تەۋپىق مۇنبىرى - Powered by phpwind

ياردەمچى سۆز ۋە مەنىسى ھەم تۈرلىرى

YU(x!
‏   ئايرىم تۇرغاندا لېكسىكىلىق مەنە ئاڭلاتمايدىغان،ئۆز ئالدىغا
جۈملە بۆلىكى  بولالمايدىغان پەقەت مۇستەقىل سۆزلەرگە ياكى جۈملىلەرگە قوشۇلۇپ قوشۇمچە مەنە بىلدۈردىغان ، سۆز ۋە جۈملىلەرنى باغلاش رولىنىلا  ئوينايدىغان سۆزلەر ياردەمچى سۆزلەر دىيىلىدۇ . ox#4|
‏   ئۇيغۇر تىلىدىكى ياردەمچى سۆزلەر سۆز بىلەن سۆزنى، سۆز بىلەن سۆز بىرىكمىسىنى ۋە جۈملىلەرنى ئۆزئارا باغلاش، جۈملىدىكى سۆزلەرنىڭ جۈملىدىكى خەۋەر بۆلەك بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى روشەنلەشتۈرۈش ، بىر پۈتۈن جۈملىگە قوشۇمچە مەنە يۈكلەش رولىنى ئوينايدۇ .
‏  مەسىلەن :   مۇھەممەتئېلى (بىلەن) يۈسۈپ قەشقەرگە كەتتى .
‏ئايشەم( ۋە )رۇشەنلەر دەرستە ياخشى.
‏
‏
‏  ئۇيغۇر تىلىدىكى ياردەمچى سۆزلەرنىڭ بىر قىسمى ئىزچىل تۈردە ياردەمچى سۆز رولىدا كېلىدۇ. يەنە بىر قىسمى بەزى مۇستەقىل پىئېل ۋە ئايرىم ئىسىملارنىڭ بەلگىلىك تىل شارائىتىدا ئۆز مۇستەقىللىقىنى  يوقۇتۇپ، ياردەمچى سۆز رولىدا كېلىشى ئارقىلىق ئىپادىلىندۇ.
‏ !
‏           ياردەمچى سۆزلەرنىڭ تۈرلىرى
‏   تىلىمىزدىكى ياردەمچى سۆزلەر رولىغا قاراپ ئاساسەن تېركەلمە ، باغلىغۇچى ۋە يۈكلىمىلەر دىگەن ئۈچ تۈرگە بۆلىنىدۇ :
‏ 1- تېركەلمە
‏  ئىسىم ياكى ئىسىم خاراكتىرىدىكى سۆزلەرگە قوشۇلۇپ، شۇ سۆزنىڭ جۈملە ياكى سۆز بىرىكمىسىدىكى باشقا سۆزلەر بىلەن بولغان ھەر خىل مۇناسىۋىتىنى بىلدۈردىغان ياردەمچى سۆزلەر تىركەلمە دىيىلىدۇ.
‏  ئۇيغۇر تىلىدىكى تېركەلمىلەر ئۈچۈن :
‏دائىر ،قارىتا، كۆرە ، ، نىسبەتەن ، باشقا ، ئىبارەت ، ئوخشاش ، كېيىن ، قەتئىنەزەر ، ئارقىلىق ، ھەققىدە ، توغۇرلۇق ، قاتارلىق ، كەبى ، ئائىت ، قەدەر ، ئىتىبارەن ،  بىلەن ، تارتىپ ، قارىغاندا ..... قاتارلىقلاردىن ئىبارەت .
‏ مەسىلەن :  تازا دىققەت بىلەن( قارىغاندا )   ئېنىق   كۆرگىلى بولىدۇ مۇستەقىل  پىئېل .
‏ ماڭا( قارىغاندا)  سەن ياخشى  ، ياردەمچى سۆز . a
‏باشلىق )ماڭا نۇرغۇن ئىش تاپشۇردى . مۇستەقىل پىئېل ).
‏‏  .سەن (باشلىق )ئۈچۈڭلار بىللە بېرىڭلار   ياردەمچى سۆز
‏
‏2- باغلىغۇچىلار
‏   سۆزلەرنى، سۆز بىرىكمىللىرىنى ۋە مۇرەككەپ جۈملە تەركبىدىكى ئاددى جۈملىلەرنى ئۆز ئارا باغلاش رولىنى ئوينايدىغان ياردەمچى سۆزلەر باغلىغۇچى دىيىلىدۇ .
‏  باغلىغۇچىلار سۆز ، سۆز بىرىكمىسى ۋە ئاددى جۈملىلەر ئوتتۇرسىدىكى مۇناسىۋەتلەرنى ئايدىڭلاشتۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ . بەزى سىنتاكىسسىلىق قۇرۇلمىلاردا باغلىغۇچىنىڭ رولى شۇقەدەر مۇھىمكى،  ئۇ باغلىغۇچىسىز ئۇ خىل قۇرۇلمىنىڭ بولىشىنى تەسەۋۋۇر قىلىش    مومكىن ئەمەس .
‏مەسىلەن:  ماركىسىزىم (بىلەن ) جۇڭگۇ ئىنقىلابىنىڭ مۇناسىۋىتى ئوق (بىلەن )نىشاننىڭ مۇناسىۋىتىگە ئوخشايدۇ
‏
‏
‏   باغلىغۇچىلارنىڭ تۈرلىرى
‏ 1-)  بىرېكتۈرگۈچى باغلىغۇچىلار  :  ۋە ، ھەم ، ھەمدە ، يەنە  .
‏ بۇ باغلىغۇچىلار سۆزلەرنى ، بىرىكمىلەرنى ۋە جۈملىلەرنى ئۆز ئارا تەڭداش مۇناسىۋەتتە باغلايدۇ . بىلەن باغلىغۇچىسى سۆز ۋە بىرىكمىلەرنىلا باغلايدۇ
‏تىلىمىزدىكى بىلەن  ياردەمچى سۆزى بەزىدە تىركەلمە رولىدا ، بەزى باغلىغۇچى رولىدا كېلىدۇ. .
‏مەسىلەن : مۇئاللىم ياسىن (بىلەن )سۆھبەتلەشتى . تېركەلمە
‏ .
‏ئاينۇر  ( بىلەن ) ئاسىم مۇسابىقىلەشتى ، باغلىغۇچى
‏  2-)  قارمۇ قارشى باغلىغۇچىلار
‏ ئەمما ، لىكىن ، بىراق ، ئەكىسىچە ،دىگەن بىلەن ، ۋەھالانكى ، ئەپسۇسكى ، ئۇ ، يۇ .... قاتارلىقلاردىن ئىبارەت بولۇپ ، بۇ باغلىغۇچىلار سۆز ۋە سۆز بىرىكمىللىرىنى ، كۆپ ھاللاردا مۇرەككەپ جۈملە تەركىبىدىكى ئاددى جۈملىلەرنى مەزمۇن جەھەتتىن بىر - بىرىگە  قارمۇقارشى باغلايدۇ .
‏ مەسىلەن : بىر ئىشى قىلدۇق (دىگەن بىلەن)  ئۇ ئىشنى سۈپەتلىك قىلمىساق بولامدۇ ؟
‏ئەكىسىچە سۆزى بەزىدە مۇستەقىل سۆز رولىدىمۇ كېلىدۇ .
‏ مەسىلەن بۇ ئىش مېنىڭ پەرىزىمنىڭ ئەكىسىچە بولدى .
‏
‏3-) كۈچەيتكۈچى باغلىغۇچىلار
‏ ھەتتا ، ئۇنىڭ ئۈستىگە ، بەلكى ، بولۇپمۇ ، خۇسۇسەن   قاتارلىقلاردىن ئىبارەت .  بۇلار ، جۈملە مەزمۇنىنى كۈچەيتىش رڭلىنى ئوينايدۇ .
‏ مەسىلەن ، ئۇ مېنى ياخشى كۆرۈپلا قالماي بەلكى ئاجايىپ قەدىرلەيدۇ .
‏4-)  تاللاش - ئايرىش باغلىغۇچىسى
‏يا ، ياكى ، گاھى ....  بۇ باغلىغۇچىلار جۈملىنىڭ تەوداش بۆلەكلىرنى ۋە جۈملىلەرنى بىر بىرىگە باغلاپ ، شەيئى ياكى ھەرىكەت توغرىسىدىكى ئېھتىماللىقنى بىلدۈرىدۇ .  مەسىلەن :   بۈگۈن بۇ يەردە سەن تۇر ياكى مەن تۇراي .
‏
‏  5-)  سەۋەب - نەتىجە باغلىغۇچىللىرى
‏چۈنكى ، سەۋەبى ، شۇنىڭ ئۈچۈن ، شۇڭلاشقا ....  بۇلار ، مۇرەككەپ جۈملىلەردىكى ئىككى پىكىرنىڭ سەۋەب - نەتىجە مۇناسىۋىتىنى بىلدۈرىدۇ .
‏ مەسىلەن :  مەن ساڭا گەپ قىلمايمەن ، چۈنكى سەندىن رەنجىدىم
‏
‏6-)  شەرت باغلىغۇچىللىرى
‏ئەگەر ، گەرچە ، ناۋادا ، مۇبادا
‏ بۇ باغلىغۇچىلار   تەڭداش مۇرەككەپ جۈملىلەرنى باغلاش رولىنى ئوينايدۇ .
‏
‏   3-  يۈكلىمىلەر
‏   سۆزلەرگە ، سۆز بىرىكمىللىرىگە ياكى جۈملىلەرگە قوشۇلۇپ ، قوشۇمچە مەنە بىلدۈردىغان ياردەمچى سۆزلەر يۈكلىمە دىيىلىدۇ .
‏  يۈكلىمىلەر سۆزنىڭ ھەر خىل گرامماتىكىلىق شەكىللىرىگە ۋە جۈملىنىڭ ئاخىرىغا قوشۇلۇپ ، شۇ سۆز ياكى جۈملىگە مەنىۋى تۈس بېرىدۇ. ئايرىم يۈكلىمىلەر سۆزنىك مەلۇم گىرامماتىكىلىق شەكلىنىمۇ ياسايدۇ .
‏
‏  يۈكلىمىلەر تۆۋەندىكىدەك مەنىلەرنى ئىپادىلەيدۇ :
‏1-)  دۇ ،غۇ ، چۇ ،ما ، مۇ ، .... يۈكلىمىلىرى سوراق مەنىسىنى ئىپادىلەيدۇ . مەسىلەن ، بۇ خەتنى كىم يازغاندۇ ؟
‏2-)   غۇ ، قۇ ، لا ..،  بۇ يۈكلىمىلەر كۈچەيتىش ، تەكىتلەش مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ .
‏ مەسىلەن :  ئاۋۇ كېتىۋاتقان ئايشەمغۇ ؟
‏ 3-)  زە    يۈكلىمىسى ، تەنە ، نارازىلىقنى بىلدۈرىدۇ . مەسىلەن :  مېنىزە ھېچ ئىشنى بىلمەيدۇ دەپسەندە ؟
‏4-)  ئا ، ئە ،چۇ ... بۇ يۈكلىمىلەر ئۆتۈنۈش مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ . مەسىلەن :
‏ماڭا بىر ھېكايە سۆزلەپ بېرىڭا .
‏5-)  دە ، ھە .... بۇ يۈكلىمىلەر ، ئەجەپلىنىش  مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ . ،مەسىلەن  ئەسلى گەپ مۇنداق ئىكەن  - دە ؟  :

tawpek:مۇئاللىم ياسىن (بىلەن )سۆھبەتلەشتى . تېركەلمە مەن ھەر قىتىم ئاشۇ شەكىلدىكى جۈملىلەر كەلگەندە تېركەلمە دەپ ئالغىنىمدا سەل بىئاراملىق ھىس قى .. (2014-01-19 18:11)