى. دەرستىن چۈشۈپ ناھايىتى ئاۋايلاپ جوھانغا ئىلگىرىكى كۈنلەردىكىدىن ياخشى مۇئامىلە قىلدى. ئۆيگە قايتىش يولىدا دالىغا چىقىش پىلانىنى مۇزاكىرىلەشتى ھەم ئورمانلىق سەل قۇرۇغاندا چىقىشقا پۈتۈشتى. 0L8fpGJ
Jq(;BJ90R
شۇنداق قىلىپ ئاران تەستە پوچتا ساندۇقىنى يوقلاش پۇرسىتىگە ئېرىشتى. ئالدىدا ئۇ مېكسىكىدىن كەلگەن خەتنى ئاچتى. بۇنى دادىسى يازغاندى. دادىسى خېتىدە ئۆينى بەك سېغىنغانلىقىنى، بايراق مۇسابىقىسىدە ئۆمرىدە تۇنجى قېتىم باش ياردەمچىنى يەڭگىنىنى، بۇنىڭدىن باشقا قىشتا ئېلىپ كەتكەن كىتابلارنى ئوقۇپ بولغانلىقىنى يازغاندى. سوفىيە بۇنى ئوقۇپ بولۇپ، ئۆزىنىڭ ئىسمى يېزىلغان يەنە بىر پارچە خەتنى سۇغۇردى. پوپكا ۋە باشقا يوللانمىلارنى ئۆيگە ئەكىرىپ قويۇپ، مەخپىي كەپىگە يۈگۈردى. كونۋېرتتىن خەتنى ئېلىپ ئوقۇشقا باشلىدى. 0asP,)i
t$Ff $(
@MTv4eC}e
+_pfBJ_$%
رىۋايەتلەردىكى دۇنيا قاراش Y G8C
eIF6f&
F
,lv G5B\0
3T0-RP*
خوش، سوفىيە بۈگۈن سۆزلەيدىغان نەرسە كۆپ، شۇڭا دەرھال باشلايلى. *<67h*|)
\ HUDZ2 s
ئاتالمىش پەلسەپە دېگىنىمىزدە، بىز ئەيسا زېمىنىدا بولۇشتىن تەخمىنەن 600 يىل بۇرۇن گرېتسىيىدە تەبلىغ قىلىنغان بىر خىل يېپيېڭى تەپەككۇر ئۇسۇلىنى كۆزدە تۇتىمىز. ئۇنىڭدىن بۇرۇن كىشىلەر ھەر خىل دىنلاردىن ئۆز قەلبدىكى سوئاللارغا جاۋاب تاپقان بولۇپ، بۇ دىنلاردىكى شەرھلەر رىۋايەت شەكلىدە ئەۋلادتىن ئەۋلادقا تارقىلىپ كەلگەنىدى. ئاتالمىش رىۋايەت دېگىنىمىز، ئىلاھىي سىرلىقلىق بىلەن يۇغۇرۇلغان ھېكايىلەردۇركى، ئۇنىڭدىكى مەقسەت ھايات نېمىشقا مۇشۇنداق؟ دېگەننى چۈشەندۈرۈشتىن باشقا نەرسە ئەمەس. ^zO{A ks
Lhux~,EH
نەچچە مىڭ يىلدىن بېرى دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدا پەلسەپىۋى مەسىلىلەرنى يېشىش ئىزتىراپىدىكى رىۋايەت خاراكتىرلىك ھېكايىلەر بولۇپ كەلدى. ئەمما، پەقەت گرېتسىيە پەيلاسوپلىرىلا رىۋايەتلەرگە ئۆكتە قوپۇپ ئۇلارغا ئىشەنگىلى بولمايدىغانلىقىنى ئىسپاتلاش يولىغا ماڭدى. 9 m2FH~
-`\^_nVC
قەدىمكى پەيلاسوپلارنىڭ ئويىنى بىلىش ئۈچۈن بىز ئالدى بىلەن رىۋايەتلەردە ئەكس ئەتكەن دۇنيانىڭ قانداقلىقىنى كۆرۈپ باقايلى. بۇنىڭغا شىمالىي ياۋروپا رىۋايەتلىرىنى مىسال قىلساق بولار. gM;m{gXYK
:* ]#n
سىز تھور )Thor( بىلەن ئۇنىڭ تۆمۈر گۈرزىسى توغرىسىدىكى رىۋايەتلەرنى ئاڭلىغان بولىشىڭىز مۇمكىن. خرىستىئان دىنى نورۋېگىيىگە كىرىشتىن بۇرۇن كىشىلەر تھورنىڭ ئىككى تېكە قوشۇلغان ھارۋىدا ئولتۇرۇپ ئاسماندا ئۇياقتىن بۇياققا ئۆتىدىغانلىقىغا، گۈرزىسىنى ئۇياقتىن بۇياققا ئۇرسا گۈلدۈرماما پەيدا بولۇپ چاقماق چاقىدىغانلىقىغا ئىشىنەتتى. نورۋېگىيە تىلىدىكى چاقماق )thor - don( سۆزىمۇ مۇشۇنىڭدىن كەلگەن. ئاۋسترىيە تىلىدىكى چاقماق )asaka( سۆزى ئەسلىي sa - aka بولۇپ بۇ ئىلاھ ساياھىتى دېگەن مەنىدە. f9>pMfi:@
]nRf%Vi8g
قاچانكى چاقماق چاقسا، يامغۇر يېغىش ئېھتىمالى بولاتتى. يامغۇر شىمالىي ياۋروپا خەلقى ئۈچۈن ناھايىتى مۇھىم ئىدى. شۇڭا، تھور مۇنبەتلىككە، بايلىققا پەتتە ئىلاھ سۈپىتىدە ئۇلۇغلىناتتى. q|] CA
+8?18@obp
دېمەك، رىۋايەتتە يامغۇر يېغىش مۇنداق چۈشەندۈرىلەتتى: تھور گۈرزىسىنى پۇللاڭلاتسا يامغۇر ياغىدۇ. يامغۇر ياغسىلا، ئېتىزدا شاللار ئۈنۈپ چوڭ بولىدۇ. F::Ki4{jJ
S{&%tj~U
ئۇنداقتا، ئېتىزدىكى ئۆسۈملۈك نېمىشقا ئۆزىچە ئۈنۈپ ھوسۇل بېرىدۇ؟ بۇ مەسىلە ئادەمگە سىر. بىراق شۇنىسى روشەنكى، ئۇ چوقۇم يامغۇر سۈيى بىلەن مۇناسىۋەتلىك. ھەممىدىن مۇھىمى ھەممىلا ئادەم يامغۇر سۈيىنى تھور بىلەن مۇناسىۋەتلىك دەپ ئىشىنىدۇ. شۇڭا تھور قەدىم شىمالىي ياۋروپادىكى مۇھىم ئىلاھقا ئايلانغان. -A<@Pg
K O\H H
تھورنىڭ ئەتىۋارلىنىشىنىڭ يەنە بىر سەۋەبى بار. بۇ سەۋەب پۈتكۈل دۇنيانىڭ تەرتىپى بىلەن مۇناسۋەتلىك. شىمالىي ياۋروپالىقلار ئادەملەر ياشاۋاتقان دۇنيا ئارالدىن ئىبارەت، دائىم سىرتتىن خەۋپ كېلىپ تۇرىدۇ، دەپ قارايتتى. ئۇلار بۇ زېمىننى مىدگارىد )Midgard( دەيتتى. مەنىسى مەركىزىي ئۆلكە دېگەنلىك ئىدى. مۇشۇ مەركىزىي ئۆلكىدە ئاسكارد )Asgard( دەپ بىر يەر بولۇپ، ئۇ ئىلاھلارنىڭ ۋەتىنى ئىدى. z
{1A x
lv!j
مەركىزىي ئۆلكە سىرتىدا ئۇتگارد )Utgard( دېيىلىدىغان زېمىن بار بولۇپ، ھىيلىگەر گىگانت ئادەملەر ياشايتتى. بۇ گىگانت ئادەملەر ھەر خىل ھىيلە − مىكىر بىلەن بۇ دۇنيانى ۋەيران قىلىشنى ئويلايتتى. بۇلارغا ئوخشاش رەزىل، غەيرىي مەخلۇقلار كۆپىنچە ئالۋاستىلار، جىن − شاياتۇنلار ياكى يالماۋۇزلار دەپ ئاتىلىدۇ. ئەمىلىيەتتە ياخشىلىق بىلەن يامانلىق ئارىسىدىكى مۇقىمسىز مۇۋازىنەت يالغۇز نورۋېگىيە رىۋايەتلىرىدىلا ئەمەس ھەممە مەدەنىيەتتە دېگۈدەك ئۇچرايدۇ. b~tu;:
C|Gk}
گىگانت ئادەملەرنىڭ مەركىزىي ئۆلكىلەرنى ۋەيران قىلىشىنىڭ ئۇسۇلى بايلىق ۋە مۇنبەتلىكنىڭ پەتتىسى ئايال ئىلاھ فرېيجا )Freyja(نى باغلاپ كېتىش ئىدى. ئەگەر ئۇلار شۇنداق قىلالىسا، ئېتىزدا زىرائەت قۇرۇپ، ئاياللار ھامىلىدار بولمايتتى. شۇڭا، چوقۇم بىرى چىقىپ بۇ گىگانت ئادەملەرنى كونترول قىلىپ تۇرۇشى كېرەك ئىدى. 6g#yzex
Fyw
X
ئەلۋەتتە، بۇ ۋەزىپە تھورغا يۈكلىنەتتى. ئۇنىڭ گۈرزىسى يامغۇر ياغدۇرۇپلا قالماي، يەنە ئالۋاستى قوۋمىغا تاقابىل تۇرالايدىغان خىسىلەتكە ئىگە ئىدى. ئاشۇ گۈرزە تھورغا چەكسىز قادىرلىق بېرەتتى. ئۇ ئۇنىڭ بىلەن گىگانتلارنى يانجىيەلەيتتى. شۇنداقلا پۇتى باردەك قىلىدىغاننى قىلىۋېتىپ ئۇنىڭ قولىغا ئۆزى قايتىپ كېلەلەيتتى. شۇڭا، تھور ئۇنى ئۇنتۇپ قېلىشتىن ئەنسىرەپ كەتمەيتتى. P ~!,"rY
GQYn |vm
مانا بۇ رىۋايەتلەرنىڭ تەبىئەت قانداق مۇۋازىنەتتە تۇرىدۇ؟ ياخشىلىق بىلەن رەزىللىك نېمىشقا ئۆزئارا قارشىلىشىدۇ؟ دېگەنگە بەرگەن شەرھىيسى. ئەمما پەيلاسوپلار بۇنداق شەرھىيگە ئەلھۆكمىلىللا دېيەلمەيدۇ. k.54lNl
(:E@kpK
ئەمما، بۇ ھەرگىز پەقەت شەرھلەپ قويسىلا بولىدىغان مەسىلە ئەمەس. J^#g?RHN>m
i qxMTH#!
قۇرغاقچىلىق، ۋابا دېگەندەك ئاپەتلەر يۈز بەرگەندە ئادەملەر ھەرگىز ئېتىزلىقىدا ئىلاھنىڭ كېلىپ قۇتقۇزۇشىنى كۈتۈپ ئولتۇرمايدۇ. ئۇلار چوقۇم رەزىللىك بىلەن ياخشىلىق ئارىسىدىكى كۈچنى چىقىرىدۇ. ئەمما، كۈچ چىقىرىشنىڭ ئۇسۇلى ھەر خىل دىنىي پائالىيەت ئۆتكۈزۈش بىلەن بولىدۇ، خالاس. V73/q
x 4LPrF1
قەدىمكى شىمالىي ياۋروپادا مەنىسى تھور بولغان دىنىي مۇراسىم يەنىلا قۇربانلىق قىلىش. ئىلاھقا قۇربانلىق قىلىنسا ئىلاھنىڭ كامىللىقى كۈچىيىدۇ. مەسىلەن، ئاددىي كىشىلەرنىڭ قۇربانلىقلارنى ئىلاھقا بېغىشلاپ ئۇنىڭ كامىللىقىنى كۈچەيتىشى زۆرۈر ئىدى. بۇنىڭ ئۇسۇلى مۇنداق: مال − چارۋا سويۇپ ئىلاھقا ئاتايتتى. قەدىمكى شىمالىي ياۋروپالىقلار كۆپىنچە ئۆچكە سۇياتتى. ئودىن )Odin(گە تېۋىنغاندا ھەتتا ئادەملەرمۇ قۇربانلىق قىلىنغان. n
ei0LAD
(
6zu*H)
شىمالىي ياۋروپا دۆلەتلىرىدىكى ئەڭ مەشھۇر رىۋايەت قارلىق تاغ توغرىسىدا ئېيتىلغان «زىرۇم قىسسىسى» )The Lay of Thrym( ناملىق شېئىرىي قىسسىسە. بۇ شېئىردا مۇنداق ۋەقە بايان قىلىنغان. بىر كۈنى تھور ئويغىنىپ گۈرزىسىنىڭ يوقلۇقىنى بايقاپتۇ. ئاچچىقىدا قوللىرى تىترەپ، ساقاللىرى تىك تۇرۇپ، كۆزى توختاپ قاپتۇ ۋە دەرھال دىرلوچنى ئېلىپ دىرلوچنىڭ يوتۇنھېمگە بېرىپ گىگانىت ئادەملەرنىڭ گۈرزىنى ئوغرىلىغان − ئوغرىلىمىغانلىقىنى چارلاپ كېلىشكە قانىتىنى بېرىپ تۇرۇشنى سوراپ فرېيجانىڭ يېنىغا بېرىپتۇ. <
"p-0=IgJ
5"b1 :
w@
دىرلوچ يوتۇنھېم )jotunheim(دا گىگانت ئادەملەر شاھى زىرۇم (Thrym)نى ئۇچرىتىپتۇ. زىرۇم غالىبانە ھالدا گۈرزىنى يەتتە قات زېمىن تېگىگە باستۇرۇۋەتكەنلىكىنى، ناۋادا تھور فرېىيجانى ئۆزىگە ياتلىق قىلىپ بەرمىسە، گۈرزىنى بەرمەيدىغانلىقىنى ئېيتىپتۇ. MK
Sw
)
5I j
سوفىيە چۈشىنىشلىك بولۇۋاتامدۇ؟ بۇ ئاق كۆڭۈل ئىلاھلار ناھايىتى تھور بالايىئاپەتكە يۇلۇقتى. گىگانتلار ئىلاھنىڭ ئەڭ قۇدرەتلىك قورالىنى ئوغرىلىۋالدى. بۇ ھازرقى ئادەملەر پەقەتلا چىداشلىق بېرەلمەيدىغان ئىش. پەقەت گىگانتلار ئىلاھنىڭ ئاشۇ گۈرزىسىنى قولىدا تۇتۇپ تۇرسىلا ئۇلار ئىلاھلارنى، ئادەملەرنى كونترول قىلىپ تۇرالايدۇ. ئۇلارنىڭ فربيجا بىلەن گۈرزىنى تېگىشىش شەرتىگىمۇ ماقۇل دېگىلى بولمايدۇ. ئەگەر بۇزۇرۇك ئىلاھ زېمىندىكى جانلىقلارنى پەرۋىشلەيدىغان بۇ ئىلاھتىن ۋاز كېچىدىغان بولسا، زېمىندىكى بارلىق يېشىللىق ۋەيران بولىدۇ. ئىلاھلارمۇ، ئادەملەرمۇ ۋەيران بولىدۇ. بۇ ھەقىقەتەنمۇ ئادەمنى لال قىلىدىغان كۈلپەت. ئەگەر سىز بىر توپ تېررورچىلارنىڭ ئۆزلىرى قويغان تەلەپ ئورۇندالمىسا، لوندون ياكى پارىژدا بىر ئاتوم بومبىسىنى پارتلىتىمىز، دەپ بايانات ئېلان قىلغانلىقىنى تەسەۋۋۇر قىلسىڭىز، يۇقىرىقى ئەھۋالنىڭ قانچىلىك ئېغىرلىقىنى ھېس قىلالايسىز. eG2'W
se>\5k
ئاڭلاشلارغا قارىغاندا، دىرلوچ ئاسگاردقا قايتىپ فرېيجانى تويلۇق كىيىملىرنى كىيىپ گىگانت ئادەملەر شاھىغا ياتلىق بولۇشقا تەييارلىنىشنى تاپىلىغاندا فرېيجا قاتتىق ئاچچىقلاپ كەتكەن. ئۇ ناۋادا گىگانتلار شاھىغا ياتلىق بولۇشقا رازىلىق بەرسە، كىشىلەر چوقۇم فرېيجا ئەر غېمىدە ساراڭ بوپتۇ، دېمەمدۇ؟ دېگەن. "B +F6
->IZZ 5G<
بۇ ۋاقىتتا ھېمدال )Heimdall( ئاتلىق بىر ئىلاھ ناھايىتى ئەپچىل بىر چارە تاپقان. تھورنىڭ چېچىنى يىلىمداپ مەيدىسىگە ئىككى تال تاش سېلىپ كېلىن قىلىپ ياساش تەكلىپىنى بەرگەن. ئەلۋەتتە تھور بۇنى پەقەتلا خالىمىسىمۇ، ئەگەر گۈرزىنى قايتۇرۇۋالىمەنلا دەيدىكەن ، بۇنىڭغا ماقۇل دېمىسە بولمايدىغانلىقىغا كۆز يەتكۈزۈپ شۇنداق قىلىشقا قوشۇلغان. P =Q+VIP&
=5^1Bl
شۇنداق قىلىپ تھور كېلىن، دىرلوچ يەڭگە بولۇپ ياسانغان. «ئەمدى بىز ئىككى قىز يوتۇنھېمغا ئاتلىنايلى» بۇ ئەينى چاغدا دېرلوچنىڭ دېگەن گېپى. ھازىرقى سۆزلەر بىلەن ئېيتساق، تھور بىلەن دېرلوچ تېررورچىلارغا قارشى ئاتلانغان جاسۇس «خانقىزلار». ئۇلار ئايالچە ياسانغان. ۋەزىپىسى دۈشمەن بازىسىغا كىرىپ گۈرزىنى قايتۇرۇپ ئەكىلىش. ئۇلار يوتۇنھېمغا بارغاندىن كېيىن، گىگانتلار زىياپىتىنى باشلىغان. ئەمما زىياپەتتە كېلىن بىر ئولتۇرۇشىدا بىر كالا، سەككىز بېلىقنى يەپ، ئۈچ چېلەك پىۋا ئىچىپ زىرومنى ئالاقزادە قىلىۋەتكەن. بۇ پارتىزان خانقىزلارنىڭ ھەقىقىي قىياپىتى ئاشكارە بولۇپ قالايلا دېگەن. تەلىيىگە دېرلوچ چۈشەندۈرۈپ، فررېيجا يوتۇنھېمغا كېلىشكە بەك ئالدىراپ توپتوغرا بىر ھەپتە بىر نېمە يېمىگەنىدى» دەپ قويغان. 4=y&}3om(0
I} Q+{ /?/
زىرۇم كېلىننىڭ يۈز ياپقۇسىنى ئېچىپ، ئۇنى سۆيگەندە ھەيرانلىق ئىچىدە بىر جۈپ قىپقىزىل كۆزنى يولۇقتۇرغان. بۇ ۋاقىتتا دېرلوچ ئالدىغا ئۆتۈپ كېلىن «بەك روھلىنىپ كەتكەچكە توپتوغرا بىر ھەپتە كۆز يۇممىدى» دەپ چۈشەندۈرگەن. شۇنىڭ بىلەن زىرۇم قول ئاستىدىكىلەرگە بۇيرۇپ، گۈرزىنى ئالدۇرۇپ كېلىپ نىكاھ رەسمىيىتىنى بېجىرىۋاتقاندا كېلىننىڭ قۇچىقىدا تۇرۇشنى تاپىلىغان. {/5a F_0D.
w 3b?i89
ئاڭلاشلارغا قارىغاندا، تھور گۈرزىنى قولىغا ئېلىپ ئۆزىنى تۇتالماي قاقاقلاپ كۈلۈپ كەتكەن. ئۇ ئالدى بىلەن زىرۇمنى گۈرزە بىلەن ئۇرۇپ ئۆلتۈرگەن. ئاندىن بارلىق گىگانتلارنىڭ جەددى − جەمەتىنى قويماي قىرىپ تۈگەتكەن. شۇنداق قىلىپ قورقۇنچلىق بىر ئاپەت ئادەم رازى بولغۇدەك نەتىجە بىلەن ئاخىرلاشقان. تھوردىن ئىبارەت بۇ ئىلاھلار دۇنياسىنىڭ باھادىرى يەنە بىر قېتىم رەزىل كۈچلەردىن غالىپ كەلگەن. Zi\ex\ )5
r.Z g
رىۋايەت شۇنداق قىلىپ تۈگىدى. ئەمدى بۇنىڭدىن ھەقىقىي مەنە زادى نېمە؟ دېگەنگە كېلەيلى. بۇ ئادەملەر بىر − بىرىنىڭ كۆڭلىنى ئېچىش ئۈچۈنلا دېيىلىدىغان نەرسە ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭدا يەنە جاھاننىڭ قانداقلىقىنى چۈشەندۈرىدىغان شەرھى بار. يەنە بەلكىم تۆۋەندىكىچە دېيىش بىلەن ئۇنى چۈشەندۈرەلەيمىز. y>h9:q|
"+&pd!\
كىشىلەر قۇرغاقچىلىق يۈز بەرگەندە يامغۇر ياغماسلىقنى گىگانتلارنىڭ گۈرزىنى ئوغرىلاپ كەتكەنلىكىدىن، دەپ قالدىمۇ نېمە؟ x)$0Nr62D
\C>vj+!cJ
ئېھتىمال رىۋايەتلەر مانا مۇشۇنداق توقۇلغان. كىشىلەر بىر يىل جەريانىدىكى پەسىل ئۆزگىرىشىنى چۈشەندۈرمەك بولغان. قىشتا پۈتكۈل تەبىئەت ئۆلىدۇ. چۈنكى تھورنىڭ گۈرزىسىنى باشقىلار يوتۇنھامغا ئوغرىلاپ ئەپكېتىدۇ. ئەمما، باھاردا تھور يەنە ئۇنى قايتۇرۇپ ئەكىلىدۇ. شۇنداق قىلىپ رىۋايەتنىڭ پايدىسى كىشىلەر چۈشەنمەيدىغان ھادىسە ۋە شەيئىلەرگە شەرئى توغرىلاش بولىدۇ. z9
#-
",Mrdxn7
ئەمما، بىر رىۋايەت پەقەت بىر شەرئىلا ئەمەس. كىشىلەر بىرلا ۋاقىتتا رىۋايەتلەر بىلەن باغلىنىشلىق دىنىي مۇراسىملارنى ئېلىپ بارىدۇ. بىز ئەينى كىشىلەرنىڭ قەھەتچىلىك بولغاندا ياكى زىرائەتلەردىن كەم ھوسۇل ئالغاندا رىۋايەت تۈسىدە قانداق تراگېدىيىلەرنى ئويناپ چىقىدىغانلىقىنى تەسەۋۋۇر قىلالايمىز. بەلكىم كەنتتىكى بىرەر ئەر ئايالچە ياسىنىدۇ. تاشلارنى كۆكرىكىگە باغلىۋالىدۇ. گىگانتلار يېنىدىن گۈرزىنى قايتۇرۇپ كېلىدۇ. كىشىلەرنىڭ بۇنداق قىلىشتىكى مەقسىتى مۇشۇنداق ئىشلارنى قىلىپ يۈرۈپ، يامغۇر يېغىشقا ھەيدەكچىلىك قىلىپ ئېتىزدىكى زىرائەتلەرنى ئۆستۈرۈش. /yx)_x{
4 eSFpy 1
بۇنداق قىلىق دۇنيانىڭ ھەممىلا يېرىدە بار. w0H#M)c
1L7^g*
ھازىرچە بىزنىڭ شىمالىي ياۋروپا رىۋايەتلىرى ھەققىدىكى بىلىشىمىز تېخى تېيىز. ئەمەلىيەتتە ئاختۇرساق تھور، ئودېن، فرېير )Freyr( فرېيجا، خودېر )Hoder(، بالدېر )Balder( دېگەندەك ئىلاھلار توغرىسىدا رىۋايەتلەر تولا گەپ. بۇ رىۋايەتلەر، ئىلاھىي ئۇقۇملار پەيلاسوپلارنىڭ گۇمانىي نەزىرى باش كۆتۈرۈپ چىققۇچىلىك دۇنياغا كەڭ تارقالغاندى. a{JO8
k w
دۇنيادىكى ئەڭ بۇرۇنقى پەلسەپە روياپقا چىقىشتىن بۇرۇن گرېتسىيىلىكلەردىمۇ ئۆز دۇنيا قارىشىنى ئىپادە قىلغان رىۋايەتلەر بولغاندى. ئۇلارنىڭ ئىلاھلار توغرىسىدا ئېيتىلغان بۇ رىۋايەتلىرى نەچچە يۈز يىل ئەۋلادتىن ئەۋلادقا ئېغىزدىن چۈشمەي ئېيتىلىپ كەلدى. بۇ رىۋايەتلەردە بۇزۇرۇك ئىلاھ زىئۇس )Zeus(، قۇياش ئىلاھى ئاپوللو )Apollo(، بۇزۇرۇك ئىلاھ زېئۇسنىڭ ئايالى ھېرا )Hera(، سۆيگۈ ئىلاھى ئاپرودىتې )Aphodite(، ئۇرۇش ئىلاھى ئارېس )Ares(، شاراپ ئىلاھى دىئونيسۇس )Dionysus(، تېبابەت ئىلاھى ئاسكالاپخۇس )Ascalabus(، ئالىپ ئىلاھ ھېركېلىس )Heraclitus(، ئاتەش ئىلاھى ھېپاستۇس )HepPhaestos( قاتارلىقلار بار. -rgdKA@)(
T VSCjI
مىلادىيەدىن يۈز نەچچە يىل بۇرۇن بىر قىسىم گرېك ئەپسانىلىرى ھومېر ۋە ھىسىئود )Hesiod( تەرىپىدىن يېزىق بىلەن خاتىرىلەنگەن. دەل مۇشۇ ئالاھىدىلىك گرىك رىۋايەتلىرىنى تھور ئەۋزەللىككە ئىگە قىلدى. چۈنكى رىۋايەت يېزىق شەكلىدە ساقلانغاندا ئۇنى تەتقىقات ئوبيېكتى قىلغىلى بولاتتى. _X=6M
gU
2:nI4S
شۇنداق قىلىپ ئەڭ بالدۇرقى گرېك پەيلاسوپلىرى ھومېرنىڭ رىۋايەتلىرىگە ئوت ئاچقان. ئۇلارنىڭ تۇتۇۋالغىنى، رىۋايەتلەردىكى ئىلاھلار ئادەمگە شۇنداق ئوخشاپ كەتكەنكى، ئۇلار ئادەمدەكلا مەغرۇر ۋە مۇغەمبەر ئىدى. مانا بۇ كىشىلەرنىڭ ئاشۇ يىراق ئۆتمۈشتىلا تۇنجى بولۇپ رىۋايەت، ئەپسانە دېگەن چوڭ نەرسە ئەمەس، پەقەت ئىنساننىڭ ئىجادىيىتى خالاس، دېگەندەك سېزىمدە بولۇشى ئىدى. DkGC +Dw
48 `k"Uy
ئاشۇ تەنقىدچىلەر ئارىسىدا شېنوپخانېس )Xenophanes( ئىسىملىك بىر پەيلاسوپ ئۆتكەن بولۇپ، ئۇ مىلادىيەدىن بۇرۇنقى 850 − يىل ئەتراپىدا تۇغۇلغانىدى. ئۇ ئىنسانلار ئۆزىنىڭ ئوبرازى ئاساسىدا بۇ ئىلاھلارنى ياراتقان دەپ كۆرسەتتى. ئۇلارمۇ ئاتا − ئانىدىن تۇغۇلغان، ئادەمگە ئوخشاش تېنى بار، تىلى بار، كىيىم كىيىدۇ دەپ ھېسابلىدى. مەسىلىنىڭ ئېغىر يېرى ئۇلارنىڭ ئىلاھ توغرىسىدىكى قاراشلىرى پەرقلىق بولۇپ، ئېفىئوپىيىلىكلەر ئىلاھ پاناق بۇرۇن، قارا تەنلىك دەيتتى بالقاش يېرىم ئارىلىنىڭ شەرقىدىكىلەر ئالتۇن چاچ، كۆك كۆزلۈك دەيتى. ئات، كالا، شىر رەسىملىرى بىلەن ئىلاھنى كالا، ئات، شىر سۈرەتلىرىدە سىزاتتى. 8Yq_6
yY$:zc"J
مۇشۇ مەزگىللەردە گرېتسىيىلىكلەر ، ئىتالىيىنىڭ جەنۇبى، كىچىك ئاسىيا (رۇم) قاتارلىق يەرلەردە نۇرغۇن شەھەرلەرنى بەرپا قىلدى. بۇ شەھەرلەرنىڭ ھەممىسىدە بارلىق جىسمانىي ئەمگەكلەر قۇللارنىڭ ئۈستىدە ئىدى. شۇڭا، شەھەر پۇقراسى بارلىق زېھنىنى سىياسەت ۋە مەدەنىيەت ئىشلىرىغا قاراتقاندى. مۇشۇنداق شەھەر مۇھىتىدا كىشىلەرنىڭ تەپەككۇر ئۇسۇلى بۇرۇنقىغا ئوخشىمايدىغان تۈسكە كىردى. ھەرقانداق ئادەم ئۆزىگە يارىمىغان ئىجتىمائىي ۋەقەلەر، ئىجتىمائىي ئىشلار ئۈستىدىن بايانات ئېلان قىلالايتتى. يەنە قەدىم رىۋايەتلەرنىڭ يۈزىگە قارىمايلا پەلسەپىۋى مەسىلىلەرنى ئوتتۇرىغا قويالايتتى. i?&g;_n^
ah \yw
بىز بۇ ھادىسىنى ئىلاھىي تەپەككۇر ئەندىزىسىدىن تەجرىبە بىلەن مەنتىقە ئاساسىدىكى تەپەككۇر ئەندىزىسىگە ئۆتۈش دەپ ئاتايمىز. دەسلەپكى گرېتسىيە پەيلاسوپلىرىنىڭ نىشانى يەنىلا تەبىئەت ھادىسلىرىگە تەبىئىي، يەنى تەبىئەتتىن ھالقىمىغان شەرھ بېرىش ئىدى. b]X c5Dp{
nmn 8Y
V1
V~>
x \
(c
سوفىيە ئۇششاق چامداپ يوغان ھويلىدا ئۇياقتىن − بۇياققا توختىماي ماڭماقتا ئىدى. ئۇ مەكتەپتە ئۆگەنگەن، بولۇپمۇ پەن دەرسلىرىدە ئۆگەنگەن، ساۋات ئاتلىق ھەممە نېمىنى ئۇنتۇپ ئۆزىنىڭ قارا ئۆزىگە قايتىشقا ئورۇنۇۋاتاتتى. خوش، مېنى مۇشۇ ھويلىدا چوڭ بولدى، تەبىئەت ھەققىدە قىلچە مەلۇماتى يوق دەيلى، ئۇنداقتا باھارنى نېمە دەپ ئويلىشىم مۇمكىن؟ cZ{-h
#R
تۇيۇقسىز يامغۇر يېغىشنى ئۆزۈمچە شەرھلەپ باقماسمەنمۇ؟ قايسىدۇر بىر ئەپسانىنى توقۇپ چىقىپ قىرونىڭ نەگە كەتكەنلىكى، قۇياشنىڭ قانداق قىلىپ دائىم كۆتۈرىلىدىغانلىقى توغرىسىدا بىر نېمىلەرنى دەپ باقماسمەنمۇ؟ _{fh/{b1
o+o'!)
دۇرۇست، چوقۇم دەپ باقىمەن. بۇنىڭدىن گۇمانلىنىشنىڭ ھاجىتى يوق. سوفىيە تۇرۇپلا رىۋايەت توقۇشقا باشلىدى. $y\ \ ?
06FBI?;|=
رەزىل مورسىت گۈزەل ئاچتا مەلىكىنى ناھايىتى سوغۇق تۈرمىگە قاماپ قويدى. قىش ئۆزىنىڭ سوغۇق قوللىرى بىلەن زېمىننى تۇتۇۋالدى. شۇنداق قىلىپ كۈنلەرنىڭ بىرىدە جەسۇر شاھزادە بولىۋات بۇ يەرگە كېلىپ مەلىكىنى قۇتقۇزۇپ چىقتى. ئاچتا ھۆرلۈك خوشاللىقىدا يايلاققا چىقىپ ئۇسسۇل ئوينىدى. ئۆزى جۇدۇن باسقان تۈرمىدە ئىشلىگەن ناخشىنى ئېيتتى. زېمىن ۋە دەل − دەرەخلەر ناخشىدىن زىلزىلىگە كەلدى. ئاپپاق قارلار كۆز ياشقا ئايلىنىپ ئېقىشقا باشلىدى. كېيىن، قۇياش چىقتى. بارلىق كۆز ياشلارنى قۇرۇتتى. قۇشلار ئاپتاپتىن ئۈلگە ئېلىپ توختىماي سايرايدىغان بولدى. گۈزەل مەلىكە ئالتۇندەك جۇلالىق چېچىنى قويۇۋەتكەندە بىر نەچچە تال چاچ يەرگە چۈشۈپ دالىدىكى پىياز گۈلىگە ئايلاندى. Ka|WT|1
6PF7Wl7.
سوفىيە ئۆزى توقۇغان بۇ ھېكايىدىن سۆيۈنۈپ كەتتى. ناۋادا ئۇ پەسىل ئالمىشىش توغرىسىدىكى تۈرلۈك شەرھلەرنى ئاڭلىمىغان بولسا، ئۆزى توقۇغان بۇ رىۋايەتكە ئىشىنىپ قالار ئىكەن. %jgB;Y
afVl)2h
سوفىيە كىشىلەرنىڭ بىلىپ بىلمەي تەبىئەت ئۆزگىرىشلىرىگە تەبىر بېرىش ئىزتىراپىدا بولىدىغانلىقىنى چىن كۆڭلىدىن چۈشىنىپ يەتتى. مانا بۇ پەن پەيدا بولۇشتىن بۇرۇن نېمىشقا شۇنچىۋالا ئەپسانە − رىۋايەتلەرنىڭ توقۇلۇپ چىقىدىغانلىقىنىڭ سەۋەبى ئىدى. FwB }@)3
&Ff#E?Y4|
5 *8 V4ca
مەنبە :ئۈن دىدار دوسلۇق چەمبىرىكىدىن ئېلىندى. قولۇمدا بېسىپ يازدىم . PyOj{WX>W
R!mFMw"
@2>A\ 0U
|
|