| ئۇيغۇر |
2013-11-11 23:28 |
سۆزلەرنىڭ تۈزىلىشىگە قاراپ بۆلىنىشى(ئۇيغۇر)
سۆزلەرنىڭ تۈزىلىشىگە قاراپ بۆلىنىشى 9m
fYB
ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزلەرنىڭ سۆز تۈركۈملىرىگە بۆلۈنىشى ^\<1Y''
دەرس خارەكتىرى : %h%^i
ئۇيغۇر تىلى نەزەرىيەسى xCV3HnZ
ئوقۇتۇش نىشانى : a[GlqaQy+-
بىلىم نىشانى: %!HmtpS
1. سۆزلەرنىڭ تۈزۈلىشىگە قاراپ بۆلۈنىشى bewi.$E{
2.تۈپ سۆز ، ياسالما سۆز ، بىرىككەن سۆز ، جۈپ سۆز قىسقارتىلما توغرىسىدىكى چۈشەنچىلەر d\V\,% &.
3.سۆز تۈركۈمى توغرىسىدىكى چۈشەنچىلەر v:
ئىقتىدار نىشانى: }IGr%C(3%
سۆزلەرنىڭ تۈركۈملەرگە ئايرىلىشىدىكى ئاساسىنى چۈشىنىۋېلىش ھەم سۆزىنى تۈركۈملەرگە ئايرىيالايدىغان بۇلۇش . e}e\* BL
مۇھىم نۇقتا : rK2*DuE
1. سۆزلەرنىڭ تۈزۈلىشىگە قاراپ بۆلۈنىشى H0s,tTK8
2. سۆز تۈركۈمى توغرىسىدىكى چۈشەنچىلەر L;'+O
u
قىيىن نۇقتا : a$FEL lMv
سۆزلەرنىڭ تۈركۈملەرگە ئايرىلىشىدىكى ئاساسىنى چۈشىنىۋېلىش ھەم سۆزىنى تۈركۈملەرگە ئايرىيالايدىغان بۇلۇش . #T n~hnW
ھىسيات نىشانى :
~-6Kl3Y
ئۇيغۇرتىلى ۋە ئۇيغۇر تىل يېزىقىنىڭ تەرەققىياتى ھەققىدە ساغلام ۋە ئىلمى چۈشەنچىگە ئىگە قىلىش . >GgX -SZ%
ئەخلاقى تەربىيە نىشانى : Om{[ <tL
ئانا تىلنىڭ تەرەققىياتىغا كۆڭۈل بۈلىدىغان روھىنى يىتىلدۈرۈش ^`\c;!)F<
ئوقۇتۇش جەريانى ۋە ئۇسۇلى (ZjIwA9>
1. باسقۇچ : يىڭى دەرىسكە باشلاپ كىرىش ۋە تەييارلىق سىناق باسقۇچى . Sy'/%[+goJ
تۆۋەندىكى جۈملىدىكى سۆزلەرنى باش ۋە ئەگەشمە مورفىمىلارغا ئاجرىتىڭ ؟
Nd#t !=
سۆز ياسىغۇچى قۇشۇمچە ۋە سۆز تۈرلىگۈچى قۇشۇمچىلارنى ئايرىپ كۆرىسىتىڭ ؟
ھازىرقى جەمئىيىتىمىزدە بىلىملىكلەر بىلەن بىلىمسىزلەرنىڭ پەرقى ناھايىتى رۇشەن بۇلىۋاتىدۇ . o]}b#U8S
2) ئۇيغۇرتىلىدىكى قۇشۇمچىلار ئەگەشمە مورفىمىغا تەۋە بولسىمۇ ياردەمچى سۆزلەر ئەگەشمە مورفىمىغا تەۋە بولمايدۇ . ( ) [t<^WmgtxL
3) بىلىملىك كىشى قىممەتلىك دىناردۇر دىگەن جۈملىدىكى بىلىملىك دىگەن سۆزىگە ئىككى سۆز ياسىغۇچى قۇشۇمچە قۇشۇلغان ( ) g;\zD_":l
2-باسقۇچ : نىشاننى چوڭقۇرلاشتۇرۇش باسقۇچى 5
cx A,T
دەرىسلىك كىتاپتىكى مۇھىم نۇقتىلار : ?Hf^& yo
1. سۆزلەرنىڭ تۈزىلىشىگە قاراپ تۈپ سۆز ، ياسالما سۆز ، بىرىككەن سۆز ، جۈپ سۆز ، قىسقارتىلما سۆز دەپ بەشكە بۆلۈنىدۇ 1F/`* z
1) تۈپ سۆز : بىرلا مۇستەققىل (باش ) مورفىمىدىن تۈزۈلگەن سۆز تۈپ سۆز دىيىلىدۇ . مەسىلەن باغ، ئىلگىرى ، گۈرجەك ، تىلىفۇن . vp4!p~C{
2) سۆزلەرگە سۆز ياسىغۇچى قۇشۇچىلارنىڭ قۇشۇلىشى بىلەن ياسالغان سۆز ياسالما سۆز دىيىلىدۇ . s3_i 5,y
مەسىلەن : (Y,
@- V
چىراي +لىق = چىرايلىق ]Vl * !,(i
پىچ+ ئاق = پىچاق *u
3K8"XZ
توس+ما = توسما JF%+ T yMe
يىغ+ىن = يىغىن .4_EaQ;jX
ياسالما سۆزلەرگە يەنە سۆز ياسىغۇچى قۇشۇمچىلارنىڭ قۇشۇلىشى ئارقىلىق يىڭى بىر ياسالما سۆز ياسىلىدۇ . iIc O_ZyA
بىلىم+لىك = بىلىملىك يول +سىز + لىق = يولسىزلىق GZXUB0W\@)
3) بىرىككەن سۆز : ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق سۆزنىڭ بېقىنىش ۋە بېقىندۇرۇش ياكى ئىگە خگۋەر مۇناسىۋىتىدە بىرىكىشىدىن ھاسىم بۇلۇپ تاۋۇش ۋە مەنا جەھەتتىن .ايرىلماي بىر گەۋدە بۇلۇپ كەتكەن سۆزلەر بىرىككەن سۆزلەر دىيىلىدۇ . l]T|QhiVd
مەسىلەن ھۇقۇش ، كۆككەپتەر ، يىڭنىئاسقۇ R7ZxS
بىرىككەن سۆزىلەرنىڭ تەركىبىدىكى ھەر بىر سۆز ئۆز مەنىسىنى يوقىتىپ بىر ئورتاق مەنىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇلارنى ھەرگىزمۇتەركىبىدىكى سۆزىلەرنىڭ مەنا بىرىكمىسى دەپ قاراشقا بولمايدۇ. 4) جۈپ سۆز : ئىككى سۆزنىڭ مەلۇم تەرتىپتە قاتارلىشىپ ئېيتىلىشىدىن تۈۈزلۈپ ىڭى ھەم كەڭ مەنا بىلدۈرىدىغان سۆزىلەر جۈپ سۆز دىيىلىدۇ. ["MF -tQ5
جۈپ سۆزلەر تەڭداش ئىككى بۆلەكنىڭ جۈپلىشىشىدىن ھاسىل بولغان لىكسىكىلىق بىرلىكتۇر . مەسىلەن : بالا –چاقا ، تاراق –تۇرۇق. 46Nl];g1`
جۈپ سۆزلەر سىزىقچە ئارقىلىق ئايرىپ يېزىلىدۇ . Z7 K ;~*
5) قىسقارتىلما سۆزلەر شەيئىلەرنىڭ نامىنى بىلدۈرىدىغان سۆز ۋە سۆزى بىرىكمىلىرىنىڭ مۇئەييەن شارائىتتا ئىخچام بۇ8لۇشىنى كۆزلەپ شەرتلىك ھالدا ھەر بىر سۆزنىڭ تاۋۇشىنى يېزىتا باش ھەرىپىنى ياكى باش بۇغۇمىنى ئېلىش يۇلى بىلەن ياسالغان سۆزىلەر قىسقارتىلما سۆزى دىيىلىدۇ . %$`pD
I )
مەسىلەن : ب د ت ج ك پ پارتىكوم تىلىكوم ئا. ئۆتكۈر ز. سابىر T N .mNl%
2. (1) سۆزلەرنىڭ لىكسىكىلىق مەنىسى ۋە گىرامماتكىلىق خۇسۇسىيەتلىرىگە ئاساسەن تۈرلەرگە بۆلۈنىشى سۆزى تۈركۈمى دىيىلدۇ . 1 c3gHc7{t
ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزىلەرنى سۆز تۈركۈمىگە ئايرىشنىڭ ئۆلچىمى تۆۋەندىكىلەردىن ئىبارەت . "sUL"i
سىمانتىكىلىق ئۆلچەم : سۆزىلەرنىڭ شەيئى ، بەلگە ھەركەتكە ئوخشاش مەنىلەرنى ئىپادىلەپ كىلىشىدۇر . ?\(E+6tpP
مەسىلەن : سۆز شەيئىنىڭ نامىنى بىلدۈرسە ئىسىم ، ھەركەتنىبىلدۈرسە پىئىل ، بەلگىنى بىلدۈرسە سۈپەت بۇلىدۇ . ۋە باشقىلار مورفولوگىيەلىك ئۆلچەم سۆزىلەرنىڭ قانداق گىرامماتكىلىق كاتىگورىيەلەر ۋە شەكىللەرگە ئىگە ئىكەنلىكى قانداق گرىامماتكىلىق كاتىەگورىيەلەرۋە شەكىللەرگە ئىگە ئىكەنلىكى قانداق قۇشۇمچىلار بىلەن تۈرلىنىدۇ . بۇ كاتىگورىيەلەرنى ئىپادىلەيدىغان گىرامماتكىلىق شەكىللەرگە ئىگە : چى ، خانا ، دان قاتارلىقلار ئۇلانغان سۆزلەرنىڭ ھەممىسى ئىسىمدۇر . ]A5 FN4 E
سىنتاكىسلىق ئۆلچەم : سۆزلەرنىڭ جئۈملىدىكى ۋەزىپىسى ۋە باشقا سۆزلەر بىلەن بىرىكىش ئىقتىدارىغا قارىتىلغان . CS:j->
مەسىلەن : ئىسىم بىلەن پىئىل جۈملىدە مۇھىم ئۇرۇن تۇتىدىغان سۆز تۈركۈمى بۇلۇپ ئۇلار جۈملىدە باش بۆلەك بۇلۇپ ھىسابلانغان . ئىگە خەۋەر ۋەزىپىسىدە كىلىدۇ . رەۋىش ئەگەشمە بۆلەكلەردىن بولغان ھالەت ۋەزىپىسىدە كىلىدۇ. `rbTB3?
(2) ئۇيغۇر تىلىدىكى سۆزلەرنى يۇقارقى ئۆلچەم بۇيىچە سۆز تۈركۈملىرىگە ئايرىپ چىقىلى بۇلىدۇ. ? Z
.p.v
سۆز تۈركۈملىرىدىن ئىسىم ، سۈپەت ، سان ، مىقدار ، رەۋىش ، ئالماش ، پىئىل ، تەقلىد سۆز قاتارلىقلار جۈملە بۆلىكى بۇلۇپ كىلەلەيدىغانلىقى ئۈچۈن مۇستەققىل سۆزلەر دەپ ئاتىلىدۇ . rs]%`"&=
تىركەلمە، باغلىغۇچى، يۈكلىمە دىگەنلەر باشقا مۇستەققىل سۆزلەرگە ياكى جۈملىلەرگە قۇشۇلۇپ گىرامماتكىلىق مەنا ياكى قۇشۇمچە مەنا ئىپادىلەيدىغانلىقى ياكى سۆزى جۈملىلەرنى باغلاش رولىنى ئوينىغانلىقى ئۈچۈن ياردەمچى سۆزىلەر دەپ ئاتىلىدۇ . Ra%RcUf~sh
پىئىلدىن باشقا مۇستەقىل سۆزىلەرنىڭ تۈرلىنىش دەرىجىسى نىسبەتەن تۆۋەن بولغانلىقى ئۈچۈن نۇرغۇن سۆزلەر دىيىلىدۇ . pBL,kqYNA>
تىلىمىزدىكى ئىسىملىق سۆزلەر مۇستەققىل سۆزلەردىنمۇ ياردەمچى سۆزلەردىنمۇ پەرىقلىنىپ تۇرىدۇ . g`d5OHvO o
پاھ ، ئىسىت ، ۋايجانلىرىڭىز ئالەمنى بىر ئالدى . ( ئىگە ) يۇقارقى مەزمۇنلارنى يەتكۈزۈشتە ئوقۇغۇچىلارنى مىسال ئېلىشقا يىتەكلەش ، مىسال ئارقىلىق قائىدە قانۇنىيەتلەرنى خۇلاسىلاپ چىقىش . مەشىق ئىشلەشكە يىتەكلەش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق دەرىس مەزمۇنى يەتكۈزۈلىدۇ . K ``MS
3. باسقۇچ : شەكىللەندۈرۈش سىناق سۇئاللىرى VY<$~9a&1
1) «ھەركەت داۋاملىشىپ ئادەتكە ئايلىنىدۇ . ئادەت داۋاملىشىپ خارەكتىرنى شەكىللەندۈرىدۇ» دىگەن جۈملىددە ( A ) . g"EvMv&
A: ئىككى ياسالما سۆز بار ؛ B: ئۈچ ياسالما سۆز بار . C: تۆت ياسالما سۆز بار. D: ھەممىسى تۈپ سۆز .
a:r8Jzr
2) تۆۋەندىكىلەردىن تەركىبىدە ياسالما سۆز يوق جۈملە ( D ) 8`v+yHjG
A: ئەڭ يېقىمسىز كۈلكە ھەسەت كۈلكىسىدۇر. B: ئىشەنىچنى يۇقاتقان قەلىب سۇلىشىپ قالغان گۈلگە ئوخشايدۇ. C: ئوقۇتقۇچى ئىنسان روھىنىڭ ئىنژىنىرى . D: بارنىڭ بازىرى يېنىدا . j1Fy' os"!
4. باسقۇچ : تاپشۇرۇق لايھەسى d&BocJ
مەزمۇنى : DzydS=`w
تۆۋەندىكى سۆزلەرنى تۈزىلىش جەھتتىن تۈرلەرگە ئايرىڭ ؟ 9UsA>m.
يۈكسەل چىنلىق ئاچچىق تەسەۋۋۇر خارەكتىر QkS~~|0EI>
(تۈپ سۆز ) ( ياسالما سۆز ) ( تۈپ سۆز ) ( تۈپ سۆز ) ( تۈپ سۆز ) Gq Ma|8j
ئويمانبۇلاق ياخشى - يامان چىداملىق ئېگىز –پەس سەبدە گۈل 7?!A~Seo|
بىرىككەن سۆز جۈپ سۆز ( ياسالما سۆز ) جۈپ سۆز بىرىككەن سۆز K&Ner(/X`6
كومپۇزىتسىيە خەتەرلىك +Z> Y//
(تۈپ سۆز ) ( ياسالما سۆز ) %IrR+f+H
مەقسەت : 8=QOp[w
ياسالما سۆز ھەققىدىكى بىلىملەرنى مۇستەھكەملەش ، ^j]"! :h
باھالاش شەكلى : I|z ak](HU
مەشىق دەپتەرگە ئىشلەتكۈزۈپ كىيىنكى سائەتلىك دەرىستە تەكشۈرۈپ ئۇمۇملاشتۇرۇلىدۇ. }L
mhM
|
|